Jean Francois Revel: Geen hoop meer voor de westerse democratie
Antwerpse uitgeverij begint nieuwe koude oorlog
Opnieuw aandacht
voor Brits-Indië
Stoutjesdijk: méér dan
een 'dichtende dominee'
Boeiende autobiografie
van Jacques Presser
Keus tussen d
MEXICANEN
DINSDAG 24 SEPTEMBER 1985
EXTRA
Expansiedrift
Aangedikt
PUNJAB MORGEN
Door
Anton Theunissen
DE uitgeverij Man-
teau uit Antwerpen
wil in haar Oost-
Westserie 'verstan
dige anticommunis
ten aan het woord
laten komen'. Daar
is niets op tegen,
maar de timing van
de serie boeken kan
niet erg gelukkig he
ten.
Duidelijk is, dat Manteau
het geweeklaag over wester
se capitulatie-neigingen te
genover Moskou publicitair
wil ondersteunen. Tien jaar
geleden zou er nog voldoen
de reden geweest zijn voor
zo'n initiatief, maar groepen
die zich nu nog illusies ma
ken over de goede bedoelin
gen van Moskou zijn inmid
dels een tamelijk marginaal
segment van de publieke
opinie - ook ter linkerzijde -
geworden. En de these (ove
rigens onuitgesproken door
de uitgever, maar één waar
hij wel achter staat), dat
Oost West op alle fronten in
het defensief heeft gedron
gen, is niet overeind te hou
den.
Het (pseudo)communisme
heeft niet gezegevierd in
Portugal. In het vitale Mid
den-Oosten is het juist Rus
land dat veel invloed heeft
verloren. Een Afrikaans
land als Mozambique, dat
als een vast Sovjet-steun
punt te boek stond, zoekt de
laatste tijd duidelijk toena
dering tot het Westen.
Het eerste boek in de serie
heeft al een uitermate pessi
mistische titel: 'Waarom de
democratiën sterven'. Het is
van de hand van de bekende
Franse journalist, hoogle
raar en schrijver Jean-
Francois Revel en wie zo'n
jaar of tien geleden zijn
boek 'De totalitaire verlei
ding' gelezen heeft, denkt,
dat de Oost-Westserie van
Manteau van hoog niveau
zal gaan worden. Die totali
taire verleiding - een men
geling van weekhartigheid
jegens communistisch mes
sianisme, blindheid voor
stalinistische praktijken en
geringschatting van de plu
ralistische democratie
werd door Revel op spitse
wijze en met veel zin voor
ironie en polemiek geanaly
seerd. Terloops werd menig
heilig huisje onder vuur ge
nomen, zoals de vermeende
idealistische inslag van de
radicale groeperingen die
tijdens de naweeën van de
Anjerrevolutie (1974) in Por
tugal van zich deden spre
ken.
Blijkens zijn nieuwe boek
heeft Revel zich helaas in
zwartgallige richting geëvo
lueerd. Was er vroeger voor
het Westen nog enige hoop,
nu kondigt de schrijver luid
en duidelijk de dreigende
ondergang van de democra
tie af, die als een toevallige
gebeurtenis, een tussenspel,
een grillige episode in de ge
schiedenis van de mensheid
geboekstaafd zal worden.
Volgens Revel kan die ont
wikkeling nauwelijks afge
wenteld worden.
Centraal in het boek staat
de niet-aflatende expansie
drift van de totalitaire
macht bij uitstek: de Sovjet-
Unie. Met veel geduld en
vastberadenheid is Moskou
bezig de Sovjet-invloed in de
wereld uit te breiden en de
democratische samenlevin
gen te ontmoedigen. Het
Westen reageert voorname
lijk lijdzaam, angstig en
spreidt onmacht ten toon, zo
stelt Revel.
Dat de democratie interne
en externe vijanden in zeke
re zin behulpzaam is bij het
graven van haar eigen graf,
is een probleemstelling die
op zich niet onzinnig is.
