NIEUW BOEK DR. L. DE JONG:
'Politieke achterdocht jegens Britten
'hatcl
Isocialc
G ovc
klacht*
ïEDERLs
'ortugese I
Soekarno
Blanken
Uitschakeling
Gevaarlijk
Slecht
BBESEBM
EXTRA
,1
Dr. L. de Jong. FOTO ANP
Feestmaaltijd van Japanners en Indonesiërs in Djokjakarta.
FOTO ARCHIEF DE $Tf
Amerikanen wilden Indië niet bevrijden
DE Amerikanen weigerden
echter elke steun voor een
spoedige herovering van het
uitgestrekte Indische eilanden
rijk. Zij voerden daarvoor een
reden aan van militair-strate
gische aard, maar in werke
lijkheid speelden motieven van
politieke achterdocht en rivali
teit jegens de Britse bondgeno
ten hierin de hoofdrol.
Dit blijkt uit de nieuwe geschied
schrijving van dr. Lou de Jong over
„Het Koninkrijk der Nederlanden in de
Tweede Wereldoorlog", waarvan thans
deel 11-b in twee boekwerken bij de
Staatsuitgeverij in Den Haag is ver
schenen.
Toen het Kon. Ned. Ind. Leger (Knil)
op 8 maart 1942 op Java capituleerde
voor het Japanse militaire geweld,
hadden de Jappen met een Blitzkrieg
in enkele maanden tijds bijna geheel
Zuid-Oost-Azië onder de voet gelopen.
Alleen in Birma en op de Philippijnen
werd nog enige weerstand geboden,
maar de weg naar de verovering van
Australië en Brits Indië leek open te
liggen.
Begin juni van dat jaar leed de Ja
panse vloot echter een onverwacht
zware nederlaag in de zeeslag bij Mid
way, midden in de Stille Oceaan tussen
Amerika en japan. Dat werd het keer
punt in de oorlog, zoals de slag bij Sta
lingrad het keerpunt vormde in de
Europese oorlog tegen Nazi-Duitsland.
De nederlaag bij Midway was zo
zwaar, dat zij door de Japanse marine
zelfs voor de Japanse minister-presi
dent geheim werd gehouden!
De Amerikaanse vloot, die deze
overwinning behaalde, vormde het
zwaartepunt van de geallieerde strijd
krachten in het gebied van de Stille
Oceaan. De Britse vloot, gestationeerd
in Brits-Indië en Ceylon (nu: Sri Lan
ka), vormde de kern van de geallieerde
strijdmacht in de Indische Oceaan.
Malakka met Singapore en de Neder
lands-Indische archipel van Sumatra
tot Nieuw-Guinea vormden de grens
tussen de Amerikaanse en de Britse
commando's. Nederlands-Indië viel
echter nog binnen het Amerikaanse
bevelsgebied.
De Amerikaanse strategie was ge
richt op de herovering van die eilanden
in de Stille Oceaan, die tezamen de
kortste weg vormden naar het Japanse
moederland. De Indische archipel viel
daarbuiten. Voor de Britten liep daar
entegen de kortste weg naar Japan
juist via Sumatra en Malakka. Voor de
herovering van die gebieden en even
tueel ook van Java zouden de Britten
echter Amerikaanse vlootsteun nodig
hebben, omdat Singapore inmiddels
het belangrijkste steunpunt was ge
worden voor de Japanse vloot.
Churchill en de Britse militaire lei
ders deden bij herhaling een beroep op
Roosevelt en de Amerikaanse chefs
van staven om een geallieerde landing
op Sumatra te steunen als springplank
voor de herovering van Malakka en de
vernietiging van de Japanse vloot in
Singapore. Churchill wilde er zelfs de
geallieerde landing in Zuid-Frankrijk,
die in de zomer van 1944 moest volgen
op de landingen in Normandië, voor la
ten vervallen.
De Amerikanen wilden echter niet
toegeven. Met hun anti-koloniale ver
leden voelden zij er niets voor, verwik
keld te raken in de problemen, die zou
den voortvloeien uit het herstel van het
Britse, Franse en Nederlandse kolo
niale gezag in de verschillende gebie
den van Zuid-Oost-Azië.
