Leger arme kinderen
groeit snel in de VS
'SOCIALE
STEUN
BEVORDERT
Zimbabwe is bang voor
landbouwoverschotten
FLLFNDF'
Groeiend verzet in
Chili tegen de
koers van Pinochet
j inschrijven
seizoen lang1
er bij
EXTRA
DANCING
OPPOSITIE VERTOONT EENHEID EN ZELFVERTROUWEN
ooi Bilderbeek
I SANTIAGO - De lente in
Chili heeft dit jaar niet al-
1 leen gezorgd voor een ver-
I wikkende zonnetje, het
I eerste rijpe fruit en de eerste
flessen cider uit de boerde
rijen van midden-Chili,
I maar ook een verandering
1 van het politieke klimaat
HERVORMINGEN HEBBEN SUCCESMAAR
nONPERDAG 19 DECEMBER 1985
T47
mm Êmmmmm m W mm mm
Van onze correspondent Mare De Koninck
WASHINGTON - In de Verenigde Staten is sprake van een snel
groeiend leger van kinderen die in armoede leven. 13,8 miljoen
Amerikaanse burgers onder de 18 jaar, is volgens de financiële
maatstaf van de regering in Washington arm. Dat is - in een van de
rijkste en het allermachtigste land ter wereld - liefst 22 procent van
de jeugd. In 1970 bedroeg dat percentage nog maar 14,3 procent.
rV-'Vir-!
t.' N VJ
Ïy
-i-i
;T '.iiX'-r'.'
rt^lV.-'yO
:ember grandioos
al met „De Lords"
vang: 21.00 uur
aaf heden te verkrijgen
r iedere zaterdag
anheid tot dansen
i vanaf 21.00 uur
:hrijven: nieuwe
ursus voor paren,
vanaf nu.
Inlichtingen i
telefonisch. A
Tot ziens!
De cijfers aangaande de
Amerikaanse negerbevol-
liing zijn nog schokkender.
In 1970 leefde 40 procent van
de zwarte kinderen officieel
in behoeftige omstandighe
den; vandaag doet 48 pro
cent, dus praktisch de helft.
Kinderen tussen nul en 17
jaar vormen thans binnen
het totaal van 35 miljoen ar
men in Amerika, de grootste
generatie. Traditoneel wa
ren het in de VS altijd de be
jaarden, die de grootste kans
liepen niet in essentiele le
vensbehoeften te kunnen
voorzien. In 1960 was ruim
35 procent van de Ameri
kaanse 65-plussers officieel
arm. Vandaag is dat niet
meer dan 12 procent.
„In de Amerikaanse sa
menleving heeft nu mis
schien wel voor het eerst in
de geschiedenis de jeugd het
slechter dan de volwassen
generaties. Het wordt tijd
dat we ons deze ingrijpende
sociale verandering realise
ren. We creëren een jeugd
die niet alleen armer, maar
ook minder gezond is dan
vroeger, en die niet alleen
minder opleiding maar ook
op jongere leeftijd kinderen
krijgt. De gevaren daarvan
voor de toekomstige samen
leving kunnen enorm zijn",
aldus senator Patrick Moy-
nihan vam de Democrati
sche (oppositie-) Partij.
'Arm' is in 1985 in de VS
een gezin van vader en moe
der en twee kinderen, waar
het jaarinkomen niet meer
dan 11.000 dollar bedraagt.
De uiteenlopende koop
kracht in aanmerking geno
men zou dat in Nederland op
ƒ15.500 gulden neerkomen.
Voor een enkeling, een
tweehoofdig en een drie
hoofdig gezin liggen de offi
ciële behoeftegrenzen op
resp. 5.500, 7.000 en 8.500
dollar. Volgens het ministe
rie van sociale zaken, dat het
armoedecriterium heeft ont
wikkeld, zijn mensen be
hoeftig die onvoldoende
voedsel, kleding en behui
zing kunnen kopen om ge
zond te blijven. Armen ko
men gemiddeld bijna even
veel op het platte land als in
de grote steden voor.
