even..t
UITBLAZEN
Val olieprijs goed voor onze economie
'Z.-Afrika nekt frontlijnstaten'
Het stiefkind van de economie
Boeren
gebruik]
Auto en
aardgas
VOORDELIG VOOR BEDRIJFSLEVEN, NADELIG VOOR STAAT
Militaire aangelegenheden te 'waarden-gevoelig'
Ockels ke
WOENSDAG 29 JANUAR11986
■ACHTERGROND
WOENSDAG 29 JA
Rekensom
SADCC-RAPPORT BEREKENT MEER DAN 10 MILJARD DOLLAR
Veilig
Blokkade
WASHINGTON -
verslagenheid, vert
enorme explosie die|
kaanse tijd) voordee
hemel boven de kul
minuut na de lance
maakte aan de vlucll
Amerika te verdoveif
Rijden auto's op
aardgas? Bij mijn we
ten niet. Toch moe
ten automobilisten meer
accijns voor hun benzine
gaan betalen omdat de
aardgasprijs ineen is ge
stort. Ingewikkeld alle
maal. Van het marktme
chanisme kun je zeggen wat je
wilt, maar je kiijgt er de boter
bij de vis. Ondermijnen de Sa-
oudi's de olieprijs? Bijna al de
volgende dag merken we het
aan de pomp. De ene prijsver
laging volgt op de andere. De
molens van de staat malen
langzamer. De aardgasprijs
daalt weliswaar, maar er lag
nog een afspraak uit de dure
tijd de tarieven te verhogen. „Ja
maar!" roepen wij.
De staat delibereert. Mis
schien stijgen zodadelijk de
prijzen wel weer en dan moeten
ook de tarieven omhoog. Al
licht, dat snapt iedereen. Zo
gaat het aan de benzinepomp al
jaren. De staat rekent, raad
pleegt de schatbewaarder. De
bodem van de schatkist is weer
in zicht. Door de dalende prij
zen zal de aardgas-export mil
jarden minder opleveren. Daar
kan ook niet nog eens een bin
nenlandse prijsverlaging bij. De
buitenlandse klant kan naar de
Russen of de Algerijnen lopen
als de Hollanders hem te duur
worden, maar de binnenlandse
verbruiker zit vast aan zijn le
verancier.
Er moeten verkiezingen ge
houden worden. Sneu voor
Onno Ruding (wist u trouwens
dat Onno Ruding in het buiten
land Herman Ruding heet? Ik
hoorde hem van de week op de
BBC, in zijn hoedanigheid van
tijdelijk internationaal bankier.
De omroeper kondigde hem
aan en refereerde herhaaldelijk
aan hem als Herman Ruding).
Sneu voor Ruding dus, die na
derende verkiezingen, want an
ders had hij de poot stijf kun
nen houden waarop Van Aar-
denne weer had kunnen zeggen
dat we in het verleden te weinig
voor ons CV-gas hebben be
taald.
Nu wordt er gefluisterd en
gesuggereerd dat er misschien
in juli wel een tariefsverlaging
inzit. Als de energieprijzen laag
blijven natuurlijk. Misschien
gebeurt dat wel en dan heeft de
staat mooi een half jaar extra
winst in z'n zak zitten. De
staat, dat zijn we in theorie zelf.
Het is dan ook een schrale
troost te beseffen dat we de
centjes van de uitgestelde ta
riefsverlaging toch wel kwijt
zouden zijn geweest. Via een
verhoogde benzine-accijns bij
voorbeeld.
Mickey Mouse
In Engeland dreigen Mickey
Mouse, Donald Duck en nog
een legertje van zulke mensen
met schilderachtige namen hun
riant betaalde banen te verlie
zen. Micky Mouse bestaat na
tuurlijk niet, maar hij staat wel
op de loonlijsten in de Lon-
dense krantenwereld van Fleet
Street. De salarissen die naar
Mickey Mouse en Donald
Duck gaan, worden op de
werkvloer verdeeld onder de
drukkers en zetters van vlees en
bloed. Dat gebeurt onder toe
zicht van de Father of the Cha
pel, een paterachtige titel voor
WIM KOCK
de man die in het bedrijf de
vakbond vertegenwoordigt.
