D
WEC IJA AD
kBBEID
Titus
Brandsma
zalig;
ja, maar
Vijftig jaar Plan van de Arbeid'
laydo B.V.
Boek over Plan
ID
MOTOROLIËN
ANTIVRIES
3ELVLOEISTOFFEN
W2
Mazda 323, b.j. '781
Geen heil
■Mi Br
Rattaplan
Internationaal
Hoge prijs
Mystiek
Verslagenheid
Mon Plaisir 102
en-Leur - 01608-32286
9DA Accord aut.
3, 4-drs„ bj. '78, lins-
r schade, vr.pr
!00,-. Tel. 01653-4365.
A62| ZATERDAG 2 NOVEMBER 1985
NDA Civic
Dm. 2250.-.
1147.
'-z.g.st.
Tel. 076-
E SITUATIE is natuurlijk
geheel anders: van een breed
gespreide welvaart was in oktober
1935 geen sprake. Maar er zijn toch
Kei enkele opvallende
jvereenkomsten met vandaag. Ook
toen een zeer hoge werkloosheid,
een in het nauw gedreven
Arbeidersbeweging en een
machteloze sociaal-democratische
oppositie, de SDAP. Ook toen een
fors bezuinigende overheid
rerpersoonlijkt in AR-premier
Colijn.
rida Civic '77 1250,-. I
aterhoutseweg 127,
leringen.
)NDA Civic bj.'78.|
l.o.t.k. 01620-54784.
NDA Prelude, bj. 79,1
art metall., elektr.
luitd., Wolfrace velgen,
g.st. Pr. ƒ6900.-. Tel
>73-2753.
NDA Prelude autom., I
82 met voorschade, tel
>52-4393.
INDA Sedan EX 1.8 LI
weg. bedrijfsauto, juni
30.000 km, luxe uit-1
ering, centr. deurver-1
sndeling, stuurbekrj
iktr. antenne, get. g
garantie. Alle keur. toe-1
staan. Nw.pr. 30.000,-,
pr. 22.500,-. Tel. 076-1
4337.
GUAR XJ 4.2 1974 1
ersales, Dreef 101, Brei
,tel.076-138244.
KEVER b.j. '73 1000,-1
076-872745.
IDA 1200, bj.'79, i.z.g.stl
620-27896
NDA 1200S. bj
i.a.b., 1e lak, tel. 076-1
7029 na 18.00 u.
,DA 2105 de Luxe, 882,1
iige, V.V.N.'85, vr.pr. I
4250,-. 076-146842 na
.00 uur.
\NClA Beta, b.j. 79,1
.pr. 1250,-. Tel. 01620-1
1003.
<\NCIA Beta 2000, bj.l
81, in prima staat, tei l
1620-5359 2
ANDROVER 1967, g.st I
iet nederlands kenteken
nclave-Grens 2, Baarle-1
ertog. 09-3214657110.
ANDROVER 88, grijs I
int., '72, diesel, m. vrij-r
opnaven, 5 nw. banden,
ec. bumpers, P.T.O.,
rzwaarde achteras, kop-1
eling en luchtl. op kente-1
en, motor kl. defect. Tel f
76-611562.
ANDROVER 109|
ta.wag., bj. '79, met veel I
xtra's, zien is kopen, I
pr.st. Tel. 01696-4793.
1ATRA Talbot Rancho X|
10, vr.pr. 6500.-. Tel r
1621-20631 .
2500,-. Oranjeboom-
itraat 239, Breda, tel. 076-
30279.
i/IAZDA 323, bj. '78, l.g.St,
iwe. banden nwe. uit-
aat, pr. n.o.t.k., tel. 076-
512881.
4AZDA 323 1.3, 5 versn,
b.j. '78 3000,-. Tel.
>1620-55925.
VlAZDA 323, bj. '79,
.z.g.st., 79.000 km.,
4250,-. Tel. 01623-17086.
Het moet, het kan!
Op voor het plan!
i/IAZDA 323, '80.
/Vernhoutsew. 139, Wern-
lout. 01696-3434.
MAZDA 323, nw. mod,
'81Vr.pr. 4000.-. Tet
076-711911.
MAZDA 323, bj.'78, vr.pr.
2500,- tel. 076-417397.
MAZDA 626 LPG, 1980.
ntersales, Dreef 101, Bre-
da, tel 076-138244.