Het zou te simpel zijn de
oorzaak van de verarming
van de jeugd helemaal op
rekening te schuiven van
het sociaal beleid van de
conservatieve Republikeinse
regering Reagan. Het ar-
moedepercentage voor de
gehele Amerikaanse bevol
king begon al in de jaren
van Democratisch president
Carter - die de sociale uitke
ringen sterk verhoogd had-
te klimmen. Na een voortdu
rende stijging van het aan
tal behoeftigen gedurende
vijf jaar, trad in 1984 voor
het eerst weer een daling op,
waarschijnlijk als gevolg
van de belangrijk toegeno
men werkgelegenheid
(Amerika kent thans niet
meer dan 7,3 procent werk
loosheid).
Voor lecfen van de rege
ring Reagan is een en ander
bewijs voor hun stelling dat
alleen een 'rechts' vrije
marktbeleid armoede helpt
verdwijnen. Mensen als Pat
Buchanan, een van presi
dent Reagans naaste advi
seurs, menen dat sociale
steun de sociale ellende juist
bevordert en (c.q. want) de
morele samenlevingswaar
den bedreigt. De beschik
baarheid van overheids
steun zou het voor mensen
gemakkelijker maken om
een huwelijk te beeindigen
of om ongehuwd kinderen te
krijgen en zodoende onder
de armoedegrens te zakken.
Hoe onaanvaardbaar die
redenering in veler oren ook
zal klinken, feit is dat de
verarming van de jeugd
grotendeels te verklaren
valt uit het reusachtig geste
gen aantal één-ouder-gezin-
nen (bijna altijd met alleen
maar een moeder). Echt
scheiding is in de Ameri
kaanse samenleving altijd al
een populair middel geweest
voor het oplossen van huwe
lijksproblemen, en daar is
sedert een aantal jaren ook
de sociale aanvaardbaar
heid bijgekomen van bui
tenechtelijke zwangerschap.
Resultaat is dat vandaag 32
procent van alle Ameri
kaanse kinderen in gezinnen
woont waar geen vader aan
wezig is. En de armoedesta-
tistiek leert dat een kind dat
alleen een moeder in huis
heeft, viermaal zoveel kans
heeft arm te zijn dan een
kind waarvoor beide ouders
aanwezig zijn.
Opnieuw gelden hier voor
de negerbevolking afzon
derlijk nog veel verontrus
tender cijfers. In driekwart
van de zwarte gezinnen is de
oorspronkelijke vader ver
trokken of nooit aanwezig
geweest. Ook in de VS be
staat alimentatieplicht,
maar het onderhoudsgeld is
meestal onvoldoende of on
bestaand, omdat de vader
weigert te betalen dan wel
zelf te arm, c.q. werkloos is.
Ook de jeugdiger biologi
sche rijpheid van meisjes
beïnvloedt de armoedecij-
fers. Tegenwoordige Ameri
kaanse meisjes kunnen ge
middeld al op 13-jarige leef
tijd in verwachting raken.
In de vorige eeuw werd pas
op 16-jarige leeftijd geslach
telijke rijpheid bereikt.
Vooral in arme streken is
BOVEN:De jeugdiger biologische rijpheid van meis
jes beïnvloedt de armoedecijfers. Tegenwoordige Ame
rikaanse meisjes kunnen gemiddeld al op 13-jarige
leeftijd in verwachting raken. Vooral in arme streken
is het aantal "kinderen dat kinderen krijgt' mede daar
door sterk gestegen.
ONDER: Het schrikbeeld van de Amerikaanse samen
leving. Armoedzaaiers, die zich op straat in leven
het aantal 'kinderen dat
kinderen krijgt' mede daar
door sterk gestegen. In bij
voorbeeld de hoofdstad
Washington DC is 88 procent
van alle 35.000 teenage-moe-
ders ongehuwd, hetgeen
voor zowel moeder als kind
praktisch armoede garan
deert.
De meeste jeugdige moe
ders hebben nooit een baan
gehad en hebben daarom
vaak ook geen ziekteverze
kering. De overheidshospi-
taals bieden alleen gratis
behandeling aan acute ge
vallen, zodat grote groepen
moeders en kinderen be
hoorlijke medische begelei
ding moeten ontberen. De
daling sedert decennia in het
kindersterftecijfer in de VS
is intussen tot stilstand ge
komen. Van elke 1000 Ame
rikaanse babies sterven er
gemiddeld 11,2 binnen een
jaar. Bij de zwarte bevol
king is dat percentage 19,2.
