eplus
'Wegwijzer'
A ad Lakwijk:
combinatie
van snelheid
en kennis
Per jaar 21.000 keer: 'Hoe zit dat nou precies?'
ZATERDAG 21 SEPTEMBER 1985
\cht voor
ïMann
I
Potentieel
100 gulden per uur
Wichelroedes
Geheimen
Jarenlang
>nge Ruyslinck,
et museum als
at blijkt? Al zijn
droogkloten en
dlemaal hebben
i in 'dit kerkhof
nst'. Loonslaaf
'indt zich in een
ng van psycho-
etenschappelij ke
len tot hun knol-
smaakt hebben,
dat Ruyslinck
geestige, maar
aden manier dat
shappelijk gedoe
1 aarom schreven
jrsers nooit eens
er zakkenrollers
le eeuw, of over
van het vrijen in
je steevast in el-
e film te zien
/aren natuurlijk
le onderwerpen...
en en bibliofielen
i die ondeugden
;n niet..."
ste opmerking
en ander in. On-
r 'dat kreng Vio-
v met wie hij al
•en voortdurende
Toch schopt zij
nbtelijke wereld
/erder. Terzijde-
tien op 223 pagi-
k nog sprake van
;ezin. Ontgooche-
ntwoord: 'Ik kon
ïelpen...' en dat is
istische meritali-
boek. Ruyslinck
Ktrlopend verne-
iweld door om-
bureauchefs en
lolitici. Hij noemt
een verzameling
stoorden...' Dat is
koop. En geen
e - wat het geval
zenuwinzinking
elfkennis getuigt
etje: 'Ik ben een
ce middelman,
maatschappelijke
vroeg of laat ze-
orden.' Alleen het
ïankelijk' zou je
vervangen door
Je vraagt je na-
aarom heb je dat
aar volgehouden1
hebben jou dat
daan; je hebt het
n laten doen. Een
achteraf is nogal
id; zowel voor de
e lezer; alle lite-
ndjes ten spijt,
nek: 'De uilen van
tg. Manteau.
fiifimli,
FOTO ARCHIEF DE STEM
en hap, sloeg men
ip en kusjes",
/oor de toekomst,
irde bundel, heeft
schrijf wel, zoals
niet met het oog-
erde bundel te la
nen", aldus Neeltje
ethe Instituut en
Balie in Amster-
aandacht besteen
lilie Mann, 100 ja®1
cultuurgeschiede-
lezingen, films,ca^
ellingen en disc^'
beroemde Duits
er Thomas, Hein*
s, Frido, Monik3'
Erika. De Man"'
duren nog tot
(Informatie:
n der Heijden en
ink maakten vooi
dio een serie v
mma's over de i
i. In de eerste uit
>r de periode UW
i Heinrich en Th
il. In de uitzendt
ind, om 23 uur
4, gaat hem 0111
1918-1950 en voo
;t verzet van
;n het nazisme-
ering belicht Er
jchter van Thorna
maand vers jLt
1 nummer van
'Maatstaf' oVt -en
nn en er komt
uitgave van
van Thomas Ma'
NGESLOTEN een
geheimzinnig stukje draad.
Volgens de beschrijving geeft dit
een hoogfrequente toon, die voor
mensen niet hoorbaar is, maar
vogels, konijnen etc. afschrikt.
Eerlijk gezegd geloof ik er niets
van. Bovendien kan ik het
natuurlijk niet controleren, daar
ik niets hoor
Een citaat uit het brievenbakje
van ing. Aad Lakwijk. Dat
opbergmeubeltje is nooit leeg en
zijn telefoon rinkelt ook zelden
niet. Dat krijg je als je beroep als
'wegwijzer' wordt aangeduid. En
dat slaat dan niet op een paal
ergens langs een veldweg in het
land, maar op de functie van een
zich heen en weer bewegende
gids in een organisatie, die 5000
medewerkers telt en zo'n 35
wetenschappelijke
onderzoeksinstituten beheert.