De door Maggie Thatcher
inmiddels beperkte macht van
de Britse vakbonden heeft vaak
tot bizarre toestanden geleid.
Klassiek is het voorbeeld van
de stokers die nog steeds op
electrische treinen meereden,
maar veel absurder in feite is de
wijze waarop de grafische bon
den in Fleet Street de kranteba
ronnen hun macht oplegden.
Daarbij moet wel meteen ge
zegd worden dat de magnaten
het de bonden ook niet altijd al
te moeilijk maakten. Dat krijg
je wanneer een tycoon zijn for
tuinen verdient in bijvoorbeeld
olie en er kranten op nahoudt
uit prestigeoverwegingen.
De macht van de vakbon
den leidde er ook toe dat Fleet
Street met een hopeloos verou
derde, technische uitrusting zit.
De sprong voorwaarts die ge
maakt moet worden om de
techniek in te halen wordt
steeds groter en kost meer ba
nen; niet alleen die van de Mic
key Mouses en de Donald
Ducks.
Het is de 'provinciaal' Eddy
Shah geweest die bel luidde
voor de laatste ronde in Fleet
Street. Shah had met zijn mo
derne apparatuur geen leden
van de grafische bond meer no
dig. Hij ging in zee met de
bond van electriciëns, door
stond een maandenlange bele
gering van de grafici en staat
nu op het punt een nieuw lan
delijk dagblad te lanceren naar
het voorbeeld van USA Today,
een moderne krant in vierkleu
rendruk.
Rupert Murdoch is de eer
ste Fleet Street-baron die
Shah's voorbeeld volgt. Zijn
gloednieuwe, hypermoderne
krantenfabriek in Wapping, de
voormalige Londense dokken-
buurt, stond sinds maanden be
mand en startklaar. Journalis
ten die al geruime als 'ziek' te
boek stonden bleken zich daar
inmiddels te hebhen bekwaamd
in de beeldschermtechniek zo
dat ze hun overige collega's
snel konden inwerken. Die col
lega's worstelden overigens nog
wat met hun sociale geweten.
Ze wilden de grafici niet zo
maar in de steek laten, waarop
Murdoch ze overhaalde met
een salarisverhoging van 8000
gulden en een gratis ziektekos
tenverzekering.
Afgelopen vrijdag mislukten
de onderhandelingen met de
grafici over modernisering van
de techniek opnieuw. De grafi
sche bonden riepen een staking
uit. Murdoch sloeg hard terug.
Hij zette 6000 grafici op straat
en verplaatste in één beweging
de produktie van zijn vier kran
ten met een gezamenlijke op
lage van 8 miljoen naar Wap-
ping.
Met de coup van Murdoch
is de Slag om Fleet Street nog
lang niet gestreden, maar het is
wel duidelijk dat er van een
ommekeer sprake is. De bon
den hebben te langen leste hun
hand overspeeld.
Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllir
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie; drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie. L. Leijendekker en H. Coumans.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236883.
Sportredactie 076-236884.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nwe Ginnekenstraat 41076-236326
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14,01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 23,4900 AA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen, bij vooruitbetaling te voldoen:
23,60 per maand; 68,05 per kwartaal of 264,45 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van 1,- per maand,
1,80 per kwartaal, f 7,20 per jaar. Prijzen: inclusief 5% B.T.W.
Voor post-toezending geldt een toeslag.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Informatie over Stern-reizen en promotie 076-236911
Fotoservice 076-236573
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17 00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
T5 PAGINA 2
Door John van Oppen
DE OLIEPRIJS schiet in
sneltreinvaart omlaag.
Hij is al geduikeld van
34 naar onder de 20 dol
lar, maar de prijsslag
wordt in alle hevigheid
door. Welke gevolgen
heeft dat voor de Neder
landse economie?
De beide oliecrises in de ja
ren zeventig - veroorzaakt
door twee enorme prijsexplo-
sies - hadden een economi
sche recessie tot gevolg. Ge
voelsmatig zou je dus denken
dat een omvangrijke prijsda
ling juist gunstig zou moeten
uitpakken.
Toch zit de kwestie niet zo
simpel in elkaar. Er kleven
voor- en nadelen aan die
plotseling prijsdaling. Ze
lijkt - althans op korte ter
mijn - voordelig voor het be
drijfsleven en de huishou
dens, en nadelig voor de
staat.
