«S NIEUWE LEUS VAN DENG SLAAT MASSAAL AAN iserven iretten ïtstraat 49-51 WOENSDAG 28 AUGUSTUS 1985 EXTRA 9,95 ijs10,95 12,95 prijs13,95 0,99 n «ester liter isjes i gram T47 Wat meer vrijheid van handelen heeft ook een uitwerking op de kleding. Heren kleden zich wat modieuzer. foto archief de stem Door Henk Hellegers De grote verandering: het eens zo geïsoleerde China is op weg naar een samenleving volgens Westers model. Dit zou het devies kunnen zijn van een bijna drie weken durende verkenning van de Volksrepubliek China, anno 1985. Na de opzienbarende Culturele Revolutie van de ja ren zeventig is het nu 'de nieuwe politiek' van partijleider Deng Xiaoping die de aandacht van de wereld trekt. De gestadig groeiende stroom buitenlandse bezoekers wordt voortdu rend met die koerswijziging geconfronteerd. Hoe de Chinezen zich verrijken SCiEJflffiC 80» EÏWT1W Zo verwacht je bijvoor beeld, net als in andere communistische landen, al bij de eerste oogopslag de portretten van de gro te leiders en van de hel den van de revolutie als Mao, Marx en Lenin, alom aan te treffen. Het is dan ook kenmerkend dat daar waar eens hun portretten hingen, de be volking nu via reclame posters opgeroepen wordt consumptie-artikelen te kopen, variërend van klokken en tandpasta tot en met videorecorders en auto's. Eens was China voor de bui tenstaander hét toonbeeld van de 'ware' marxistische leer. In de drie weken die ik er ver bleef heb ik evenwel niet een maal de naam Marx of die van Lenin horen noemen. Wel die van Mao, mar dan niet langer als de grote held. „Mao was een mens net als een ander, die ook zijn menselijke trekjes en fouten had", zo formuleert on ze gids in Peking het keerpunt tussen China's verleden en toekomst. En als hij gelijk heeft, dan moet Mao wel erg veel fouten gehad hebben. Want elke herinnering aan hem en aan de Culturele Re volutie is zorgvuldig wegge poetst. Ik heb slechts drie her inneringen aan Mao aange troffen. Uiteraard het mauso leum waarin hij opgebaard werd, maar waarbij de rijen bezoekers ontbraken. Het eni ge officiële portret van hem was op de Poort van de He melse Vrede bij het immens grote Tiananmenplein en bij de brug over de Gele Rivier in Nanking staat nog een levens groot standbeeld. Daar bleef het bij. Ook de traditionele grauwe Mao-kostuums, tot voor enke le jaren toch hét symbool van het uniforme China, zijn uit het straatbeeld verdwenen. In plaats daarvan dragen meisjes weer fleurige zomerjurkjes en vertonen mannen zich, al naar gelang hun status, in hemd, boezeroen of maatkostuum. Slechts in gebieden die nog Wat meer een plattelandska- raker hebben, staan ouderen in het traditionele pak met de pet de westerling aan te sta ren. Al blijft het de vraag of die dracht nu uit spaarzaam heid of traditie is. Fietsen Niet uit het Chinese straat beeld verdwene zijn de fietsen. Op uniforme modellen zwarte herenfietsen, met hier en daar een vouwfiets ertussen, bewe gen zowel mannen als vrou wen zich naar hun bestem ming. Zonder koplamp of ach terlicht, wat 's avonds in de nauwelijks verlichte straten wel eens problemen kan ople veren. Dit euvel wordt trou wens wel ondervangen door het onophoudelijk gerinkel van de fietsbellen. De discipli ne van al die fietsende Chine zen is tegengesteld aan die in de samenleving. Groepen fiet sers waaieren uit over de volle breedte van de weg. Verkeers regels schijnen niet te gelden. Toen ik me in Guilin zelf per fiets in de menigte begaf was het dan ook of ik even op nieuw moest leren het stalen ros te berijden. Links en rechts wordt er gepasseerd, tussen door steken de voetgangers over en het snelverkeer (d.w.z. bussen, vrachtwagens en ta xi's, want particulier autobezit blijft verboden) heeft absolute voorrang. Elke fietser die niet tijdig maakt dat hij wegkomt wordt zonder pardon de weg afgesneden of naar de kant gedrukt. Na drie weken heb je overi gens het gevoel zo onderhand alle één miljard Chinezen wel gezien te hebben. Of het nu 's morgens om vijf uur is of 's avonds laat, de straten blijven een krioelende