De Walkers de 'Rosenbergs' van de jaren tachtig
'De wetgever moet op herhaling'
Achter de Pyreneeën houdt Europa niet meer op
GRIEKEIS
Hongaarse partijbonzen
door kiezers
de laan uitgestuurd
AMERIKA REAGEERT LAUW OP ACTIVITEITEN SPIONAGE-FAMILIE
LIBERALE VISIE OP DEREGULERING:
DE STEM CON
Doodzonde?
Recht van spr
WOENSDAG 12 JUN11985
ACHTERGROND
ONAFHANKELIJKE (DISSIDENTE)
KANDIDATEN IN HET PARLEMENT
Levensbelang
Gemis
WOENSDAG 12 JUN11<
den haag/enschei
iBodemvervuiler
•voortaan ook
aansprakelijk
T5 PAGINA;!
'Demokratie'aan deDonau
Door onze
redactie buitenland
HET afgelopen week
einde gingen de Honga
ren naar de stembus om
een nieuw parlement en
nieuwe gemeenteraden
te kiezen. Doorgaans is
dat in communistische
staten een formaliteit
omdat van een echte
verkiezing geen sprake
is.
Eenheidslijsten, waarin de
communistische partij de bo
ventoon voert, en één kandi
daat per zetel diskwalificeert
(in westerse ogen) dergelijke
'demokratische' gebeurtenis
sen.
In Hongarije is dat al sinds
de beginjaren zeventig an
ders geregeld: voor een par
lementszetel kunnen meer
dere mensen zich kandidaat
stellen, mits ze op de een
heidslij st staan. In Hongarije
heet die het Patriottisch
Volksfront. Naast de commu
nistische partij staan verte
genwoordigers van bepaalde
beroepsgroepen op die lijst,
zoals de bvoeren. Voorwaar
de is wel dat ze de socialisyti-
sche staatsideologie van har
te ondersteunen.
Sinds 1983 geldt in Honga
rije echter een nieuwe kies
wet, waarbij is bepaald dat
voor 352 van de 387 parle
mentszetel een dubbele kan
didaatstelling verplicht is.
Voor de resterende 35 zetels
is wijselijk een uitzondering
gemaakt: daar mag slechts
één man of vrouw zich kan
didaat stellen en meestal
gaat het dan om de hoogste
partij- en regeringsfunctio
narissen.
Dat de communistische
partijbonzen deze uitzonde
ring met opzet in de kieswet
hebben opgenomen is duide
lijk: het is ondenkbaar dat de
partij- en regeringstop door
de kiezer het politieke bos in
zou worden gestuurd.
Desondanks is dat laatste
afgelopen zondag gebeurd:
een aantal hoge partij- en re
geringsfunctionarissen
moesten het in sommige
kiesdistricten afleggen tegen
onafhankelijke kandidaten.
Bekende figuren die zo het
onderspit moesten delven te
gen onofficiële kandidaten
waren Jenoe Fock, een ex-
premier en lid van het Polit
buro, en Bela Biszku, een ex-
minister van Binnenlandse
Zaken. Fock kreeg 44,8 pro
cent van de stemmen en
Beszku 31,7 procent.
Bijna 25 van de 71 onaf
hankelijke kandidaten slaag
den er in de officiële kandi-
- FOTOARCHIEF DE STEM
daten van het Patriotisch
Front te verslaan. Over twee
weken moet opnieuw worden
gestemd in 45 districten,
waar afgelopen zondag geen
van de kandidaten de absolu
te meerderheid wist te halen.
Naar verwacht zullen de on
afhankelijke kandidaten ook
een aantal van die zetels ver
overen.
Overigens kon niet ieder
een zich zomaar kandidaat
stellen. Elke kandidaat moest
worden goedgekeurd tijdens
een vergadering van het be
trokken district. Het Patriot
tisch Volksfront had voor elk
van de 352 parlementszetels
twee kandidaten gesteld. In
71 districten slaagden onaf
hankelijke kandidaten erin
zich naast de officiële kandi
daten te nestelen.
