even..u
UITBLAZEN
i kon kloof tussen
Akte van
ideaal en realiteit niet overbruggen
Yamani: een spijkerharde maar goudeerlijke Bedoeïn
Padvinders
in Brabant
WIMKOCK
DONDERDAG 25 JUL11985
ACHTERGROND5
PAGINA 2
TIENJARIGE 'VIERING' VAN AKKOORDEN VAN HELSINKI ZONDER VEEL FEESTGEDRUIS
Overwinning
Klap
Mensenrechten
Oliecrisis
Belangen
Hauers Engelse metgezel
heeft uiteraard meer sukses
(daar let een Britse regisseur i
wel op). We zien hem door een
poort komen die het Heuvel
plein verbindt met het park
daarachter. Oei, zo dicht bij het
hol van de leeuw. Maar hij weet
veilig de Heuvel over te steken
en de H. Hartkerk te bereiken.
Hij gaat er naar binnen. In de
biechtstoel vraagt hij de geeste
lijke om hulp. Als hij na zijn
'biecht' de kerk weer verlaat
wordt hij vanaf het koor be
loerd door organist Herbert
Joeks. Joeks heeft een verra
dersgezicht, geaccentueerd
door een montuurloze bril,
maar blijkt de baas van de on
dergrondse te zijn. De Brit
wordt overvallen door mannen
van Joeks en in de H. Hartkerk
stevig aan de tand gevoeld door
Sacco van der Made. „Dus jul
lie hebben onze radio!" roept
de Engelsman verontwaardigd
als iemand het ding tevoor
schijn haalt om in Londen be
vestiging van zijn verhaal te
vragen.
De Oosterhoutse onder
grondse besluit de Engelsman
te helpen. De jongens van
Joeks houden niet van halve
maatregelen. Er moet een Duit
se motorordonnans worden ge
vangen voor het verkrijgen van
inlichtingen, maar niemand
mag merken dat hij is ontvoerd.
Geen nood: er staat in Ooster
hout wel ergens een lijk boven
aarde dat kan worden meege
nomen naar de voor de mof be
stemde hinderlaag. De Duitser,
het blijkt Aart Staartjes te zijn,
wordt van zijn motor gehaald.
Er wordt een botsing met een
boerenkar geënsceneerd, waar
bij de motor in brand vliegt.
Het meegebracht lijk verbrandt
mee, in plaats van de ordon
nans. Die wordt meegenomen
naar de H. Hartkerk waar hij
wordt onderworpen aan een
verhoor dat niet onderdoet
voor dat waaraan Rutger
Hauer eerder al door de gesta-
po is blootgesteld. De man ver
telt alles wat Joeks en de En
gelsman weten willen, wordt
vervolgens opgehangen in een
torenluik en als hij dood is in
de leegstaande kist van het ont
voerde üjk gestopt. Als finis
hing touch heeft de regisseur
ook nog een scène ingelast
waarin je een stukje requiem-
dienst ziet waarna de kist met
de Duitser erin en dus met de
verkeerde familie erachter de
kerk wordt uitgedragen.
Het slot van deze vrij uitge
breide Nederlandse episode is
dat je Herbert Joeks en de En
gelsman - nu door een rood fil
ter - in de struiken ziet liggen
kijken naar het zojuist door
Lancasters van het Pathfinder-
squadron in brand gegooide
nachtjagercentrum.
Het is een gekke gewaar
wording onverwacht die stukjes
vertrouwde omgeving te zien
opduiken in een verder vol
strekt vreemde entourage. Het
vertoonde verhaal wordt er ook
niet geloofwaardiger door.
T5
ZE KWAMEN aan
parachutes uit de
lucht vallen. Dat zag
je niet; je wist het. Eerst
was er een zwart vliegtuig
silhouet in een met blauw-
filter verduisterde lucht.
Direct daarna twee paar
gelaarsde benen, met een
plof landend in rul zand. Ter
wijl de twee parachutisten lang
zaam helemaal zichtbaar wer
den zag je achter hen het wit
van parachutes golvend neerda
len als een ballon die ineenzakt.