Maar Revel gaat o.i. in de
fout als hij betoogt, dat te
genover een totalitaire vij
and de democratie - waar
zelfkritiek als een essentiële
waarde wordt beschouwd en
wisseling van de wacht aan
de orde van de dag is - so
wieso in het nadeel is. Je
kunt de zaak ook omdraai
en: De zwakte van de demo
cratie (openbaarheid, ver
kiezingen waarbij de meer
derheid de doorslag geeft) is
tegelijkertijd haar sterkte
(de voortdurende competitie
om de meerderheid).
Revel baseert zijn onder
gangsvisioen vooral op die
dingen, die o.i. juist de le
venssappen van de demo
cratie zijn: stromen zelfkri
tiek, ogenschijnlijke beslui
teloosheid in belangrij ke za
ken en zelfs defaitisme. Re-
vel vindt het gevecht om de
meerderheid ondermij nend
voor de democratie, ande
ren, waartoe wij ons reke
nen, vinden dat juist dat ge
vecht, niet alleen om de
meerderheid, maar als het
even kan ook om de consen
sus, de dynamiek van een
democratie uitmaakt, nod-
zakelijk voor haar behoud.
Revel dikt de machteloos
heid van het Westen wel erg
aan, vooral aan de hand van
het voorbeeld Polen (1981).
Goed, geen glorieuze episode
voor het Westen - het wes
terse protest tegen de afkon
diging van de staat van be
leg werd in eerste instantie
overstemd door onderling
gebakkelei en vervolgens
deed Europa niet mee aan de
Amerikaanse sanctie-poli
tiek -, maar exemplarisch
voor de krachtsverhouding
tussen Oost en West kan ze
nauwelij ks genoemd wor
den.
Revel redeneert vooral in
morele termen. De Oost-
Westconfrontatie ziet hij te
veel als een strijd tussen
goed en kwaad, waarbij de
Sovjet-Unie ongenuanceerd
Het Poolse drama: bewijs van de zwakte van het Westen?
als een demonische kracht
naar voren komt. Het gevolg
is dat Revel er niet in slaagt
de machtspolitieke mecha
nismen van de Koude Oor
log, in welke vorm dan ook,
als zodanig te omschrijven,
net zomin als hij inziet wel
ke noodlottige gevolgen die
heeft op de ontwikkelingen
in de Derde Wereld. Het be
let hem bijvoorbeeld de
Amerikaanse politiek in
Midden-Amerika als
machtspolitiek te kwalifice
ren, iets dat zelfs Reagan
van de daken schreeuwt.
Revel argumenteert voor
al in die richting waarin hij
wil argumenteren, namelijk
dat de Sovjet-Unie een boos
aardige macht is. Dat mag
zo zijn, maar dan aub geen
gesjoemel met feiten, inter
pretaties en argumenten.
Ondanks alle bezwaren: Het
boek van Revel zet aan het
denken en dat kan over ge
wichtige problemen als de
mocratie en totalitaire staat
nooit kwaad.
Ook in de Oost-Westserie
- FOTO ARCHIEF DE STEM
van Manteau verscheen 'Het
vierkante ei' van de Roe
meen Paul Goma. Een gru
welijke roman, gebaseerd op
een historisch experiment
van de geheime politie om in
de gevangenis van het afge
legen Roemeense stadje Pi-
testi, de geestelijke weer
stand van de groep 'politie
ke' gevangenen via een dui
vels systeem te breken. Het
is erop gericht de gevange
nen wederzijds tot beulen
van hun medegevangenen te
maken, 'zodat zij met elkaar
verbonden raakten door het
kwaad dat zij elkaar aande
den'. Het leidt tot de diepste
verdorvenheid en maakt de
geesten kapot.
De hoofdbeul is Eugen
Turcana, een demonische
man, voormalig fascist en
zelf gevangene. Hij vormt
een knuppelploeg, die een
continue terreur uitoefent.
Hoofdpersoon is de stu
dent Vasile Pop, die in de
gevangenis terecht is geko
men omdat hij de waarheid
probeerde te weten te komen
over zijn verdwenen zus Se-
live, die door dronken Russi
sche soldaten is vermoord.