Laten we eerst de voorde
len op een rijtje zetten. Al-
leerst bekijken we de effec
ten voor het bedrijfsleven. De
energienota vormt een be
langrijk onderdeel van de
produktiekosten en een da
ling van de olieprijzen drukt'
die bedrijfskosten meteen
omlaag. Dat maakt het pro-
dukt goedkoper, waardoor de
afzetmarkt - en daarmee de
winst - kan stijgen.
Voordelig is de prijsdaling
ook voor de huishoudens. Een
blik op het telraam op de
benzinepomp zegt genoeg. De
koppeling van de gasprijs
aan die van olie, heeft boven
dien tot logische consequen
tie dat per 1 juli de gasprijs
voor de kleinverbruikers zal
moeten dalen, of minister
Van Aardenne dat nou ver
wacht had of niet.
Voor de schatkist daaren
tegen lijkt de prijsdaling na
delig uit te pakken. De staat
loopt enkele miljarden aan
inkomsten mis als de olie
prijs zakt, want Nederland
verdient - vanwege de prijs-
koppeling - meer aan zijn
aardgas naarmate olie duur
der is. De olie sleurt in zijn
vrije val de gasprijs mee om
laag en het is zonde dat ons
aardgas, dat hoe dan ook
schaars is, nu tegen afbraak-
prijzen geëxporteerd wordt.
Want contract is contract en
ook de buitenlandse afne
mers zullen minister Van
Aardenne houden aan zijn
afspraken. Het ministerie
van Financiën houdt er reke
ning mee dat de prijsval uit
draait op een strop van zo'n 3
4 milj ar,d gulden.
De vraag of de prijsval
gunstig is voor onze econo
mie, is dus niet zo eenvoudig
te beantwoorden. Je kunt ook
niet via een rekensom uittel
len of de voordelen voor het
bedrijfsleven en de huishou
dens, de nadelen voor de
schatkist overtreffen of an
dersom.
De uitkomst van zo'n inge
wikkelde becijfering is sterk
afhankelijk van de vraag hoe
je allerlei economische bewe
gingen, die gepaard gaan met
de daling van de olieprijs, in-
l#10 H'l l#'J l»'l l«7« 1*77 1 i
Prijsontwikkelingen in Nederland van huisbrand
olie en aardgas voor gezinsgebruik sinds 1970. - FOTO ANP
schat. Zo verwachten nogal
wat deskundigen dat de da
ling van de olieprijs de eco
nomische groei dit jaar met
één procent doet toenemen,
tot 3,5 procent. De verlaging
van de kostprijs voor het be
drijfsleven kan immers lei
den tot omzetstijging en wel
licht zelfs uitbreiding van de
werkgelegenheid.
Voor de schatkist betekent
dit dan weer méér belasting
opbrengsten, extra btw-in-
kosten, extra afdrachten van
sociale premies en minder
uitkeringen. De strop van 3
4 miljard die het ministerie
van Financiën in eerste in
stantie noemde, wordt dus
minder door die economische
groei-stimulans. Het betoog
van minister Ruding dat het
financieringstekort in één
klap omhoog gejaagd wordt
door de dramatische prijsda
ling, (dat tekort is inmiddels
- uiterst moeizaam - terug
gebracht tot 7,7%) verdient
om die reden wel enige nuan
cering.
Toch blijft de prijsval voor
onze economie een twee
slachtige zaak. Die conclusie
dringt zich nog nadrukkelij
ker op als het vraagstuk van
uit een geheel ander oogpunt
bekeken wordt.
De prijsdaling is onmis
kenbaar conjuctureel van
aard. Structureel gezien kun
nen de brandstofprijzen al
leen maar stijgen, want 's
werelds ene rgievoorraden
zijn beperkt en hoe schaarser
het produkt wordt, hoe hoger
de prijs. De economie zou op
nieuw geschreven moeten
worden als die wet plotseling
niet meer zou opgaan.
In alle rapporten van in
ternationale organisaties, zo
als de OESO, wordt ervoor
gewaarschuwd dat met name
in de jaren na 1990 fikse
prijsstijgingen onontkoom
baar is. De huidige verlaging
kan dan ook alleen maar ge
zien worden als een tijdelijk
neergaande 'knik' in een
prijscurve die uiteindelijk
slechts omhoog kan lopen. De
huidige verlaging is slechts
uitstel van executie en doet
niets af aan de noodzaak to.,
energiebesparing en het zoe
ken naar alternatieve bron
nen.