Het landschap werd zichtbaar
en had iets heel bekends. Zand
verstuivingen en vliegdennen.
Dat zou het cadettenkamp kun
nen zijn.
Het was opeens ook niet
donker meer. Twee paar han
den groeven in het zand. Je kon
het kleurverschil tussen de wit
te, droge bovenlaag en het wat
bruinere, vochtige zand daar
onder zien. De vier handen ver
borgen een container. Later
zou blijken dat er een radio in
zat.
Opnieuw heeft het blauwe
filter de duisternis laten inval
len. Twee schimmen sluipen
door hoog gras naar een molen
die scherp staat afgetekend te
gen de donkerblauwe hemel.
Een van de wieken is kapot. De
twee mannen, het zijn de para
chutisten, maken een lichtje als
ze in de molen zijn. Verdomd
als die ene Rutger Hauer niet
is! Nog eens kijken. Ja het
is'em.
Het is weer nacht. Een et
maal later. De mannen hebben
de molen verlaten, zijn terugge
slopen naar het rulle zand on
der de vliegdennen. „Dam
ned!" (ze spreken Engels zon
der ondertiteling want het is
Sky ChannelDe radio is weg.
Gestolen. Dit moet een val zijn.
Rutger Hauer is van huisuit
blijkbaar een inwoner van mo-
len-met-zandverstui vingenland
want zijn metgezel zegt: „we
gaan uit elkaar. Jij hebt familie
hier in de buurt. Via hen moet
je maar contact zoeken."
Scènes uit een aflevering
van de serie Pathfinder over een
Engels Lancaster-squadron dat
is aangewezen voor allerlei ge
vaarlijke pioniersarbeid op het
gebied van nachtelijke bombar
dementen op Duitsland. In de
ze aflevering gaat het om het
ontdekken en onschadelijk ma
ken van een nieuw Duits nacht
jagercentrum dat verantwoor
delijk is voor een snel groeiend
aantal neergeschoten Britse
bommenwerpers.
Rutger Hauer steekt een
plein over. Een grasvlakte, be
zet met bomen. Aan de overzij
de van het plein is een rij hui
zen gedeeltelijk zichtbaar. En
een kerktoren. Weer die prikkel
van herkenning. Den Hout! De
Houtse Heuvel. Vóór een toe
snellende huisgenoot kans heeft
gezien het beeld te bevestigen
klopt Rutger Hauer op een
deur in een rij lage huisjes. Een
oude vrouw met een mal wit
mutsje op doet open en schrikt.
„Vlug ga weg. Dit huis wordt in
de gaten gehouden. Ze pakken
je!" Rutger probeert zich nog
uit de voeten te maken, maar
het is te laat.
Gestapomannen voeren
hem naar een plein, bestraat
ditmaal, met een rijtje gebou
wen dat ik ook weer onmiddel
lijk herken. De Heuvel in Oos
terhout! Aan de eeuwenoude
gevel van het Vrijheidshuis, te
genwoordig het gebouw van de
Woningbouwstichting, wappert
de nazi-vlag. Rutger krijgt
klappen van een in SS-uniform
gestoken acteur, ook een Ne
derlander wiens naam me ech
ter niet te binnen wil schieten. E
Rutger Hauer af.
IIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIlllllllllHllllllllllllllHHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIllIHHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIli
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: L. Leijendekker en H. Coumans.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236883.
Sportredactie 076-236884.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Breda, Nwe. Ginnekenstraat 41©076-236326.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751.
Oosterhout, Arendstraat 14, ©01620-54957.
Roosendaal, Molenstraat 45, ©01650-37150.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, ©01150-17920.
Vlissingen, Torenstraat 5, ©01184-19910.
Openingstijden:
Breda en Oo'sterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementen, bij vooruitbetaling te voldoen:
f 22,97 per maand; 66,30 per kwartaal of 258,- per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van 1,- per maand,
1,80 per kwartaal, 7,20 per jaar. Prijzen: inclusief 5% B.T.W.
