«S
NIEUWE LEUS VAN DENG SLAAT MASSAAL AAN
iserven
iretten
ïtstraat 49-51
WOENSDAG 28 AUGUSTUS 1985
EXTRA
9,95
ijs10,95
12,95
prijs13,95
0,99
n
«ester
liter
isjes
i gram
T47
Wat meer vrijheid van handelen heeft ook een
uitwerking op de kleding. Heren kleden zich wat
modieuzer. foto archief de stem
Door Henk Hellegers
De grote verandering: het eens zo geïsoleerde
China is op weg naar een samenleving volgens
Westers model. Dit zou het devies kunnen zijn
van een bijna drie weken durende verkenning
van de Volksrepubliek China, anno 1985. Na de
opzienbarende Culturele Revolutie van de ja
ren zeventig is het nu 'de nieuwe politiek' van
partijleider Deng Xiaoping die de aandacht
van de wereld trekt. De gestadig groeiende
stroom buitenlandse bezoekers wordt voortdu
rend met die koerswijziging geconfronteerd.
Hoe de
Chinezen
zich
verrijken
SCiEJflffiC 80» EÏWT1W
Zo verwacht je bijvoor
beeld, net als in andere
communistische landen,
al bij de eerste oogopslag
de portretten van de gro
te leiders en van de hel
den van de revolutie als
Mao, Marx en Lenin,
alom aan te treffen. Het
is dan ook kenmerkend
dat daar waar eens hun
portretten hingen, de be
volking nu via reclame
posters opgeroepen wordt
consumptie-artikelen te
kopen, variërend van
klokken en tandpasta tot
en met videorecorders en
auto's.
Eens was China voor de bui
tenstaander hét toonbeeld van
de 'ware' marxistische leer. In
de drie weken die ik er ver
bleef heb ik evenwel niet een
maal de naam Marx of die van
Lenin horen noemen. Wel die
van Mao, mar dan niet langer
als de grote held. „Mao was
een mens net als een ander, die
ook zijn menselijke trekjes en
fouten had", zo formuleert on
ze gids in Peking het keerpunt
tussen China's verleden en
toekomst. En als hij gelijk
heeft, dan moet Mao wel erg
veel fouten gehad hebben.
Want elke herinnering aan
hem en aan de Culturele Re
volutie is zorgvuldig wegge
poetst. Ik heb slechts drie her
inneringen aan Mao aange
troffen. Uiteraard het mauso
leum waarin hij opgebaard
werd, maar waarbij de rijen
bezoekers ontbraken. Het eni
ge officiële portret van hem
was op de Poort van de He
melse Vrede bij het immens
grote Tiananmenplein en bij
de brug over de Gele Rivier in
Nanking staat nog een levens
groot standbeeld. Daar bleef
het bij.
Ook de traditionele grauwe
Mao-kostuums, tot voor enke
le jaren toch hét symbool van
het uniforme China, zijn uit
het straatbeeld verdwenen. In
plaats daarvan dragen meisjes
weer fleurige zomerjurkjes en
vertonen mannen zich, al naar
gelang hun status, in hemd,
boezeroen of maatkostuum.
Slechts in gebieden die nog
Wat meer een plattelandska-
raker hebben, staan ouderen
in het traditionele pak met de
pet de westerling aan te sta
ren. Al blijft het de vraag of
die dracht nu uit spaarzaam
heid of traditie is.
Fietsen
Niet uit het Chinese straat
beeld verdwene zijn de fietsen.
Op uniforme modellen zwarte
herenfietsen, met hier en daar
een vouwfiets ertussen, bewe
gen zowel mannen als vrou
wen zich naar hun bestem
ming. Zonder koplamp of ach
terlicht, wat 's avonds in de
nauwelijks verlichte straten
wel eens problemen kan ople
veren. Dit euvel wordt trou
wens wel ondervangen door
het onophoudelijk gerinkel
van de fietsbellen. De discipli
ne van al die fietsende Chine
zen is tegengesteld aan die in
de samenleving. Groepen fiet
sers waaieren uit over de volle
breedte van de weg. Verkeers
regels schijnen niet te gelden.
Toen ik me in Guilin zelf per
fiets in de menigte begaf was
het dan ook of ik even op
nieuw moest leren het stalen
ros te berijden. Links en rechts
wordt er gepasseerd, tussen
door steken de voetgangers
over en het snelverkeer (d.w.z.
bussen, vrachtwagens en ta
xi's, want particulier autobezit
blijft verboden) heeft absolute
voorrang. Elke fietser die niet
tijdig maakt dat hij wegkomt
wordt zonder pardon de weg
afgesneden of naar de kant
gedrukt.
