De 203 mm-houwitser raakt het CDA
Hassan heeft eindelijk zijn 'zandbak'
Euthanasie in stroomversnelling
even.
UITBLAZEN
MASSALE
Duel op
de sabel
KERNTAAK 8-INCH-GESCHUT WEL OF NIET GEWENST?
hellicht anc
ndeling bus
WESTELIJKE SAHARA NA TIEN JAAR MAROKKAANS
VERSIMPELING VAN EEN PROBLEEM
QESTEMCOMI
Gewetensvraag
O]]
VRIJDAG 8 NOVEMBER 1985
ACHTERGROND
Leken
Ui JAAR LANG K
Veilig
Internationaal
Ethiek
Vervlakking
Uitkijken
Handomdraai
WIM KOCK
NOOIT gedacht dat ik
nog eens zou worden
uitgedaagd tot een
duel met de sabel. Maar
het staat er: „Bied je ver
ontschuldigingen aan, heer
schap, anders wordt het sa
bels voor twee en ontbijt
voor één." De brief is in
het Engels geschreven want de
schrijver, John J.M. Lee,
spreekt, leest en verstaat Ne
derlands, maar heeft - schrijft
hij - altijd moeite met het in de
juiste volgorde op papier zetten
van woorden in Nederlandse
zinnen. Ik kan daar inkomen.
Voor mij is schrijven ook de
zwakst ontwikkelde van mijn
vaardigheden in het Engels.
In mijn stukje van zaterdag,
waarin het onder meer over
winterkleding ging, heb ik de
heer Lee beledigd. Wat zeg ik?
Op de ziel getrapt. „Ik ging
bijna door het plafond",
schrijft hij. De oorzaak van zijn
schrik was de wijze waarop ik
zijn 'kleermaker' {'my tailor') te
kijk zette als een herenmode
zaak met een wat boerse collec
tie. Het ging hier over Dunn
Co, een over de hele Britse
eilanden verspreide winkelke
ten. Dunn Co, 'my tailor'. Ik
vind dat aardig. Het past bij
mijn al oude idee dat het Britse
spraakgebruik er altijd op uit is
de wereld te verfraaien. Kunt u
zich een Nederlander voorstel
len die Peek Cloppenburg de
eer zou aandoen hen 'mijn
kleermaker' te noemen?
Volgens de heer Lee heb ik
het falikant mis. Hij somt een
hele garderobe aan perfecte,
onverwoestbare kleding op die
hij met plezier draagt. Sterker
nog: „Jongere leden van hare
majesteits diplomatieke dienst
zijn Dunn Co dankbaar om
dat zij hen in de kleren steken
zonder hen met schulden te be
laden." De heer Lee kan het
weten want hij was zelf 18 jaar
in de diplomatieke dienst. Voor
het geval ik nog eens ga winke
len aan de overkant krijg ik het
advies mee niet naar Marks
Spencer te gaan als het iets
meer moet zijn dan sokken, on
dergoed of een trui. 'Daar zijn
ze wel goed in, maar daarmee
houdt het ook op.' Voor offi
ciële avondkleding moeten we
naar Moss Bros. De jongelui
van de diplomatieke dienst ko
men er ook omdat het een zaak
is voor 'de man met een rede
lijk maar niet onbeperkt inko
men.'
Waarom heb ik me zo op
Dunn Co verkeken? Kan het
zijn dat ik ben misleid door de
(wel degelijke!) ouderwetsheid
van puien, etalages en winkel
inrichtingen? Of ben ik in de
verkeerde vestigingen geweest?
Ik heb in de loop der jaren ver
schillende tweedjasjes bij ze ge
kocht. In typische streekwin-
kelcentra als Chester, Shrews
bury en Hartley, ook in een
badplaats als Southport en na
tuurlijk in Londen, aan de
Strand en ook een keer vlak in
de buurt van Piccadilly Circus.
Nooit de indruk opgedaan, laat
staan overgehouden, dat het
toevluchtsoorden waren voor
snelle, maar onderbetaalde jon
geheren, die op het punt ston
den over de wereld uit te zwer- E
men om de waarden van het S
Britse rijk uit te dragen. Ik zal
de volgende keer toch eens met
andere ogen naar Messrs. Dunn
Co, tailors kijken. Zit ik nog 5
lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll]?
met de vraag waar de boeren
dan die zakkerige jasjes van
Harris tweed kopen.