Voor post-toezending geldt een toeslag.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Informatie over Stern-reizen en promotie 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
IN DE FINSE hoofdstad
wordt volgende week de
tiende verjaardag ge
vierd van de slotakte
van Helsinki, waarvan
optimisten ooit hoopten
dat ze zou uitmonden in
een effectief veiligheids
systeem in Europa. Het
lijkt een sobere viering
te worden zonder feest
gedruis. Oost noch West
staan te juichen bij het
opmaken van de balans
van een verstandshuwe
lijk waarbij ook achter
af de liefde nauwelijks
is opgebloeid.
In wezen is er niet zoveel
veranderd in vergelijking
met 1 augustus 1975, de dag
dat zich in de Finlandia-hal
in Helsinki een stoet van
staatshoofden en regerings
leiders verzamelde voor de
ondertekening van de slotak
te. Ook bij die vaag aan het
Wener Congres herinnerende
plechtigheid was er geen on
verdeeld enthousiasme, zeker
niet aan westerse zijde.
De toenmalige Ameri
kaanse president Gerald
Ford waarschuwde in een
toespraak dat vrede meer is
dan een stuk papier. „De ge
schiedenis zal deze conferen
tie niet beoordelen naar de
beloften die wij afleggen
maar naar de beloften die wij
nakomen", zo vertolkte hij de
Amerikaanse terughoudend
heid.
'Helsinki' vormde in zeke
re zin het hoogtepunt van de
ontspanning, de na de Koude
Oorlog geleidelijk ingetreden
verbetering van de Oost-
Westbetrekkingen. Op nu
cleair gebied was de Sovjet
unie in de loop van de jaren
zestig de gelijke geworden
van de Verenigde Staten en
de toenmalige leiders besef
ten dat samenwerking gebo
den was om het gevaar van
een catastrofale botsing te
vermijden. Dit besef vertaal
de zich onder meer in een po
sitief antwoord op Brezjnevs
wens tot een Europese veilig
heidsconferentie nadat Mos
kou er mee ingestemd had
dat de VS en Canada ook
zouden meedoen. Ameri
kaanse deelneming was een
eis van de Westeuropese lan
den die vreesden dat de
grootste Europese mogend
heid, de Sovjetunie, anders
een te groot gewicht zou
drukken op de conferentie.
In juli 1973 begon de 'Con
ferentie over Veiligheid en
Samenwerking in Europa'
(CVSE). Vijfendertig staten
deden eraan mee: alle Euro
pese landen minus Albanië
maar plus de Verenigde Sta
ten en Canada. Na twee jaar
'zoeken naar de touwtjes om
de komma's mee op te han
gen' (een ongeduldige Kissin
ger) produceerden de diplo
maten een slotakte, die in de
Nederlandse vertaling 32 pa
gina's telt.
In het document zeggen de
deelnemende landen hun be
trekkingen te willen verbete
ren en beloven ze een bijdra
ge te zullen leveren aan de
vrede, veiligheid, gerechtig
heid en samenwerking in
Europa. Ook verklaren de
deelnemers het proces van
ontspanning duurzaam te
willen maken.
De akte is verdeeld in drie
zogeheten 'manden'. De eer-
De Europese veiligheidsconferentie in september '83 in Madrid werd overschaduwd
door het neerschieten van een Zuidkoreaans verkeersvliegtuig door de Russen. De bijeen
komst vormde daardoor een dieptepunt in het tienjarig bestaan van de slotakkoorden
van Helsinki. SU-minister van buitenlandse zaken Gromyko (links) zit hier tegenover
zijn grimmige VS-collega Schultz. - foto upi
ste mand bevat tien principes
die moeten bijdragen aan de
veiligheid in Europa, zoals
onschendbaarheid van de
grenzen, niet-inmenging in
binnenlandse aangelegenhe
den, onthouding van geweld
of dreiging daarmee, en ook
eerbiediging van de mensen
rechten. Tevens bevat zij een
aantal vertrouwenwekkende
maatregelen, zoals het aan
kondigen van militaire ma
noeuvres.