'TNO is der naam' met een
variatie op de Rommeldamse
alles-onderzoeker professor
Prlwytzkofski. Oftewel voluit
Nederlandse Organisatie voor
Toegepast
N atuurwetenschappelijk
Onderzoek. TNO staat voor een
uitgebreid netwerk van mensen
en machines, die aan de hand van
resultaten van wetenschappelijk
speurwerk dagelijks antwoord
geven op vragen als 'wat heb je
daar nou aan', 'hoe steek ik dat
nu weer in de steel' en 'is dat nou
echt wel zo'. Diepgravende
wetenschap, die rigoreus voor de
kar van de praktijk van alledag
wordt gespannen.
TNO weet echt niet
alles, maar weet
het wel te vinden
TNO-wegwijzer Aad Lakwijk: Onze
filosofie is dat zowel producent als consu
ment baat moet hebben bij de waarheid.
- FOTO'S DE LIMBURGER
TNO ontwikkelde een apparaat, waarmee auto's op een mengsel van benzine en alcohol
kunnen rijden. Door Ford wordt op dit moment op zijn praktische bruikbaarheid onder
zocht. - FOTO'S DE LIMBURGER
Door Laur Crouzen
ER KAN geen etmaal op de kalen
der afgestreept of -gescheurd wor
den of je kan ervan horen en lezen:
een kleuter van vier overlijdt in een
ziekenhuis in Sneek na een operatie
voor een beenbreuk. Een onderzoek
van TNO wijst uit, dat de aansluit-
nippels van de slangen voor zuurstof
en lachgas verwisseld zijn.
Een snackroom-uitbater uit Den Haag
is woedend op de Consumentenbond,
omdat die gezegd heeft, dat de broodjes
tartaar aldaar niet deugen. TNO wordt
door de snackverkoper in de arm geno
men om het gehakte vlees opnieuw onder
de microscoop te nemen. TNO ontwik-
feit een belangrijk onderdeel voor de sa-
I telhet 'Giotto', die gaat proberen om de
befaamde komeet van Halley van dicht-
l bij te bekijken. TNO maakt een appa
raat, waarmee je kunt meten hoeveel slib
er in een haven ligt en studeert op tech
nieken om verontreinigde grond weer
schoon te maken.
21.000 opdrachten van Nederlandse
bedrijven en bedrijfjes om iets te maken
of iets uit te zoeken kreeg TNO in 1984
voorgeschoteld. Dat zijn er bijna 81 per
werkdag, waaraan in Delft, Den Helder,
Zeist, Utrecht, Apeldoorn, Rijswijk,
Waalwijk, Oosterwolde, Enschede, Den
Haag, Wageningen, Amsterdam, Leiden,
Arnhem en Soesterberg gesleuteld werd.
Voor ongeveer 300 miljoen gulden aan
geld van overheid en bedrijven ging met
die opdrachten heen, terwijl de rest voor
het grootste deel bestaat uit overheids
subsidie, bedoeld voor onderzoek op een
aantal belangrijke gebieden.
De zogenaamde hoofdgroepen, waar
over de 35 instituten en laboratoria van
TNO verdeeld zijn, dragen namen als
Bouw en Metaal, Industriële Producten
en Diensten, Maatschappelijke Techno
logie, Technisch-Wetenschappelijke
Diensten, Voeding en Voedingsmidde
len, Gezondheidsonderzoek en Defensie
onderzoek.
Voor een deel vage titels, die niettemin
bij eerste lezing op de niets vermoedende
mens in de straat geweldige indruk ple
gen te maken. TNO als allesweter, als ge
niale en lange arm van de overheid, die
op technisch gebied alles ontrafelt? Zou
het spreekwoord 'Al is de waarheid nog
zo snel voor TNO omgebouwd kun
nen worden met iets dat rijmt op 'Al zijn
de problemen nog zo groot
'Wegwijzer' Aad Lakwijk, bureel hou
dend ergens in het grote TNO-complex
in Delft aan de Schoemakerstraat, schiet
even in de lach. „Bij TNO weten ze hele
maal niets alles", zegt hij. „Maar je hoeft
°ok niet alles te weten, als je het maar
weet te vinden. TNO is een combinatie
van kennis en van snelheid om kennis te
achterhalen. Om het antwoord op zeer
gerichte vragen te vinden, hebben wij in
al onze gebouwen meetapparatuur of
proef-opstellingen staan, die vaak een
hjdje niet gebruikt worden, maar die snel
mgeschakeld kunnen worden. Ons po
tentieel heet dat."