Namen
EEN BRIEF van een hoog be
jaarde lezer (90 dit jaar) riep
herinneringen op aan zomerva
kanties van lang geleden. Ik
bracht die door bij een be
vriende boer in een gehucht of
buurtschap dat een flink eind
lopen van het dorp vandaan
lag. De mensen gebruikten
daar geen achternamen. Ik reed
's morgen mee naar de melkfa
briek op de wagen van Jaon van
Tieste en ik zwierf er dikwijls
door de velden met een jongen
die Jan van Kees van Kiskes
werd genoemd, dit om hem te
onderscheiden van Jan van
Kees van Jaone.
Verwarring met namen met
dezelfde voorletters kenden ze
vroeger niet, schrijft de heer
Ofman naar aanleiding van
mijn stukje Verwarring'met na
men' van afgelopen dinsdag.
Toch waren de huishoudens
toen heel wat groter. Waar ze
'half of heel van het houtje' wa
ren, aldus de heer Ofman pak
ten ze gewoon de litanie van
alle heiligen en kozen er een
paar namen uit. In zijn eigen
familie - niet 'van het houtje' -
wemelde het van Klazen en
Aries. Dat probleem losten ze
precies zo op als de boeren in
het gehucht waar ik veertig jaar
geleden vakantie vierde: Klaas
van Dien, Arie van tante Trijn
etc. Toen Klaas Ofman
trouwde met een dochter van
gelovige ouders werd hij door
zijn schoonfamilie Nicolaas
herdoopt.
Opneukerke
IN DE laatste aflevering van
het serietje Bij wijze van spre
ken ging het over de nog vrij re
cente verdringing van het
woord neuken uit de Brabantse
dialecten, waar het dienst deed
als een soort krachtterm. Ik gaf
daar een paar voorbeelden van.
Die werden de andere dag al
aangevuld door de heer Fens
uit Breda. Van iemand die het
hoofd hoog hield en door de
omgeving verwaand gevonden
werd, zei men dat hij of zij een
hoop geneuk had. Het mooiste
voorbeeld dat Fens gaf was
echter het wel eerder gehoorde,
maar volstrekt vergeten gezeg
de: Het neukt de baker niet als
het kindje maar gezond is.
Mevrouw H. Raaijmakers
uit Terheijden, die woorden en
uitdrukkingen uit het dialect
van Made verzamelt en mij een
schrift vol ter inzage gaf, no
teerde opneukerke voor klein,
fel ventje. In de eerstvolgende
aflevering van Bij wijze van
spreken zal ik u vergasten op de
mooiste Madese gezegden uit
het schrift van mevrouw Raaij
makers.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: L. Leijendekker en H. Coumans.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236883.
Sportredactie 076-236884.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nwe. Ginnekenstraat 41076-236326.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751.
Postadres: Postbus 62, 4560'AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 23, 4900 AA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementen, bij vooruitbetaling te voldoen:
22,97 per maand; 66,30 per kwartaal of 258,- per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van 1,- per maand,
1,80 per kwartaal, 7,20 per jaar. Prijzen: inclusief 5% B T.W.
Voor post-toezending geldt een toeslag.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Informatie over Stern-reizen en promotie 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje®076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Rf)nkrplr)tiPQ'
Postgiro 1114111- ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584- Rabo rek. 101053738.
T5 PAGINA
VRIJDAG 8 NOVEMBER
Door Jan Greyn
DEN HAAG - Tegelijk
met de plaatsing van 48
kruisvluchtwapens op
Woensdrecht moeten in
de visie van het kabinet
Lubbers nog twee van
de huidige zes kernta
ken voor de Nederland
krijgsmacht overblij
ven: de onbetwiste Lan-
ce-raket (PvdA, CDA en
WD zijn het daarover
roerend eens) en het 203-
millimeter-geschut, ook
wel 8-inch houwitser of
M 110 genaamd. Over de
nucleaire taak van dit
soort artillerie bestaat al
geruime tijd verschil
van mening tussen op
positie samen met CDA
aan de ene en WD en
NAVO aan de andere
kant.
Het CDA legt zich welis
waar intussen neer bij het
Salomons oordeel van de
ploeg van 'onze Ruud', maar
behoudt zijn feitelijke be
zwaren tegen het nucleaire
geschut - om politieke zowel
als militaire redenen.