Dat blijkt ook overduide
lijk uit het betoog van de op
dit terrein zeer gezagheb
bende Jamani, minister van
olie van Saoedi- Arabië. Hij
heeft onomwonden laten we
ten dat de huidige prijzen
oorlog niet meer dan een
dwangmiddel is. Hij wil de
landen die de OPEC-prijzen
ontduiken op de knieën bren
gen en alle producenten weer
tot één prijsafspraak dwin
gen.
Niet voor niets heeft Ja
mani ook het bedrag van 15
dollar laten vallen. Juist op
dat prijspeil is oliewinning
uit de Noordzee voor de
'nieuwe sjeiks' als Noorwe
gen en Engeland niet renda
bel meer, want 15 dollar
(minder dan de helft van de
'gewone' verkoopprijs) is
exact de kostprijs die zij
moeten maken om hun olie
boven de zeepsiegel te krij
gen.
Het betoog van Jamani om
tot duidelijke prijsafspraken
te komen, is niet alleen van
belang voor de olieproduce
rende landen. Ook de olie-af
nemers hebben baat bij een
doordachte prijsplanning op
lange termijn. Daarbij moet
er vooral voor gezorgd word-
den dat de prijsstijgingen
(noodzakelijk vanwege de
toenemende schaarste) zich
niets schoksgewijs maar ge
leidelijk voordoen, zodat ze
opgevangen kunnen worden
door alle landen.
De oliecrisis in de zeventi
ger jaren werd immers niet
op de eerste plaats veroor
zaakt door de explosieve
prijsstijgingen op zich, maar
méér nog door de snelheid
waarmee dat gebeurde. Door
die shocks werd het economi
sche wereldverkeer ontre
geld. Er kwam een geld
stroom op gang naar de olie
producerende landen, die dat
geld niet meteen uitgaven.
Juist dat laatste leidde tot
stagnatie en een wereldwijde
economische recessie.
Die ervaring heeft econo
mische deskundigen tot de
overtuiging gebracht dat een
prijsstijging niet per defini
tie negatief, en een prijsda
ling niet per definitief posi
tief hoeft uit te pakken.
Vanuit het oogpunt van
crisisbeheersing bezien gaat
niet op de eerste plaats om de
richting waarin de prijs zich
beweegt, maar om de snel
heid waarmee de prijsveran-
dering wordt doorgevoerd.
Dat is ook de reden waarom
niemand staat te juichen bij
deze nieuwe schok. Op korte
termijn kan het voor som
mige landen misschien wel
een leuke oppepper voor de
economie betekenen, maar de
olielanden zullen de veer die
ze nu moeten laten, op lange
termijn ongetwijfeld terug
verdienen. Zij moeten im
mers hun infrastructuur zien
te ontwikkelen vóórdat de
oliebronnen zijn opgedroogd.
DEN HAAG (ANP) -
Sinds de landen van zui
delijk Afrika in 1980 be
sloten tot onderlinge
economische samenwer
king om hun afhanke
lijkheid van Zuid-
Afrika te verminderen
is voor meer dan tien
miljard dollar schade
aangericht als gevolg
van Zuidafrikaanse
agressie en destabilisa
tie.
Tot die schatting komt al
thans een van de conferen
tiestukken die het samen
werkingsverband SADCC
(Southern African Develop
ment Coordination Confe
rence) heeft opgesteld voor
de jaarlijkse conferentie met
de donorlanden, die donder
dag en vrijdag wordt gehou
den in de Zimbabwaanse
hoofdstad Harare.
Bij de berekening van de
economische kosten van
Zuidafrikaanse acties in de
buurlanden telt de SADCC-
studie de directe schade door
sabotage aan bruggen en
verbindingen en vernietiging
van fabrieken, scholen en
materieel.