De tweede mand betreft
samenwerking op het gebied
van de economie, weten
schap, technologie en milieu.
De derde ('mensenrechten-')
mand gaat over samenwer
king op humanitair gebied,
waarbij een vrijer verkeer
van informatie, ideeën en
mensen moet worden verze
kerd. Tenslotte werden er af
spraken gemaakt over het
houden van vervolgconfe
renties (vandaar CVSE-pro-
ces).
De akkoorden van Helsin
ki betekenden een verwezen
lijking van'de centrale doel
stelling van. de Sovjet-diplo-
matie van na 1945: bevesti
ging van de naoorlogse poli
tieke en territoriale status
quo via het principe van de
onschendbare grenzen. Met
dat specifieke doel voor ogen
had Moskou vanaf het begin
van de jaren vijftig aange
drongen op een Europese vei
ligheidsconferentie.
Veel commentatoren zagen
de akte dan ook als een 'over
winning' voor Moskou omdat
de uitbreiding van de Sovjet
invloed over Oost-Europa nu
min of meer formeel was er
kend. De Russische dissident
Solzjenitsyn hekelde 'het
verraad van Oost-Europa'.
De Fransman Jean-Francois
Revel huldigde de mening
dat 'het verdelen van de we
reld is gebeurd in Helsinki,
niet in Jalta'.
Andere waarnemers ble
ken niet zo zwaar te tillen
aan het vermeende succes
van de Sovjetunie. Zij wezen
erop dat, met of zonder er
kenning, de status quo in
Europa toch niet te verande
ren is, tenzij men zijn toe
vlucht tot geweld zou nemen
hetgeen volgens hen vrijwel
uitgesloten is nu oorlog als
voortzetting van de politiek
met andere middelen, zoals
Claüsewitz leerde, een stuk
problematischer geworden is
door de aanwezigheid van al
lesvernietigende kernwa
pens.
Daar kwam bij dat de pu-
blikatie van de slotakte met
name in Oost-Europa onver
moede gevolgen had die de
zogenaamde 'overwinning'
van de Sovjetunie in een an
der daglicht stelden. Nie
mand had voorzien, aldus
Nederlandse diplomaten die
nauw betrokken waren bij de
CVSE, dat in Oost-Europa
dissidenten en zogeheten mo
nitor-groepen met de tekst
van de akte in de hand zich
tegenover hun regeringen
zouden beroepen op de in
houd ervan. Verspreiding
van de akte kwam onder an
dere voor onder de eisen van
de door Lech Walesa geleide
Poolse stakers op de Lenin-
werf in Gdansk.
Daarnaast had het westen
in ruil voor de onschendbaar
verklaarde grenzen van de
Sovjetunie gedaan gekregen
dat zij akkoord ging met het
zevende beginsel uit de eerste
mand inzake de eerbiediging
van de mensenrechtenen en
de fundamentele vrijheden,
zoals de vrijheid van denken,
godsdienst, geweten en over
tuiging. Daarmee meende het
westen zich een instrument
geschapen te hebben om de
Oostbloklanden ter verant
woording te roepen wegens
schendingen van de rechten
van de mens.
De acties van door Helsin
ki geïnspireerde dissidenten
beantwoordde de toenmalige
KGB-leider Joeri Andropov
met arrestaties. Westerse
kritiek op de humanitaire
staat van dienst van de Oost-
europese regimes werd gepa
reerd met een verwijzing
naar de collectieve mensen
rechten, zoals het recht op
arbeid dat volgens de Oost
europeanen in het door
werkloosheid geplaagde wes
ten slecht gewaarborgd is.
Ook deed het Oostblok een
beroep op het zesde beginsel
van de eerste mand waarin
de CVSE-staten beloven zich
te onthouden van inmenging
in de binnenlandse aangele
genheden.