MAZDA 626, bj.'80 mei
gas, tel. 01640-65670.
MERCEDES 300D, b.j. '80
Tel 04168-1611.
MERCEDES 240D, kl. geel,
b.j. '80. Tel. 076-147167^
'76,
vel-
MERCEDES 280, b.j.
kl. model, LPG, magn
gen, i.z.g.st., pr. n.o.tK
Tel. 076-134557.
MERCEDES 280 S, bj.'73,
LPG, autom., elektr.
schuifd., pr. n.o.t.k.,
810049 b.g.g. 01683-2920
MERCEDES 200D krn.st
60.000, bj.'82 tel. 01640"
3849.
MERCEDES 200D '79'
i.g.st. Tel. 01652-4851-
MERCEDES 240D t.k. van
part., bj. '83, 32.000.-_
Tel. 076-143387 tussen
18.00-19.00 uur.
MERCEDES 220D bj. '79'
getint glas, 4 hoofdstee
nen, zeer mooi. Pr. n.o-t-11-
Tel. 01653-6701.
MERCEDES 200 D.
vele acc. Berkenlaan ly 1
Zundert, tel. 01696-5131
MERCEDES 200 diesel, W
'75, i.z.g. en mooie sta®
Tel. 01622-2821.
Door Pieter-Jan Dekkers
TOEN COLIJN in juni 1935 bij de
Tweede Kamer nieuwe, harde be
zuinigingsvoorstellen indiende wer
den die tevens oorzaak van een ver
deelde vakbeweging. Op het con
gres van het CNV werd onder ge
hoor van de christelijke voorman
jhr. De Savornin Lohman gezagsge
trouw een resolutie aanvaard,
waarin het CNV erkende dat op de
staatsuitgaven moest worden bezui
nigd.
En het Rooms-Katholieke Werklie
denverbond, de voorloper van de KAB,
het latere NKV, erkende eveneens de
noodzaak tot hard ingrijpen. Onder het
gehoor van geestelijk 'leidsman' pater
Beaufort plaatste het verbond wel enige
vraagtekens achter de uiteindelijke resul
taten van Colijns beleid, maar gouverne
menteel ingesteld als beide arbeidersbe
wegingen waren kwam er verder geen on
vertogen woord richting Colijn.
Dat was op het congres van het NW
en de socialistische SDAP wel even an
ders. SDAP-voorzitter Koos Vorrink ver
weet Colijn in niet mis te verstane woor
den het afwentelen van de economische
crisis op de ruggen van de arbeiders en
de werklozen. Toch drong op dit congres
ook langzaam het besef door dat de eco
nomische crisis de regering wel tot een
bepaalde matiging dwong.
SDAP-fractieleider in de Tweede Ka
mer Albarda hekelde niettemin fel de in
strumenten waarmee Colijn de crisis te
lijf ging en die ruim baan verschafte aan
het kapitaüstische marktstelsel. Albarda
zag daarin geen enkel heil: loonsverla
gingen en verlaging van werkloosheids
uitkeringen om het overheidstekort van
73 miljoen gulden (in 1985 26,5 miljard!)
terug te dringen zou de crisis alleen maar
vergroten en de allerarmsten nog armer
maken.
Een half jaar eerder hadden SDAP en
NW al besloten dat er een nationaal
plan moest komen om de economische
crisis te bestrijden. Een Plan van de Ar
beid. Eind oktober 1935 werd dat op een
gezamenlijk congres van SDAP en NW
De omslag van een brochure van het NW uit begin 1937.
- foto internationaal instituut voor sociale geschiedenis
gepresenteerd en in grote lijnen goedge
keurd. Het wetenschappelijk bureau van
de SDAP had er lang aan gewerkt. De la
tere minister H. Vos en de na de oorlog
internationaal befaamd geworden hoog
leraar J. Tinbergen waren de 'geestelijke'
vaders van het plan.
Echt revolutionair - in de zin van Alle
Macht Aan Het Volk! bleek het niet te
zijn. De roerige tijden van Pieter Jelle
Troelstra waren immers voorbij en bin
nen de Nederlandse arbeidersbeweging
was al geruime tijd een discussie aan de
gang over de te volgen strategie. Aan de
ene kant stonden de dogmatisch inge
stelde socialisten, die zo snel mogelijk
een eind wilden maken aan het 'verrotte'
kapitalisme. Strijd dus, nimmer regeren
met de rechtse machthebbers en hun ka
pitalistische instellingen.
