De auteur
en
Alan Bell vluchtte
en tekende de
Apartheidsgeschiedenis:
B,
Df
Anja Meulenbelt:
haar werk
ES
ZATERDAG 29 JUN11985
W4 ZATERDAG
Boeren
Vrouwelijk
Kerken
Onthutst
k geloof voor Zuid-Afrika in de revolutie. Maar niet in die met het
geweer. Ik geloof wel in een culturele revolutie. Dat zegt de blanke
Zuid-Afrikaan Alan Bell, die negen jaar geleden uit het Zuid-
Afrikaanse leger vluchtte, omdat hij niet op zijn zwarte medemens
wilde schieten. De afgelopen jaren tekende hij op honderden stukken
linnen taferelen, die schrijnend de geschiedenis van zijn volk in
Afrika en de hele mensheid symboliseren. Vanuit zijn ervaringen in
Nederland, Europa. Tot 6 juli te zien in galerie 56-58 in Dordrecht.
Door Henk Egbers
Alan Bell voelt zich ontheemd. Het
Nederlandse bewind ziet, ondanks
asielverlening, hem niet als politiek
vluchteling maar als deserteur. Het
Afrikaanse bewind beschouwt hem
als landverrader.
De zwarte Afrikanen wijzen hem af,
omdat hij een blanke is. Amnesty Inter-
natinal wil hem niet, omdat hij te radi
caal zou zijn. Het ANC (African Natio
nal Congres) zegt nee tegen Bell: 'Man,
je bent te laat. Nu is er geen tijd meer
voor herstel; alleen oorlog kan verande
ring brengen'. Zo beschrijft Alan zichzelf
en reageert: 'Ik ben een christen, man; ik
wil geen oorlog, man; ik ben met mijn te-
ken-(en schrijfwerk een geweten. Men
sen lopen weg op de tentoonstelling.'
Hij heeft het méér begrepen op 'oom
Beyers Naude', dan bisschop Tutu. De
dominee ervaart hij als een nederig man,
die vergeeft en accepteert; de man van de
dialoog. De bisschop als de onverzettelij
ke strijder die zonder pardon 'stop' zegt.
„Ik ben een paradox: een blanke man uit
Zuid-Afrika, die hier om asiel vraagt",
zegt hij. Hoewel, naar zijn mening, Ne
derland wel èrg voorzichtig met Zuid-
Afrika omgaat vanwege de economische
belangen die er liggen, is hij dankbaar
voor zijn asiel hier. Hij biedt zijn teken
werk dan ook aan het Nederlandse volk
aan. Maar dat wordt - tot op dit moment
- nog niet in dank afgenomen.
Alan: „Er kwam hier een wat oudere
man kijken. Eén keer. Hij liep verward
weg. Hij kwam terug en zei: 'Het gaat
over de schepping; over onze oorsprong!
Hij heeft het gezien! Nee, het is geen
kunst in de traditionele betekenis. Ja, ik
volgde een soort kunstacademie in Jo
hannesburg. Ik probeer nu via het gale
riesysteem aandacht te vragen voor mijn
werk en boodschap. In de ogen van blan
ken en Afrikaners hier ben ik daarom
vaak belachelijk. De galeries verdienen
er niet aan, want ik verkoop het werk
niet. Els en Henk Brandsma van galerie
56-58 staan achter mijn intenties.
Zuid-Afrika is momenteel de arena
van de westelijke wereld. Apartheid is
eigenlijk een Europees probleem. Het
Afrikaanse probleem is armoede, in
stand gehouden door macht en geld,
want die zijn de eigenlijke oorzaken".
Bell wijst daarbij op het specifieke on
derscheid, tussen apartheid en rascisme.
Dat laatste hoort thuis in de categorie
van Hitier en de joden. Apartheid en de
daarmee verbonden oorlog heeft, zegt
hij, ook met de zwarten zelf te maken.
Een man als Piet Retief veroorzaakte die
Door Nell Weslerlaken
Als Thomas uit zijn studeerkamer
kwam had mevrouw Mann het eten
klaar, waren de kinderen verzorgd
en was het huis schoon; de infra
structuur voor het uitoefenen van
Thomas' beroep, het schrijverschap,
was kortom verzorgd. Welke vrou
welijke auteur kan zich beroepen op
een man die haar behalve met raad
ook met daad ondersteunt in haar
werk?!
Het is slechts een van de problemen
die Anja Meulenbelt en andere schrijf
sters opwerpen in het boek Wie weegt de
woorden, De auteur en haar werk. Meu
lenbelt zag aanleiding om een aantal
schrijfsters te bewegen hun visie op, glo
baal genomen, het thema schrijven en
sekse op papier te zetten.