Het zevende beginsel uit de
akte werd hier dus wegge
streept tegen het zesde. Vol
gens verscheidene waarne
mers is dit het bewijs dat de
akte van Helsinki per saldo
niet veel voorstelt. Boven
dien is ze geen bindend ver
drag, maar slechts een soort
moreel handvest, een ge
dragscode, zo stelden zij
De omstreden geloofwaar
digheid van de slotakte kreeg
een gevoelige klap in decem
ber 1981 toen generaal Jaru-
zelski na intensieve druk van
Moskou een punt zette achter
de door de vrije vakbond So
lidariteit opgeroepen volks
beweging die het communis
tische regime in zijn voegen
deed kraken. De in de akte
opgetekende principes inzake
niet-inmenging in interne
aangelegenheden en het zelf
beschikkingsrecht bleken
geen dam te hebben opge
worpen (zoals sommige wes
terse landen maar ook Joego
slavië en Roemenië hadden
gehoopt) tegen de toepassing
van de Brezjnev-doctrine op
grond waarvan de Oostblok
landen bereid zijn tot 'broe
derlijke hulp' als bij een van
hen het socialistisch systeem
wankelt.
De Poolse verwikkelingen
en de scherpe westerse reac
tie daarop maakten duidelijk
dat de realiteit ver verwij
derd was geraakt van de
idealen van de ontspanning.
Een proces dat na 1979 inzette
met de Sovjet-interventie in
Afghanistan, het niet-be-
krachtigen door de VS van
het Salt-II-verdrag ter be
perking van de strategische
bewapening, het NAVO-
dubbelbesluit tot statione
ring van raketten in West-
Europa, het neerhalen van
een Zuidkoreaans passa
giersvliegtuig boven de Sov
jetunie en de Amerikaanse
invasie op Grenada. Deze
langzame teloorgang van de
ontspanning ontnam de
CVSE een vruchtbare voe
dingsbodem. Zonder goede
ondergrond en in een slecht
Oost-Westklimaat werd de
CVSE een tere kasplant.
In veel commentaren werd
erop gewezen dat het Helsin-
ki-proces kennelijk vooral
een uiting is geweest van de
ontspanning en niet zozeer
een instrument dat de ont
spanning actief bevordert.
De vervolgconferenties van
Belgrado (1977-78) en Madrid
(1980-83), waar de naleving
van de akte werd getoetst, le
verden weinig tot niets op.
Dat laatste gold vooral 'Bel
grado'. 'Madrid' produceerde
nog mandaten voor de Euro
pese Ontwapeningsconferen
tie (EOC) in Stockholm en
een mensenrechtenconferen
tie in Ottawa. Maar de eerste
verloopt moeizaam en de
tweede bleef zonder tastbaar
resultaat.
Naar aanleiding van deze
moeizame gang van zaken is
in het westen menigmaal de
vraag opgeworpen of het wel
zin heeft door te gaan met
het CVSE-proces. Is het niet
een rituele rondedans voor
diplomaten geworden omdat
niemand de verantwoorde
lijkheid durft te nemen voor
beëindiging ervan?
Voor de Sovjetunie geldt
dat de CVSE niet helemaal
geworden is wat ze oorspron
kelijk beoogde een geïnstitu
tionaliseerd systeem voor het
regelen van vredes- en vei
ligheidsvraagstukken in
Europa. Moskou kwam er al
gauw achter dat een forum
van 35 landen daar te log
voor is. Dat voorts 'Helsinki'
niet verhinderde dat de mili
taire spanningen toenamen
betreurt Moskou, maar dit is
geheel te wijten aan de
'agressieve politiek van de
VS en de NAVO', zo schrijft
Lev Tolkoenov als hoofd van
het Sovjet-comité voor Euro
pese veiligheid en samen
werking.