CDA-Kamerlid en militair
deskundige Joep de Boer ma
noeuvreert dan ook heel
voorzichtig als hij deze - po
litiek gevoelige - materie
aansnijdt. Zijn verhaal over
de bezwaren van het nu
cleaire 203-millimeter-ge-
schut is voor de gelegenheid
nauwelijks aangepast, al zal
Joep de Boer
.'verbeteringen.
- FOT'OS DE STEM/JOHAN VAN GURP
zijn betoog volgende week in
de reeks kruisrakettendebat-
ten niet opnieuw uitmonden
in een motie - zoals in 1979 -
waarin de regering wordt
verzocht niet nóg een ander
korte-drachtwapen aan het
bestaande bedenkelijke arse
naal toe te voegen.
Voor de verdediging van
het aan Nederland toegewe
zen 'blok' - de Noordduitse
laagvlakte - beschikt de
landmacht over acht genu-
cleariseerde houwitsers.
PvdA, CDA en D'66 hebben
Stemerdink
leken'.
steeds bedenkingen gehad te
gen dit soort slagveldwapens,
waarbij zelfs de eigen leger
macht schade kan oplopen;
een verkeerde windrichting
kan er al voor zorgen dat de
bedieners van de houwitsers
zelf last krijgen van fall-out,
want het bereik van een hou
witsergranaat is rond dertig
kilometertjes. Dat is een van
de praktische bezwaren,
naast de militair-technische.
De Boer haalt ze zelf met
verve aan: „We stationeren
de houwitsers op de Noord
duitse laagvlakte om - pak
weg - Russische tanks in ge
sloten formatie doorgang
naar het westen te belemme
ren. Met zo'n houwitser raak
je in het beste geval - en dan
heb je knap geluk - een tank
per schot. Om meer succes te
hebben kun je gebruik ma
ken van nucleaire granaten.
Maar dat doe je niet zo maar,
vanwege het gevaar voor nu
cleaire escalatie. Het be
zwaar is nu dat je houwitsers
inzet in geval van acute drei
ging, je moet snel een beslis
sing nemen. En dat zie ik niet
gebeuren met de geldende
consultaties".
Conclusie: die kerntaak
bestaat maar kan in noodsi
tuaties niet echt functione
ren? De Boer aarzelt, maar
zegt: „Dat gaat me te ver".
Dan toegeeflijk: „We hebben
inderdaad in het verleden
gezegd dat de korte-dracht-
wapens als eerste uit het
kerntakenpakket moeten
verdwijnen. Maar de situatie
is anders nu, vooral ook om
dat de NAVO voorkeur heeft
voor handhaving van het 203
millimetergeschut. Zeker
Duitsland dat in dat soort
wapenspul voor de verdedi
ging tegen het oostblok groot
vertrouwen heeft".
Joep de Boer rekent erop
dat 'emerging technologies',
in de wandeling 'ET', voor
nieuwe wapens zullen zorgen
die bijvoorbeeld de nucleaire
houwitser kunnen vervan
gen. „Slimme wapens kun
nen ook meer dan een doel
tegelijkertijd vernietigen,
hetzelfde effect dus van een
atoomgranaat". En het af
schrikwekkende effect van
het 203-millimeter-kernwa-
pen?
„Dat is al beperkt omdat
de Russen natuurlijk ook we
ten welke uitgebreide proce
dure vooraf moet gaan aan
inzet van nucleair spul. Zon
der die uitgebreide procedure
bestaat anderzijds het gevaar
dat al te snel tot inzet van
kernwapens wordt overge
gaan. En dat is al helemaal
uit den boze", verklaart De
Boer.
Het gebruik van nucleaire
artillerie past ook in de -
door de CDA'er verfoeide -
NAVO-strategie van 'voor
waartse verdediging': bij een
aanval van een onverlaat,
maak je geen pas op de plaats
of ga je terug, maar loop je
juist vooruit, het vijandelijke
gebied in. Duitsland is daar
van erg geporteerd omdat het
gevechtsgebied daarmee
naar het oosten Wordt ver
plaatst.
De PvdA'er Bram Stemer
dink is het (nog steeds) roe
rend eens met de politiek-
militaire uiteenzetting van
De Boer. Alleen trekt Ste
merdink de conclusie dat
'daarom' de kerntaak van hei
203-millimetergeschut moet
verdwijnen.