Natuurlijk is de link tussen schrijver
schap en sekse te leggen, al was het al
leen maar vanwege het 'literair' oordeel
van mannelijke recensenten. Het feit dat
een uitgever die een boek van Virginia
Woolf aankondigde als geschreven door
'een echt intelligente vrouw', rechtvaar
digt de rubricering vrouw en schrijven.
De vraag die meerdere malen aan Tessa
de Loo werd gesteld of haar boek zo suc
cesvol was vanwege de leuke foto op de
achterkant evenzo.
Dit rechtvaardigt echter geen eenzijdi
ge benadering van deelthema's, zoals de
bovengestelde vraag of het traditionele
rollenpatroon mannen stimuleert en
vrouwen belemmert in schrijversactivitei
ten. Veel mannen namen immers ook de
pen ter hand terwijl ze nog een studie
hadden af te ronden, een gezin moesten
onderhouden of anderszins hun tijd niet
voor honderd percent aan het schrijven
konden wijden.
De uitgebreide thematiek van 'het
vrouwelijk schrijven' heeft dan ook ge
leid tot zowel zinnige als onzinnige deel
thema's en opstellen in het door Sara uit
gegeven boek. Tessa de Loo bijvoorbeeld
leverde een heldere bijdrage door in de
Zo zien de Vega.
van het toestel is vel
Jijna onopgd
westerse werelc
vorige week eer
tot een goed eir
landing van twtl
en het uitzetten|
in de Venusatr
moederschepenl
apparaten op of
zusterplaneet ar
intussen onversj
weer een ander i
befaamde kome
maart volgend j!
worden.
tekst enJ
De Russische
de Venus-sch
2 zijn verlo
spoorboekje:
mosfeer van
vlak van de 1
planeet. De 1
met enkele d
december vori
Onderweg de
op het 150 milj
cours tussen de
neet. De kortste
en Venus is zo
maar de beide V
boog van de 'b
aarde loopt, n;
Venus om de zot
De Vega-1 kv
in de buurt van
der al stiet het
capsule af, bek
materiaal. Daar
en de nog niet O]
de bol naar Ve:
het moederschip
'e Britse pre
toch niet op haa
gevallen, praat li
mogelijk over G
zwaarste probiet
werkloosheid. In
immers haast gei
er zijn weer hont
arbeidsplaatsen
de vier miljoen w
zeker 'geen wond
Thatcher zwijgt
weet er gewoon
ze kan maar hop
tijden, die al zo
voorspeld, zich z
vóór de volgende
parlementsverkie
uitgeschreven m<^
Door
LONDEN -
werk en betert
nen Britten
uitzicht- en do
den en Zuidoo
daar niet zovee
delen van het 1;
tische situatie!
tuurlijk nog vt
moderne welva
le voorzieningt
van Groot-Bri
niet, maar de n
sche schade di
zonder ernstig.
De Noordenge
Terson (53) prob
ken in zijn blijsj
enkele weken gr
Phoenix Theatre
Cross Road. 'Stri
medie en een so
doet niet aan pt
wel duidelijk, da
Thatcher grote te
apartheids-oorlog. Over Krüger en de
boeren denkt hij positief. Alan is het dan
ook niet eens met de actiegroep in Am
sterdam, die de Transvaalbuurt wilde
veranderen in Soweto-buurt en het Krü-
gerplein (waar hij notabene zelf woont)
in het Bikoplein. „Op die manier wordt
de ene macht door de andere macht ver
vangen."
Waar het om gaat is - in zijn woorden
- 'respect voor de Afrikanen'. Boeren en
Kaffers en andere Afrikaanse stammen,
die elkaar nog steeds afmaken, bij elkaar
brengen als één volk. Alan Bell: „Kijk de
geschiedenis eens na, hoe Amerika en
Rusland ontstaan zijn; uit hoeveel ver
schillende 'stammen'Het 'stammen-
robleem' heb je ook in Europa, maar
'er zijn tussen de Duitsers en Fransen
grenzen getrokken en in Afrika niet.
Daar moet één volk zich nog vormen.
Daarom vallen er doden. Daarom is het
oorlog. Als christen onttrek ik me aan
oorlog. Daarom ben ik in Nederland.
Wij kwamen hier om onze ziel te vinden.
Wat hier in Nederland momenteel
plaatsvindt aan spanningen tussen
autochtonen en allochtonen noem ik
geen rascisme (in het algemeen), maar
wantrouwen en onwetendheid! Ik kan
hier leven - niet van Bijstand, want die
heb ik niet - maar omdat vrienden mij
helpen. Aanvankelijk heb ik me drieën
half jaar in leven gehouden door te wer
ken in het magazijn van het Centraal
Boekhuis in Culemborg, maar daarna
ben ik dag-in-dag-uit bezig met tekenen
en schrijven.