Daarbij worden opgeteld
de economische kosten van
vluchtelingenstromen; van
wederopbouw in door
droogte getroffen gebieden
waarvan het effect weer te
niet werd gedaan door guer
rilla-activiteit, met name in
Angola en Mozambique; en
van hogere militaire uitga
ven. Voorts wordt geraamd
hoeveel inkomsten deze lan
den gemist hebben door het
verlies van produktiecapaci-
teit, verlies van inkomsten
uit toerisme en export en van
investeringen die niet door
gingen als gevolg van de in
stabiliteit.
Als die schatting ook maar
bij benadering realistisch is,
dan beloopt de schade die
Zuid-Afrika aanricht in de
buurlanden een veelvoud
van het bedrag aan ontwik
kelingshulp dat SADCC de
afgelopen vijf jaar heeft ont
vangen. Het schade-bedrag
zou dan overeenkomen met
eenderde van de totale ex
portopbrengst van de negen
SDACC-landen in deze vijf
jaar.
In Harare maken Angola,
Mozambique, Botswana, Le
sotho, Swaziland, Malawi,
Zimbabwe, Zambia en Tan
zania met de donors de ba
lans op van de afgelopen pe
riode en bespreken de plan
nen voor de komende vijf
jaar. Van donor-zijde zullen
onder meer de 12 landen van
de EG, de VS, Canada en de
Noordse landen vertegen
woordigd zijn.
Nederland heeft tot en met
1984 122 miljoen gulden hulp
beschikbaar gesteld aan
SADCC. Vorig jaar zijn geen
nieuwe bedragen uitgetrok
ken, omdat de beschikbare
gelden nog lang niet waren
uitgeput. Het zwaartepunt
van de Nederlandse hulp (96
miljoen gulden) ligt bij het
handel tussen de SADCC-
landen is wel iets gegroeid.
Al en met al is de afhanke
lijkheid van Zuidafrikaanse
goederen en diensten niet
toegenomen „maar het is niet
duidelijk of ze vermindert",
zo concludeert een SADCC-
studie.
Donors kunnen wel be
hulpzaam zijn bij het herstel
van havens en transportrou
tes, maar SADCC-landen
moeten zelf voor de veilig
heid zorgen, zegt een hoge
ambtenaar van het mihiste-
rie van ontwikkelingssamen
werking in Den Haag. „Je
hebt er niet veel aan als een
zojuist gerepareerde brug
wordt opgeblazen zodra je je
rug hebt gekeerd".
herstel en de modernisering
van de haven van Beira in
Mozambique, die ook voor
Zimbabwe van groot belang
is.
De transportsector zal veel
aandacht krijgen in Harare,
omdat de afhankelijkheid
van verbindingen door Zuid-
Afrika steeds meer zorgen
baart. Veel landen zijn sterk
aangewezen op de haven van
Durban. Voor Lesotho was
een Zuidafrikaanse blokkade
van drie weken voldoende
om de regering ten val te
brengen.
Op het gebied van tele
communicatie en luchtver
keer hebben de SADCC-lan-
den hun onafhankelijkheid
in de afgelopen vijf jaar be
langrijk versterkt. Maar wat
betreft de verbindingen over
land blijft de regio even af
hankelijk van Zuid-Afrika
als voorheen. De onderlinge
In de haven van Beira kan
veilig gewerkt geworden,
maar de spoorlijn naar Zim
babwe wordt onveilig ge
maakt door guerrilla-acties
van de nationale verzetsbe
weging MNR, die met Zuid
afrikaanse steun opereert. In
Den Haag meent men dat
Mozambique en Zimbabwe
samen „toch een heel eind
moeten kunnen komen" met
de bescherming van de corri
dor Beira-Harare. Zimbabwe
heeft rond 10.000 militairen
in Mozambique gestatio
neerd.
Gezien.de snelle verslech
tering van de situatie binnen
Zuid-Afrika is vermindering
van de afhankelijkheid voor
de buurlanden des te drin
gender geboden, stelt een
SADCC- studie. Pretoria
heeft herhaaldelijk gewaar
schuwd dat het niet zal
schromen de effecten van
eventuele sancties af te wen
telen op de buurlanden. Re
cente Zuidafrikaanse dreige
menten aan het adres van
Zimbabwe, Botswana en Le
sotho en nieuwe invallen in
Angola zullen dat gevoel van
urgentie verder hebben ver
sterkt. Zoals een van de con
ferentiestukken stelt:
„SADCC heeft geleerd de
Zuidafrikaanse dreigemen
ten, anders dan de beloften,
zeer ernstig te nemen"r
Na jaren van economische
neergang was er in 1985 weer
sprake van een enige econo
mische groei. De voorspellin
gen voor 1985-1990 gaan uit
van groeicijfers van vijf tot
minder dan één procent,
maar tussen de SADCC-lan-
den onderling kunnen grote
verschillen zijn.