Stemerdink: „Alleen mili.
taire leken, als Van Mierlo
durven begrip te hebben voor
handhaving van de houvrit.
sers. Onzin is dat, net zoals
het kabinetsbesluit om <]t
luchtverdediging te verbete
ren. Wat is dat nu helemaal!
Die F-16's hebben maar be
perkte mogelijkheden, al paj
je ze nog zo aan. Als je de
luchtverdediging echt wj]
verbeteren, moet je praten
over een ander type vlieg,
tuig. Zo is dat".
De Boer glimlacht ook over
het kabinetsbesluit om de F-
16's om te bouwen tot 'all.
weather-fighters' en daar
mee de Nederlandse lucht,
verdediging te verbeterer.
Niet omdat dat niet zou kun
nen, maar omdat dat naar de
stellige overtuiging van De
Boer allang besloten is
„Daar is al overeenstemming
over. En het het kabinetsbe
sluit laat deze verbeteringen
pas toe in 1988. Het procent
extra waarbinnen deze ver
beteringen moeten plaats
vinden is niet meer dan
hooguit 140 miljoen per jaar
Maar de kinderhand van dt
WD is blijkbaar snel ge
vuld".
Van onze Haagse redactie
)j;N HAAG - Na een jaar
ing onderhandelen is minis-
>r Smit-Kroes (Verkeer en
gaterstaat) eventueel bereid
m de, voor reizigers finan-
leel ongunstige, zöne-inde-
„g van het openbaar vervoer
veranderen.
Onder druk van de Tweede
ramer bleek de bewinds
vrouw gisteren bereid om aan
e hand van nieuwe vervoers-
jfers nog een keer met de be-
Door Nell Westerlaken
TIEN jaar nadat 350.000 Marokkaanse
vrijwilligers de Westelijke Sahara
binnentrokken, lijkt de 'marokkani-
sering' van dit dunbevolkte woestijn
gebied een voldongen feit. Van het
aanvankelijk felle verzet van het
volksbevrijdingsfront Polisario tegen
de Marokkaanse bezetter is weinig
meer over. Hoewel de Westelijke Sa
hara internationaal als zelfstandige
natie wordt erkend, kraait er geen
haan meer naar de bezetting door Ma
rokko. Koning Hassan II heeft einde
lijk 'zijn zandbak'.
Het is november '75 als de Marokkaanse
koning 350.000 vrijwilligers het gebied in
stuurt dat officieel nog een Spaanse kolonie
is en de naam Spaanse Sahara draagt. Met
deze 'Groene Mars' probeert Marokko druk
uit te oefenen op Spanje om de Westelijke
Sahara voorgoed in de Spaanse geschiedenis
boeken te doen verdwijnen.
De opzet schijnt te lukken. Begin '76 wordt
een akkoord gesloten waarin de overdracht
van het land aan Marokko en Mauretanië
wordt geregeld. Van meet af aan is er echter
het heftige verzet van de bevrijdingsbewe
ging voor de Westelijke Sahara, Polisario, die
voornamelijk bestaat uit Saharawi, de oor
spronkelijke bewoners.
Polisario krijgt vooral steun van Algerije,
dat steeds meer te maken krijgt met vluchte
lingen uit de Westelijke Sahara. De Alge
rijnse grensplaats Tindoef wordt in de loop
der jaren de belangrijkste uitvalsbasis van
de bevrijdingsbeweging. De Algerijnse steun
aan Polisario beweegt Hassan er toe in '75 de
banden met Algerije te verbreken.
geld was overigens voor het grootste deel af
komstig van de Verenigde Staten en Saoedi-
Arabië.
Maar dankzij de steun van Algerije, dat op
zijn beurt wapens betrekt uit de Sovjet-Unie,
houdt Polisario stand. Hassan past vervol
gens een even simpele als revolutionaire me
thode toe om de Polisario-guerrillas buiten
de grenzen van de Westelijke Sahara te hou
den. Tussen '80 en '83 bouwde hij een drie me
ter hoge muur van zand en stenen, met om de
50 meter de modernste observatie-appara-
tuur van Franse en Amerikaanse makelij. De
muur loopt over een afstand van 2500 kilome
ter langs de grens met Mauretanië en Alge
rije.
In '76 roept Polisario de Democratische
Arabische Republiek Sahara (DARS) uit.