Daar tegenover stond een steeds gro
ter wordende groep socialisten, die zich
had neergelegd bij het falen van de socia
listische machtsgreep van Troelstra. Een
groep die er van overtuigd was geraakt,
dat slechts via het bestaande parlemen
taire stelsel een socialistische maatschap
pij kon worden gerealiseerd. En dat bete
kende meeregeren, parlementaire macht
veroveren.
Een alternatief voor het beleid van Co
lijn dus. Geen passief afwachten tot be
tere tijden, maar met een goed onder
bouwd economisch plan laten zien dat
het ook anders kon. Vandaag zou men
dat 'positieve crisisbestrijding' noemen.
Het aldus ontstane Plan van de Arbeid
was gebaseerd op drie hooflijnen: het
uitvoeren van grote werken door de over
heid, het verhogen van de koopkracht
van de werkende en niet-werkende be
volking en arbeidstijdverkorting.
Wie het huidige programma van de
PvdA naast het Plan uit '35 legt zal tot
zijn verrassing concluderen, dat er in
vijftig jaar tijd in het socialistische den
ken veel is veranderd, maar dat de uit
gangspunten vrijwel hetzelfde zijn geble
ven. Ook nu vinden de sociaal-democra
ten van de PvdA dat de overheid meer
moet investeren, moet zorgen dat de
koopkracht op peil blijft en de arbeids
tijdverkorting rigoureus ter hand moet
nemen als wapen in de strijd tegen de
werkloosheid.
Terug naar oktober 1935. Er was in
dat jaar heel wat te doen geweest over
het al dan niet bouwen van een tweede
passagierschip. Dat de regering uiteinde
lijk enig overheidsgeld in dit project stak
was een eerste teken dat zelfs binnen de
traditioneel-rechtse partijen de keiharde
politiek van Colijn minder effectief werd
geacht.
Dat was voor het Plan van de Arbeid
een meevaller maar meer ook niet. Want
de SDAP bleef nog tot 1939 in de oppo
sitie en het Plan is dus nooit uitgevoerd.
De reacties op het plan bevestigde de
tweedeling in de Nederlandse bevolking
in de jaren voor de oorlog. Aan de ene
kant de niet-confessionele arbeiders en
de werklozen die eindelijk kans kregen
hun onmacht tegenover de economische
depressie en het opkomend facisme om
te zetten in strijdbaarheid. Het plan gaf
de socialistische burger weer moed en be
streed het facisme met eigen wapens.
'Het moet, het kan! Op voor het Plan!'
was de strijdkreet waarmee het NW de
straat op en de SDAP het parlement in
ging.
En aan de andere kant de burgerlijke
samenleving, die -niet gerust op de
goede afloop nu de SDAP het socialis
tisch staatsmodel had afgezworen - het
plan te vuur te te zwaard bestreden. Poli
tieke tegenstanders zongen alras 'Plan,
plan, rattaplan'.
Toch heeft het plan ontegenzeggelijk
de basis gelegd voor het na-oorlogs so
ciaal-economisch stelsel, waarin de 'plan
nende' rol van de overheid steeds belang
rijker werd.
Wat dat betreft hadden de plannen
makers een vooruitziende blik. Want hun
plan beperkte zich niet tot het aanpak
ken van de werkloosheid op korte ter
mijn, voor de verdere toekomst werden
lijnen uitgezet, die na de oorlog door veel
andere politieke partijen geheel of ge
deeltelijk zijn overgenomen.
Ordening en beheersing. Dat waren
beide peilers onder die toekomstvisie.
Daarbij mikten de vooroorlogse sociaal
democraten nadrukkelijk niet op een
streng centralisme. Per bedrijfstak zou
den ondernemers samen met vertegen
woordigers van de 'gemeenschap' de
grote lijnen moeten uitzetten. De bedrij
ven zouden gedemocratiseerd worden.
Vergeleken met de huidige situatie
geen revolutionaire denkbeelden als men
weet dkt het bedrijfsleven inderdaad ge
democratiseerd is en dat de gemeenschap
(rijk, provincies, gemeenten) zich veel in
vloed in het bedrijfsleven heeft weten te
verwerven. Teveel zelfs, zegt de huidige
coalitie.