Gezien die grote versciiei-
denheid, uiteenlopend van
het conservatieve Malawi tot
het marxistische Angola,
heeft de organisatie eer.
pragmatisch, zakelijk karak
ter. Maar de politieke ont
wikkelingen in zuidelijk
Afrika zullen in Harare niet
buiten beschouwing kunnen
blijven, al zullen die uitdruk
kelijker aan de orde komen
op het beraad van de front
lijnstaten op 3 en 4 februari
in Lusaka met de ministers
van buitenlandse zaken uit
de twaalf EG-landen.
Door Hans Rooseboom
„HET WURGKOORD
van de biljoenenschuld,
dat thans tientallen lan
den en hele werelddelen
verstikt, is een direct ge
volg van de bewape
ningswedloop", zei de
Russische partijleider
onlangs in zijn toelich
ting op het voorstel alle
kernwapens af te schaf
fen.
Economie en bewapening.
Twee van de heetste hang
ijzers ter wereld. Geld,
grondstoffen, welvaart, ar
moede en wapens: zij vormen
de inzet voor bijna alle men
selijke activiteiten en con
flicten.
Dat economie en bewape
ning veel met elkaar te ma
ken hebben is op het eerste
gezicht voor iedereen duide
lijk. Maar vreemd genoeg
blijken economen een grote
aarzeling te hebben om zich
werkelijk wetenschappelijk
in te laten met de economi
sche gevolgen van militaire
bestedingen, terwijl dezelfde
economen zich wel grondig in
alle denkbare sectoren van
het maatschappelijk leven
verdiepen (landbouw, ont
wikkelingssamenwerking,
verkeer en vervoer, de bouw,
etc).
„De geschiedenis van het
economisch denken, in zoveel
opzichten boeiend en divers,
vertoont ten aanzien van het
thema van bewapening, oor
log en vrede een zekere
schraalheid. In vele economi
sche werken is zelfs niet de
geringste verwijzing naar dit
thema aan te treffen".
Dit schrijft de econoom
prof. dr. B. (Bob) Goud
zwaard in de inleiding tot het
zojuist verschenen 'Jaarboek
van de Studiekring Post-
Keynesiaanse Economie', dit
jaar gewijd aan 'Economie,
bewapening en ontwikke
ling'. De bundel wil in een
leemte voorzien.
Valt het met buitenlandse
economen nog wel mee, de
Nederlandse vakbroeders la
ten het helemaal afweten. De
Groningse econoom prof. dr.
H. de Haan constateert in
zijn bijdrage aan deze bundel
dat het „opvallend is dat wij
in Nederland wel grote aan
tallen ontwikkelingsecono
men opleiden, maar geen en
kele op de militaire sector ge
specialiseerde econoom, ter
wijl de bestedingen ten be
hoeve van ontwikkelingssa
menwerking nog niet de helft
zijn van die voor militaire
doeleinden".
Vanwaar deze economen-
huiver ten aanzien van de
militaire sector, die toch (dat
blijkt uit deze bundel) voor
economen heel aardige pro-
blematieken opwerpt?
Goudzwaard houdt het
erop dat het onderwerp voor
de meeste economen te
'waarden-gevoelig' is. „Wie
kan nu over bewapening en
over vraagstukken van oor
log en vrede als economist
schrijven en denken, zonder
zoniet expliciet dan toch wel
impliciet zijn eigen waarde
oordelen daarover prijs te
geven? Vanuit de premisse
dat de economiebeoefening
zuiver wetenschappelijk
dient te zijn past in feite
geen afzonderlijke aandacht
voor dit vraagstuk".
De economen die aan deze
bundel bijdragen bewijzen
dat er in weerwil van die
'waardengevoeligheid' een
heel aantal zuiver economi
sche vraagstukken bestaan
die uit uit de bewapening
voortvloeien.
Wij willen ons hier beper
ken tot het artikel van prof.