Overigens lukte dat in veel
districten niet. Sommige
Hongaarse dissidenten, die
via de kandidaatstelling een
gooi naar een parlementsze
tel hadden willen doen, wer
den door de districtsvergade
ring verworpen. In de meeste
gevallen door een grote op
komst van trouwe partijle
den. Overigens moesten alle
onafhankelijke kandidaten
een verklaring tekenen
waarin zij beloofden de re
gels van de socialistische
maatschappij te zullen nale
ven.
Vóór zaterdag was sinds de
parlementsverkiezingen van
1949 slechts één onafhanke
lijke erin geslaagd in het
parlement te komen.
De opkomst was voor een
communistisch land laag:
nog geen 94 procent. Een op
komst van 99,9 procent,
waarbij de communistische
partij ook nog eens 99,9 pro
cent van de stemmen op zich
verenigt, zijn doorgaans per
centages die bij verkiezingen
in communistische staten
worden 'gescoord'.
Overigens is de macht van
het Hongaarse parlement
zeer beperkt. Het komt nog
geen twee weken per jaar in
een plenaire zitting bijeen en
keurt dan de partijpolitiek
goed. Toch zien enkele geko
zen dissidente Hongaren het
parlement als een instelling
waar ze straks op een legale
wijze hun mening kunnen
uitdragen.
Of het regime dat accep
teert valt nog te bezien. Om
nog maar te zwijgen over de
achterban, die wel trouw op
de hoogte wordt gehouden
van de 'grootse' verrichtin
gen van de parlementariërs
van het Volksfront, maar
niets of nauwelijks iets zal
vernemen van de afwijkende
geluiden van de onafhanke-
lijken.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M Brader.
Hoofdredactie: L. Leijendekker en H. Coumans.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236883.
Sportredactie 076-236884.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Breda, Nwe. Ginnekenstraat 41076-236326.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Hulst, Steenstraat 14, ©01140-13751
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957
Roosendaal, Molenstraat 45. ©01650-37150.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Vlissingen, Torenstraat 5, ©01184-19910.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17 00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementen, bij vooruitbetaling te voldoen.
22,97 per maand; 66,30 per kwartaal of j 258,- per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van 1,- per maand,
1,80 per kwartaal, 7,20 per jaar. Prijzen, inclusief 5% B.T.W.
Voor post-toezending geldt een toeslag.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Informatie over Stern-reizen en promotie 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek 101053738.
Door Alex Brummer
(The Guardian)
HOE belangrijk de klap
is die de spionage-acti
viteiten van de familie
Walker de VS en de NA
VO-bondgenoten heeft
toegebracht blijkt wel
uit het bericht dat de
CIA begonnen is aan een
10 miljoen dollar kos
tend onderzoek naar de
kwetsbaarheid van de
Amerikaanse onder
zeeërs.
Volgens rapporten van het
Pentagon en de CIA zou de
Amerikaanse marine zich
wel eens gedwongen kunnen
zien een gedeelte van haar
onderzeese netwerk van ge
luidsdetectoren die de Ame
rikaanse vloot van onder
zeeërs moeten beschermen
tegen een Sovjet-aanval te
veranderen. Het is dan ook
geen wonder dat de affaire
rond de familie Walker
wordt vergeleken met het
emotioneel zeer explosieve
spionageschandaal rond de
familie Rosenberg in 1951.
Er lijken inderdaad be
langrijke overeenkomsten te
zijn. Net als in het geval van
de Walkers bestond het Ro-
senberg-spionagenetwerk uit
een kring van familiecontac
ten en kennissen en zowel de
Rosenbergs als de Walkers
leverden uiterst belangrijke
geheime informatie aan Mos
kou.