mensenmassa. Als er zes werkdagen achter de rug zijn, krijgt de Chinees volgens een roulerend systeem één vrije dag. Jaar in, jaar uit is werken het devies, want de meesten kennen geen vakantie en veranderen van baan is na genoeg uitgesloten. En dat voor een salaris van zo'n 100 tot 125 gulden per maand! En op die ene vrije dag in de week trekt de Chinees erop uit. Bij alle toeristische attracties kom je ze tegen. Met hun ene kind, want volgens de officiële leer wordt meer kinderen via boe tes en tarieven bestraft. Al wordt dat door onze gidsen weer zodanig genuanceerd, dat men op het platteland ont heven is van dit gebod. Toch lijkt het me sterk dat ik al die mensen, die ik met twee kin deren zie, plattelanders zijn. De enige bezigheid op die vrije dag lijkt wandelen, rondkij ken en fotograferen. Met als trots bezit het ouderwetse kiekdoosje fotografeert de ene helft, vrij ernstig en minuten lang richtend, de andere helft, die zich zorgvuldig en welge kozen opgesteld heeft. Avontuur Reizen naar China blijft een avontuur. Niet alleen vanwege de onbekendheid met het land, maar ook omdat de bezoeker van te voren nauwelijks weet wat hem te wachten staat. De nodige voorbehouden zijn vooraf zeker op zijn plaats, want de regie is in handen van het Chinese staatsreisbureau Lüxingshe. De bezoeker hoeft tegenwoordig echter niet bang te zijn om van de ene sociale ontmoeting naar de andere of van de ene commune naar de andere gesleept te worden. Geheel in stijl van de nieuwe politiek wordt de bezoeker be handeld als een toerist, die buitenlandse valuta binnen brengt en dus tevreden huis waarts moet keren. Wat bete kent, dat niet alleen het com fort van hotels heel redelijk en soms zelfs uitstekend is, maar ook dat het programma gecon centreerd wordt op de toeristi sche hoogtepunten. Zoals daar zijn de Grote Muur, het Zo merpaleis en de Keizerlijke Stad in Peking, de opgravin gen van het terracottaleger in Xian, waarbij Reagan tijdens diens bezoek poseerde, de ka- melenbergen bij Guilin en ste den als het Chinese Venetië, Suzhou, en Kanton en Shang hai. En in al die steden zijn dan wel weer tempels, pago den en musea te bezoeken, waarbij de bezoeker haastig toegevoegd krijgt dat dit alles pas de laatste jaren openge steld is. En, overeenkomstig de Westerse toeristenindustrie, wordt zeker niet vergeten de toerist in alle plaatsen mee te nemen naar speciale waren huizen en naar tientallen fa brieken en werkplaatsen, waar produkten gemaakt worden, variërend van kleed jes en sieraden tot en met kammen en waaiers. Met on vermijdelijk telkens een half uurtje om de vitrines te bekij ken en, bij voorkeur, ook het nodige voor thuis te kopen. Vrije markt De nieuwe politiek van pri vatiseren, een beperkte vrije markt, het prikkelen en belo nen van prestaties, neemt een eminente plaats in. Onophou delijk wordt, vooral in de pers, gewezen op de 'coöperatieve economie', die 'rijkdom en welvaart voor de Chinezen zal brengen'. Toch zeker de eerste dagen komt die vrije markt politiek als een verrassing. Dat boeren hun groenten, me loenen, ganzen en zelfs var kens op de fiets vervoeren naar de straatmarkten om ze zelfstandig te verkopen, is nog niet het meest wonderbaarlij ke verschijnsel. Het meest on verwachte voor de Westerling is dat de vrije markt ook de toeristenindustrie overheerst. Kinderen klampen je bij aller lei belangrijke punten aan, en vrouwen en mannen trachten al gillend en krijsend je aan dacht te trekken voor hun prentbriefkaarten, T-shirts, petjes en allerhande prullaria. En even waan je je dan toch ergens anders dan in China als blijkt dat zelfs aanhouden en afdingen gemeengoed gewor den is. Maar ook dat schijnt, volgens one gids, uitstekend te passen in de marktpolitiek van vraag en aanbod. En alsof dit allemaal nog niet genoeg is doen Chinese jongeren hier en daar de eerste schuchtere po gingen om met buitenlanders zwart geld te wisselen. China Daily Bijna dagelijks krijgt de buitenlandse bezoeker in de hotels een exemplaar van de engelstalige China Daily over