iSÜt
Longkanker nu grootste vrouwenmoordenaar in VS
V&SiL
Wat levert arbeidstijdverkorting opt
Roken als mannen betekent steryen als mannen
LtëRDAG 16 NOVEMBER 1985
W3
Arbeidstijdverkorting
Overwerk
Automatisering
Sluipenderwijs is dit jaar
Wa
\onderd passagiers over korte
*r elk een stuwkracht van 15.1}
lie) en USAir in Pittsburg 20
prototype is men op Schip
budt verband met het feil dat
In. USAir is van plan om veer
I --—«4
Typerend voor dit toestel is
- FOTO'S FOKKER
t dat in de klassen, waarin
rt, tot medio 1990 be-
een 800 tot 900 nieuwe
n Fokker rekent daarvan
tig a dertig procent in de
istaf van Fokker is onder
aas Swarttouw daarmee
'e zaken gaan op dit mo-
goed, maar er moeten
wat meer vliegtuigen wor-
>m de ontwikkelingskosten
50 en Fokker 100 goed te
r schat daarvoor zo'n vijf a
ig te hebben. Dat betekent
bereiken van het zoge-
c-even point' (het moment
i zijn terugverdiend), van
ssen de 150 en 250 toestel-
moeten zijn. 'Het break-
mnen we op dit moment
bepalen. Onder meer is dat
n de dollarkoers en de ren-
;t Knook op.
Mkp
Lleek zo'n mooi middel in de
lid tegen de massale
mjoosheid. Alle werkenden een
uurtjes per week minder en
j werklozen zouden weer aan de
ikunnen. Met alle voordelen
L[(je economie, want wat is beter
Lde binnenlandse bestedingen
liedereen geld heeft om uit te
i?
t mocht niet zo zijn. De eerste
Ede naar een 38-urige werkweek
Ld met pijn en moeite gehaald.
Irknemers hadden er geld voor
lieverd om tot hun verbijstering
i dat geen nieuwe mensen
Lïden aangetrokken, maar dat het
>el aan mensen nu eenvoudig
„worden weggewerkt.
Door Piet er Eggen
en Lidy Nicolasen
DE SFEER rond de arbeidstijdver
korting is grimmigern geworde. Dit
voorjaar gingen werknemers in de
industrie nog de straat op om de 36-
nrige werkweek op te eisen. In
slechts 10 van de bedrijven kwam
die 36 uur er. In andere bedrijven
werden studies aangekondigd en in
die ingelaste pauze lijken de werk
nemers gevoeliger te zijn geworden
voor de met de geldbuidel ramme
lende werkgevers.
Want werkgevers hebben een broertje
dood aan het collectief verkorten van. de
werkweek. „Organisatorisch lukt het
niet", is hun bezwaar. Zij zochten hun
toevlucht in het aanbieden van overwerk,
deeltijdbanen, allerhande losvaste con
tracten of - in het ergste geval - verkor
ting van de bedrijfstijd, als de automati-'
sering de atv al niet had ingehaald.
Al met al leverde het toch werk op.
Vraag is alleen: wat is er met de arbeids
tijdverkorting gebeurd?
„Kennelijk zijn de werkgevers ge
schrokken van al die verhalen over alge
mene arbeidstijdverkorting. Je ziet dat er
nogal vaak gekozen is voor oplossingen
die niet best zijn. In een groot aantal be-
dnjven is met de verkorting van de werk
week tot 38 uur ook de bedrijfstijd be
kort. Dat is de gemakkelijkste oplossing.
Het nadeel van die keuze is dat korter
werken geen banen oplevert en de arbeid
in verhouding eerder duurder wordt.
Daarmee hebben de werkgevers vooral
zichzelf*.
Mr. F. Kruse, directeur-generaal voor
de Arbeidsvoorziening van het ministerie
van Sociale Zaken, vindt dat het bedrijfs
leven de eerste ronde van de atv op een
kortzichtige en simpele manier de nek is
omgedraaid.