Een indrukwekkend perso
nage is de muziekstudent
Fuhrmann, die Turcana su
perieur blijft treiteren en
provoceren, totdat de beul
hem in een ogenblik van
waanzinnige drift dood
trapt. In een flits ziet Vasile
de waarheid: De intelligente
Fuhrmann had het sadisti
sche systeem doorzien en
zich er op de enig mogelijke
wijze aan onttrokken: door
een indirecte zelfmoord.
Een keihard boek over een
Roemeens heropvoedingsin
stituut in de jaren 1949 -
1952. Goma, die zelf jaren in
Roemeense gevangenissen
heeft doorgebracht, maar
niet in Pitesti, heeft het gru-
wel-onderwerp pas aange
pakt toen hij Roemenië defi
nitief had verlaten. Dat feit
doet de lezer extra wantrou
wig zijn, maar ofschoon Go
ma, de eerste Roemeense
dissident en oprichter van
een beweging voor de men
senrechten in Roemenië,
niet vrijgepleit kan worden
van anti-communistische
overkill - hoe kan het waar
schijnlijk na zijn ervaringen
anders? -, doet zijn verhaal
authentiek aan, ook al
schrijft hij het in een wat
protserige, barokke stijl. De
ze roman voegt een docu
ment toe aan de al bestaan
de literatuur die excessen
beschrijft die zich voordoen
onder totalitaire regimes.
Het is een boek dat men
vanwege de gruwelen beter
alleen in fragmenten kan
mezen.
Zakelijker van toon is het
eveneens in de Manteau-se-
rie opgenomen boek van
Paul Thorez, zoon van de
vroegere voorzitter van de
Franse Communistische
Partij, over zijn verblijven
in het jeugdkamp Artek op
de Krim. De elite van
communistische jeugd
niet in dat modelkamp niet
alleen van een zomervakan
tie in een paradijselijk kli-
maat, maar de geesten van
de jongeren worden tegelij
kertijd volgehamerd met de
rode orthodoxie, partijdog
ma's en het 'echte socialis
me'. U raadt het al: Thore2
ontdekte de 'mythologie' van
het systeem en brak met zijn
vroegere idealen.
Een interessant, maar
weinig diepgravend boek.
Thorez schrijft uitvoerig en
larmoyant over zijn 'laatste
polka in Artek' en om zijn
afkeer van het Russische
systeem te verwoorden laat
hij de lezer geloven, dat hij,
in Rusland geboren en opge
voed, 'ging kotsen van het
cyrrillisch alfabet', maar de
motieven van zijn breuk met
het communisme en de com-
munistischer partij komen
slecht uit de verf. Thorez
raaskalt echt wild om zich
heen, als hij probeert te ver
klaren waarom het Russi
sche partij jargon doorspekt
is met leugens en vaststelt,
dat de wereld van broeder
schap in de Sovjet-Unie niet
te vinden is en nooit te vin
den zal zijn. Kan best zijn,
maar uit de mond van een
voormalige profiteur en
warhoofdig schijver klinkt
dat niet zo overtuigend.
'Waarom democratieën ster
ven'. Auteur: Jean-Francois Re-
vel. Uitgave: Manteau, Antwer
pen. Prijs: f39,50.
'Het vierkante ei'. Auteur: Pat
Goma. Uitgave: Manteau, Ant
werpen. Prijs: 29,90.
'De Modelkinderen'. Auteur:
Paul Thorez. Uitgave: Manteau,
Antwerpen. Prijs: 27,90.
Brits-Indië: geliefd decor voor romans en films.
FOTO ARCHIEF DE STEM
M.M. Kaye: 'Het Verre Paradijs',
uitgeverij De Kern 29,90
ENGELAND kent de laatste
jaren een hernieuwde inte
resse in het voormalige
Brits-Indië. Meest spreken
de voorbeelden daarvan wa
ren de televisie-serie 'Jewel
in the crown', die het predi
kaat beste tv-serie aller tij
den mee kreeg en de speel
film 'A passage to India', die
eerder dit jaar met een aan
tal Oscars werd bekroond.