Na drie weken heb je overi
gens het gevoel zo onderhand
alle één miljard Chinezen wel
gezien te hebben. Of het nu 's
morgens om vijf uur is of 's
avonds laat, de straten blijven
een krioelende mensenmassa.
Als er zes werkdagen achter
de rug zijn, krijgt de Chinees
volgens een roulerend systeem
één vrije dag. Jaar in, jaar uit
is werken het devies, want de
meesten kennen geen vakantie
en veranderen van baan is na
genoeg uitgesloten. En dat
voor een salaris van zo'n 100
tot 125 gulden per maand! En
op die ene vrije dag in de week
trekt de Chinees erop uit. Bij
alle toeristische attracties kom
je ze tegen. Met hun ene kind,
want volgens de officiële leer
wordt meer kinderen via boe
tes en tarieven bestraft. Al
wordt dat door onze gidsen
weer zodanig genuanceerd,
dat men op het platteland ont
heven is van dit gebod. Toch
lijkt het me sterk dat ik al die
mensen, die ik met twee kin
deren zie, plattelanders zijn.
De enige bezigheid op die vrije
dag lijkt wandelen, rondkij
ken en fotograferen. Met als
trots bezit het ouderwetse
kiekdoosje fotografeert de ene
helft, vrij ernstig en minuten
lang richtend, de andere helft,
die zich zorgvuldig en welge
kozen opgesteld heeft.
Avontuur
Reizen naar China blijft een
avontuur. Niet alleen vanwege
de onbekendheid met het land,
maar ook omdat de bezoeker
van te voren nauwelijks weet
wat hem te wachten staat. De
nodige voorbehouden zijn
vooraf zeker op zijn plaats,
want de regie is in handen van
het Chinese staatsreisbureau
Lüxingshe. De bezoeker hoeft
tegenwoordig echter niet bang
te zijn om van de ene sociale
ontmoeting naar de andere of
van de ene commune naar de
andere gesleept te worden.
Geheel in stijl van de nieuwe
politiek wordt de bezoeker be
handeld als een toerist, die
buitenlandse valuta binnen
brengt en dus tevreden huis
waarts moet keren. Wat bete
kent, dat niet alleen het com
fort van hotels heel redelijk en
soms zelfs uitstekend is, maar
ook dat het programma gecon
centreerd wordt op de toeristi
sche hoogtepunten. Zoals daar
zijn de Grote Muur, het Zo
merpaleis en de Keizerlijke
Stad in Peking, de opgravin
gen van het terracottaleger in
Xian, waarbij Reagan tijdens
diens bezoek poseerde, de ka-
melenbergen bij Guilin en ste
den als het Chinese Venetië,
Suzhou, en Kanton en Shang
hai. En in al die steden zijn
dan wel weer tempels, pago
den en musea te bezoeken,
waarbij de bezoeker haastig
toegevoegd krijgt dat dit alles
pas de laatste jaren openge
steld is. En, overeenkomstig de
Westerse toeristenindustrie,
wordt zeker niet vergeten de
toerist in alle plaatsen mee te
nemen naar speciale waren
huizen en naar tientallen fa
brieken en werkplaatsen,
waar produkten gemaakt
worden, variërend van kleed
jes en sieraden tot en met
kammen en waaiers. Met on
vermijdelijk telkens een half
uurtje om de vitrines te bekij
ken en, bij voorkeur, ook het
nodige voor thuis te kopen.
Vrije markt
De nieuwe politiek van pri
vatiseren, een beperkte vrije
markt, het prikkelen en belo
nen van prestaties, neemt een
eminente plaats in. Onophou
delijk wordt, vooral in de pers,
gewezen op de 'coöperatieve
economie', die 'rijkdom en
welvaart voor de Chinezen zal
brengen'. Toch zeker de eerste
dagen komt die vrije markt
politiek als een verrassing.
Dat boeren hun groenten, me
loenen, ganzen en zelfs var
kens op de fiets vervoeren
naar de straatmarkten om ze
zelfstandig te verkopen, is nog
niet het meest wonderbaarlij
ke verschijnsel. Het meest on
verwachte voor de Westerling
is dat de vrije markt ook de
toeristenindustrie overheerst.
Kinderen klampen je bij aller
lei belangrijke punten aan, en
vrouwen en mannen trachten
al gillend en krijsend je aan
dacht te trekken voor hun
prentbriefkaarten, T-shirts,
petjes en allerhande prullaria.
En even waan je je dan toch
ergens anders dan in China als
blijkt dat zelfs aanhouden en
afdingen gemeengoed gewor
den is. Maar ook dat schijnt,
volgens one gids, uitstekend te
passen in de marktpolitiek
van vraag en aanbod. En alsof
dit allemaal nog niet genoeg is
doen Chinese jongeren hier en
daar de eerste schuchtere po
gingen om met buitenlanders
zwart geld te wisselen.