De Rosenbergs werden op
gehangen voor het doorspe
len van infomatie over Ame-
rika's voorsprong in de Kou
de Oorlog - de atoombom -
naar Moskou. Uit het zich op
eenstapelende bewijsmate
riaal in de zaak-Walker valt
misschien op te maken dat
déze familie op haar beurt de
Amerikaanse nuclaire voor
sprong van de jaren tachtig
heeft - de macht van de on
derzeeërs Trident en Posei
don - heeft ondermijnd.
Het verkrijgen van infor
matie over de mogelijkheden
communicatietechnieken en
verdedigingssystemen van de
superieure Amerikaanse nu
cleaire onderzeeërs staat al
jaren lang hoog op het priori
teitenlijstje van de Sovjet-
Unie. Men vreest nu dat de
Walkers de afgelopen acht
tien jaar Moskou van genoeg
informatie voorzien hebben
om de veiligheid van de 36-
kernonderzeeërs van de
Amerikaanse vloot in gevaar
te brengen.
Aangezien de VS al een
achterstand hebben op de
Sovjet-Unie wat betreft de
beveiliging van de op het
vasteland geplaatste raket
ten, kan het uitlekken van
geheime informatie over nu
claire onderzeeërs van cru
ciaal belang zijn.
Toch zijn er ook grote ver
schillen aan te wijzen tussen
het spionageschandaal van
1951 en de zaak-Walker. Het
meest opvallende verschil is
waarschijnlijk wel dat de
laatste zaak bij lange na niet
zulke emoties onder het pu
bliek oproept als toendertijd
het geval was met de Rosen
bergs. Tot nu toe zijn er vier
personen gearresteerd: John
Walker, de vermoedelijke
leider van het spionage-net-
werk, zijn zoon Michael Wal
ker, zijn broer Arthur Wal
ker en een goede vriend van
de familie, Jerry Whitworth.
Terwijl het schandaal na
tuurlijk wel de belangstel
ling van het Amerikaanse
publiek heeft (een saillant
detail is dat Michael Walker
zelfs tot 'matroos van de
maand' op zijn schip was uit
geroepen), hebben de arres
taties niet tot scherpe of ge
welddadige publieke reacties
Nimitz.
.spionage aan boord
geleid. Het lijkt erop alsof het
besef dat de veiligheid van de
natie én van de NAVO in ge
vaar is gebracht nog niet
goed tot de bevolking is door
gedrongen of als betrekkelijk
onbelangrijk wordt opgevat.
Amerika heeft tijdens de
dagelijkse nieuwsuitzendin
gen kunnen zien hoe de aan
trekkelijke en welbespraakte
dochters van John Walker
getuigden van de onschuld
van hun vader. Hun kalme
tv-optreden en het feit dat ze
tijdens de uren met de groot
ste kijkdichtheid over zend
tijd kunnen beschikken,
wijst op een mildheid onder
de bevolking, die de ernst
van dit soort hoogverraad
lijkt tegen te spreken. Zo ver
als vastgesteld kan worden
heeft de rest van de familie
ook niet om politiebescher
ming gevraagd, hoewel som
mige familieleden wel ge
klaagd hebben over een wat
al te nieuwsgierige pers.
Dit gebrek aan emotionele
betrokkenheid lijkt voorna
melijk te liggen aan het ver
schil tussen de stemming in
de VS in de jaren veertig en
vijftig en die van de jaren
tachtig. Hoewel Moskou en
Washington in praktisch alle
opzichten nog altijd worste
len met een voortdurend ver
schil van mening, of het nu
om kernwapens of Nicara
gua, hun conventionele troe
penmachten of hun Midden-
Oosten politiek gaat, heerst
er geen Koude Oorlog-stem
ming. President Reagan mag
de Sovjet-Unie dan wel af
schilderen als 'het rijk van
het kwaad' en Daniel Ortega
'een klein dictatortje in het
groen' noemen, maar laat de
natie zich hierdoor niet tot
grotÜ^ ideologische veront
waardiging opzwepen, zoals
dat wel had kunnen gebeu
ren in de dagen dat senator
Joseph Macarthy nog door de
senaatsgangen beende.