Het succes van tv-series
en films over de vroegere
kolonie zullen er wel debet
aan zijn dat het boek 'Het
verre paradijs' van de
schrijfster M.M. Kaye in
middels al is verfilmd. In de
hoofdrollen zullen straks
Ben Cross, Amy Irving,
Christoffer Lee, Omar Sha
rif en Sir John Gielgud te
zien zijn.
'Het verre paradijs' is een
dikke roman van ruim 760
bladzijden met klein letter
type waaraan de schrijfster
15 jaar heeft gewerkt: Het
boek vertelt het verhaal van
een Brits jongen die ouder
loos in Brits-Indië opgroeit
aan het hof van een berg-
staatje en die door velen
voor een Indiër wordt ge-
houden. Later komt hij in
het Britse koloniale leger te
recht en hij blijkt dan zowel
veel voordeel als nadeel te
hebben van zijn Indiase
uiterlijk.
In het verhaal zijn een in
tense romance van de hoofd
persoon met een Indiase
prinses en de tweede oorlog,
die Engeland zo rond 1876
tegen Afghanistan voerde
verweven. In historisch op
zicht is 'Het verre paradijs'
in zoverre verhelderend, dat
de lezer leert dat de Russi
sche belangstelling voor Af
ghanistan niet iets van de
laatste jaren is, maar toen al
in alle hevigheid het politie
ke toneel in Afghanistan be
paalde.
'Het verre paradijs' is bij
vlagen een heel boeiend
boek, vooral op de momen
ten waarop de wrijving tus
sen de koloniale overheer
sers en de inlandse bevol
king te sprake komt. Het
botsen van twee culturen en
een hoofdpersoon, die half
de ene, half de andere cul
tuur is en dus nergens bij
hoort is een problematiek
die ook in Nederlands-Indië
heeft gespeeld en waarmee
veel mensen in ons land nog
te kampen hebben.
Als gewoon leesboek is
'Het verre paradijs' maar
hier en daar echt spannend.
Er wordt vaak te uitvoerig
ingegaan op details en som
mige perioden in het leven
van de hoofdpersoon zijn te
breed uitgesponnen, terwijl
andere delen en gebeurte
nissen in zijn leven maar
heel terloops vermeld wor
den. Ronduit zwak is het slot
van het boek. Het is het hap
py end waarin de gewone
jongen met zijn echte prin
ses per paard de onbekende,
maar voorspoedige toekomst
tegemoet rijdt. Dat doet net
iets te veel aan Lucky Luke
denken.
WvL
Door Henk Egbers
DOMINEE Ko Stoutjesdijk
uit Breda logenstraft alle
vooroordelen die er bestaan
rond 'dichtende dominees'.
En dan te bedenken dat hij
als Zeeuw ook nog stamt uit
het land van Vader Cats. In
zijn dichtbundel 'Het Eiland'
verwijst veel weliswaar
naar zijn predikantschap
(hij is nu emeritus) en zijn
Zeeuwse afkomst, maar te
gelijk naar een grote geeste
lijke ruimte. Deze samen
hang ligt immers lang niet
altijd voor de hand.
De titel 'Het Eiland wijst
naar Zeeland, naar Tholen
waar hij zijn jeugd door
bracht. „Maar de problema
tiek in dit bundeltje houdt
geen verband met mijn leef
tijd. De kant van 'die ouwe
heeft nog een paar versjes
geschreven' moetje niet zoe
ken," merkt Ko Stoutjesdijk
zelf op. De gedichten worte
len in zijn jeugd. Maar niet
traumatisch. Ze bewijzen
eerder dat hij met het ortho
doxe, vaak benauwende
kerkse klimaat uit die perio
de iets gedaan heeft. Niet
van zich afgetrapt, maar le
ren hanteren in een nieuw
perspectief; in een zelfgeko
zen geestelijke ruimte los
van kerkdwang. Daarbij
hanteert hij op een mooie
manier de taal; bijna los van
verkondigingslyriek.
„God, geboorte, liefde en
dood zouden me - dunkt me
- op dezelfde wijze hebben
beziggehouden als ik boer
geworden was," zegt hij.