Vervolgens ernstiger: "En dan nog
tets. TNO is geen overheidsinstelling.
Hoewel we natuurrijk van de rijksover-
subsidies en betalingen voor op
dachten krijgen, is TNO een onafhanke-
"Jke organisatie, ingesteld bij de TNO-
et van 1930 na een initiatief van enkele
oogleraren van de Delftse Technische
ogeschool. In feite is de situatie op dit
moment zo, dat de overheid ongeveer
j'? mi'joen aan gerichte onder
st ^opdrachten heeft uitstaan, terwijl
fdnjfsleven voor 188 miljoen be
de. In de portefeuille van het rijk zit
terwiil de bedrijven wel
steeds vaker aankloppen; zelfs onderne-
v.„a buitenland weten ons te
wiii Fabrieken, die nieuwe dingen
win,.11 ma^en' ^un bestaande produkten
de f ,K v e'eren °f niet problemen bij
voMn f?®? kampen, maar daarvoor niet
e knappe koppen of machines
in huis hebben, zijn onze belangrijkste
klanten."
En de zogeheten particulier dan, de
buurman, de over- of achterbuur, de
voorbijganger, kortom de gewone mens?
Lakwijk: „In beginsel kan iedereen bij
ons terecht, maar daar moet ik onmid
dellijk aan toevoegen, dat TNO geen
vrijblijvende voorlichtingsfunctie heeft.
Het is niet zo, dat je alleen maar even
een belletje in onze richting hoeft te doen
en dat je dan nog in datzelfde gesprek of
een kwartiertje later antwoord krijgt. Wij
willen best helpen, okee, maar dat heeft
financiële consequenties."
Daarmee bedoelt Aad Lakwijk, dat
wie TNO in de arm neemt, daarvoor
dient te betalen. Denk aan een gemid
deld uurtarief van 100 a 200 gulden.
Lakwijk: „TNO is aan de andere kant
ook geen commerciële onderneming. Wij
hoeven geen winst te maken, maar de be
groting moet wel kloppen. Een opdracht
kost, wat hij kost, mclusief het salaris
Ook ondergoed wordt 'aan de tand' gevoeld bij TNO.
van ingenieurs en doctors, maar zonder
winstmarge. Maar TNO heeft wel een zo
genaamde subsidioloog in dienst. Ir.
Kurt Schuijf van het Bureau Financie
ringsadviezen. Hij kan voor het bedrijfs
leven uitzoeken of de ontwikkering van
een bepaalde produkt, nieuwe investerin
gen of andere plannen niet onder een be
paalde subsidie-regering vallen. Wat
TNO onder meer voor 'gewone mensen'
doet is onderzoek van grondmonsters.
Mensen verhuizen naar een nieuw huis
met een nieuwe tuin erom heen en willen
weten of er geen schadelijke chemische
spullen in de grond zitten."
Toch zijn er nog genoeg mensen, die
TNO met de meest onmogelijke verzoe
ken benaderen. Vaak vallen ze in de cate
gorie 'onuitvoerbaar zonder meer', maar
de TNO-wegwijzer moet ook vaak men
sen, vooral de zogeheten particulieren,
doorverwijzen naar andere instanties,
omdat TNO niet alleen niet alles weet,
maar sóms ook niet alles wil weten.
Aad Lakwijk: „Bijvoorbeeld als er in
het journaal en in de pers informatie
wordt gegeven over nieuwe middelen te
gen kanker. Dan kan hier echt de tele
foon roodgloeiend staan. Vaak met aan
grijpende verhalen van patiënten, die
zich aan de laatste strohalm vastgrijpen.