De invloed van Tinbergen op het Plan
bleek duidelijk uit het internationaal be
leid. In het Plan werd al een pleidooi ge
houden voor internationale ordening van
de economie. Op basis van de meest ge
wenste internationale arbeidsverdeling
zou men moeten komen tot een geor
dende wereldproduktie. Daarbij zouden
voor alle goederen bepaalde produktie-
landen en bepaalde afzetgebieden moe
ten worden aangewezen. Een internatio
nale ruil dus.
Nog niet zo lang geleden waarschuwde
Wagner (van de gelijknamige 'frisse-
wind'-commissie) overheid en bedrijfsle
ven niet te berusten in de hoge werkloos
heid. Het bedrijfsleven mag dan jaren
sluitpost van het overheidsbeleid zijn ge
weest, nu het roer is omgegooid mag dat
niet betekenen dat de werkgelegenheid
een sluitpost wordt. De gemeenschap
mag onder zich onder geen beding neer
leggen bij die hoge werkloosheid, stelt
Wagner.
En prof. Tinbergen - verwijzend naar
de periode waarin het Plan van de Ar
beid tot stand kwam - waarschuwt voor
'Colijnse' oplossingen. Wat de toenma
lige regering nastreefde leek veel op wat
TER GELEGENHEID van het feit dat SDAP
en NW vijftig jaar geleden het 'Plan van de Ar
beid' opstelden is onder verantwoordelijkheid
van het wetenschappelijk bureau van de PvdA,
de Wiardi Beckmanstichting, een boek versche
nen, waarin niet alleen het totstandkomen van
het Plan wordt belicht, maar de ideeën van toen
ook op de hedendaagse situatie worden gèprojec-
teerd.
Het boek belicht de verschillende invalshoe
ken van waaruit het Plan gestalte kreeg. Uitvoe
rig wordt verhaald van de reacties in 1935 en wie
de samenstellers waren. Ook de buitenlandse in
vloeden op de voorloorlogse sociaal-democrati
sche SDAP krijgen een ruime plaats. Tenslotte
kijken de medewerkers èn de tegenstanders van
toen terug op het Plan van de Arbeid.
In de siotbijdrage belicht oud-minister Jan
Pronk de plaats en functie van het plandenken
voor zijn beweging, nu en in de toekomst. Het
boek is verschenen bij uitgeverij Bert Bakker in
Amsterdam.
de huidige coalitie propageert: de de
pressie oplossen door vergaande bezuini
gingen. Het heeft, aldus Tinbergen, in de
jaren dertig niet gewerkt.
En PvdA-voorzitter Max van den Berg
vraagt zich af of het langzamerhand niet
tijd wordt voor een nieuw Plan van de
Arbeid. Hèt alternatief voor het huidige,
puur op de markt gerichte beleid, dat wel
zorgt voor hogere winsten, maar nauwe
lijks voor meer banen en bovendien het
gevaar voor een nieuwe tweedeling in
zich draagt.
Ook de Wiardi Beckmanstichting, het
wetenschappelijk bureau van de PvdA,
vraagt zich dat af, zeker nu het geloof in
de zegenrijke werking van een almach
tige overheid tanende is, zelfs binnen so
cialistische kringen.
Bureaucratisering, economische ver
starring, groeiende rechtsonzekerheid,
nieuwe ongelijkheid en afhankelijkheid
lijken een te hoge prijs voor een gelukki
ger samenleving. Directeur J. van den
Berg vreest dat met de deregulering
straks de ontnuchtering komt: de twee
deling van Nederland. Aan de ene kant
de werkenden, aan de andere kant de
niet-werkenden, een kloof die steeds bre
der wordt. Met alle gevaren van dien.
Ook wat dat betreft dringt zich een
vergelijking met de situatie van 1935 op,
toen niet alleen de aanpak van de econo
mische crisis SDAP en NW tot het Plan
dwongen maar ook de opkomst van het
facisme, dat een geweldige voedingsbo
dem vond in de 'onderkant' van de sa
menleving.
Hoe het zij, duidelijk is wel dat het
Plan vijftig jaar na dato zeker nog ele
menten bevat, waarmee politiek en be
drijfsleven uit de voeten zouden kunnen.