Los van de verandering in
gezinssamenstelling is de
bijdrage van het sociale be
zuinigingsbeleid aan de
jeugdarmoede onmisken
baar. Omdat invloedrijke
burgers en politici allemaal
een eigen 'bejaarde toe
komst' hebben, is gezorgd
voor welvaartsvaste pen
sioenen. Maar werklozen,
armen en daklozen hebben
geen invloedrijke 'lobbies' in
Washington, zeker niet in
een tijd van politieke 'ver-
rechtsing', waarin een plei
dooi voor verhoging van be
lastingen en van sociale
voorzieningen als achter
haald idealisme uit de zesti
ger jaren klinkt. Sedert 1970
is de koopkracht van de be
langrijkste sociale gezinds-
uitkering met 33 procent ge
daald.
Industriële veranderingen
hebben eveneens de jeugd
parten gespeeld. In het vroe
gere landbouwland Ame
rika was een 19-jarige jon
gen met een sterk lichaam
een economisch waardevol
element. In de tijd van de
automatisering is dat li
chaam weinig waard als er
geen gespecialiseerde her
sens in zitten.
Belastingverlaging en
toegenomen werkgelegen
heid voor vrouwen, hebben
daarentegen aan de boven
kant van de maatschappe
lijke ladder voor grote wel
vaartstoename gezorgd. In
de zogenaamde yuppie-ge
neratie (jonge stedelijke
professionals) van hoog op
geleide dertigers en veerti
gers is ook het huwelijk
weer populair, niet zozeer
als kader voor nageslacht,
maar vanwege het reusach
tige gezamenlijke inkomen
tegen gedeelde kosten.
„De kloof tussen rijk en
arm is thans in Amerika
groter dan ooit na de tweede
wereldoorlog. De armste 40
procent van alle gezinnen
moet 15,7 procent van het
- foto's archief de stem
nationaal inkomen verdelen,
terwijl de rijkste 40 procent
over 67,3 procent van be
schikken", zegt Robert
Greenstein, voormalig advi
seur van president Carter en
nu voorzitter van het onder
zoeksinstituut 'Politiek en
gezinnsbudget'.
Die generatie van nieuwe
rijken, die twintig jaar gele
den -al protesterend tegen
de maatschappelijke orde-
opgroeide met onbegrensde
werkgelegenheidsvooruit-
zichten en studiemogelijk
heden, wordt dezer dagen in
snel toenemende mate her
innerd aan een vaak verge
ten idealisme. Misschien dat
hun gevoel voor solidariteit
terugkeert naarmate zij op
het avondjournaal vaker
kinderen in hun eigen land
moeten aankijken die grote
onschuldige ogen in ouwe
lijke gezichten hebben
staan. Zoals de elfjarige
knaap uit Mississippi, die op
de vraag van een tv-ver-
slaggever hoe honger voelt,
antwoordde: „Ik ga ervan
aan zelfmoord denken".
4
uzen Tel. 01150-12199|
rrsussen begin september
Door Malcolm Coad
met zich meegebracht
I Chili's president Augusto
I Pinochet wordt geplaagd
door geesten uit het verle-
I den. Nieuwe onthullingen
1 over de gruwelijke schen-
I dingen van de mensenrech-
I ten na de staatsgreep van
1 1973 hebben de verontwaar-
I diging van de bevolking nog
eens extra aangewakkerd,
J net als de moord op drie
I communistische leiders in
f maart, waarbij de Chileense
politie betrokken is geweest.
Medewerkers aan de
staatsgreep van 1973 hebben
de president er openlijk van
I oosehuldigd een despotisch
J bewind te voeren dat nog er-
Ifjer is dan 'de marxistische
I dictatuur die we wilden af-
I schaffen.' De Chileense mid-
Idenklasse, die twaalf jaar
■Beleden door stakingen de
■aanzet gaf voor de coup,
■dreigt nu hetzelfde te doen
■«J de man die ze toen in het
«tadel hielpen.
Ioppositie heeft de on-
rlinge meningsverschillen
lBedeeltelijk bijgelegd met
■pet ondertekenen van een op
■mititatief van de kerk ont-
l]!'0FPen overeenkomst. Dit
«nationale akkoord' pleit on-
■nermeer voor het houden
verkiezingen en het op-
I effen van de staat van be-
l'eg.