Het komt er in feite op
neer dat spioneren in de VS
tot een soort niet-ideologisch
beroep is uitgegroeid. De
Walkers zijn geen naiieve
aanhangers van het commu
nisme zoals de Rosenbergs en
behoren ook niet tot het soort
links-intellectuele spionnen
met als bekendste vertegen
woordigers Maclean, Bur
gess, Philby en Blunt. De fa-
- FOTO ARCHIEF DE STEM
milie maakt veeleer deel uit
van het spionnenras dat haar
ziel en zaligheid slechts uit
financiële oogpunt aan de te
genstander verkoopt.
Volgens William Colby, die
van 1973 tot 1976 aan het
hoofd van de CIA stond, von
den de processen in de jaren
vijftig rond Alger Hiss de
zaak waarop Richard Nixon
zijn politieke reputatie ves
tigde en Philby, Burgess en
Maclean plaats in een tijd
'dat de Sovjet-Unie het anti
fascisme vertegenwoordigde
en een groot aantal ideologi
sche recruten had'. Dit staat
in scherp contrast met het
proces rond de familie Wal
ker, dat door Stansfield Tur
ner, een andere CIA-direc-
teur, beschreven wordt als
een echte 'geldzaak'. Een ge
volg van dit soort spionage is
dat het opsporen van spion
nen heel wat lastiger is ge
worden 'omdat er legio men
sen zijn die wel een extraatje
willen verdienen', aldus een
veiligheidsexpert.
Toch zijn er wat geruchten
in omloop over een ideologi
sche samenzwering binnen
de familie Walker. Het is be
kend dat John Walker een
goede vriend van Bill Wil.
kinson was, een voormalig
lid van de Klu Klux Klan, en
dat hij op een gegeven mo
ment beweerde zelf de leider
te zijn van de Klan in het dis-
trict Norfolk. Ook wordt er
van hem gezegd dat hij actief
lid was van de rechtse John
Birch-organisatie en dat hij
een uitgesproken voorstan
der was van het Zuidafri-
kaanse regeringsbeleid.
Een van de theorieën uit de
rechtse krant de Washington
Times luidt dat John Walker
misschien contact heeft ge.
zocht met Dieter Gerhardt,
een topspion voor de Sovjet-
Unie, wiens spionage-activi-
teiten op de marinebasis van
Simonstown (Zuid-Afrika)
waar hij commandant was,
in 1983 aan het licht kwamen!
Dit klinkt vrij aannemelijk,
gezien het belang van Si
monstown voor Westerse
marineoperaties.
Het Amerikaanse publiek
zal het binnnenkort waar
schijnlijk met minder details
over de activiteiten van de
familie Walker moeten doen.
Het Pentagon onderzoekt na
melijk de mogelijkheid om de
twee oudere Walkers weer
voor actieve dienst op te roe
pen, zodat ze berecht kunnen
worden door de voor het pu
bliek ontoegankelijke krijgs
raad, waar de staatsgehei
men onder discussie beter
beschermd kunnen worden.
Maar gezien de open na
tuur van het Amerikaanse
politieke systeem en de nog
voortdurende jacht van de
FBI op nog meer betrokken
familieleden lijkt het on
waarschijnlijk dat de Ameri
kaanse bevolking het laatste
gehoord zou hebben over de
schade die de Walkers en hun
kennissen het Westen hebben
toegebracht.
Door Pieter-Jan Dekkers
HOEWEL het een van de
kernpunten in het regeerak
koord van CDA en WD is wil
de deregulering nog steeds
niet erg vlotten.
Er is de afgelopen jaren druk ge
studeerd; er zijn commissies, werk
groepen en inderdepartementale
commissies in het leven geroepen,
die evenzovele rapporten hebben
uitgebracht, maar in de praktijk is
er tot nu toe bitter weinig gereali
seerd.