Drie jaar later wordt het recht op zelfbe
schikking van de Polisario-strijders be
krachtigd door de Algemene Vergadering
van Verenigde Naties. Als Mauretanië zich in
'79 terugtrekt uit 'zijn' deel van de Westelijke
Sahara wordt dat gebied overgedragen aan
Polisario. De volksbeweging kan echter niet
voldoende tegenwicht bieden aan de militaire
kracht van Marokko en moet zich noodge
dwongen terugtrekken.
Dit gaat niet zonder slag of stoot: Hassan
heeft in de tien jaar durende strijd tegen de
Saharawi naar schatting tienduizend mili
tairen verloren en drie miljard dollar. Dat
Beschermd door deze muur is de ontwik
keling van de 'zandbak' door Marokko ter
hand genomen, wat onder meer heeft gere
sulteerd in tal van investeringen die de be
volking ten goede komen. Polisario beweegt
zich aan de andere kant van de muur en kan
nauwelijks meer doen dan af en toe een felle
aanval uitvoeren. Met het risico om stuk te
lopen op Marokkaanse landmijnen. Zelfs de
Russische Sam 6-luchtdoelraketten en T 55-
tanks hebben hooguit plaatselijk schade be
rokkend.
De vraag is wat een land als Marokko, dat
zelf te kampen heeft met een zware economi
sche crisis, aan moet met een gebied dat
slechts door 150.000 mensen wordt bewoond.
Hoewel Marokko het gebied claimt op histo
rische gronden, is het aannemelijker dat men
uit is op de grondstoffen. De Westelijke Sa
hara beschikt over een rijkdom aan fosfaten,
olie, uranium en ijzer en heeft bovendien een
strategische ligging aan de Atlantische Oce
aan. Omdat Marokko een groot deel van de
wereldmarkt voor fosfaten in handen heeft,
ligt het voor de hand.dat men deze
niet kwijt wil.
Moeilijker te beantwoorden is de vraag
waarom er op internationaal niveau nauwe
lijks directe bemoeienis is met de Marok
kaanse bezetting. Polisario wordt immers
door meer dan zestig landen officieel erkend
en daarnaast door de VN en de Organisatie
voor Afrikaanse Eenheid (OAE). (Toen Poli
sario vorig jaar voor het eerst acte de pre
sence gaf op een vergadering van de OAE, is
Marokko opgestapt.) Gezien de strategische
ligging zou het land ook interessant kunnen
zijn voor de grootmachten en de Afrikaanse
buurlanden.
Het ziet er naar uit dat de gecompliceerde
verhoudingen tussen de landen van de
Maghreb debet zijn aan het uitblijven van
internationale bemoeienis. De Verenigde
Staten steunen Marokko weliswaar in de
strijd tegen Polisario, maar hebben aanzien
lijke economische belangen in Algerije, dat
op zijn beurt weer militair wordt gesteund
door de Sovjet-Unie. De Russen hebben om
gekeerd weer economische belangen in Ma
rokko. Het ligt voor de hand dat Algerije, de
militaire reus onder de Maghreb-landen,
geen zin heeft in een grensoorlog in het wes
ten. Te meer omdat het zijn aandacht nodig
heeft in het oosten, voor Libië, dat weer ban
den heeft met Marokko en Tunesië.
Zowel vanuit de Verenigde Naties als van
Algerijnse kant zijn er pogingen ondernomen
om de kwestie van de Westelijke Sahara aan
de orde te stellen. Maar het ziet er niet naai
uit dat er op korte termijn fundamenteel
over gesproken zal worden. Ondanks het ont
breken van internationale erkenning lijkt
Hassan zich comfortabel te hebben ver
schanst in zijn zandkasteel.
Door Jan van de Ven
Pogingen om euthanasie
in de wet op te nemen
raken nu in een stroom
versnelling. Het kabinet
wil met een wetsvoorstel
komen, maar ziet daar
toe op korte termijn
geen kans. En een Ka
mermeerderheid wenst
niet langer te wachten.
Reden om met een ini
tiatiefvoorstel te komen.
Een initiatiefvoorstel,
dat op bijschaven na
klaar lijkt te zijn.
De kans is groot, dat de ge
meenschap inderdaad voor
de verkiezingen in 1986 te
maken krijgt met een wijzi
ging in het wetboek van
strafrecht. Of de samenle
ving daarmee content kan
zijn is de vraag. Haastwerk
kenmerkt zich doorgaans
door oppervlakkigheid. On
derhavig onderwerp is zo
nieuw en biedt zoveel onver
moede aspecten, dat haast
werk moeilijk diepgravend
kan zijn.