Stoutjesdijk is als die boer,
die van de pastoor te horen
kreeg: „Je hebt jouw land
met Gods hulp, geweldig
goed opgeknapt." Waarop de
boer zei: „Je had mijn land
eens moeten zien toen God
het nog alléén moest doen."
Zelfbewust dicht hij 'Zon
dag in Zeeland': 'Zij komen
met hun/ heimelijkste ge
dachten,/ met hun ja en
nee,/ hun angst dat het spel/
vergeefs zal zijn,/ zingend
en biddend,/ gespitst op het
antwoord, dat een mens als
zij/ moet geven...'
'Angst rijmt op God' lees
je op de eerste pagina als hij
Dominee Stoutjesdijk.
- FOTO ARCHIEF DE STEM
schrijft over 'de dag der
kleine dingen'... En de con
clusie luidt: 'slechts weini
gen zijn aan dit lot ontko
men'. Dat is natuurlijk niet
niks voor een dominee. Maar
direct erop volgt een gedicht,
dat spreekt over 'hun kleine
paradijzen'. Deze paradox
speelt door het hele boekje
heen: benauwenis, niet zo
zeer als tegenstelling van
bevrijding, maar in dienst
van verlossende ruimten.
'God was verterend vuur;/
maar koel was/ de beschut
ting/ van zijn woning.// Li
chamen mochten/ daar niet
komen;/ maar zij ontbraken
nimmer/ als verstekeling...'
De geur van het verle
den... waar God drie maal
per dag aan tafel zat en
zwaar en boetvaardig de
psalmen klonken, wordt ge
houden tegen het licht van
'Opstanding in Zeeland'. En
met gevoel voor humor
schrijft hij... 'Ik hoor een
stem en denk:/ zo zal de
stem zijn,/ die ik heb ver
wacht;/ uit Brabant zal zij
komen'... want: 'Ik wil de
aardse resten/ van het para
dij s/ - desnoods verboden
waar -/ meenemen over
iedere grens. De dominee
'smokkelaar' tussen de ma
zen van het kerkelijke net
door!
Stoutjesdijk is een relati
verend denker; niet vanuit
een gepredistineerd gevoel,
maar wel vanuit het vermo
gen hoofd- en bijzaken
onderscheiden. Het gedicht
'Zondag' vertelt daar iets
over: 'De zondagochtenden/
in onze straat zijn/ stiller
dan voorheen;/ voetstappen
stierven uit./ Wel is het om
roeppastoraat/ nog op de
buis./ Boven het Ikon/
hangt de klok/ - twee eeu
wen oud,/ van Ierse makelij,
-/ die 's zondags ospgewon-
den wordt./ Zij hoort erbij;/
zij tikt en slaat voor/ al wat
komt en gaat;/ maar nie
mand weet precies/ waar
mee zij bezig is./ Misschien
dat zij/ aan 't einde van haar
duur,/ zal vallen van de
muur,/ of star het uur aan
wijzen'/ waarop alles anders
werd./ 't is zondag en/ ik
heb de tijd er/ in mijn eentje
over/ na te denken'...
Ko J. Stoutjesdijk: Het eiland
(uitg. Clipeus Pers-Leiden).
Door Al/red Kossmann
JACQUES Presser (1899-
1970) was een briljante man
die als leraar en hoogleraar
veel invloed op zijn leerlin
gen heeft gehad en die als
schrijver bewonderd werd.
Hij was historicus van
studie. Zijn beroemdste boe
ken zijn misschien 'Napo
leon. Historie en legende' uit
1946 en 'Ondergang. De ver
volging en verdelging van
het Nederlandse Jodendom
1940-1945' uit 1965. Het
schrijven van het laatst ge
noemde boek heeft hem zeer
aangegrepen. Hij was jood,
zijn vrouw en vele familie
leden waren in de kampen
vermoord.
De geëngageerde histori
cus die hij zich toonde, als
docent en als publicist, mar
xistisch van opvatting, hu
manistisch van instelling,
onderscheidde zich nauwe
lijks van de literator. Zijn
vrouw Dé werd in het voor
jaar 1943 bij een treincontro-
le op het station Ede-Wage-
ningen opgepakt en naar het
vernietigingskamp Sobibor
gebracht. In mei 1943 dook
Presser onder.