Misschien is dat voor het weten
schappelijk bureau van de WD, de
Teldersstichting, de reden geweest
de liberale visie op deregulering nog
eens onder de loep te nemen.
Deregulering is een liberaal stok
paardje waarover regeringspartner
CDA nog al eens meewarig doet. Er
zijn, vinden de christen-democra
ten, wel belangrijkere zaken aan de
orde. Wat tot nu toe op het terrein
van de deregulering door het kabi
net is gepresteerd is dus niet om
over naar liberale huize te schrij
ven. Een regeltje minder hier en
daar en daarmee lijkt voor het CDA
voorlopig de kous af.
Echter niet voor de WD. Zeker
nu deze partij bij de kiezer in ach
ting is gedaald is het zaak voor de
WD-top weer eens wat liberale
stokpaardjes van stal te halen om de
weifelende kiezer over de streep te
trekken.
Deregulering is daarbij een aan
trekkelijk onderwerp. Niet voor uit
keringstrekkers, werklozen en sub
sidie-ontvangers. Maar daar haalt
de WD doorgaans niet zijn kiezers
vandaan. Wel voor ondernemers,
zelfstandigen, vrije beroepsoefena
ren en automobilisten, typisch libe
raal kiezers'volk' dus.
Minder bedillerige overheidsre
gels, dat is goed voor de onderne
mer, hij krijgt meer armslag en
wordt minder op z'n vingers geke-
ken. Voor de ondernemende zelf
standige geldt hetzelfde. Vrije be
roepsoefenaren als artsen, specialis
ten, makelaars, notarissen en hoog
leraren ervaren de regelgeving van
de overheid als een dwangbuis, die
het particuliere initiatief vaak in de
kiem smoort. En automobilisten met
voertuigen boven de 20 mille zijn die
100 kilometer al lang beu.
Leuke dingen voor niet geheel on
bemiddelde mensen dus. Daarmee
moet het nodige kiezersvolk getrok
ken kunnen worden nu een ander
deel van de tradtionele WD-aan-
hang, de ambtenaren, zich massaal
van die partij afkeert.
Deregulering. Op zich een uiter
mate serieuze zaak. Ga maar na:
Nederland telt momenteel ruim 200
administratieve wetten met vele
honderden daarop stoelende nadere
regelgevingen (Algemene Maatre
gelen van Bestuur eet.). Om beleid
goed te kunnen coördineren zijn er
maar liefst 90 samenwerkingsver
banden tussen ministers en onge
veer 200 interdepartmentale com
missies. Het rijk maakt bovendien
gebruik van 133 rijksdiensten en liet
zich (tot voor kort) adviseren door
meer dan 350 externe adviesraden
(daar wordt nu de bezem doorge
haald).
De lijst is overigens nog langer:
het departement van Onderwijs bij
voorbeeld laat jaarlijks honderden
richtlijnen verschijnen over hoe on
derwijsgevenden bepaalde over-
heidsbeslissingen dienen uit te leg
gen. Er bestaan zo'n 500 regelingen
met specifieke uitkeringen, vele
tientallen subsidie-regelingen voor
ondernemers en per jaar meer dan
1.000 andere circulaires met regels
en regeltjes over de uitvoering van
wetten.
Het ambtenarenapparaat is de
laatste twintig jaar schrikbarend
gegroeid: sinds 1970 kwamen er
ruim 400.000 ambtenaren bij. Dat
leidt tot een stroef werkend appa
raat omdat vaak meer dan één de
partement of rijksdienst bij een be
paalde zaak betrokken moet wor
den. Bovendien bestaat bij het ap
paraat de neiging steeds weer nieu
we regels, maatregelen en voorzie
ningen te bedenken om het groeien
de aantal ambtenaren aan het werk
te houden.