Zijn toelichting: „We hebben alle pil
len van de economische receptuur ge
slikt, maar de genezing is uitgebleven. In
de laatste vier jaar zijn de lonen op een
spectaculaire wijze gematigd, is de rente
fors gedaald, is de inflatie het laagste in
heel Europa, zijn de winsten flink geste
gen, is het overschot op de betalingsba
lans gigantisch gegroeid. Kort en goed:
alles wat nodig is voor economisch her
stel is gebeurd. En wat zien we, er is niet
meer werk gekomen, omdat de werkge
vers niet investeren. De moed of de lust
ontbreekt hen".
In feite zegt Kruse dat door gebrek
aan ondernemerschap men in Nederland
niet is toegekomen om aan de alsmaar
toenemende vraag naar werk te voldoen.
Wat hem betreft: „Arbeidstijdverkorting
Korter werken gaat nog van au
lig
Protest voor de poort van Unilever. Daar gingen de bonden uiteindelijk akkoord met een verdere studie naar mogelijke arbeidstijdverkorting.
r - foto anp
met herbezetting blijft noodzakelijk".
Dan de werknemers. Greetje Lubbi,
voorzitter van de Voedingsbond FNV,
krijgt dagelijks te maken met een
groeiende weerzin van werknemers tegen
arbeidstijdverkorting. Omdat juist leden
van de Voedingsbond aan den lijve erva
ring hoezeer er gesjoemeld kan worden.
„Je ziet dat mensen verdere atv afwijzen,
ze hebben er de laatste jaren al te veel
voor ingeleverd. De bereidheid om er
nog meer voor in te leveren is er niet, het
gaat echt alleen om het inleveren er
voor".
De reden voor dit geringe vertrouwen:
„De arbeidstijdverkorting is in veel te
kleine stapjes ingevoerd. Dat moest dan
gebeuren in de vorm van roostervrije da
gen. Je ziet dat met die roostervrije da
gen in cao's flink wordt geschoven.
Goed, je mag dan een overeenkomst heb
ben voor 38 uur, maar op tijden dat het
druk is werk je 45 uur en op andere tij
den maar 32 uur. Uiteindelijk kom je
dan ook op die 38 uur uit. Maar dat zet
geen zoden aan de dijk voor het schep
pen van meer werkgelegenheid".
Kruse wijst onmiddellijk naar de groei
van het overwerk, waarmee de werkne
mers hun kortere werkweek moeten op
vangen. „Je moet als werknemer wel
sterk in je schoenen staan om het aanbod
af te slaan om hetzelfde aantal uren te
maken of meer en er nog extra voor be
taald te krijgen. De solidariteit met de
werkloze is dan niet zo groot meer".
Recent onderzoek van de Industrie
bond FNV heeft aangetoond dat de groei
van het overwerk schrikbarend is. Een
pregnant voorbeeld levert Fokker. Het
bedrijf heeft dankzij een goed gevulde
orderportefeuille weliswaar meer mensen
kunnen aannemen, maar ook arbeids
overeenkomsten van 40 uur en meer ge
sloten.
Kruse gelooft niet in dat werkgevers
overwerk blijven aanbieden om aan de
herbezetting van vrijgekomen werktijd te
ontkomen. „Dat wordt simpelweg te
duur", is zijn verklaring. Maar het duidt
er wél op dat werkgevers bang zijn
nieuwe oplossingen te zoeken. „Er is
klaarblijkelijk een psychologische drem
pel om alternatieven serieus te bekijken.
Men ziet op tegen de organisatorische
problemen die er zijn".
Dat er voor die problemen toch oplos
singen gevonden worden blijkt volgens
hem uit de manier waarop bijvoorbeeld
in het grootwinkelbedrijf en in zieken
huizen de verkorting van de werkweek is
opgevangen. Kruse: „Daar zijn wel op
lossingen gevonden. Maar in veel grotere
bedrijven houdt vooral het middenkader
verdere atv tegen. Dan gaat het om men
sen die redelijk verantwoordelijk werk
doen en enig organisatorisch talent heb
ben. Hun weerstand tegen het verkorten
van de werktijd is een rechtstreeks gevolg
van het feit dat men beseft dat hun werk
te delen is. In de praktijk blijkt dat er
maar heel weinig functies zijn waarvoor
geen alternatief bestaat of die niet door
meerdere mensen vervuld kunnen wor
den".