Het Plan - dan wel niet in de praktijk
gebracht omdat de SDAP buiten de rege
ring werd gehouden- kan worden be
schouwd als voorloper van de na-oor-
logse doorbraak. Het heeft er in belang
rijke mate toe bijgedragen dat de na-oor-
logse PvdA geen klassepartij meer werd
maar een een volkspartij, waarin ook het
algemeen belang hoog staat genoteerd.
MERCEDES 200 D, bj.
pr. 1500.-. Inl. 016»»-
2991.
MERCEDES 300D, bj. '79j
i zeer mooie auto, 'nVr
kleinere auto mogelijk-
roosenveltlaan 91Bred®
E KATHOLIEKE kerk heeft
[vanaf den beginne heiligen en
iligen gekend. Niet als een
irodukt uit een vluchtige vermaak-
jindustrie, maar als een blijvend
signaal van geloof, hoop en liefde,
'e hebben van Rome en
ipnotering gekregen omdat ze ooit
ip een voorbeeldige wijze lieten
ien dat de mens niet van brood en
alleen leeft.
Door Rob Hoogveld
Titus Brandsma was zo'n blijvend
signaal van geloof, hoop en liefde.
Een bescheiden, tengere pater die
overliep van sociale betrokkenheid.
Een hoogleraar die was wat h'j zei
en doceerde. Een bestrijder en
slachtoffer van de nazi-terreur. Een
martelaar die meer was dan een ver
zetsheld alleen.
Voor de velen die hem gekend hebben
was hij al tijdens zijn leven een heilige.
Een man die radicaal op de bres stond
voor menselijke solidariteit. Zijn dood in
het concentratiekamp Dachau onder
streepte dat alleen nog maar.
Titus wordt een heilige van deze,
nieuwe tijd genoemd.
Toch lijkt hij gevoelsmatig ver weg.
Een grijze herinnering voor ouderen, een
witte vlek voor jongeren.
Titus Brandsma, de Friese boeren
zoon, de Nijmeegse professor is voor ve
len opgeslokt door de historie die van
deze Karmeliet een bidprentje lijkt te
hebben gemaakt.
Zijn zaligverklaring, die morgen ponti
ficaal door de paus wordt geprocla
meerd, doet daar een schepje bovenop.
Heiligen en zaligen zweven anno 1985
goudomkranst hoog boven dit onder
maanse. Ze zijn door het triomfalisme
"an de kerkgeschiedenis ver weg komen
te staan van de hedendaagse realiteit.
Het is de oude erfenis van zonderlinge
en barokke heiligenverhalen die een
zware hypotheek legt op de nieuwkomers
m de eregalerij van kerkelijke 'idolen'.
Ook op Titus Brandsma.
Hij werd in 1881 geboren in het land
waar Bonifatius vermoord werd: in het
afgelegen Friese gehucht Oegeklooster,
nis zoon van een welgestelde veehouder.
E>e geest van de tijd moet doorgrond
worden om (e begrijpen dat deze Titus
zich reeds op 11-jarige leeftijd geroepen
v°elt om priester te worden en die kans
°ok kreeg.
Een pientere knaap die lichamelijk
zwak was, maar na verschillende studies
Titus Brandsma: een
eigentijdse 'heilige'
De tekening die een medegevangene in
1942 van Titus Brandsma maakte in het
kamp Amersfoort. - fotoupi
desondanks in het volle leven kwam te
staan. Vooral toen hem op 42-jarige leef
tijd gevraagd werd zijn schouders onder
de nieuwe katholieke universiteit van
Nijmegen te zetten.
Hij gaf vooral colleges in de mystiek.
„De bijzondere vereniging van God met
de mens", noemde Brandsma die weten
schap en juist daarin was hij wat hij do
ceerde. De tastbaar geworden praktijk
van een mysticus die met twee voeten op
de grond staat.
Hij moet ondanks zijn zwakke gezond
heid van werklust geblaakt hebben. Hij
schreef in verschillende bladen, zat in tal
van organisaties. Brandsma vroeg veel,
misschien zelfs te veel, vhn zichzelf maar
nimmer vóór zichzelf. „Onze apostel
Brandsma kan alleen 'neen' tegen de dui
vel zeggen", schreef de rechtsgeleerde
prof. E. van der Heyden in die dagen.
Het lijkt een hachelijke onderneming
om in dit tijdsgewricht Brandsma mid
dels een zaligverklaring voor een breed
pubüek te etaleren als een man die niet
vergeten mag worden, als iemand die nog
steeds iets te zeggen heeft, als iemand die
weet te inspireren, als een voorbeeld.