Bovendien wilden de Amerikaanse
militaire leiders hun Britse bondgeno
ten niet laten „delen in de eer" van de
geallieerde overwinning op het Ja
panse Keizerrijk. Dat betekende, dat de
gehele Indische archipel tot de laatste
dag van de oorlog moest blijven zuch
ten onder het Japanse juk, dat in vele
opzichten nog wreder was en nog
zwaarder te dragen dan het juk van de
Nazi's in bezet Nederland. Als gevolg
hiervan hebben rond drie miljoen Indi
sche dwangarbeiders en krijgsgevan
genen en geïnterneerden van allerlei
landsaard door verhongering, marte
lingen en executies het leven verloren.
Pas op de laatste dag vóór de Ja
panse capitulatie op 15 augustus 1945
schoven de Amerikanen hun verant
woordelijkheid voor de Indische archi
pel af op hun Britse bondgenoten. Op
die dag kreeg de Britse opperbevelheb
ber Lord Louis Mountbatten onver
hoeds het bericht, dat hij met ingang
van de volgende dag verantwoordelijk
zou zijn voor het hele verdere gebeuren
op malakka en in de Indische archipel.
Dat betekende een verantwoordelijk
heid op stel en sprong voor tachtig mil
joen mensen méér en voor een langere
verbindingslijn vanuit Ceylon met
meer dan drieduizend kilometer.
De Grote Drie hadden hiertoe beslo
ten op de conferentie van Potsdam na
de ineenstorting van het Duitse Rijk,
maar noch Mountbatten noch de Ne
derlandse regering was hiervan op de
hoogte gesteld. Daardoor konden de
eerste Britse troepen pas weken na de
Japanse capitulatie aan land gaan op
het hoofdeiland Java, waar Soekarno
inmiddels met steun van de Jappen op
17 augustus de onafhankelijke Repu
bliek Indonesia had uitgeroepen. Aan
de beschrijving van de chaotische toe
standen, die daarop volgden, zal dr.
Lou de Jong een van de volgende delen
van zijn geschiedkundig werk wijden.
Zou Japan in 1945 niet de oorlog heb
ben verloren, dan zou het Nederlandse
eilandenrijk in Zuidoost-Azië (het hui
dige Indonesië) een Japanse kolonie
zijn geworden. Op 31 mei 1943 werd na
melijk door de machthebbers in Tokio
het geheim gehouden besluit genomen,
dat Indië na de oorlog zou worden in
gelijfd bij het Japanse Keizerrijk. Dit
vermeldt dr. Lou de Jong in het nieuwe
deel van zijn geschiedschrijving over
„Het Koninkrijk der Nederlanden in de
Tweede Wereldoorlog".
Japan, zeer dicht bevolkt doch arm
aan grondstoffen, werd al tientallen
jaren geobsedeerd door de grondstof-
fenrijkdom (petroleum, tin, bauxiet,
etc.) van Malakka en de Indische archi
pel. Daarom wilde Japan dit rijke ge
Soekarno, propagandist voor de Japanners, die voor hem de bevrijders wa
ren. - FOTO ARCHIEF DE STEM
bied ook na de oorlog volledig blijven
beheersen. Dit in tegenstelling tot an
dere veroverde gebieden als Birma,
Thailand, Indo-China en de Philippij
nen, die een zekere interne zelfstandig
heid zouden kunnen herkrijgen.
Naarmate de oorlog echter steeds
ongunstiger voor Japan ging verlopen,
werden steeds meer kleine concessies
gedaan aan de inheemse politieke lei
ders, die bereid waren met de Jappen
samen te werken. Zo kregen de Indi
sche leiders, van wie Soekarno en
Hatta de belangrijkste waren, bij
stukje en beetje verlof voor het gebruik
van de naam Indonesia, het voeren van
de rood-witte vlag, het zingen van het
nationalistische volkslied Indonesia
Raya en het bemannen van diverse ad
viesorganen ten behoeve van de Ja
panse machthebbers in de archipel.
Soekarno en de zijnen wilden echter
geen onafhankelijkheid in schijn maar
in werkelijkheid. Gezien hun geheime
toekomstplannen met de archipel
dachten de Jappen daar zelfs niet aan.
Zij gebruikten Soekarno voor zover hij
hun dienstig kon zijn.
Pas op de dag van de Japanse capi
tulatie stonden de Japanse bevelheb
bers op Java oogluikend toe, dat Soe
karno in Djakarta plechtig de Repu
bliek Indonesië uitriep, hoewel zij dit
met hun politieke en militaire macht
hadden kunnen voorkomen. Daarbij
heeft de overweging gegolden, dat Ja
pan op die manier „een vaste basis zou
verwerven waarvan het in de toekomst
gebruik zou kunnen maken in zijn
strategie-op-lange-termijn voor het
zich weder oprichten van het japanse
keizerrijk". Volgens Lou de Jong heb
ben de Japanners hiermee duidelijk
gehandeld in strijd met het geldende
volkenrecht.