Kruse erkent onmiddellijk dat de her
bezetting van vrijgekomen werk niet ge
beurt op de manier die sommigen zich er
indertijd van hadden voorgesteld. Het
sommetje dat vijf procent korter werken
evenzovele banen zou opleveren bleek
niet te kloppen. Wat wel gebeurde was
een zeer sterke toename van het deeltijd
werk en van verschillende vormen van
min of meer (on)geregelde arbeid.
Kruse spreekt van een tweedeling van
de werknemers. Als geen ander weet
Lubbi daarvan mee te praten. Van harte
steunt ze een actie vanuit de Vrouwen
bond tegen de wildgroei van contractar
beid. „Je hebt contracten in vele soorten.
De slechtste zijn die waarbij je van nul
tot 40 uur per week kunt werken. Ze zijn
er met bosjes en vooral voor lager ge
schoold personeel, vrouwen en jongeren.
Die hebben niets te kiezen. Ander werk
krijgen ze niet aangeboden".
Wie aangesteld is op basis van een af-
roépcontract moet wachten op de afroep
van het bedrijf, dus het moment dat er
werk is. Die afroep kan 's morgens om
half zeven aan de fabriekspoort geschie
den, maar ook telefonisch. Niet alleen le
vert dat onregelmatige ritme geen vast
inkomen op, contractanten die niet op
afroep beschikbaar zijn kunnen voor het
overige naar hun contract fluiten, er is
geen sprake van ontslagbescherming, ze
kerheid over inkomen bij ziekte is er niet
en een contractant kan nooit een beroep
doen op de WW als het bedrijf geen werk
heeft. Van contractsvrijheid is dus hele
maal geen sprake meer.
Lubbi schat dat het om meer dan
150.000 mensen gaat. Maar hun aantal,
dat blijft groeien, is moeilijk te schatten.
„Werkgevers voelen wel aan dat het so
ciaal gezien slecht is wat hier gebeurt,
dus zij zullen ons heus niet vertellen hoe
veel mensen zij op afroep in dienst heb
ben".
Een voorbeeld waar het wel duidelijk
werd. Bij de vleesvoorverpakking van
Edah werkte 60 van de werknemers op
afroep. Velen van hen hadden overigens
gewoon een 40-urige werkweek. Nadat
de bond was ingeschakeld werden in de
cao vaste afspraken over werktijden en
werkduur gemaakt.
Lubbi: „Het is van belang dat we hier
als vakbeweging collectief optreden. Al
leen zo, door het vastleggen van afspra
ken in de cao's, haal je de volstrekte
rechteloosheid eruit". Begin deze maand
heeft het FNV-Vrouwensecretariaat een
officiële aanklacht ingediend tegen het
verschijnsel. Niet alleen als startschot
van een gerichte actie, ook om de men
sen zelf wakker te schudden.
In tegenstelling tot Lubbi ontkent
Kruse dat met afroepcontracten de her
bezetting van de vrijkomende arbeidstijd
wordt weggemoffeld. Wel deelt hij haar
mening dat losvaste verbintenissen het
gaan winnen van vaste contracten. En
dat betekent dat ook de positie van de
mensen met een vaste dienstbetrekking
op de tocht komt te staan en zij hun veel
goedkopere collega's vrezen.
Waar de vakbonden al helemaal van
gruwen is de toename van het thuiswerk.
Steeds meer mensen blijken, mede door
de automatisering, in staat bepaalde
klussen voor bedrijven thuis te doen. De
tijd dat alleen garnalenpellers en enve-
loppe-plakkers door thuiswerkkoningen
aan een doorgaans zwarte boterham wer
den geholpen is voorbij. Mensen krijgen
een home-computertje en doen in van te
voren bepaalde tijd werkzaamheden. De
Vrouwenbond van de FNV heeft in de
ontwikkelingen rond het thuiswerk in
ieder geval al voldoende aanleiding ge
zien om volgende week in Hengelo een
steunpunt op te richten. De bedoeling is
dat dat bureautje informatie vergaard
over de omvang van het thuiswerk. De
overheid is zó geïnteresseerd dat zij het
project subsidieert.