Verboden linkse politieke
J rganisaties en de commu-
mstische partij waren welis-
lh„a*ar ^gesloten van het
I J~ï'°nale akkoord, maar
Ie! laten weten dat 'ze
I tLT te®en zijn.' Het ak-
I RiÜf heeft voor het eerst
I nas de coup voor zelfver-
louwen en eenheid in de
PPositie gezorgd.
"De recente gebeurtenis-
laia si3e'en °ns in de kaart",
paus Sergio Bitar, leider
h>a!t'de ^ristelijke linkse
"Wanneer we voor-
ntig te werk gaan zou dit
rlltt en' ^eel misschien,
I p. oegin van het einde voor
I oochet kunnen zijn."
l-i n het middelpunt van dit
euwe, voorzichtig optimis-
tische klimaat staat rechter
Jose Canovas Robles, die op
eigen houtje begonnen is
met het herstellen van de re
putatie van de Chileense
rechtspraak, die zwaar ge
kreukt is na twaalf jaar on
derdrukking door het ré
gime
Onlangs schaarde het
Hooggerechtshof zich achter
de rechter in het onderzoek
naar de moord op de drie
communisten. Bij deze zaak
zijn zesentwintig hoogge-
plaatse militairen betrok
ken, waaronder ook gene
raal Cesar Mendoza, lid van
de militaire junta van Pino
chet. Andere rechters heb
ben inmiddels het voorbeeld
van Canovas gevolgd.
Vermoedt wordt dat er
een verband bestaat tussen
de recente moorden en de
politieke onderdrukking van
vlak na de coup, een periode
waarin honderden mensen
na hun arrestatie spoorloos
zijn verdwenen en duizen
den de dood vonden.
Otto Trujillo Miranda, een
voormalig lid van de inlich
tingendienst van de Chi
leense luchtmacht (SIFA)
die gevangen zit wegens het
vervalsen van bankbiljetten,
werd onlangs opgeroepen
als getuige in een onderzoek
naar de verdwijning van
tien gevangenen tussen 1973
en 1977. Hij bracht de rech
ter naar vijf geheime gevan
genissen en legde een ver
klaring af over geheime
operaties en martelpraktij
ken, uitgevoerd door officie
ren die nog altijd in het le
ger zitten. Ook deed hij een
boekje open over de (leter-
lijke en figuurlijke) moor
dende rivaliteit tussen de
verschillende inlichtingen
diensten.
Zijn getuigenis sluit aan
bij het verhaal, van Andres
Valenzuela, die vorig jaar
uit de SIFA deserteerde en
een verklaring afgelegde
voor het vicariaat Solidari
teit, de afdeling van de Chi
leense kerk die zich bezig
houdt met de mensenrech
ten. Valenzuela's getuigen
verklaring is waarschijnlijk
een van de motieven achter
de moorden in maart ge
weest. Twee van de drie
slachtoffers werkten in op
dracht van het vicariaat aan
zijn verklaring.
De getuigenis van een
derde ex-folteraar, Muguel
Estay Reino, een communist
die collaboreerde met de mi
litaire junta, is op dit mo
ment nog slechts bekend aan
rechters en advocaten. Toch
President Augusto Pi
nochet wordt geplaagd
door geesten uit het ver
leden. Nieuwe onthul
lingen over de gruwe
lijke schendingen van
de mensenrechten rui de
staatsgreep van 1973
hebben de verontwaar
diging van de bevol
king nog eens extra
aangewakkerd. - fotoap
moet het feit dat mensen
hun mond open zijn gaan
doen bij Pinochet het spook
beeld oproepen van een ket
tingreactie aan onthullin
gen, zoals dat ook gebeurde
na de val van de militaire
junta in Argentinië.
Het cruciale punt is echter
of men binnen het leger aan
het twijfelen is geslagen.
Niemand kan daar een dui
delijk antwoord op geven,
maar bronnen maken wel
melding van ongerustheid -
en zelfs besprekingen - on
der sommige officieren, die
zich zorgen maken over de
reputatie van het leger en
welwillend tegenover het
nationale akkoord staan.
De oppositie is verdeeld
over haar houding ten op
zichte van het leger. Men is
het er over eens dat onder
handelingen met de militai
ren uiteindelijk onvermijde
lijk zullen zijn, maar terwijl
rechts alle sociale onrust wil
vermijden uit angst welwil
lende militairen van zich te
vervreemden, zijn midden
en links van mening dat een
verdere mobilisatie van de
bevolking noodzakelijk is.