In 1945 verscheen van
hem, onder het pseudoniem
J. van Wageningen, een ge
dichtenbundel 'Orpheus en
Ahasverus'. Ik herinner me
nog hoe ik er veertig jaar
geleden door werd getroffen,
en ook nu, bij de zoveelste
herlezing, ontroert mij de
cyclus, tot tranen toe. Een
man, wiens vrouw zo schan
dalig van hem was wegge
nomen, roept haar beeld op,
probeert uitdrukking te ge
ven aan zijn vage hoop en
zekere verdriet. En hij doet
dat in simpele maar heel
goed beheerste versvorm,
geleerd bij de romantici en
de klassieken. Waarschijn
lijk moet de lezer de situatie
van de dichter kennen om zo
getroffen te worden. In elk
geval: noch Gerrit Komrij
noch Hans Warren hebben
in hun representieve bloem
lezingen uit onze poëzie iets
van Presser/Van Wagenin
gen opgenomen.
Literaire aandacht trok
Presser opnieuw met de no
velle 'De nacht der Girondij -
nen' die in 1957 als Boeken
weekgeschenk verscheen.
De bekentenis van een jood
in Westerbork, voor het
transport naar een vernieti
gingskamp, in der haast ge
componeerd. Het boekje is
veel herdrukt en vertaald.
Bij herlezing viel het me,
eerlijk gezegd, enigszins te
gen. Het is met schijnbare
vlotheid stroef geschreven,
nogal doorzichtig van con
structie en het mist de spon
taniteit van Presser's intie
me poëzie. Deze overweging
is niet bedoeld als verlate
kritiek op een in elk geval
belangrijke novelle.
Presser heeft in het laatst
van zijn leven, op instigatie
van zijn stiefkinderen, aan
een autobiografie gewerkt,
tussen andere werkzaamhe
den door. Autobiografieën,
memoires, gedenkschriften,
dagboeken, brieven - hij
verzon voor al dit soort ge
schriften de intussen veel
gebruikte term 'ego-docu
ment'. Maar, zo vertelt hij,
voor memoires of gedenk
schriften kan alleen een 'ik'
dienen die veel belangrijks
heeft beleefd, en dat had hij
niet. Zijn keuze moest dus
wel zijn de autobiografie:
een verslag van zijn eigen
belevingen en ervaringen.
Presser blijkt zich uit zijn
late kindertijd en jonge
lingsjaren nog heel wat te
herinneren en hij vertelt er
smeuiïg over. Het milieu van
diamantbewerkers in het
Amsterdamse getto. De
grootvader, de ooms en tan
tes, de neefjes, de onderwij
zers en leraren, de vriedjes.
Je leest de teksten met ple
zier en gemak en amuseert
je vooral met de grootvader.
De verhuizing naar Antwer
pen waar Presser's vader
redelijk zaken doet, de te
rugkeer naar Amsterdam.
De ontdekking van de lite
ratuur en van de muziek. De
eerste piano. Het milieu van
geassimileerde joden wie het
niet al te slecht gaat wordt
duidelijk geschetst.
Maar je hebt, bij dat ges-
museerde lezen, toch steeds
het besef: dat heb ik al eer
der vernomen, ik zou nu iets
willen weten over de jonge
Jacques Presser. Ik h001
over hem enkel dat hij graa8
las, goed leerde, behalve op
één van de scholen, en sonu-
ge leraren bewonderde, an
dere verafschuwde. Wat js
als lezer zou willen weten f
hoe is zijn relatie met zijn
vader, zijn moeder, zijn zus'
jes?
Het blijft bij anecdotes,
familieverhalen zoals ieder
een met enige verbeeldings*
kracht wel weet te vertellen
Kortom: het is heel jamine
dat Presser niet in staat i
geweest om zijn autobiogr»'
fie te voltooien en detf
schetsen te bewerken. Toe
is 'Louter verwachting',
zij met nadruk vermeld, ee
heel boeiend en goed in
kaar gezet boek en als
drage tot de kennis van
fascinerende man van g1®
betekenis. Maar als 'ego-d
cument' zijn mij de verz
van 'Orpheus en Ahasver
liever. t ver-
Jacques Pressers, Louter
wachting. Autobiografl
schets 1899-1919. Uitg.: V
beiderspers. Prijsf 36,50
DINSDAG 24 SEPTEMBE
Hul
Door Mare de K
MEXICO-STAD - Het is v
ste vernietigende aardbe
ontbreken in Mexico-Stad
de coördinatie die onontbe
male hulpverlening.