De échte groei van de werkgelegenheid
zit op dit ogenblik vooral in de deeltijd
banen. Volgens Kruse is dat groeier
nummer een: „Een zeer populaire ar-
beidsvorm. De groei is zelfs groter dan
door arbeidstijdverkorting alleen zou
kunnen."
Dit jaar zullen ongeveer 1,1 miljoen
van de 4,6 miljoen werknemers werken in
deeltijd. Een recente onderzoek naar de
herverdeling van het werk leert dat sinds
1982 deeltijdarbeid zo'n 200.000 mensen
méér een inkomen en werk verschaft. Dit
jaar komen daar nog eens 50.000 bij.
Werkgevers hebben van begin af aan
het woord flexibilisering gehanteerd, zo
dra gesproken werd over verkorting van
de arbeidstijd. Met andere woorden: een
kortere werkweek voor iedereen op het
zelfde moment is flauwekul, de werkne
mers moeten zich aanpassen aan de orga
nisatie.
Inmiddels hebben de bonden hun eis
voor een algemene arbeidstijdverkorting
laten varen. De FNV spreekt dan nog
van een 36-urige werkweek in 1986, maar
neemt dan ook het woord 'maatwerk' in
de mond en bij het CNV geeft men on
omwonden toe dat herverdeling van
werk op alle denkbare manieren mag ge
beuren. Ads de 32 uur in 1990 maar ge
haald wordt.
Om te illustreren dat het onmogelijk is
arbeidstijdverkorting voor iedereen in
gelijke mate door te voeren, wordt vaak
het gebrek aan vakmensen genoemd.
Kruse erkent dat er knelpunten ontstaan
bij gespecialiseerd werk en werk waar
voor te weinig mensen zijn opgeleid. „Er
is bij een zo hoge werkloosheid sprake
van een zekere schaarste. Er is een tekort
aan HTS-ers en Heao-ers die technisch
hoogwaardig werk kunnen doen. Het feit
dat Philips 400 mensen vraagt met een
technisch specialisme voor werk dat
vroeger door nog geen 150 mensen werd
gedaan, zegt wel wat".
Een andere vorm van schaarste is ont
staan, doordat beroepen een slechte
naam kregen. Je üep een aantal jaar gele
den gerede kans snel ontslagen te worden
als je in de verpleging ging werken. Op
dit moment doen de ziekenhuizen hun
uiterste best om de plaatsen voor leer
ling-verpleegkundigen bezet te krijgen.
Kruse noemt nog een voorbeeld. In de
bouw is er sprake van een tekort aan be
paalde soorten specialisten, terwijl er
80.000 mensen staan ingeschreven bij de
arbeidsbureaus als werkzoekende bouw
vakker. Ook in de metaal doen zich
soortgelijke problemen voor. Jongeren
Greetje Lubbi: „Je ziet dat mensen ver
dere atv afwijzen, ze hebben er de laatste
jaren al te veel voor ingeleverd. De bereid
heid om er nog meer voor in te leveren is er
niet, het gaat echt alleen om het inleveren
ervoor". - fdtoanp
zijn in andere richtingen gaan studeren,
omdat ze het vooruitzicht hadden in de
metaal of de bouw toch geen baan te
kunnen vinden.
„Dat wreekt zich nu. Je zult zien dat er
over een paar jaar een schaarste zal ont
staan aan afgestudeerden van de pedago
gische academies. De afname van het
aantal studenten daar is vele malen gro
ter dan het verlies aan banen in het on
derwijs."
Kruse zegt dat er naast deze schaarste
door werkgevers evenwel ook een niet
bestaande schaarste wordt aangevoerd.