China Daily
Bijna dagelijks krijgt de
buitenlandse bezoeker in de
hotels een exemplaar van de
engelstalige China Daily over
handigd. Wereldnieuws in een
notedop, variërend van Rea-
gans ziektebeeld en de kabi
netscrisis in België tot en met
de uitslagen van de tour-etap
pes. Maar vooral binnenlands
nieuws, waarin het regerings
beleid en de nieuwste ontwik
kelingen vol trots gemeld wor
den. Zo was op zekere dag te
lezen dat een van de successen
van de nieuwe politiek was,
dat de inkomensverschillen in
de afgelopen zes jaar toegeno
men zijn, vooral ten gunste
van de plattelandsbevolking.
Een volgende dag werd weer
gemeld dat bonussen ervoor
gezorgd hebben dat de dienst
verlening vooruit gegaan is en
dat vervanging van collectief
leiderschap in fabrieken door
éénhoofdige leiding geleid
heeft tot verdubbeling en ver
drievoudiging van de produk-
tie. En dat vooral in de sector
van luxe-artikelen, zoals koel
kasten en kleuren-t.v.'s.
„Dank zij de managers is er
een eind gekomen aan de on
derlinge meningsverschillen
tussen personeelsleden en
wordt er weer efficiënt ge
werkt", is de moraal van een
artikel, waarin een aantal
nieuwe managers voorgesteld
wordt. Prestatie is niet langer
een vies woord. Integendeel,
succesrijke personen worden,
met een foto, in het zonnetje
gezet. Zoals die Chinese res
tauranthouder in Peking, die
erin geslaagd is door de berei
ding van schotels uit de Fran
se keuken een jaarinkomen te
verdienen van tien maal mo
daal.
Onder Dengs slogan 'verrijk
u zelf' wordt de Chinees be
kend gemaakt met artikelen,
die hij kan kopen. Niet alleen
via de reclameposters in de
straten, maar ook via adver
tenties in de bladen en zelfs,
ironisch genoeg, via de t.v.-re-
clame, vóór en na de nieuws
uitzending. Deodorant, verre
kijkers, wasmachines, horlo
ges, fietsen, ja zelfs stereo-in
stallaties worden onder de
aandacht gebracht. Toch
enigszins vreemd bij een ge
middeld inkomen van 100 tot
125 gulden. Zefs voor een fiets
moet bijna een jaar gespaard
worden. Ook hierin verschaft
de krant opheldering, want,
'adverteren in een socialistisch
land is een methode om voor
lichting te geven, kennis te
spreiden, produktie,' con
sumptie en sociale contacten te
bevorderen', en bovendien een
prikkel om hard te werken en
zo in staat te zijn die produk
ten te kopen. Voor de meesten
blijft het voorlopig echter bij
een zich verdringen voor de
etalages in de winkelstraten
van de grote steden.
Meer eigen verantwoorde
lijkheid, meer inkomen en
dus een statussymbool voor
de deur. Er zijn overigens
nog maar weinig Chinezen
met een eigen auto.
- foto archief de stem
Een geliefd vervoermiddel
is de fiets. Al een hele verbe
tering bij de 'benenwagen',
die een generatie geleden de
mens vooruti hielp.
- foto archief de stem
Maar ook de keerzijde van
die nieuwe politiek wordt niet
verhuld. Door sommigen
wordt de slogan 'verrijk u zelf'
wat al te letterlijk genomen.
Evenzovele malen als de zege
ningen komen de schandalen
aan de orde. mensen verrijken
zich door het op de markt
brengen van nep-produkten,
door corruptie, fraude en
zwendel. Bij de grnzen wordt
extra streng gecontroleerd om
een halt toe te roepen aan de
toenemende smokkel van por
nografie en antiek. Er worden
landelijke inspectiecommis
sies ingesteld omdat vergro
ting van de produktie heeft
geleid tot kwaliteitsverlies. Ja,
zelfs de verpakking van Chi
nes produkten is zo inferieur
geworden dat het schade toe
brengt aan de export. En dat
terwijl het leger moet optre
den omdat de haven van
Shanghai geblokkeerd is door
de onstuimige groei van de
importen in de afgelopen
maanden en er een extra be
lasting op invoer-goederen ge
heven gaat worden.
De schuldvraag ligt echter
niet bij de nieuwe politiek. In
tegendeel, het is een uitsteken
de gelegenheid het Mao-tijd
perk van stal te halen. Dit
soort vergrijpen worden
'counterband activities' ge
noemd, verwijzend naar de
'Bende van Vier'. Zij zijn, zo
wordt ons door een gids verze
kerd, nog in leven. De weduwe
van Mao wordt zelfs, vanwege
haar hoge leeftijd, vastgehou
den in een riante villa bij Pe
king, waar ze alle personeel
tot haar beschikking heeft. En
dat, terwijl ze veroordeeld was
tot dwangarbeid en een voor
waardelijke doodstraf!