En nu is het te laat. De autor'
op het punt het zoeken naar ov
hopen af te gelasten. Het gev
accuut geworden.
Een sterke lijklucht hangt
rond de puinhopen, waar nog
ontelbare slachtoffers begra
ven liggen. Onvermoeibare
reddingswerkers zagen maan
dag vanaf de ruïnes de bulldo
zers en gaswagens naderen,
die voor ontsmetting en oprui
ming van het puin zullen wor
den ingezet.
Nu pas dringt door hoe do
delijk traag de specialistische
hulp uit het buitenland is
gearriveerd. Pas zondag, de
derde dag na de aardbeving,
zochten voor het eerst de spe
ciaal afgerichte honden uit
West-Duitsland en Zwitser
land tussen de bergen staal en
beton naar leven. Ook zondag
pas waren de gevoelige luis-
terapparatuur en de mini-ca
mera's die via slangen in be
dolven spelonken kunnen
rondkijken, uit de Verenigde
Staten aangekomen.
'Mijn hemel, wat is er veel
tijd verspild', roept een Ame
rikaanse vrijwilliger. 'Als dit
een paar honderd kilometer
noordelijker in de VS was ge
beurd, waren binnen enkele
uren alle noodzakelijke spul
len ter plaatse geweest, de be
langrijkste verbindingen her-
is
Me
wa
con
bui
Cit
co-
Re,
me
ma
ma
zom
in h
zeg
ste
nog
vro
ven
haa
Politie in New Delhi verwijdert sla
door militante Sikhswerd gepleegd.
BATALA DEN HAAG (UPI/
ANP) - Bij de verkiezingen in
de roerige Indiase deelstaat
Punjab, morgen, ligt de keus
tussen democratie en terroris
me. De verkiezingen zijn van
groot belang voor de beëindi
ging van het politiek geweld in
Punjab, dat sinds 1982 zeker
5.000 doden heeft gekost.
Gisteravond nog pleegden
Sikh-extremisten een reeks
nieuwe bomaanslagen. Daar
bij ontsnapten vier politici aan
de dood, maar kwamen drie
kinderen om het leven.
Verkiezingen zijn vaak ge
legenheden waarin politieke
tegenstanders elkaar vergui
zen. Ook in India is dat deel
van de politieke traditie. Won
derlijk genoeg ontzien de be
langrijkste politieke partijen,
de Congres-partij en de ge
matigde Sikh-partij Alkali
®Htaar in hun publieke
uitlatingen. Ze maken de 10
miljoen kiezers eerst en vooral
duidelijk dat het in de huidige
stembusstrijd gaat om de keu-
tussen democratie en ter
reur.
van de verkiezings-
vormen de zetels van het
pn fmatparlement in Punjab
i' zetels voor vertegen
woordigers in het federale
Parlement in New Delhi.
premier Rajiv
7ii>? beeft na de moord op
J moeder de oplossing van
stol nsis in PunJab en het her-
rif, s."T,un het vertrouwen met
te gemeenschap absolu-
lx4p,ri°ut?it verleend in zijn
hi ïr, akkoord dat Gand-
de Qiiu 'sïloot met de gematig-
leider, Singh Longo-
te am in belangrijke ma-
dp ^moet aan de eisen van
en r-, u op Pobtiek, religieus
konrH gebied. Het ak-
door-w w®rd na een maand
Luhgowal d°0r de mO0rd °P
een
volle
bleek
de a
dreig
van
Dal
akko
zij te
Po
men
de vc
me
Deeli
zou
nen
van
Oc
weid
tuele
men
enori
leng
He
van
parti
van
achtt
Dal
geval
onmii
I
Ir