Soekarno, die zich begin 1943 in To
kio door Keizer Hirohito een hoge Ja
panse onderscheiding liet uitreiken, is
ook in de ogen van Lou de Jong een
duidelijke collaborateur geweest, die in
zijn verhouding tot de japanse macht
hebbers veel verder is gegaan dan
enige andere nationalistische leider in
de veroverde gebieden van Zuidoost-
Azië.
Onder de indruk van japans over
winningen en overtuigd dat Japan
voor lange tijd in oost-Azië de lakens
zou uitdelen, is Soekarno met al zijn
rancunes tegenover het vroegere Ne
derlandse bewind al spoedig na de Ja
panse inval gaan optreden als een ijve
rig propagandist voor de Japanse zaak:
eerst op Sumatra en daarna, met ste
vige Japanse steun, ook op Java. Met
groot redenaarstalent riep hij de uitge
hongerde inlandse bevolking op om
zich aan te melden als hulpsoldaat of
als hulparbeider in dienst van de Ja
panse bezetter. Aangelokt door belof
ten van voedsel en kleding werd aan
die oproepen massaal gevolg gegeven.
Soekarno wordt door de Jong mede
verantwoordelijk geacht voor de twee-
en-een-half miljoen slachtoffers, die
onder deze hulpsoldaten en hulparbei
ders zijn gevallen. Soekarno heeft deze
mede-verantwoordelijkheid trouwens
erkend.
Toen hem in 1945 door enkele stu
denten gevraagd werd, hoe hij in dit
licht zijn medewerking aan de Japanse
ronselarijen kon verantwoorden, ant
woordde hij: „Als ik duizenden moet
opofferen om miljoenen te redden, dan
zal ik dit doen. Als leider van dit land
kan ik mij de luxe van gevoeligheid
niet veroorloven"... Van alle latere In
donesische leiders was Sjahrir overi
gens de enige, die gedurende de gehele
oorlog nadrukkelijk had geweigerd om
met de Jappen samen te werken.
Nadat de Japanse strijdkrachten in
maart 1942 ook Nederlands-Indië onder
de voet hadden gelopen, werd terstond
een begin gemaakt met de uitschake
ling van de blanken en met de Japani-
sering van de gehele samenleving. Dit
proces wordt door dr. Lou de Jong tot
in kleine details beschreven in twee
nieuwe boeken over „Het Koninkrijk
der Nederlanden in de Tweede Wereld
oorlog".
Onmiddellijk na de capitulatie werd
begonnen met de invoering van een
aantal typische elementen uit de Ja
panse cultuur: het gebruik van de
naam Nippon in plaats van Japan, de
invoering vaii de Japanse jaartelling
en van de Japanse tijd, de viering van
de japanse feestdagen, het alom en uit
sluitend vertonen van de Japanse vlag,
de verplichte groet (met een diepe bui
ging) aan de Japanse militairen, de
verering van de Japanse Keizer en het
veelvuldig gebruik van mensonterende
lijfstraffen bij de minste of geringste
overtreding tegen de Japanse gebrui
ken.
Bijzondere aandacht kreeg de ver
breiding van de Japanse taal. Gebruik
van de Nederlandse of Engelse taal in
het openbaar werd verboden. Op de in
landse scholen werden tegenover elke
twee uur les in het Maleis zeven les
uren Japans voorgeschreven. Er ver
schenen Japanse dagbladen, de radio
zond Japanse programma's uit en in de
bioscopen mochten uitsluitend Japanse
propagandafilms worden gedraais.
Iedereen moest de tekst van het Ja
panse volkslied kennen en dit lied bij
elke voorkomende gelegenheid mee
zingen.
De uitschakeling van de blanken in
Indië voltrok zich binnen enkele maan
den. Economische maatregelen tegen
de Nederlanders en de Indische Neder
landers, maar ook tegen Britten, Ame
rikanen, Australiërs, Belgen en Fran
sen en deels zelfs tegen Chinezen en
Arabieren volgden elkaar in snel
tempo op. Veruit de meeste bestuurs
ambtenaren werden onmiddellijk ont
slagen, de salarissen werden tot een
bestaansminimum teruggebracht, fa
brieken, handelsbedrijven en planta
ges werden zonder schadevergoeding
genaast en de aanwezige voorraden,
machines, kantoormeubelen, kasgel
den, banktegoeden en vorderingen op
derden werden zonder meer in beslag
genomen. Extra belastingheffingen en
verplichte inzamelingen van kostbaar
heden en sieraden voltooiden de uit
plundering.