Verwacht mag worden, dat
een initiatiefvoorstel van de
Tweede Kamer of zelfs een
voorstel van het kabinet, zo
dat nog komt en in de behan-
delingstijd inpasbaar is, zich
beperkt tot grote lijnen. Lij
nen, die in de rechtspraak
reeds aanvaard zijn. Ter op
frissing van het geheugen:
ondraaglijk lijden in de ster
vensfase en een dringend
verzoek van de stervende
mogen een arts na consulta
tie van een collega tot levens-
beëindigd handelen aanzet
ten.
Staan genoemde elemen
ten in een wetswijziging dan
houdt de wetgever zich
eigenlijk op de vlakte. Durft
hij de diepte van het onder
werp niet te peilen en onder
woorden te brengen. Om een
indruk te krijgen van de
euthanasie-diepte zou men
zich eens moeten wagen aan
gesproken of geschreven me
ningen van ethici. De kans op
hoorndol worden is levens
groot, zoveel verschillende
gezichtspunten zijn er, maar
er valt lijn te ontdekken
wanneer een van de mening
gevers een polemiek aangaat
met anderen.
Zo is onderstaande ont
leend aan een betoog van
prof. W. Klijn, hoogleraar
theologische ethiek aan de
Katholieke Theologische Ho
geschool in Amsterdam, die
ingaat op uitlatingen van
KNMG, H. Kuitert, H. Lee-
nen (gezondheidsjurist en lid
van de staatscommissie
euthanasie), en anderen.
De keuze voor Klijn berust
op het feit, dat hij ethicus is.
De wetgever pleegt aan de
hand van de ethiek te bepa
len wat recht is. Zo wordt de
ethiek, het gevoel van 'zo
hoort het te zijn', van de
grootste gemene deler van de
natie verheven tot geschre
ven recht. Niet dat de wetge
ver zich zal spiegelen aan de
mening van Klijn, want hij
verkondigt niet het absolute
behoren. Een mening, die hij
trouwens zelf ook is toege
daan.
Klijn verzet zich om te be
ginnen tegen een algemeen
waarneembare vervlakking
als over euthanasie wordt
gesproken. Het onderscheid
tussen actieve en passieve
euthanasie vervaagt of is
zelfs geheel verdwenen, ter
wijl voor goed begrip van de
problematiek een onder
scheid juist onvermijdelijk is.
Wie het onderscheid wel
maakt, krijgt bijgevolg te
maken met beogend of niet-
beogend nalaten en daar
naast de direct actieve
euthanasie.
Zo leidt de ondeugd der
vervlakking, aldus Klijn, tot:
euthanasie mag, mits drin
gend verzocht. Wanneer
iemand dringend verzoekt
'mag het', een ogenschijnlijk
toelaatbare omdraaiing van
de stelling, maar met wel als
gevolg, dat in delen van de
samenleving de omgedraaide
mening een uitbreiding van
het onderwerp te zien geeft.
'Steeds meer verschuift het
accent van het euthanatisch
aspect van de problematiek
naar het zelfmoordaspect,
van mildheid van stervens-
verkorting naar recht op le
vens beëindiging in uiteenlo
pende situaties', schrijft
Klijn.
Indien een arts dusdoende
het zelfbeschikkingsrecht
van de patiënt voor ogen
houdt, kan hij meewerken
aan hulp bij zelfdoding. Een
fraaie omschrijving voor
zelfmoord. Zelfmoord is ech
ter geen synoniem voor
euthanasie.
Als actief doden buiten het
stervensproces geen eutha
nasie is, wat dan wel In de
optiek van de ethicus, is do
den op verzoek in het ster
vensproces en bij ondraaglijk
lijden actieve euthanasie.
Van passief wordt gesproken
als de arts met toestemming
van de patiënt 'de natuur niet
meer voor de voeten loopt',
een behandeling niet voortzet
of het stillen van pijn zoda
nig opvoert, dat als bijko
mend gevolg de patiënt snel
ler overlijdt.
Een arts kan ook besluiten
een behandeling na te laten
met als oogmerk de patiënt te
laten overlijden. In dat geval
wordt gesproken van be
ogend nalaten, een aan actief
doden grenzende bezigheid.