„Men denkt dat er tussen die ruim
700.000 werklozen altijd precies degene
zit die men voor een bepaalde baan no
dig heeft. Er is ook een neiging om voor
een dubbeltje op de eerste rang te willen
zitten. Maar die eerste rij is vrij snel uit
verkocht. Ik zeg wel eens als grap: ge
vraagd, een 17-jarige Havo-afgestu
deerde met wiskunde en enkele jaren er
varing. Die zijn er niet zo veel. Dat moet
je dan maar accepteren en beter zoeken
of er voor zorgen dat je mensen de kans
geeft wat bij te leren. Het probleem is in
een aantal bedrijfssectoren verergerd
omdat men de eigen bedrijfsopleidingen
heeft beëindigd. Vooral de metaal onder
vindt daarvan nu de nadelen".
Echt onoverzichtelijk wordt het als be
drijven, gelijk met het verkorten van de
werktijd aan het automatiseren slaan.
Neem de zuivelindustrie. Toen daar de
werkweek van 40 naar 38 uur ging, wer
den in de cao's afspraken gemaakt. De
kortere werkweek bleek noodzakelijk om
het verhes van duizend banen te kunnen
beperken tot 150. Toen na twee jaar de
balans werd opgemaakt, waren geen 150,
maar 1500 banen verdwenen. Hoofdoor
zaak: automatisering.
Lubbi: „Schuldigen zijn niet aan te
wijzen. Misschien is het geld dat voor atv
is ingeleverd gebruikt voor nieuwe inves
teringen. Maar een bedrijf kan zich ook
niet permitteren in de technologische
ontwikkeling een pas op de plaats te ma
ken, op straffe van verhes van de concur
rentiepositie".
sigaret de grootste 'ladykiller' in
Verenigde Staten geworden,
oor het eerst sterven in Amerika
imeer vrouwen aan longkanker
Maan borstkanker. Daarnaast
Meen steeds groter percentage
dodelijke hart- en vaatziekten
ij vrouwen aan de sigaret worden
"•geschreven. De 'American
meer Society' heeft deze week in
alarmerend rapport voorspeld
'hierdoor binnen afzienbare tijd
f Amerikaanse vrouw gemiddeld
meer ouder zal worden dan de
'middelde man. De zes jaar
"gere leeftijdsverwachting die een
0üw thans nog mag koesteren, is
:tterlijk in rook aan het opgaan.
Van onze correspondent in Washington
Mare De Koninck
»WIE ROOKT als een man zal
sterven als een man", waarschuwt
de Amerikaanse Kanker Vereniging
met name de vrouwelijke jeugd, die
intussen belangrijk meer sigaretten
fookt dan de jongens. Roken wordt
voor vrouwen nog extra gevaarlijk
geacht, vanwege de verhoogde risi-
co s van miskramen en - als tegelijk
de pil wordt gebruikt - hartziekten.
kankerbestrijders in de VS verwijten
öninistische en andere vrouwenorgani
saties dat ze passief bhjven tegenover de
Slf?re! a's vrouwenvijand nummer één.
•.Als je ziet waarover vrouwen kwaad
gorden als het over gezondheidskwesties
gaat, dan is die ellende te verwaarlózen
'n vergelijking met alle dood en angst die
rouwen zichzelf aandoen door te ro
ei aldus Dr. Estelle Ramey, medisch
oogleraar aan de vermaarde George-
Steeds meer vrouwen in A merika worden het slachtoffer van long- en borstkanker, zo is uit onderzoek gebleken. - foto archief de stem
town University in Washington. Vrou
wen moeten deze opmars naar de dood
stopzetten."
Vrouwen in de emancipatiebeweging
geven toe dat ze aarzelen het roken als
een probleem te gaan benadrukken. Ro
ken 'net als mannen' is in zekere zin sym
bool voor de gelijkwaardigheid van de
geslachten. „En het al dan niet aanvaar
den van het gevaar voui de gezondheid is
een kwestie van vrije persoonlijke keuze.
Keuzevrijheid is een essentiee.
het feminisme", zegt Denise Fudge, be
stuurslid van de National Organisation
of Women (NOW), Amerika's grootste
feministische organisatie. En ze voegt
toe: „Er zitten veel fantastische vrouwen
bij NOW. die zwaar roken."
Amerikaanse vrouwen plachten voor
de Tweede Wereldoorlog niet te roken.