De Haan die enkele economi
sche aspecten van militaire
bestedingen in de ontwik
kelde landen behandelt, die
belangstelling van economen
rechtvaardigen (in ontwik
kelingslanden ligt alles na
tuurlijk anders).
Enkele van die aspecten:
- De mondiale bewape
ningsbestedingen beslaan
meer dan 6 procent van het
bruto nationaal product,
d.w.z. in 1985 meer dan 1000
miljard dollar (een 1 met 12
nullen). Reden genoeg voor
een gezonde economische
analyse.
- „Een interessant vraag
stuk voor verdere analyse",
aldus De Haan, „is de vraag
in hoeverre militaire beste
dingen de economische groei
positief of negatief beïnvloe
den". Denk maar aan het ar-
GOUDZWAARD
.schraal.
- FOTO ARCHIEF DE STEM
gument dat door voorstan
ders van het onderzoek naar
SDI (Starwars) wordt aange
voerd: militair technologisch
onderzoek kan een belang
rijke aanzwengelende wer
king hebben op civiel onder
zoek. „Indien men erkent dat
de economische groei voor
namelijk door de technische
vooruitgang wordt bepaald,
ligt het voor de hand aan de
militaire bestedingen een po
sitieve invloed op de econo
mische groei toe te kennen".
- Wat is de eventuele in
vloed van militaire bestedin
gen op de doelstellingen van
het stabilisatiebeleid: volle
dige werkgelegenheid, prijs-
stabilisatie en evenwicht op
de betalingsbalans. Is er ver
band tussen inflatie en mili
taire bestedingen?
- Welke invloed heeft de
militaire sector op de aard
van de industriële structuur?
- Wat zijn de gevolgen van
ontwapeningsmaatregelen
voor de militaire industrie en
de daarin aanwezige ar
beidsplaatsen? Dit is het be
kende vraagstuk van de 'con
versie' (omkering), kortweg:
van zwaarden tot ploegscha
ren.
Prof. de Haan concludeert
aan de hand van een derge
lijke (zeer onvolledige) op
somming dat hieruit „moge
blijken dat de economische
aspecten van militaire beste
dingen best 'aardige econo
mie' over een 'onaardig pro
bleem' opleveren".
De Haans uitwerking van
bovenstaande opsomming is
noodgedwongen sterk tech-
nisch-specialistisch, maar
wél duidelijk zijn enkele van
zijn conclusies.
- Er is „geen excuus" voor
het gebrek aan aandacht dat
economen hebben voor de
economische aspecten van
militaire bestedingen (6% van
het mondiaal BNP).
- „Er bestaan voldoende
redenen om de gevolgen voor
de economische groei als ne
gatief te beoordelen". Mili
tair onderzoek stimuleert de
groei minder dan onderzoek
in de civiele sector. Zie daar
voor het verschil tussen bij
voorbeeld de VS en Japan.
- Militaire bestedingen zijn
geen doeltreffend instrument
om conjuncturele werkloos
heid te bestrijden.
- Er bestaan onvoldoende
aanwijzingen dat militaire
bestedingen een inflatoir ef
fect hebben.
- Het hele onderzoek in
deze kwesties wordt enorm
bemoeilijkt door het ontbre
ken van cijfermateriaal (er is
veel geheim in de militaire
sector). Vooral de landen van
het Warschaupakt zijn on
willig hierover mededelingen
te doen. Maar ook in het al
gemeen kan worden gesteld
dat „onvoldoende gegevens
beschikbaar zijn over het be
slag dat de militaire sector
legt op schaarse produktie-
factoren als arbeid, kapitaal
en technologie".
Dit gebrek aan werkelijke
gegevens, nodig voor een de
gelijke economische analyse,
is waarschijnlijk de hoofd
oorzaak van de schrale be
langstelling van de kant van
vak-economen.
Desondanks geeft het boek
op basis van die schaarse ge
gevens een overvloed aan ta
bellen, schema's en bereke
ningen, wat de derde wereld I
betreft vooral op het gebied
van grondstoffen. Aanbevo
len aan eenieder die belang- I
stelling heeft voor het beheer
van deze aarde.
B. Goudzwaard (red.): Eco-1
nomie, bewapening en ont
wikkeling. Bijdragen: prof.
dr. H. de Haan, dr. E. Schok-
kaert, drs. P. Terhal, prof. dr.