Wetten moeten, aldus de WD, in
heroverweging worden genomen,
overheidstaken moeten worden ge
privatiseerd, gedecentraliseerd en
gereorganiseerd.
Tot zover is er geen vuiltje aan de
lucht want elke zichzelf respecte
rende partij heeft wel iets van dat
rijtje in het program staan. De aap
komt uit de mouw als de WD de
staatsuitgaven er bij haalt. Het be
slag van de collectieve sector op het
nationaal inkomen is sinds 1970 van
50 tot 70 procent opgelopen. In 1963
werden nog 64 procent van alle in
komens in de particuliere sector
verdiend tegen 36 procent in de col
lectieve sector (uitkeringen, ambte
naren). In 1983 is nog maar 43 pro
cent in de particuliere sector ver
worven en is 57 procent van de in
komens afhankelijk van de collec
tieve sector.
Met andere woorden: een groot
deel van de hedendaagse sociaal-
economische ellende is rechtstreeks
terug te voeren tot de bedillerige re
gelzucht van de overheid. En dus
moet gelijk met de deregulering het
mes in de overheidsuitgaven. En
fors ook. Wat in de particuliere sec
tor verdient kan worden moet weer
financieel aantrekkelijk worden,
ook al gaat dat ten koste van de
overheidszorg.
Verder moet het ambtenaren-ap
paraat worden doorgelicht en -
waar mogelijk - worden ingekrom
pen. Aangezien WD-leider Nijpels
onlangs ook een dergelijk pleidooi
hield mag worden aangenomen dat
de WD-leiding zich verzoent heeft
met het kiezersverlies onder ambte-
Overigens wordt er niet bij ver
teld hoe de overtollige ambtenaren
aan de slag moeten worden gehol
pen in een tijd waarin bijna 800.000
'reguliere' werklozen tevergeefs op
een baan wachten. Vanaf 1970 mo
gen er dan wel 400.000 ambtenaren
bijgekomen zijn, in dezelfde periode
kwamen er ook meer dan een half
miljoen werklozen bij. Dat aantal
zou zeker tot boven het miljoen ge
stegen zijn als de overheid in die pe
riode niet als schepper van nieuwe
(overheids)banen zou zijn opgetre
den.
In dat geval, zal de liberale eco
noom zeggen, zou het bedrijfsleven
nimmer zo diep zijn gezonken als in
het recente verleden het geval was.
Dus geen 500.000 'particuliere' werk
lozen erbij maar minder. Hoeveel
wordt in het midden gelaten, even
als de economische waarheid dat
een open economie als de onze voor
het grootste deel afhankelijk is van
wat er in het buitenland (lees Ame
rika en West-Duitsland) gebeurt.
Dat is trouwens maar goed ook,
want het oude medicijn van meer
winst en dus meer werk blijkt ook
in het oogstjaar van de WD-CDA-
coalitie niet te werken.
Wat niet wegneemt dat alle door
de VVD op het punt van de deregu
lering opgevoerde voorstellen dan
maar met een korreltje zout geno
men moeten worden. Het is in prin
cipe juist dat regelgeving als zoda
nig vaak geen maatschappelijke
problemen oplost. Er is wat dat be
treft in het verleden te weinig te
rughoudendheid betracht.
De liberalen zouden het liefste
zien dat voordat er regels worden
gemaakt wordt onderzocht of dat
wel zo nodig is en of mogelijk langs
andere wegen in een bepaalde be
hoefte kan worden voorzien. Wijst
dat uit dat aan regelgeving niet valt
te ontkomen dan moeten de regels
zodanig worden gemaakt dat de
vrijheid van het individu zo weinig
mogelijk wordt aangetast. Ook zou
de overheid bij de regelgeving
steeds de kosten ervan moeten over
wegen en zich moet afvragen of be
paalde problemen beter met tijdelij
ke regels zou kunnen worden opge
lost. Niets in dit land is immers zo
blijvend als tijdelijke wetten.