Heel wat anders dan een niet
verder bestrijden van de
dood, omdat beogend nalaten
het bevorderen van de dood
inhoudt: niet verlengen is
iets anders dan verkorten.
Er is geen sprake van
euthanasie als de arts besluit
een medisch zinloze behan
deling te staken of eigen
machtig over te gaan tot lij
densverzachting met als ne
veneffect het verhaasten van
de dood. Een geneesheer, die
vanuit zijn beroepsethiek tot
deze handelingen overgaat,
moet echter uitkijken. Hij
heeft zeggenschap over de
zin van het medisch hande
len en niet over de zin van
het leven. In zijn overweging
een behandeling te staken
stelt hij zichzelf de vraag of
hij aan de zorgplicht heeft
voldaan (de grens tussen
geoorloofd en ongeoorloofd
nalaten) en of het lij dén in
het concrete geval zo groot is,
dat het niet meer bijdraagt
aan groei in menselijkheid
maar als mensonwaardig
wordt ervaren.
In de laatste overweging
schuilt een theologisch as
pect, een levensbeschouwe
lijk waardeoordeel, dat ech
ter de poging om objectief te
zijn geen schade doet, omdat
iedereen bij ingrijpende be
slissingen toch ook put uit
zijn levensbeschouwing.
Het verschil tussen be
ogend en niet-beogend nala
ten krijgt pas zijn volle ge
wicht als het voorbeelden
wordt ingevuld. Een ster
vende krijgt longontsteking
en de arts besluit die ontste
king niet te bestrijden. Be
ogend of niet beogend nala
ten Volgens Klijn niet be
ogend nalaten, omdat de arts
slechts besluit de dood niet
langer te bestrijden, de na
tuur niet voor de voeten te
lopen.
Twee baby's lijden aan een
afwijking. De ene ondergaat
een operatie en heeft daar
door kans op een lang leven.
De andere - met dezelfde af
wijking - wordt niet geope
reerd. Het is geestelijk ge
stoord en de behandelend ge
neesheer wil het daarom niet
cureren, hetgeen zeker de
dood tot gevolg heeft In dit
geval oordeelt de arts over de
zin van het leven, wat hem
niet is toegestaan.
Bejaarden liggen in coma
en een arts besluit deze men
sen uit hun Tijden' te verlos
sen. Net als bij de gestoorde
baby matigt hij zich een
waarde-oordeel aan. Boven
dien handelt hij zonder toe
stemming van de patiënt
Wanneer iemand in een der
gelijk geval tot levensbeëin
diging overgaat, gaat hij ver
buiten zijn bevoegdheden.
Hypothetisch De laatste ge
ruchtmakende rechtzaak
over euthanasie (de Terp-
zaak) ging over zo'n arts.
Na een mislukte zelfmoord j
besluit de arts geen reanima-
tie toe te passen. De patiën
wilde immers toch dood. Te
recht of niet terecht, Niet te
recht, want door niet tot be
handeling over te gaan oor
deelt de arts over de zin van
het leven. Er is niets theore
tisch aan dit voorbeeld. I"
een Haags ziekenhuis be
teen chirurg een handvol ope
raties uit te stellen om het le
ven van een gevaarlijk ge
wonde te redden. De ge
wonde had de schade
zichzelf te wijten door o[
telijk met grote snelheid te
gen een boom te rijden.
Tot zover ehticus W. KliJn-
een vleugje van zijn beW
dat veel dieper gaat in
Kluwer-uitgave Euthanasie
waarin ook theologische
juridische aspecten aan tb
orde komen. Een vleugje be
toog om aan te geven, dat eer.
lichtvoetige wetgevende be
handeling van het onderwerp
niet terecht is.
Mr. Langemeijer, oud Prc'
cureur generaal van de Hoge
Raad, verzuchtte onlanP
'laat euthanasie toch ove'
aan de medische wereld'et
strafrecht geleerde Ensche®
betoogt, dat het onderwerp
juridisch pas goed tot al"
recht kan komen bij een rus
tige en geleidelijke ontwik
keling in de praktijk-
pleidooi voor 'rechters reffljj
omdat euthanasie zeker W
in een handomdraai van en
kele maanden tot tevreden
heid van het grootste deel de
gemeenschap in het strai-
recht is te verwerken.
Voor een diepgaander W'
tact met het denken
euthanasie is het lezen
Euthanasie (recht, ethiekj»
medische praktijk) van f™
Kluwer overigens aan te
velen.