Titus Brandsma spreekt vooral aan
wanneer de ballast van alle roomse re-
thoriek wordt afgeschud en de mens zelf,
ongekleurd, zichtbaar wordt.
Neem die tekening die een medege
vangene in 1942 van hem maakte in het
kamp Amersfoort. Zwart op wit staat
hier een man die namens velen een aan
klacht indient tegen goddeloze onmense
lijkheid. Een slachtoffer van het nazisme.
Juist dat beeld van Titus is de laatste
jaren naar voren geschoven omdat hierin
de herkenning ook naar jongeren toe
groot moet zijn. De martelaar als expo
nent namens de tallozen die hun princi
piële houding tegenover het nationaal-
socialistische onheil met de dood moes
ten bekopen.
Er schuilt een helaas blijvend actuele
boodschap in.
Brandsma was geen vreemdsoortig we
zen. Hij deed geen buitenissige dingen.
In zijn doen en laten is hij herkenbaar als
een 'gewoon een van ons'. Een sigaar en
een glas wijn pasten evenzeer bij hem als
een rozenkrans en een missaal.
Titus Brandsma was voor alles conse
quent. Ver voor de tweede wereldoorlog
protesteerde hij reeds tegen de jodenver
volging in nazi-Duitsland. Hij bestem-
ftelde het als een daad van verwerpelijke
afheid. „Te menen dat zij daardoor de
volkskracht openbaren of versterken, is
de waan der zwakheid", liet Brandsma in
1935 weten.
Hij liet zich kennen als een pacifist.
Een strijder tegen de waanzin van de
voortgaande bewapening. „De eigen
liefde en de hebzucht zijn de grote kwa
len van deze tijd en de diepste oorzaken
van de oorlog. Daartegen moeten wij
stelling nemen. Dan alleen kunnen we
vruchtbaar vredeswerk verrichten", zo
sprak hij in 1931 de Vredesbond toe.
Onder het mom van de vrede, aldus
Brandsma, wordt de grootste oorlog
voorbereid.
Hij bleef standvastig getuigen, ook tij
dens de bezetting. Hij mobiliseerde on
der meer de katholieke pers tegen de na-
tionaal-socialistische persbreidel, stond
op de bres voor het vrije woord en be
taalde dat uiteindelijk met de martel
dood in Dachau.
Dat die hartelijke, innemende en li
chamelijk zwakke Brandsma het slacht
offer van de nazi-terreur geworden was,
bracht verslagenheid in brede kring.
Spontaan ontstond er een ongekende
vraag naar zijn bidprentje en een roep
om zijn heiligverklaring. De Vox popuh.
Titus Brandsma werd aangeroepen, aan
beden. De kerk kon slechts toezien.
„Het moet uitgaan van het volk", zegt
de 83-jarige Karmeliet Felix Weezenbeek
die vanaf het eerste uur voor zijn zalig
verklaring geijverd heeft. Samen met
krantemensen als Frequin en Bodewes
vormde hij na de oorlog een comité om
de gedachtenis aan Brandsma levend te
houden.
Oud-hoofdredactuer Louis Frequin:
„Toen ik door de Duitsers gevangen was
gezet, heb ik me in mijn dodencel geeste-
Gjk opgetrokken aan Brandsma. Ik bad
tot God, Maria en Titus." Toen hij het er
uiteindelijk op wonderlijke wijze levend
vanaf bracht, stond voor hem vast dat hij
„iets voor Titus Brandsma moest doen".
Niet alleen vanuit Nijmegen klonk de
roep om Brandsma zalig te verklaren.
Ook bijvoorbeeld het Poolse episcopaat
(waar toentertijd ook de huidige paus
deel van uitmaakte) drong er in 1962 bij
het Vaticaan op aan om Brandsma 'door
middel van een verklaring van het marte
laarschap tot een voorbeeld voor onze
tijd te stellen aan allen die de vrede en de
waarheid liefhebben.'
Het is opvallend hoe een man, die li
chamelijk gebroken was, bleef getuigen
van zijn geloof in God en in de mensen,
zelfs als het om zijn beulen ging.
Degenen die de hel overleefden getui
gen daar eensgezind van. Het was alsof
Brandsma zich door zijn geloof onaan
tastbaar voelde. Hij bood ook onder
barre omstandigheden een geestelijke
uitweg, troost en steun.