De regering probeert dit
verschil van mening uit te
buiten om zo tweedracht te
zaaien in de oppositie. Ook
worden er vakbondsleiders,
leden van studentenbonden
en gemeenschapsleiders
gearresteerd die het ak
koord hun steun toegezegd
hebben. Tot nu toe lijkt deze
taktiek het fragiele samen
werkingsverband echter al
leen maar hechter te maken.
„Ze denken dat ik voor het
einde van mijn régime sta,
maar ze weren niet wat ik
nog achter de hand hou", zo
verklaarde president Pino
chet onlangs nog. Dat kan
wel zo zijn, maar zijn rege
ring lijkt als nooit tevoren in
de defensieve hoek te zitten.
Copyright The Guardian/De Stem
Door Mort Rosenblum,
Associated Press
HARARE - De oogsten in Zimbabwe
zijn het afgelopen jaar zo overvloedig
geweest, dat de Zimbabwaanse boeren
vrezen volgend jaar met een miljoen
ton onverkochte mais te blijven zitten,
terwijl elders in Afrika gebrek heerst.
Boerenvertegenwoordigers, rege
ringsfunctionarissen en westerse des
kundigen zijn het er over eens dat het
overschot een bewijs is van wellicht het
doelmatigste landbouwbeleid in Afrika.
Maar, zo vragen sommigen zich af,
waarom wordt tegen hoge onkosten
voedsel naar Afrika gestuurd en wordt
er geen regionaal systeem opgezet om
landen die te kort komen, te helpen de
overschotten van andere Afrikaanse
landen te kopen?
Een hooggeplaatste westerse hulp
functionaris, die anoniem wil blijven
omdat zijn opvatting botst met die van
zijn regering, zegt: „Als wij voedselze
kerheid willen in Afrika, moeten wij
ons concentreren óp landen als Zim
babwe die overschotten kunnen produ
ceren en er vervolgens voor zorgen dat
de overschotten worden verdeeld." Hij
meent dat het beleid van Amerikanen
en Westeuropeanen om binnenlandse
overschotten te verminderen door tegen
hoge transportkosten voedselhulp naar
Afrika te sturen, de plaatselijke markt
verstoort en de plaatselijke smaak op
gevaarlijke wijze verandert.
Die zienswijze wordt elders gedeeld.
Alexander Rotival, directeur van het
VN-Ontwikkelingsprogramma (UN-
DEP) voor Ivoorkust, liet zich eerder in
soortgelijke bewoordingen uit over het
Sahel-gebied.
De meeste deskundigen zijn het er
over eens dat de wijze waarop de land
bouw in Zimbabwe is georganiseerd,
een veelbelovend model is voor een
groot deel van de rest van het continent.
Maar, zeggen zij, als de Zimabwaanse
boeren hun gewassen niet met een rede
lij ke winst kunnen slijten, kunnen zij
niet produceren. Gevreesd moet dan
worden dat zij meer de nadruk gaan
leggen op andere dan voedselgewassen,
zoals tabak of katoen.
Evenals in de rest van Afrika heeft de
landbouw in Zimbabwe zwaar te kam
pen gehad met een drie jaar aanhou
dende droogte. Maar toen het weer ging
regenen, stond de overheid gereed met
zaden, mest, krediet en billijke markt
prijzen. De overvloedige malsoogst in
Zimbabwe viel samen met een over
schot in Malawi en een goede oogst in
het buurland Zambia. Met sommige
verkopen was Zuid-Afrika goedkoper
dan Zimbabwe omdat Zuid-Afrika's
transportkosten lager zijn. Omdat Zim
babwe goede opslagfaciliteiten heeft,
verwachten de autoriteiten dat van de
opgeslagen mals nog geen 1 procent
verloren zal gaan. Ambtenaren begelei
den de boeren om volgend seizoen an
dere gewassen te planten die gemakke
lijker verkoopbaar zijn.
„Hét is lastig voor een land om een
graanschuur te zijn," zegt een land-
bouwfunctionaris, die anoniem wil blij
ven. Het verpakken en bewaren van
overschotten is een kostbare zaak, zegt
hij.