De definitieve uitschakeling van de
„vreemdelingen" werd ingeleid met de
invoering van een persoonsbewijs met
duimafdruk en ras-aanduiding en
daaraan verbonden een zogenoemde
verklaring van gehoorzaamheid, lui
dende: „Met een oprecht hart zweer ik
volstrekte trouw en onderwerp ik mij
volledig aan alle bevelen van het Ja
panse leger".
Deze gedwongen eed van trouw
wekte bij velen de indruk, dat men met
rust gelaten zou worden, wanneer men
maar stipt de Japanse bevelen opvolg
de. Niets was echter minder waar.
Reeds twee maanden na de capitulatie
vonden al de eerste razzia's en huiszoe
kingen plaats in een grootscheepse ac
tie om alle Nederlandse mannen tussen
17 en 60 jaar te arresteren en in Ja
panse gevangenissen en internerings
kampen onder te brengen. Kort daarop
werden ook alle blanke vrouwen en
kinderen in streng bewaakte kampen
en stadswijken bijeengedreven, waar
zij, gescheiden van hun mannen en ge
teisterd door honger en ziekten nog
drie lange jaren waren blootgesteld
aan allerlei lijfstraffen en vernederin
gen door sadistische Japanse soldten.
De positie van de blanken en van een
groot deel van de Indische Nederlan
ders was in wezen veel moeilijker dan
die van de bevolking in het bezette
moederland. De Nederlandse en Ne
derlands-Indische bevolkingsgroepen
waren tezamen niet meer dan vier
tiende procent (vier op de duizend!|
van alle ingezetenen. Zij leefden bo
vendien in een vijandige omgeving,
omdat velen uit de inheemse bevolking
de val en de vernedering van de oude
koloniale machthebbers niet zonder
leedvermaak hadden gadegeslagen.
Onderduiken onder de bevolking
was daarom gevaarlijk maar ook
praktisch vrijwel onmogelijk, omdat
de Europeanen alleen al door hun
huidskleur in elke menigte onmiddel
lijk opvielen. Bovendien hadden de I
Jappen op het niet aangeven van
vreemdelingen zware straffen gesteld.
De oosterse folteringen en de massaal
uitgevoerde doodstraffen, die nog heel
wat gruwelijker waren dan de hier be
kende Nazi-methoden hielden de
schrik er ook bij de inheemse bevol
king wel in. Slechts enkele kleine
groepjes voormalige KNIL-militairen,
waaronder ook Ambonnezen en Mena-
donezen, hebben zich nog enige tijd in
de oerwouden schuil kunnen houden.
Onder die omstandigheden kon er I
geen sprake zijn van een verzetsbewe
ging zoals in Europa en ook een ont
snapping naar geallieerd gebied was
vrijwel onmogelijk. Slechts twee zeer
kleine ontsnappingspogingen over zee
van tezamen negen Nederlanders zijn
met succes bekroond. Om dezelfde re-
denen kon er gedurende de gehele oor
log geen enkel clandestien radiocontact
met de bondgenoten ontstaan.
Was het lot van de blanke geinter-
neerden slecht: dat van de blanke
krijgsgevangenen was nog slechter
Van de 42.233 Europese militairen in I
krijgsgevangenschap heeft één op de
vijf de oorlog niet overleefd. Velen
kwamen om van de honger of door de
Japanse martelingen en executies
Zeer velen werden het slachtoffer van I
zware dwangarbeid, o.a. bij de aanleg I
van de beruchte Birma-spoorweg tus-1
sen Bangkok en Rangoon. Het meest I
trieste lot ondergingen zij, die in sme-1
rige scheepsruimen werden geladen I
om elders in Azië dwangarbeid te ver-
richten, doch die op zee door g<
lieerde vliegtuigen of onderzeeboten I
tot zinken werden gebracht. Japan, z® I
concludeert Lou de Jongm heeft del
conventie van Genève zowel ten aan-|
zien van de burger-geïnterneerden i
ten aanzien van de krijgsgevangenen I
in alle opzichten geschonden. Van del
krijgsgevangenen kwam 19,4 pet orcl
het leven, van de 96.300 Nederlandse en
Nederlands-Indische burgers 13,6 pet
Van onze correspondent
LONDEN - De Britse rege-
ring-Thatcher heeft gisteren
r middel van een zogeheten
Vitboek en een Lagerhuis-
verklaring haar lang ver
dachte hervorming van de so-
zekerheid openbaar ge
naakt. Deze maatregelen zijn
chter lang niet zo drastisch
i zes maanden geleden werd
voorspeld.