B. Goudzwaard, prof. mr. B.
V. A. Rölingt, prof. drs. J. G.
Waardenburg. Uitg. Samson,
Alphen aan den Rijn. Jaar-1
boek Studiekring Post-Key-
nesiaanse Economie 1985.
Prijs 31,50.
RUIMT EVA A
Van onze verslaggever
MAASTRICHT - Een ge
gen indruk maakte gistj
avond Nederlands eei
astronaut Wubbo Ockels.
Vijf van de zes astronj
ten, die gisteren omkwar
bij de explosie van het ruil
teveer, kort na de lancerf
van Cape Canaveral, wal
goede bekenden van hem.l
Met a) de verongelufl
mannelijke bemanning sf
den van het ruimteve
Challenger', had Ockels tij
ningsstages doorlopen
voorbereiding op een rui|
tevlucht.
Eén van hen was zelfs i
kels' kamergenoot in het I
sa-opleidingscentrum
A
Van onze corresp
President Ronald Re|
slagen", en „vervuld
beelden van de witte ro
Zijn woordvoeder Lait
Speakes legde, nog geen hl
uur na de ramp, een nietsza
gende verklaring af, waar]
meteen duidelijk werd datf
het Witte Huis niet meer we
geloofd in de overlevingska!
sen van de zeven bemanning
leden van de Challenger.
In het Huis van Afgevas,
digden werden meteen enk]
minuten stilte in acht gen
men. Senator Jake Ga
(Utah), de man die onlangs j
eerste politicus in de ruin
was, deelde de onheilsboc
schap mee aan een verslag^
Senaat die eveneens enkl
minuten stilte in acht nam. F
Hoe is het mogelijk?, vrij
gen de meeste Amerikar
zich af.
Er zijn maar liefst 65
mande ruimtevluchten
weest. Er waren 25 geslaad
vluchten met de Space Shut)
Er kon niets misgaan,
was de algemene opinie. Zcj
dagmorgen nog verscheen e
opgewekte en breed lacher
Steven McAuliffe, de man v
astronaute Christa McAulif
op de televisie. Zijn vro]
was niet bang, verklaarde 1|
„Ze weet zeker dat de Challa
ger niet zal worden gelancee
als niet alles perfect is gel
geld", liet hij weten.
Kort na de ramp kri
Amerika de beelden te zJ
van de Challenger-bemannil
aan het ontbijt: vrolijke ma
sen, op het punt een enorn
uitdaging aan te gaan.
aandacht richtte zich voog
op Christa McAuliffe, die
het einde van de week
paar lessen uit de ruimte
geven aan de Amerikaar]
schooljeugd.
UTUVR EN MILIt
Van een
BREDA - Verscheidene I
ven zijn ziek geworden nad
oe zwaar giftige Luxan Mol)
j De agrarische werknemel
FNV beklaagd over misselij1
Idemigheid en hoofdpijn. Bijl
j fosfor waters tof vrij, een gasT
De Voedingsbond is nu ir]
§aat aan de hand daarvar
voor het gif, dat ongeveer f
Werd gepresenteerd, moet
/latuur en Milieu meent al t
liet verleden in een andere 1
°den moet worden. -
De Stichting voert al gerl
Metten, mede doordat ze niJ
uere dieren in de wei doden]
l'eu: „Het moet definitief wq
de weilanden is het scha
pPul valt tegen".
In West-Brabant, de oru
oundert en Rijsbergen beri
oenteel voor op een ééndaaf
xan Mollentabletten in hun f
Jseerd door het ministerie L
Ten voor de veehouderij) eu
vordt afgenomen door de ar
Luxan Mollentabletten
nagnesiumfosfide. Het is e,
het n per kil°- De tabletten
Boa leg~geweer in de mold
l üer de grond vocht bij kol
f?s waterstof dat naar knofl
T't roeit.
L/ariwege de risico's die aa
ket eonsulentschap i
L 'o het toelaten van d&
Lv w n Wel omdat oordeeik]
,'Ils> willen er geen onge
il ®ens Natuur en Milieü
p,.?er, r e'ders in het land
F;wiji het aantal ongeluk*
"aar toeneemt.