Die verwijs ik door naar het Integrale
Kankercentrum in Rotterdam of geef ze
het advies met de huisarts contact op te
nemen. TNO kan zich nu eenmaal niet
gaan bemoeien met de induviduele ziek
tegeschiedenis van privé-personen."
De mobiele windgeneratoren van TNO
in actie.
„En dan heb je de categorie uitvinders.
Daar zit rijp en groen bij. Mensen, die
beweren een eeuwigdurende energiebron
in de vorm van een zogenaamd 'perpe
tuum mobile' gevonden te hebben of een
nieuw soort kntiskoppering en wat al niet
meer. Tegen die mensen zeg ik, dat ze het
beste contact kunnen opnemen met het
Uitvinderscentrum Nederland in Rotter
dam. Daar heb ik ook altijd folders van
liggen. Goeie ideeen, die al zijn uitge
werkt staan daarin: opklapbare aan
hangwagens, straatstoelen voor bij bus
haltes en de windsurfschaats. Onderwer
pen als energiebesparing en' verbou
wingsproblemen, daarover wordt ook
veel gebeld en ook voor die mensen heb
ik uitstekende voorlichtingsadressen, zo
als het Rotterdamse Bouwcentrum."
„Er zijn ook mensen, die psychische
problemen hebben, soms in de vorm van
waan-ideeën, die samenhangen met tech
nische ontwikkelingen en onderzoeken.
Voor die mensen kunnen we niets doen.
Ze zijn meestal niet te helpen."
„In een ander hoofdstuk vallen weer
de vragen over de uitwerking van wichel
roedes, aardstraal-onderzoek, onderwa
ter-stromingen, huismiddelen tegen
hoofdpijn en een heleboel andere voor de
wetenschap ongrijpbare zaken. Ik kan
over dit soort zaken geen oordeel geven,
omdat ze meestal over niet-meetbare ef
fecten en invloeden gaan. Soms ook over
zintuiglijke vermogens van mensen, die
zeer gevoelig zijn. Er bellen dan wel men
sen, die bepaalde middelen hebben aan
geschaft en willen weten of ze ook deug
delijk zijn. Ik heb soms de indruk dat er
rieden ztjn die in die sfeer grof geld ver
dienen. Als er echt handel op grote
schaal plaats vindt, kan via de Consu
mentenbond of een andere organisatie
TNO in de arm worden genomen voor
een serieus onderzoek."
„En tenslotte zijn er de mensen, die
zelf met de ontwikkeling van een nieuw
produkt bezig zijn of een serieuze uitvin
ding en bepaalde dingen willen afchec
ken. Is daar al eens eerder iemand mee
bezig geweest? Of als ik dit of dat doe of
aanbreng, wat heeft dat voor effect? Zo
wordt er rond de fiets hevig gedacht en
uitgeprobeerd in Nederland.
Voor bedrijven, die snelle antwoorden
En dan zijn er natuurlijk nog de resul
taten van de 21.000 opdrachten, die
TNO jaarlijks op haar bordje krijgt. Een
eindeloze rij van produkten, oplossingen,
methodes, processen en technieken voor
namelijk bedoeld om het bedrijfsleven te
ondersteunen, want dat is op dit moment
de steeds belangrijker wordende klant
van TNO. Vraag echter niet naar bijzon
derheden over al die snuffelarij, rekenarij
en uitprobeersels, want heel vaak valt dat
onder de bedrijfsgeheimen.
„Daar zijn we heel strikt in", zegt Aad
Lakwijk, „zelfs als ik bijvoorbeeld op de
auto-testbaan kom, loop ik de kans om
weggestuurd te worden. De normale pro
cedure is, dat als TNO iets uitgezocht
heeft voor een bedrijf, dat dan de rechten
op die vinding overgedragen worden aan
de klant. Soms wordt ook met de be
schikbaar gekomen know-how een nieuw
bedrijf, opgezet, waaraan TNO deel
neemt."