Tot in de twintiger jaren van deze eeuw
was in veel deelstaten roken in het open
baar zelfs wettelijk verboden voor vrou
wen. Toen dat wel werd toegestaan mikte
de tabaksindustrie zijn adverteercampag-
nes op het slank- en schoonheidsideaal
van veel vrouwen.
„Dat gebeurt nu nog. Tabak drukt die
eeuwige eetlust en merken als 'Virginia
Slims''Eva' en 'Satijn' spelen daarop in.
Bovendien helpt nicotine tegen depres
sies, iets waar vrouwen meer last van
hebben dan mannen. Reken daar het ro
ken als vrijheidssymbool bij en het is
duidelijk dat vrouwen de doelgroep bij
uitstek zijn van de tabaksfabrikanten",
aldus John Lawson, voorzitter van 'Criti-
sche Consumenten'.
Inderdaad heeft de industrie zijn bud
get voor speciaal op vrouwen gerichte re
clame sedert 1972 verviervoudigd tot nu
1 miljard gulden per jaar. 1972 was ook
het jaar waarin Amerikaanse mannen
massaal met roken begonnen te stoppen,
afgeschrikt door een golf van nieuwe be
wijzen voor de dodelijke uitwerking van
de sigaret. In 1970 rookte nog 52 procent
van de Amerikaanse mannen; nu nog
maar 33 procent. Van de vrouwen rookte
vijftien jaar geleden 35 procent en nu
nog altijd 33 procent. 'De vrouw' is als
groep nooit gestopt.
„Als huidige trends zich voortzetten
zullen we over tien jaar een uiterst hoge
sigarettenmortaliteit onder Amerikaanse
vrouwen zien. Binnen twintig jaar zal er
sprake zijn van een ware epidemie, de
zelfde die bij de mannen nu sterk aan het
afnemen is", meent epidemioloog Patrick
Remington van Amerika's nationale
Centrum voor Ziektebestrijding.
Zo direct is volgens de meeste Ameri
kaanse deskundigen de relatie tussen ro
ken en volksgezondheid dat de algehele
stijging in gemiddelde leeftijd, welke zich
nog altijd in de VS voordoet, vrijwel ge
heel is te danken aan 'het grote stoppen
met roken' door de Amerikaanse man. In
1980 was de levensverwachting voor pas
geborenen nog 73,7 jaar. In 1985 is dat
- voor mannen en vrouwen tesamen - al
74,6 jaar. Dat is bijna een jaar winst in
slechts vijf jaar tijd. Medici en demogra
fen denken dat vroeg in de volgende
eeuw de Amerikaan gemiddeld 80 jaar
oud kan worden.
Maar tegeüjk met deze ontwikkeling is
de ouderdomsvoorsprong van vrouwen
snel aan het slinken, volgens de experts
eveneens vrijwel uitsluitend als gevolg
van het roken. In 1980 werden vrouwen
gemiddeld nog 7,5 jaar ouder dan man
nen. Nu, vijf jaar later, hebben ze nog
maar 6,5 jaar langer te leven. „Dat koste
lijke bezit, die langere levensverwachting,
geeft de vrouw prijs. Niet in ruil voor
werkelijke emancipatie, maar in ruil voor
een even dodelijk als stupide symbool
van vrijheid", aldus feministisch publi
ciste Margerie Straus.
Ze hoopt dat de feministen van NOW
niet langer geld zullen accepteren uit het
reclamebudget van de tabaksindustrie.
Tijdens het laatste congres van NOW
werd het programmaboek nog steeds -
volgens traditie - gesierd door een pagi
nagrote kleurenadvertentie: „Philip Mor
ris groet de Nationale Organisatie van
Vrouwen."
„We gaan inderdaad aan de orde stel
len of dat nog wel kan. Het zal een felle
discussie worden", zegt Lois Reckitt, on
dervoorzitter van NOW.
Nu het NOW-congres jaarlijks steeds
meer leden moet herdenken die zich heb
ben doodgerookt, ziet het er naar uit dal
de Amerikaanse vrouwenbeweging een
oude compagnon als vijand zal gaan her
kennen.