Bra
)EN HAAG/TILBURG
lamse rechtbankpresidei
leeft donderdag grenze
irandweeracties. De a
cherpte acties van de ho<
veer oordeelde hij ongeoo;
Inmiddels wordt er onder c
proken over massale ziekmel
liddel.
Mr Asscher deed uitspraak fik
i het kort geding van B en W hoi
an Amsterdam tegen de Ab- sla
'aKabo. Hij verbood de bond he
p te roepen tot en mee te wer- in
en aan het niet blussen van nie
luitengewone) branden in de
uto's, containers, slooppan- dei
en en gemeentelijke panden. Rie
>e bond en de brandweerlie- Za
en hadden deze acties aange- we
ondigd om hun eisen voor mi
en hogere onregelmatig- wil
eidstoeslag kracht bij te zet- vai
ïn. het
Bond en brandweerlieden we
eageerden terleurgesteld op
et verbod van de rechter. „De bra
itslag van het geding ruikt der
olgens ons naar klassejusti- raa
e", sprak woordvoerder C. eni
onner. De AbvaKabo liet we- pul
ïn de uitspraak te zullen res- ren
ecteren. we:
der
Inmiddels wordt onder de Lei
tievoerende brandweerlie- mo
en in met name Amsterdam ten
i Rotterdam ook serieus ge- wei
acht aan massale ziekmel- I
ingen als nieuw middel in de Am
trijd als resultaten van het Brc
verleg dat in beide steden nog don
eeds gaande is te lang uit- Uti
ijft. De AbvaKabo is tegen triq
n wil er niets mee te maken is e
ebben, zo benadrukte don- lop<
erdag de woordvoerder van vrij
bond. Massale ziekmeldin- ulti
en, een actiemiddel dat re- we«
int nog door de verkeerslei- wee
ers op Schiphol is toegepast, gad
ouden ernstige gevolgen heb- tral
en voor de paraatheid van de ove
randweer. ma
Een oplossing voor het con- zou
30LETARISCH winkelen, krakersopr
in om zich massaal ziek te melden,
in miljoen schade door demonstrj
echt, massaal schoolverzuim, belasl
'nierleden die oproepen tot burgerli
zo maar door: allemaal uitingen
aatschappelijke onvrede. Ze staan
aar hebben wel één ding met elkaai
he rechtsorde komen voort uit het
ansen in alle geledingen van de san
aar hebben aan de wet en de speln
•mocratie, maar hun eigen normen
schouwen.
proces is al jaren aan de gang.
"9 's in de jaren zestig en zeventir
swrdeeld over zogeheten grensve
'9eving bleek in een aantal gevallen
elingen achterhaald te zijn. Jon
acht9 'deeën en actie-patronen, die,
>n n ee' toleranter was geworden,
■t Ook toen echter werd er al voc
Ten los te gooien. Een parlemen
jn a9en, maar geen algehele uitverk
.geen aanpassing van algemene r<
attingen. Zo'n ontwikkeling zou
ae rechtsstaat en de deur openze
De conclusie lijkt gewettigd, dat v
teareri0ren is 9e9aan in het rumoer
ach 95 als de bezuinigingen op soc
nsid en het rakettenbesluit. Stuk v<
,k',en gegeven aan stromingen, die
chti aslu'tvorming niet met hun zie
9d achten het recht in eigen han
ii hot90' dat zelfs kamerleden de op
et plaatsingsbesluit te beantwoor
iQd.aa.mheicl' 2elfs n°9 voordat de
Tot er door de Tweede Kamer is beh
a Vfc kamerleden behoort behalve
an m9r' 's Terecht door zijn fractie
'DleHo °verigens blijven zitten. Burc
I'.®1n betekent oproepen tot stels
'bhonroep kan niet uitgaan van kam
'horo ai3n de Grondwet. Politici die
iaw konsekwent te zijn en te bed
de r ambteloze burgers? let
o—,. Pi'oht om «het eigen geweten t
>ort nf„Van dien natuurlijk. Aan iede
"entie
wiwi i i iuiuui njr\. nai i iouc
int da?n we9'n9 van waarden vooraf
e6| rt 1 een sluitend antwoord zoeken
:h6 Roeraat zijn verontwaardiging
iaq k:l,Ze tot stand gekomen plaats
i|ininr,en9en door mee te werken aar
y van de democratische rechtsor