Dit staat wel in een erg
schrille tegenstelling tot onze
ervaing in de stad Sushou. Al
maakt de pers er geen melding
van, de strenge straffen,
waarom in artikelen gevraagd
wordt, worden wel degelijk
ten uitvoer gebracht. Drie
maal op één dag zien we in
Suzhou, voorafgegaan door
politie-auto's met loeiende si
renes, langzaam legertrucks
voorbij komen. Tussen een
Europese wijsheid voor
oosterse denkers. Het contact
is nog te kort om de gevolgen
waar te nemen.
- foto archief de stem
tiental soldaten van het Rode
Leger zijn enkele jonge men
sen te herkennen. Ineenge
krompen, met de handen voor
het gezicht, op de bodem van
de wagen. De engelstalige gids
is wat aarzelend als we om op
heldering vragen, de fransta-
lige bevestigt ons vermoeden.
Het zijn misdadigers, die naar
een openbare terechtstelling
gebracht worden. Diefstal,
smokkel, verkrachting of
prostitutie zijn daarvoor al
voldoende!
Een nadeel van de grote
gastvrijheid van de Chinezen
is, dat ze, trots uitstralend, de
mooiste dingen van hun stad
willen laten zien en daar niet
vanaf te brengen zijn. Zodat
het moeilijk is achter al dat
moois het werkelijke China te
ontdekken. Daarnaar door
vragen is onbegonnen werk,
want men kan of wil geen kri
tische vragen beantwoorden.
Als we bijvoorbeeld een socia
le ontmoeting in de North-
Bridge-communue in de buurt
van Shanghai op het program
ma hebben staan, is de bood
schap dat afschaffing van de
meeste communes de mensen
de kans gegeven heeft eigen
initiatieven te ontwikkelen en
rijk te worden. En die commu
nes, die over gebleven zijn, zo
als deze, worden bestempeld
als rijke, met maandlonen van
twee tot drie keer modaal. Als
daarop dan dieper ingegaan
wordt is het resultaat een stil
zwijgen of zichzelf tegenspre
ken.
Na lang aandringen lukt het
een keer om, samen met een
musicus, een alternatief gere
geld te krijgen. Het conserva
torium van Shanghai, een van
de grootste van China, waar
we officieel ontvangen worden
door de plaatsvervangend-di-
recteur, professor Tang Wong.
Midden in een open gedach-
tenwisseling over het Chinese
cultuurbeleid denk ik even dat
minister Brinkman tijdens
diens recente bezek aan China
zijn sporen nagelaten heeft.
Tang Wong vertelt ons dat hij
steeds meer geconfronteerd
wordt met bezuinigingen. Cul
tuur wordt als niet-produktief
bestemdpeld. Zijn oplossing:
men zorgt voor eigen inkom
sten via de exploitatie van ho
tels en restaurants en huisves
ting van buitenlandse studen
ten op de campus!
Zegeningen
Om de zegeningen voor de
gewone man te laten zien,
worden we in Chang Zou mee
getroond naar een wijkcen
trum, temidden van nieuw-
bouwappartementen. Na het
opdreunen van het cijfermate
riaal moeten we mee naar de
woningen: „De families zullen
u graag ontvangen." En inder
daad, voor 10 yan per maand
zit men keurig te wonen. Een
leren bankstel, tv en douche
doen toch wel erg gemaakt
aan. De kleine woonbootjes in
de kanalen en de huisjes in de
zijstraatjes van de steden ge
ven toch een ander beeld te
zien. Wandelend door de
volksbuurten, en afdwalend
van het programma, zie je ook
iets van het andere China, ac-
ter de fagade. De Nederlandse
klok lijkt hier honderd jaar te
ruggedraaid. Gezinnen wonen
in wat we in ons land krotwo
ningen zouden noemen. Kleine
donkere huisjes met één of
twee vertrekjes, waarin ge
woond, gekookt, geslapen en
soms zelfs gewerkt wordt. Of
nog erger, in sommige buurten
woont men in bamboehutten,
naast open riolen, en zonder
water of elektriciteit. Geen
wonder dat het leven zich daar
vornamelijk op straat afspeelt.
Al zijn de hygiënische om
standigheden slecht, toch zien
de mensen er monter en ge
zond uit. En nergens is rond de
open riolen ongedierte te be
speuren.
In vergelijking met andere
ontwikkelingslanden is er de
afgelopen 35 jaar, zo moet ge
constateerd worden na een,
uiteraard te vluchtige, indruk
van drie weken, veel bereikt in
China. De nieuwe politiek
werpt echter nog lang niet
voor iedereen zijn vruchten af.