In Zuid-Afrika was ik leraar en werkte
in een kindertehuis. Daaruit werd op een
gegeven moment zelfs een Chinees kind
verwijderd, omdat het niet blank was!
Dat prikte me, terwijl ik behoorde tot de
goep oppervlakkige blanken, die zich iso
leert van alles wat kleur heeft. Mijn grote
ommekeer vond plaats toen ik vijf jaar
liftend door Zuid-Afrika trok en me
openstelde voor alle mogelijke bevol
kingsgroepen die er leven.
De oplossing in Zuid-Afrika ligt in de
cultuur van het elkaar vinden. Alan laat
een 'memory'-tekening zien, waarop hij
Verwoerd, Steve Biko en Nelson Mande-
la bij elkaar gebracht heeft. Hoewel hij
vindt dat de kerken het er behoorlijk
hebben laten afweten in de strijd, voelt
hij zichzelf toch zó christelijk (methodist
van huis-uit), dat hij geen wapengekletter
wil. „Ik geloof niet in oorlog; niet in eco
nomische boycot. Hoewel het respect
voor elkaar niet in Afrika kan ontstaan,
maar alleen onder druk van buitenaf kan
geschieden, constateer ik tevens dat de
Europese beschaving (met Hitier achter
zich) nog nauwelijks een beschaving is.
Hoewel het apartheidsprobleem eigenlijk
een Europees probleem is, weten ze in
Europa niet écht wat er in (Zuid-)Afrika
aan de hand isaldus Alan.
„Ik voel me onmachtig. Daarom teken
ik. Mijn tekenwerk is niet bedoeld als
manifest, maar als een belijdenis (confes
sion) van geloof in de liefde. Wat in ne
gen jaar geleden in Afrika niet kon zeg
gen, heb ik via mijn tekenpen tot uit
drukking kunnen brengen. Wat ik tegen
Zuid-Afrika zou willen zeggen, is mij al
leen in Nederland geoorloofd. Ik ben nu
veertig jaar; een man met niet meer kon-
sekwenties dan die van zijn rechterhand.
Mijn besluit naar hier te komen, kwam
niet voort uit mijn hart, maar uit mijn
geweten. Ik heb niet voor Nederland ge
kozen. Nederland liet me binnen toen ik
erom vroeg."
Alan tekende en tekende. Hij koos
voor die typische linnen doekjes (loshan
gend), omdat met 'het linnen de - indu
striële - revolutie begon' en 'de blanken
hun schaamte (het hele lichaam, in te
genstelling met de zwarten) bedekken
met linnen'. Zijn geschiedenisverhaal van
dood en liefde is uitgewerkt in vier ele
menten: Lucht (de geest van bewustzijn),
Bloed (de geest van logica), Vuur (de
geest van gelijkheid) en Aarde (de geest
van energie). De surrealistische tekken in
zijn tekeningen laten ervaren hoezeer de
mens vervreemd is geraakt van zijn eigen
oorsprong. Hitler, Nagasaki, Vietnam,
Napoleon, de paus, of hoe ze allemaal
mogen heten, op een of andere manier
komen ze voor in zijn getekende ver
haal." Dood ligt in de handen van de be
stuurders; leven in de handen van solda
ten, maar de uiteindelijke bestemming in
de harten van iedereen die leeft", aldus
Alan.
Ufj vindt het niet fair ofn alle ellende
vaffZuid-Afrika op het contb van de Ne
derlanders en de Engelsen, die het land
kolonialiseerden, te schrijven. Toch ver
gelijkt hij de Afrikaners met het volk van
Israël, dat 'geboren werd in het concen
tratiekamp' En als blanke Zuid-Afri
kaan staat hij er wat onthutst bij. Teke
nen is zijn enig vermogen om dat gege
ven hier te verwerken.
Alan Bell: „Deze negen jaar in Neder
land hebben een ander mens van me ge
maakt. Al was het allen maar dat ik leer
de mijn eigen pot te koken en kleren te
wassen. Vroeger had ik daar de zwarten
voor.
Alan Bell in Galerie 56/58, Nieuwstraut
56-58 te Dordrecht. Open: donderdag 18-
21 uur, vrijdag 14-18 uur, zaterdag 10.30-
17 uur en zondag 14-17 uur. Tot 6 juli.
Zin en onzin
over vrouwen
en schrijven
geschiedenis van de vrouwenüteratuur te
duiken en cijfers op te diepen, hoewel het
voorbeeld van de goed verzorgde Tho
mas Mann uit haar pen komt. De Vlaam
se Monika van Paemel, Renate Dorre-
stein, Maria van der Steen; ze leverden
aardige bijdragen aan de discussie, een
persoonlijk verhaal, goed geschreven.
Helaas wordt er ook veel gezwetst in het
boek. Hanneke van Buuren (wie is dat
ook al weer) bijvoorbeeld, zoekt het in
het occulte en komt niet verder dan vaag
gewauwel over het mannelijke en vrou
welijke in de ons omringende wereld.