In landbouwgebieden in heel Zim
babwe zijn stapels zakken met mals te
zien, afgedekt met waterdichte zeildoe
ken. Na een jaar zullen de voorraden
bedorven zijn, menen boeren.
De oogst van graan, tabak, katoen,
koffie en andere gewassen bracht in het
afgelopen seizoen in totaal 3 miljard
gulden op, aldus de autoriteiten. Na een
recessie verwacht Zimbabwe dit jaar
een economische groei van 5 procent.
Naar schatting 80 procent van de pro-
duktie is afkomstig van landbouwbe
drijven van blanken, maar het aandeel
van zwarte boerenbedrijven en landar
beiders, die in het kader van de weder
opbouw na de onafhankelijkheidsstrijd
kleine stukken grond tot hun beschik
king kregen, neemt steeds meer toe.
Bij de onafhankelijkheid In 1980
stelde premier Robert Moegabe de
blanke boer Denis Norman aan als mi
nister van landbouw. De blanke land
bouwers konden hun bedrijf ongehin
derd voortzetten, maar de autoriteiten
moedigden zwarten aan hun bedrijven
uit te breiden. Adviezen, leningen en
andere bijstand worden geboden door
Agritex, een overheidsinstantie waar
voor iedere 850 boeren één agent be
schikbaar is. Het doel is één agent per
200 boeren.
„Wonderen voltrekken zich trager
dan wat hier gebeurd is," zegt Gary
Magadziri, hoofd van de nationale boe
renbond ZNFU. Sinds de onafhanke
lijkheid is het aantal zwarte eigenaren
van kleine en middelgrote landbouwbe
drijven met 1.000 toegenomen tot 8.200.
Zwarte boeren telen Virginia-tabak en
worden betrokken bij uitgebreide on
derzoeksprogramma's, die gesteund
worden door de regering, de Universi
teit van Zimbabwe en buitenlandse do
nors. „Wij hebben zelfs de droogte
vruchten laten afwerpen door de gevol
gen ervan te bestuderen, zaden met gro
tere weerstand te ontwikkelen en ma
nieren om het water beter te gebrui
ken," zegt Magadziri.
Robinson Gapare, vertegenwoordiger
van een groeiende bond van kleine boe
ren, is even enthousiast: „Wie verwacht
dat de regering nog meer doet, is oneer
lijk. De begeleiding is de beste in de
Derde Wereld."
Felicity Wood van Agritex is optimis
tisch dat de goede oogsten zullen voort
duren. „De landbouw staat hier in hoog
aanzien," zegt zij. „Hij wordt als profes
sioneel beschouwd." En John Laurie,
voorzitter van de bond van commerciële
boeren, is 'bemoedigd' over het grote
aantal jongeren dat kiest voor een agra
risch bestaan.
Toch kunnen er voor de Zimbab
waanse boeren problemen in het ver
schiet liggen. De regering wil het mini
mumloon voor arbeiders op boerenbe
drijven verdubbelen tot 165 Zimbab
waanse dollars (ongeveer 300 gulden)
per maand. „Dat zou voor een aantal
van ons het einde betekenen," zegt een
blanke boer, die niet bij naam genoemd
wil worden. Moegabe stuurde onlangs
minister Norman de laan uit, in een
boze reactie op het conservatieve
blanke stemgedrag bij de in juli gehou
den verkiezingen. Sommige boeren vre
zen dat het landbouwbeleid gewijzigd
zal worden.
Onverkochte voorraden katoen en
voedselgewassen bedreigen het wan
kele evenwicht dat boeren moeten be
waren met het oog op het onzekere kli
maat. Bij de export heeft Zimbabwe
felle concurrentie te duchten. De kosten,
voor bijvoorbeeld transport of arbeids
krachten, zijn hoger dan in Malawi,
Zuid-Afrika of andere landen. Maar
Laurie blijft vol vertrouwen en zegt
geen probleem te zien in de toenemende
concurrentie van zwarte boeren.
„Dat is een zeer goede zaak," zegt hij.
„De wijze waarop de regering zich heeft
ingespannen om de situatie van de
zwarten te verbeteren is volstrekt cor
rect geweest. In ben zeer verheugd over
hoe ze de landbouw heeft aangepakt. De
landbouw moet levensvatbaar zijn, en
wij hebben over de opbrengst van onze
gewassen niets te klagen."