handigd. Wereldnieuws in een notedop, variërend van Rea- gans ziektebeeld en de kabi netscrisis in België tot en met de uitslagen van de tour-etap pes. Maar vooral binnenlands nieuws, waarin het regerings beleid en de nieuwste ontwik kelingen vol trots gemeld wor den. Zo was op zekere dag te lezen dat een van de successen van de nieuwe politiek was, dat de inkomensverschillen in de afgelopen zes jaar toegeno men zijn, vooral ten gunste van de plattelandsbevolking. Een volgende dag werd weer gemeld dat bonussen ervoor gezorgd hebben dat de dienst verlening vooruit gegaan is en dat vervanging van collectief leiderschap in fabrieken door éénhoofdige leiding geleid heeft tot verdubbeling en ver drievoudiging van de produk- tie. En dat vooral in de sector van luxe-artikelen, zoals koel kasten en kleuren-t.v.'s. „Dank zij de managers is er een eind gekomen aan de on derlinge meningsverschillen tussen personeelsleden en wordt er weer efficiënt ge werkt", is de moraal van een artikel, waarin een aantal nieuwe managers voorgesteld wordt. Prestatie is niet langer een vies woord. Integendeel, succesrijke personen worden, met een foto, in het zonnetje gezet. Zoals die Chinese res tauranthouder in Peking, die erin geslaagd is door de berei ding van schotels uit de Fran se keuken een jaarinkomen te verdienen van tien maal mo daal. Onder Dengs slogan 'verrijk u zelf' wordt de Chinees be kend gemaakt met artikelen, die hij kan kopen. Niet alleen via de reclameposters in de straten, maar ook via adver tenties in de bladen en zelfs, ironisch genoeg, via de t.v.-re- clame, vóór en na de nieuws uitzending. Deodorant, verre kijkers, wasmachines, horlo ges, fietsen, ja zelfs stereo-in stallaties worden onder de aandacht gebracht. Toch enigszins vreemd bij een ge middeld inkomen van 100 tot 125 gulden. Zefs voor een fiets moet bijna een jaar gespaard worden. Ook hierin verschaft de krant opheldering, want, 'adverteren in een socialistisch land is een methode om voor lichting te geven, kennis te spreiden, produktie,' con sumptie en sociale contacten te bevorderen', en bovendien een prikkel om hard te werken en zo in staat te zijn die produk ten te kopen. Voor de meesten blijft het voorlopig echter bij een zich verdringen voor de etalages in de winkelstraten van de grote steden. Meer eigen verantwoorde lijkheid, meer inkomen en dus een statussymbool voor de deur. Er zijn overigens nog maar weinig Chinezen met een eigen auto. - foto archief de stem Een geliefd vervoermiddel is de fiets. Al een hele verbe tering bij de 'benenwagen', die een generatie geleden de mens vooruti hielp. - foto archief de stem Maar ook de keerzijde van die nieuwe politiek wordt niet verhuld. Door sommigen wordt de slogan 'verrijk u zelf' wat al te letterlijk genomen. Evenzovele malen als de zege ningen komen de schandalen aan de orde. mensen verrijken zich door het op de markt brengen van nep-produkten, door corruptie, fraude en zwendel. Bij de grnzen wordt extra streng gecontroleerd om een halt toe te roepen aan de toenemende smokkel van por nografie en antiek. Er worden landelijke inspectiecommis sies ingesteld omdat vergro ting van de produktie heeft geleid tot kwaliteitsverlies. Ja, zelfs de verpakking van Chi nes produkten is zo inferieur geworden dat het schade toe brengt aan de export. En dat terwijl het leger moet optre den omdat de haven van Shanghai geblokkeerd is door de onstuimige groei van de importen in de afgelopen maanden en er een extra be lasting op invoer-goederen ge heven gaat worden. De schuldvraag ligt echter niet bij de nieuwe politiek. In tegendeel, het is een uitsteken de gelegenheid het Mao-tijd perk van stal te halen. Dit soort vergrijpen worden 'counterband activities' ge noemd, verwijzend naar de 'Bende van Vier'. Zij zijn, zo wordt ons door een gids verze kerd, nog in leven. De weduwe van Mao wordt zelfs, vanwege haar hoge leeftijd, vastgehou den in een riante villa bij Pe king, waar ze alle personeel tot haar beschikking heeft. En dat, terwijl ze veroordeeld was tot dwangarbeid en een