Aantrekkelijk is het idee om elke
regelgeving na verloop van tijd
'door te lichten' en desgewenst op te
heffen. De wetgever dus op herha
ling.
Overigens zou elk liberaal Ka
merlid zich moeten schamen als hij
dit 'liberale' proza leest. Want juist
deze Kamerleden hebben de afgelo
pen jaren al dan niet van harte
meegewerkt aan de totstandkoming
van wetten, die de toets der 'libera
le' kritiek niet kunnen doorstaan. Er
zijn in die periode zoveel onduidelij
ke, nauwelijks uitvoerbare wetten
door het parlement gejaagd, dat
Nijpels er goed aan doet zichzelf en
zijn collega-Kamerleden met on
middellijke ingang te verplichten
het werkstuk van de Teldersstich
ting (nog eens) uit het hoofd te (la
ten) leren.
Door Anton Theunissen
Portugal en Spanje wa
ren eens het middelpunt
van een imperium. In de
ogen van de wereld wa
ren zij identiek met
Europa.
Dit historische feit vormde
hun glorie en ondergang, hun
rijkdom en armoede, hun
vrijheid en onderdrukking
en uiteindelijk de oorzaak
van een eeuwenlang isole
ment: achter de Pyreneeën
hield Europa op.
Een paar simpele handte
keningen op perkamenten
documenten, die zo vaak in
de geschiedenis het lot van
volkeren bepaald hebben,
sluit vandaag een tijdperk
voor het Iberisch schier
eiland af. Het keert terug in
het Avondland, dat, op ex
pansiedrift geraakt, het ooit
dwong zijn heil te zoeken op
andere, verre continenten. In
Lissabon en Madrid worden
vandaag de toetredingsver
dragen ondertekend, waar
mee de uitbreiding van de
EG van Tien naar Twaalf
vrijwel voltooid zal zijn.
Portugal en Spanje klop
ten bij de EG aan toen in de
jaren zeventig het einde
kwam aan hun dictatoriale
regimes. De val van Caetano
en de dood van Franco
maakten de weg naar Europa
vrij. Beide landen klopten in
1977 op de Europese deur, die
na honderd maanden moei
zaam onderhandelen open-
- ging. Aanvankelijk vielen in
de Europese hoofdsteden
fraai klinkende en hoogdra
vende uitspraken te besluis-
teren over 'Europa, dat de
plicht heeft jonge, kwetsbare
democratieën te helpen over
leven'. Dat was op het mo
ment, dat de Portugese an
jerrevolutie in chaos en een
linkse dictatuur dreigde te
eindigen en Spanje na de
dood van de caudillo in de
greep dreigde te blijven van
de franquisten. Toen echter
eenmaal zaken gedaan moes
ten worden in Brussel bleek,
dat de inbreng van de twee
Iberische landen in het min
of meer vrije EG-marktver-
keer hoofdzakelijk produk-
ten betreft waarvan de Ge
meenschap al de handen en
buik vol heeft: wijn, olijfolie,
groente en fruit. Economisch
zou het geen ramp zijn, als
Spanje en Portugal buiten de
EG bleven, maar politiek en
psychologisch gezien zou het
gevaarlijk kunnen zijn voor
beide blokken. Met enige be
wondering hebben de Euro
peanen de vindingrijke en
creatieve Spanjaarden en
Portugezen aan de onder
handelingstafels bezig ge
zien: keiharde zakenlieden
die zeer goed wisten aan wel
ke kant de communautaire
boterham wordt gesmeerd.
Madrid en Lissabon hebben
zeer handig gebruik gemaakt
van de Europese verdeeld
heid (Frankrijk-Duitsland-
Engeland vooral) en de Tien
opgezazeld met een lastige
boodschap: De Spaanse en
Portugese toetreding zal uit
draaien op een financiële
ramp, indien de Europese
landbouwpolitiek zich niet
sneller en ingrijpender laat
leiden door marktkrachten in
plaats van subsidies. Europa
moet snel hervormingen ter
hand nemen. De consequen
tie van de Portugese en
Spaanse toetreding.