Hij hekelt ook de pogingen
van 'zekere kringen, vooral
in de VS en de Bondsrepu
bliek de naoorlogse politiek-
territoriale realiteit op het
continent ter discussie te
stellen en de verdragen van
Jalta en Potsdam te schrap
pen'. Tolkoenov doelt hier
mee onder meer op uitspra
ken van de Amerikaanse mi
nister van buitenlandse za
ken George Shultz dat de de
ling van Europa onmenselijk
en onnatuurlijk is en bron
van instabiliteit die blijvende
veiligheid en samenwerking
in Europa onmogelijk maakt.
De kritiek kwam de Sov
jet-leiders over als een regel
rechte ontkenning van dat
gene wat voor hen altijd pri
mair de waarde van de CVSE
heeft bepaald: de bevestiging
van de naoorlogse grenzen.
Toch slaat voor Moskou de
balans door naar, zoals Tol
koenov zegt, de 'rijke, posi
tieve ervaring' van het Hel-
sinki-proces.
Voor het westen vormen de
voortgaande schending van
de mensenrechten in het
Oostblok en het feit dat er
geen duurzame verminde
ring van de spanningen
plaatsvond een teleurstelling.
Toch zijn de westerse landen
tevreden dat zij via de CVSE
vermeende misstanden in het
Oostblok direct bij de betrok
kenen kunnen aankaarten.
Voorts is er gematigde vol
doening over verbeterde mo
gelijkheden voor menselijke
contacten tussen Oost en
West en voor familiehereni
ging en -bezoeken. Ook
wordt aangevoerd dat zonder
de akte enige honderddui
zenden Duitsers uit de DDR
en meer dan 50.000 Russische
joden (dezen voornamelijk
voor 1979) niet naar het wes
ten zouden hebben kunnen
vertrekken.
De tweed» mand werd in
gevuld met vele bilaterale
akkoorden inzake economi
sche samenwerking. Het
westen, met name de West
europese landen (en vooral
Bonn) wilden bij het begin
van de ontspanning de Sov
jetunie aan zich binden en
eventueel matigen via econo
mische contracten en projec
ten. In de loop der jaren is
gebleken dat die binding we
derzijds is en dat ook de
Westeuropese landen de ge
groeide economische banden
met Oost-Europa niet graag
op het spel zetten. Dat leidde
ertoe dat zelfs na de instel
ling van de staat van beleg in
Polen Bonn en de andere
Westeuropëanen bleven aan
dringen op voortzetting van
het Helsinki-proces. Dat ge
beurde met een nadruk die
bij de regering-Reagan niet
altijd even goed werd ont
vangen.
Intussen is duidelijk ge
worden dat alle deelnemers
aan het CVSE-proces, dat
niet alleen 'Polen' maar ook
de stationering van nieuwe
NAVO-raketten overleefde,
hiermee willen doorgaan.
Een afscheid van de CVSE,
een terugkeer naar totale po
larisatie is geen alternatief
met het oog op de bestaande
nucleaire dreiging, schreef de
conservatieve en gezagheb
bende Zwitserse Neue Zür-
cher Zeitung op het hoogte
punt van de Poolse crisis.
door John Hooper
RIAD - „Spijkerhard,
maar zo eerlijk als
goud." Zo typeert een in
ternationale olieprodu
cent de man die eigen
lijk nooit de lof heeft ge
kregen die hij verdient:
Sjeik Yamani van Saoe-
die-Arabië, de man die
op een eerlijke manier
zijn brood verdient in
een land, waar het
smeergeld rijkelijk
vloeit.
Zijn beginkapitaal, voor
namelijk land, mag hij dan in
de jaren zestig en zeventig
cadeau hebben gekregen van
koning Feisal, die Yamani als
een zoon beschouwd schijnt
te hebben, maar wat hij op
dit moment extra verdient
buiten zijn salaris als minis
ter, is het resultaat van hard
werken en slimme investe
ringen.
Yamani en de broer van
zijn eerste vrouw, een arts,
zijn gezamenlijk eigenaar
van een aantal medische kli
nieken en van een papierfa
briek, die onder andere de
gesluierde vrouwen van het
Saoedische koninkrijk voor
ziet van tampons.