voor waardelijke doodstraf! Dit staat wel in een erg schrille tegenstelling tot onze ervaing in de stad Sushou. Al maakt de pers er geen melding van, de strenge straffen, waarom in artikelen gevraagd wordt, worden wel degelijk ten uitvoer gebracht. Drie maal op één dag zien we in Suzhou, voorafgegaan door politie-auto's met loeiende si renes, langzaam legertrucks voorbij komen. Tussen een Europese wijsheid voor oosterse denkers. Het contact is nog te kort om de gevolgen waar te nemen. - foto archief de stem tiental soldaten van het Rode Leger zijn enkele jonge men sen te herkennen. Ineenge krompen, met de handen voor het gezicht, op de bodem van de wagen. De engelstalige gids is wat aarzelend als we om op heldering vragen, de fransta- lige bevestigt ons vermoeden. Het zijn misdadigers, die naar een openbare terechtstelling gebracht worden. Diefstal, smokkel, verkrachting of prostitutie zijn daarvoor al voldoende! Een nadeel van de grote gastvrijheid van de Chinezen is, dat ze, trots uitstralend, de mooiste dingen van hun stad willen laten zien en daar niet vanaf te brengen zijn. Zodat het moeilijk is achter al dat moois het werkelijke China te ontdekken. Daarnaar door vragen is onbegonnen werk, want men kan of wil geen kri tische vragen beantwoorden. Als we bijvoorbeeld een socia le ontmoeting in de North- Bridge-communue in de buurt van Shanghai op het program ma hebben staan, is de bood schap dat afschaffing van de meeste communes de mensen de kans gegeven heeft eigen initiatieven te ontwikkelen en rijk te worden. En die commu nes, die over gebleven zijn, zo als deze, worden bestempeld als rijke, met maandlonen van twee tot drie keer modaal. Als daarop dan dieper ingegaan wordt is het resultaat een stil zwijgen of zichzelf tegenspre ken. Na lang aandringen lukt het een keer om, samen met een musicus, een alternatief gere geld te krijgen. Het conserva torium van Shanghai, een van de grootste van China, waar we officieel ontvangen worden door de plaatsvervangend-di- recteur, professor Tang Wong. Midden in een open gedach- tenwisseling over het Chinese cultuurbeleid denk ik even dat minister Brinkman tijdens diens recente bezek aan China zijn sporen nagelaten heeft. Tang Wong vertelt ons dat hij steeds meer geconfronteerd wordt met bezuinigingen. Cul tuur wordt als niet-produktief bestemdpeld. Zijn oplossing: men zorgt voor eigen inkom sten via de exploitatie van ho tels en restaurants en huisves ting van buitenlandse studen ten op de campus! Zegeningen Om de zegeningen voor de gewone man te laten zien, worden we in Chang Zou mee getroond naar een wijkcen trum, temidden van nieuw- bouwappartementen. Na het opdreunen van het cijfermate riaal moeten we mee naar de woningen: „De families zullen u graag ontvangen." En inder daad, voor 10 yan per maand zit men keurig te wonen. Een leren bankstel, tv en douche doen toch wel erg gemaakt aan. De kleine woonbootjes in de kanalen en de huisjes in de zijstraatjes van de steden ge ven toch een ander beeld te zien. Wandelend door de volksbuurten, en afdwalend van het programma, zie je ook iets van het andere China, ac- ter de fagade. De Nederlandse klok lijkt hier honderd jaar te ruggedraaid. Gezinnen wonen in wat we in ons land krotwo ningen zouden noemen. Kleine donkere huisjes met één of twee vertrekjes, waarin ge woond, gekookt, geslapen en soms zelfs gewerkt wordt. Of nog erger, in sommige buurten woont men in bamboehutten, naast open riolen, en zonder water of elektriciteit. Geen wonder dat het leven zich daar vornamelijk op straat afspeelt. Al zijn de hygiënische om standigheden slecht, toch zien de mensen er monter en ge zond uit. En nergens is rond de open riolen ongedierte te be speuren. In vergelijking met andere ontwikkelingslanden is er de afgelopen 35 jaar, zo moet ge constateerd worden na een, uiteraard te vluchtige, indruk van drie weken, veel bereikt in China. De nieuwe politiek werpt echter nog lang niet voor iedereen zijn vruchten af.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1985 | | pagina 7