(Dat moet ze zelf ook geweten hebben
toen ze als laatste regel neerpende:
„Maar misschien dat ik het over een tijd
je allemaal wat simpeler zal kunnen zeg
gen.")
De Grote Vragen rond het vrouwelijk
schrijven probeert Meulenbelt eigenlijk
allemaal in haar inleiding al te behande
len. Bijvoorbeeld de vraag of er een com
plot is, 'een bewuste poging om vrouwen
uit te sluiten ook van dit mannenbol-
werk, de kunst, de literatuur?' Een tame
lijk onzinnige vraag waarmee vrouwelij
ke auteurs die hierop positief zouden
antwoorden zichzelf in een klein hoekje
plaatsen, waar ze in dat geval dan ook
thuis horen. Meulenbelt stelt zich achter
de uitspraak van Joanna Russ die geen
complot ziet maar antwoordt: „Om sek
sistisch en racistisch te handelen is
het slechts nodig om je op de gewone,
aanvaarde, gebruikelijke zelfs beleefde
wijze te gedragen." Voorbeelden hiervan
te over in de opstellen in het boek. Zo
kreeg Margaretha Ferguson na publica
tie van enig werk fijntjes de vraag voor
gelegd of ze al werk had gevonden of dat
ze nog steeds stukjes schreef.
In haar bijdrage, een rustig, leesbaar
stuk dat grotendeels over haar eigen
werk gaat, raakt Ferguson de kern van
de vraag of vrouwen ook onvermijdelijk
vrouwelijke thema's en vrouwelijke in
valshoeken opnemen in hun werk:
)maar eigenlijk ben ik van mening
dat een schrijver zichzelf, zijn aandoenin
gen, zijn bewustzijn, nooit te buiten kan
gaan. Ook al beschrijft hij dingen die an
deren zijn overkomen, dan nog zijn dat
dingen die door zijn bewustzijn en zijn
taal zijn heengegaan." Die taal, dat be-
Meulenbelt zoekt echter te veel achter
'mannelijke' en 'vrouwelijke' thema's in
de literatuur in relatie met de kwaliteit
van het boek. In de inleiding vraagt ze
zich af: „Maar wie bepaalt dat om vijf
uur 's nachts over straat lopen wel het
spul is waar je literatuur van maakt, en
om vijf uur 's nachts wachten of hij
thuiskomt niet; mannenbloed wel, men
struatiebloed niet? Kotsen wel, kots rui
men niet? Hoeren naaien wel, een hoer
zijn niet?" Niemand dunkt me, mits goed
geschreven kunnen beide kanten aange
merkt worden als literatuur.
Vanzelfsprekend laat een aantal recen
senten (m) zich naast tamelijk 'objectie
ve' maatstaven leiden door hun eigen,
mannelijk gekleurde waarneming. Dat
kan echter tot gevolg hebben, we zagen
het net, dat er onzinnige opmerkingen
worden gemaakt over het vrouw-zijn van
een auteur. Het zegt echter meer over de
recensent dan over de schrijfster.
Maar wat in Wie weegt de woorden
niet ter sprake komt is het omgekeerde:
hoeveel boeken worden er niet gepubli
ceerd juist omdat ze door vrouwen zijn
geschreven en over 'vrouwenthema's'
handelen. Die boeken zijn er nu eenmaal
ook. Paradoxaal genoeg bewijst de bun
del dat er ook kaf tussen het vrouwelijk
schrijverskoren zit. Maar misschien kun
nen we toch met enige voldoening zeg
gen, nu het aantal voortreffelijke, door
vrouwen geschreven boeken toeneemt,
dat er hier en daar toch een trutboek tus
sen de kloteboeken staat. Het boek Wie
weegt de woorden geeft in ieder geval
veel stof tot nadenken over een op zich
zinvolle vraag.
Anja Meulenbelt
wustzijn zijn voor vrouwen anders dan
voor mannen. Maria van der Steen, een
van de oudere schrijfsters in het boek,
schreef na een hard en werkzaam leven
niet voor niets Twistgesprekken van een
huisvrouw met God. „Ik weet dat dui-
kwam
naar
Nederland om
mijn
ziel te vinden'
zenden vrouwen de bundel kennen en
waarderen", schrijft ze. De thematiek zal
vrouwen wellicht eerder aanspreken dan
mannen, vanwege de herkenning. Dat
zegt natuurlijk niets over de kwaliteit van
een boek.
Alan Bell (links) bij een deel van zijn werk, samen met lan Keildon uit Zuid Afrika, die speciale liederen maakt bij deze expositie. In 'Die Brandkist' verhaalt lan over zichzelf als verloren zoon.
- FOTOADMOLENBI