De afgelopen tien jaar
heeft de Westerse visie op
's werelds bekendste oliemi
nister een transformatie on
dergaan. Toen Yamani naar
aanleiding van de eerste
OPEC-prijzenslag in 1973
voor het eerst op onze tv-
schermen verscheen, com
pleet met flapperende gewa
den, vingersnoer en geiten
baardje, leek hij de belicha
ming van een Bedoeinen
Olieminister
Yamani.
Sjeik
- foto ap
sjeik te zijn. Al gauw bleek
dat 'sjeik' een eretitel was en
werd hij bestempeld als een
omhooggevallen arrivist: een
weinig accurate beschrijving
van iemand van wie de vader
een uitstekende rechter was
en wiens grootvader de hoog
ste rechterlijke post bekleed
de toen de Turken nog over
Saoedi-Arabië heersten.
Het grappige van het Wes
terse beeld van Yamani is
dat, hoewel hij sociaal in sta
tus gedaald is (geen echte
sjeik), zijn politieke reputatie
een enorme vlucht heeft ge
nomen. In de dagen van de
eerste oliecrisis werd hij nog
gezien als niet veel beter dan
in een boernoes gehulde ban
diet. Sinds die tijd is het
Westen echter langzamer
hand tot de conclusie geko
men dat men beter af is met
Yamani in de OPEC dan met
wie dan ook.
Het was tenslotte Saoedi-
Arabië, dat zich verzette te
gen de sjah van Iran na de
Arabisch-Israëlische oorlog
en zo wist te bereiken dat de
olieprijs in plaats van ver
tienvoudigd, 'slechts' vier
maal zo hoog werd. Het wa
ren ook de Saoediërs die wei
gerden mee te doen aan de
enorme prijsstijgingen van
de andere OPEC-landen in
1979, en die, op het moment
dat de prijzen weer begonnen
te dalen, zorgden voor een
langzame in plaats van een te
abrupte prijsdaling.
Sjeik Yamani is opge
groeid in Mecca, de stad die
in Westerse oren misschien
een exotische en verre klank
heeft, maar als pelgrimsoord
een van de grootste kosmo
politische centra in het Na
bije Oosten is. Dit verklaart
misschien Yamani's persoon
lijke kosmopolitische instel
ling. Hij is het levende bewijs
voor het Westerse idee dat,
wanneer er genoeg tijd en
geld beschikbaar is, 'zij' uit
eindelijk net zo zullen wor
den als 'wij'. Yamani werkt
net zo hard als zijn Westerse
collega's; zijn privé-secreta-
ris is een Britse edelman en
zijn lijfwacht bestaat uit ex-
SAS leden. Zijn oudste zoon
is pas afgestudeerd aan een
Amerikaanse universiteit,
zijn twee dochters uit zijn
eerste huwelijk hebben een
gedeelte van hun opleiding in
het Westen volbracht en een
van hen is getrouwd met een
Pakistani, iets dat voor in
woners van de Golfstaten on
begrijpelijk is. De meeste Pa
kistani in de Golfstaten zijn
immers immigranten, arbei
ders die op dezelfde trede van
de sociale ladder staan als de
Turkse gastarbeiders in Ne
derland.
Dit alles maakt sjeik
Yamani extra kwetsbaar in
de Arabische wereld funda
mentalisten beschouwen hem
als een verwesterse intellec
tueel en radicalen beschuldi
gen hem ervan een Ameri
kaanse pion te zijn.
Noch het Westerse noch
het Arabische beeld doen
recht aan de complexe per
soonlijkheid van Yamani. Hij
mag zich tegenwoordig dan
in Westers pak kleden, maar
hij heeft altijd geroepen dat
hij 'in zijn hart een Bedoein
is.'
Het is ook maar de vraag
of Yamani inderdaad zo'n
grote vriend of stroman van
het Westen is. Yamani is
vooral ambtenaar, en dan in
het bijzonder een ambtenaar
van de koninklijke familie.