Minister van sociale dien-
fcten Norman Fowler is sedert
dien een flink teruggekrab-
eld. Felle protesten van de
Labouroppositie hebben hem
«afzien van zijn voorne
nen - dat o.m. werd gesteund
de werkgeversorganisa
tie CBI - om het staatsouder-
pomspensioen, berekend op
het inkomen, kompleet af te
fcchaffen.
Dit pensioen blijft bestaan,
naar de kosten ervan, die mo-
nenteel 25,5 miljoen pond be
dragen, zullen tegen het jaar
[2033 op ongeveer 13 miljoen
worden gebracht. Pre-
nier Thatcher, pionier van de
rije ondernemingen, geeft de
Voorkeur aan een systeem van
Zieke krijgsgevangene.
TEKENINGEN CHARLES BURKE
Een van de velen.
Krijgsgevangene-kleinhandelaar.
1RUSSEL (UPI) - De Euro
pe Commissie heeft dit
wekeinde een lijst met een
Jpsomming van oneerlijke
handelspraktijken van de
Verenigde Staten overhandigd
la" de Amerikaanse speciale
lamlclsafgevaardigde, Clay-
■°n Veutter.
Dat heeft Willy de Clercq,
et lid van de Europese Com
missie dat belast is met de bui-
enlandse betrekkingen, be
kendgemaakt. In een verkla-
fiRg zei De Clercq dat de com-
ssie heeft besloten de lijst
P te stellen omdat 'de inter-
lationale opinie zo langza
merhand gaat denken dat al-
ïen de VS zich aan de regels
['an het spel houden'.
Volgens het commissielid is
t een onderzoek van de
L^,roPese Commissie gebleken
de Verenigde Staten
p aktijken toepassen die niet
overeenstemming zijn met
'ISSABON (RTR-DPA-UPI)
«Je centrumrechtse Sociaal-
cmocratische Partij (PSD)
;jl,Pre™lier Anibal Cavaco
Ie 1 j srote winnaar van
Behouden gemeen-
Taadsverkiezingen in Portu
ien iS «et tellen vftn de stem-
'eme„nvan de 305 grotere
n ii7 blijkt dat de partij
len v®emeenten heeft gewon-
le 7 s aaf. 'ieïst 36 procent van
"miljoen kiezers bracht
'voi.,^m uit" sil»d8 de Anjer-
*t5eniefn l974 dlt peT-
De o™ 20 ho°g geweest.
•oot*f P won tn de drie
•to ,.tl<7iP:den: Lissabon, Op-
ihaairi lnmbra. In Lissabon
■atisr-F,6 ,de ehristen-demo-
:1 d he kandidaat (de PSD
'erktf- ohristeij-democraten
len m, de hoofdstad sa-
efst soen s°cialisten) maar
en m-, procent van de stern-
er r de opkomst was er
i ps-p. Coïmbra versloeg
Nstami socialistische te
er. In Oporto hield de
DINSDAG 17 DECEMBER 1985
Door Joseph Delahaye
WANNEER het alleen
aan Churchill en aan
de Britse chefs van
staven had gelegen,
dan zou Nederlands
Oost-Indë (nu: Indo
nesië) in de laatste
wereldoorlog niet
drie-en-een-half jaar
hebben behoeven te
lijden onder een on
voorstelbare Japanse
terreur. Dan zou ze
ker Sumatra en wel
licht ook Java al lang
voor de Japanse capi
tulatie in augustus
1945 zijn bevrijd.
JINSDAG17 DECEME
Van onze correspondent
BARCELONA - Het Ne
derlandse bedrijfsleven
begint vandaag met een
grote handelsbeurs in
het centrum van Madrid
de 'aanval' op de 36 mil-
i Spaanse consu
lenten, die vanaf 1 ja
nuari aanstaande lid
feullen zijn van de Euro-
riarkt.
Meer dan honderddertig
kirma's uit de industriële,
Agrarische en dienstensec-
or van ons land gebruiken
dagen lang - tot en
net 19 december - een
-ierduizend vierkante me
er grote expositieruimte
platform voor het aan-
brijzen van allerlei soorten
goederen en diensten die