Maar wat gebeurt er dan als TNO
door een bedrijf gevraagd wordt onder
zoek te doen naar een nieuw artikel of
produkt, waarvan de vervaardiging risi
co's voor de omgeving of de gebruiker in
houdt?
Lakwijk: „Onze filosofie daarbij is dat
zowel producent als consument baat
moet hebben bij de waarheid. De resulta
ten van natuurwetenschappelijk onder
zoek moeten op de meest doelmatige ma
nier ten goede komen aan. de samenle
ving, zo staat het in de TNO-wet."
Op die leest geschoeid opereert TNO
nu al meer dan 50 jaar. Een greep uit de
bezigheden van afgelopen jaar: de ont
wikkeling van een schoen met houten,
'meegaande' zool, een nieuw biofilter
voor het wegwerken van stank in allerlei
omstandigheden, een pil tegen schim
mels, die het houtwerk opvreten, een
projector, waarmee lichtbakens en en
scheepslichten in beweging weergegeven
worden, zodat het leren varen en navige
ren in het donker mogerijk wordt, onder
zoek naar energiebesparing in het koel
vak bij de slager en bij het vriezen van
kunst-ijsbanen, een zadel voor gehandi
capte ruiters, het maken van holle, af
breekbare vezels, waarmee gedurende
lange tijd geneesmiddelen in bepaalde
dosis in het lichaam gebracht kunnen
worden.
De lijst - voor een deel te vinden in
het jaarverslag- is onafzienbaar lang.
Dat geldt ook voor sommige TNO-on-
derzoeken, die de vorm van een project
hebben gekregen en vaak jarenlang de
aandacht vasthouden. Zoals bijvoorbeeld
het onderzoek dat TNO deed en nog
steeds doet naar het explosiegevaar in
ruimten met brandbare, ontplofbare
stoffen en dampen. Aanleiding was een
zogenaamde stofexplosie in 1972 in een
veevoederbedrijf, waarbij vijf gewonden
vielen en voor 4 miljoen schade werd
aangericht. Daarbij werd duidelijk, dat
de mens zelf in bepaalde omstandighe
den zoveel statische elektriciteit in zijn li
chaam kan verzamelen, dat er bij het
aanraken van een metalen voorwerp von
ken kunnen overspringen. In de brochure
'Tot de vonken eraf vliegen; statische
elektriciteit in beweging' van de hand
van Gerard van de Schootbrugge, weten-
schapsvoorlichter bij TNO, wordt dat
uitvoerig uit de doeken gedaan.
„Maar niet alles duurt zo lang bij
TNO", zegt Aad Lakwijk. „Neem nou de
noodkreet van die filmregisseur, bezig
met het schieten van scenes, waarbij het
flink moest waaiei), zelfs stórmen. En
buiten was het zo goed als windstil. De
man hebben wij zeer snel kunnen helpen
met het ter beschikking stellen van een
van onze mobiele windgeneratoren. In
een oogwenk stond er een stijve bries op
de set."
op gerichte vragen willen hebben, is er
bij TNO het Centrum voor Informatie en
Documentatie. Dat beschikt over een
wereldwijd computernetwerk onder het
motto 'Dat zoeken we op'. Werkt ook
met aansluiting van de vragende klant
via de eigen computer of Viditel, zodaj
de vrager de speuractie zelf kan volgen.
Een voorbeeld uit een speciale zoek-fol-
der van TNO: „Een ingenieursbureau
confronteerde het CID met het volgende
probleem: het beton van rioolbuizen
wordt aangetast. Het bureau wilde hier
informatie over, maar ook over de sa
menstelling van huishoudelijk rioolwa
ter. Het CID spoorde de gewenste infor
matie in drie bestanden op. In een be
stand dat gespecialiseerd is in watervoor
ziening en afvalwaterafvoer; in een be
stand dat civiele techniek bestrijkt en
tenslotte in een chemisch bestand voor
de chemische aspecten van betonaantas-
ting. Hierin werden in totaal circa 100
relevante publikaties aangetroffen, die
met elkaar het probleemgebied in kaart
brachten. Deze twee vragen werden be
antwoord voor 982,-."