Het verhaal doet de ronde
dat hij altijd opstaat wan
neer hij met koning Fahd te-
lefooneert.
Zoals elke gewetensvolle
ambtenaar zal Yamani doen
wat hij denkt dat goed is voor
zijn land. Hij was een van de
oprichters van de organisatie
van Arabische olieproduce
rende landen en de voor
naamste architect van de sa
menwerkingsverdragen van
1972, waardoor de Golfstaten
een aandeel van 25 procent in
de buitenlandse olie-
maatschppijen in de Golf
konden kopen.
Sinds 1973 komen de be
langen van het Westen en
Saoedi-Arabië grotendeels
overeen. Wanneer je Vene
zuela's enorme voorraad ru
we olie buiten beschouwing
laat, beschikt Saoedi-Arabië
over meer dan een kwart van
de wereld-olievoorraad. Olie
is echter de enige natuurlijke
grondstof die het land heeft
en het is daarom niet ver
wonderlijk dat de Saoedies
zich in de jaren zeventig en
en het begin van de jaren
tachtig zijn blijven verzetten
tegen een te grote stijging
van de olieprijs: wanneer de
prijs te hoog wordt en de we
reld andere en goedkopere
energiebronnen zou moeten
zoeken en vinden, dan loopt
het land de kans dat hun
enorme olievoorraden niets
meer waard zijn. Bovendien
heeft Saoedi-Arabië veel
geld in het Westen geïnves
teerd en zou een financiële
crisis als gevolg van een
scherpe stijging of daling van
de olieprijs net zo schadelijk
voor het land zijn als voor de
Westerse landen.
Het probleem waar sjeik
Yamani zich op dit moment
voor gesteld ziet, is dat de be
langen op lange termijn van
het koninkrijkje niet meer
parallel lopen met het huidi
ge beleid van de heersende
elite. Het terugschroeven van
de Saoedische olieproduktie,
dat er voor zorgde dat de
prijs langzaam kon dalen,
heeft de economische plan
ning van het land grondig in
de war gebracht.
Het is geen geheim dat de
relatie tussen sjeik Yamani
en koning Fahd niet zo
vriendschappelijk is als die
tussen Yamani en de in 1975
vermoorde koning Feisal. Dit
maakt de minister kwets
baarder voor de groeiende
kritiek die sommige Saoe
diërs op zijn beleid hebben.
Sommigen denken zelfs dat
Saoedi-Arabië er beter aan
zou doen zich terug te trek
ken uit de OPEC.
Yamani heeft tegenwoor
dig ook niet zoveel vrijheid
van handelen als hij onder
Feisal had. Koning Fahd stelt
bijzonder veel belangstelling
in het politieke beleid van
zijn land. Begin dit jaar
waarschuwde Fahd op een
informele bijeenkomst van
OPEC-minister in Taif dat
Saoedi-Arabië niet eeuwig
door kon blijven gaan met
het beperken van haar olie
produktie als compensatie
voor de overproduktie van
andere OPEC-staten. Sjeik
Yamani realiseert zich maar
al te goed wat de gevolgen
hiervan kunnen zijn.
Volgens berichten uit de
olie-industrie probeert
Yamani zijn bazen over te
halen tot eind september niet
meer dan 2,5 miljoen vaten
olie per dag te produceren.
Na september zou de nade
rende winter de oliemaat
schappijen op het noordelijke
halfrond weer dwingen tot
het weer aanvullen van hun
voorraad, en kan de oliepro
duktie bijgesteld worden.
De komende maanden zal
niet alleen blijken of de
OPEC de ennorme druk van
buitenaf kan weerstaan,
maar ook of haar bekendste
minister de druk kan weer
staan die er op hém wordt
uitgeoefend. Het lijkt erop
dat het lot van de organisatie
en het lot van de man die
daarvan het symbool gewor
den is, zeer nauw met elkaar
samenhangen.
copyright the guardian