Vanuit zijn nazi-cel schreef Brandsma
in 1942: „Zowel de christelijken als ka
tholieken vereren uit hun geschiedenis
Door Jan Bouwmans
ROME HEEFt de tijd en neemt de tijd. Dat is ai sinds mensenheugenis zo. Dat heeft zijn
goede en minder goede kanten. In het geval van heilig- of zaligverklaringen is dat zeker niet
negatief te beoordelen. Immers, de tijd is als kristallisatiefactor nauwelijks te evenaren, zeker
waar het menselijk waarnemings- en begripsvermogen betreffen. 'De tand des tijds door
staan' is een redelijk betrouwbaar waarheidscriterium. Want het is nogal wat om een mens
volmaakt of bijna volmaakt te verklaren.
Onder het pontificaat van paus Johannes Paulus II lijkt zich echter een wijziging te vol
trekken. Dat Titus Brandsma 43 jaar na zijn dood zalig wordt verklaard, is snel. Die zelfde
snelheid is de Poolse pater Maxmillian Kolbe ten deel gevallen die ook in een nazi-concen
tratiekamp om het leven is gekomen. En beide zijn bepaald geen recordbrekers. Op zijn
jongste reis naar Afrika verklaarde paus Johannes Paulus II ter plaatse een Zaïrese zuster
heilig die tijdens de mislukte Katanga-oorlog in de jaren zestig door soldaten werd verkracht
en vermoord.
In dit laatste geval is zelfs de vraag gesteld of de uiterste zorgvuldigheid is betracht die de
katholieke kerk zichzelf altijd verplicht heeft en die ook in het kerkelijke wetboek is vastge
legd. Zalig worden is iets gemakkelijker. Men hoeft er „slechts" een onberispelijk leven voor
geleid te hebben, zó onberispelijk dat medemensen zich er heel vanzelfssprekend aan optrek
ken. Heilig worden vereist echter een wonder; een wonder dat onweerlegbaar is terug te voe
ren op de bemiddeling van de heilige. Het behoeft geen betoog dat de mirakelen in onze
technisch-wetenschappelijke wereld erg schaars zijn geworden.
Het valt trouwens op dat heilig-of zaligverklaringsprocessen, die in Rome lopen, tegen
woordig plotseling vaart krijgen wanneer Johannes Paulus II het land van de betrokkene(n)
in zijn reisschema opneemt. Alsof deze paus de te bezoeken plaatselijke kerk een heilige of
zalige als geschenk wil aanbieden.
Het lijkt niet te gewaagd te veronderstellen dat dit laatste inderdaad meespeelt. E' daar
schuilt ook een duidelijke geloofsbeleving en kerkopvatting achter. Heiligen en zaligen heb
ben in de kerkgeschiedenis altijd gediend als „idolen" waaraan de gewone gelovigen zich
konden optrekken, als voorbeelden dat volmaaktheid mogelijk is en loont na te streven, als
bewijzen dat God zich in hen gemanifesteerd heeft en dus bestaat. De verering voor de hei
lige of zalige, die al lang was ontstaan voordat de officiële kerk zich erover uitsprak, werkte
gemeenschapsopbouwend hetgeen door de officiële bevestiging nog werd versterkt.
De kerk van vandaag, die in een crisis verkeert, heeft eigentijdse heiligen en zaligen nodig.
Het huidige pontificaat lijkt dit oude element als crisisbestrijding te willen hanteren. Aan dit
doel lijkt de procesgang zich te moeten aanpassen.
Probleem is natuurlijk dat dit type crisisbestrijding alleen werkt indien een gelijke bele
ving van het fenomeen heilige en zalige aanwezigis. Een ander probleem is dat de overtui
ging is geworteld dat niemand los gezien kan worden van de tijd waarin hij of zij geleefd
heeft. Het ten voorbeeld stellen van Titus Brandsma voor deze tijd zou dan ook best eens
door velen terecht ontvangen kunnen worden met een 'ja, maar'.
tal van martelaren, die zij zich ten voor
beeld stellen om, als het moet, ook zelfs
hun leven te geven voor de belijdenis van
hun geloof, waar men die belijdenis wil
onderdrukken."
Hij doelde daarmee op anderen, niet
wetend dat het ooit ook op hem zou
slaan.