Politiek gezien is de komst
van Madrid en Lissabon van
levensbelang. Niet ondenk
baar zou zijn geweest, dat
Spanje de Navo zou hebben
verlaten, als Europa onfat
soenlijk was geweest en de
Spaanse toetreding was blij
ven blokkeren. De Spaanse
premier Felipe Gonzalez kon
eind vorig jaar al zijn partij
slechts in toom houden door
het gewenste EG-lidmaat-
schap te koppelen aan het
minder bejubelde Navo-lid-
maatschap. Een Spaans adios
voor de Navo zou de affiniteit
met het democratisch deel
van Europa hebben kunnen
verslappen, zeker in een land
met weinig democratische
tradities. Ook Portugal zou
dan hebben moeten leren le
ven met een nieuw isolement,
want Europa wilde allen het
hele Iberisch schiereiland in
de EG en niet slechts Portu-
Tenslotte het pychologi-
sche en historische belang
van Portugals en Spanje's
toetreding. Sinds de beide
landen zich weer schoorvoe
tend op het democratische
pad bewegen, raakten zij zich
steeds meer bewust van het
eeuwenlange 'gemis' van
Europa. Een Spaanse histori
cus zei het deze week zo: „Ze
ker vier eeuwen lang heeft
het denkende, moderniseren
de element in de Spaanse sa
menleving een collectief
minderwaardigheidscomplex
gehad, omdat het door de
Contrareformatie afgesloten
werd van de nieuwe stromin
gen in het Europese denken.
Dat mondde uit in een psy
chologisch en feitelijk isole
ment: vooral vanaf het Con
gres van Wenen, waar Span
je met een kluilje in het riet
werd gestuurd, hoewel het
Spaanse volk in de voorhoede
van het gevecht tegen Napo
leon had gestaan. Uitgeput
en verpauperd door die strijd
sloot Spanje zich op in zich
zelf en maakte verschrikke
lijke maatschappelijke span
ningen door, onder een
uiterst droevig soort macht
hebbers. Koning Fernando
VII was een ramp voor onze
hele negentiende eeuw. ERen
korte opleving werd teniet
gedaan door de burgeroorlog
vban 1936-1939 en bovenal
door Franco, want met zijn
dictatuur werd het isolement
totaal".
De Portugese schrijver
Antonio de Figuereido
schrijft het isolement van
zijn land o.a. toe aan het feit,
dat Portugal totaal niet be
roerd werd door de grote
Eruopese revoluties van de
moderne tijden, niet door de
reformatie, niet door de Ver
lichting en niet door de Indu
striële Revolutie. Wellicht
wat zwart-wit gesteld, maar
in grote lijnen juist en het is
zeker waar, dat de fanatieke
Salazar er zijn levensmissie
van heeft gemaakt, elke
vooruitgang doelbewust ver
van Portugal en zijn volk te
houden, want moderniteiten
zouden in zijn visie de waar
dige identiteit van zijn volk
aantasten.
Portugal en in mindere
mate Spanje zullen nog veel
Europese trauma's moeten
verwerken, maar Portugal
en Spanje zullen vooreerst
ook met elkaar in het reine
moeten komen. Voor Portu
gal is Spanje tenslotte de tra
ditionele vijand, die de Por
tugezen in de afzondering
drong. Niet geheel onaanne
melijk is, dat de relaties tus
sen de Iberische landen, een
maal in de EG, zullen ver
slechteren. Lissabon en Ma-
drid zitten verre van op éen
lijn als het gaat over de han
del, investeringen, visserij
beleid, olijfolie- en wijnber
gen.
Op dit moment is er noch
in Madrid noch in Lissabon
bijster veel reden om feestte
vieren. Felipe Gonzalez
Mario Soares worstelen mel
grote binnenlandse polities®
problemen en wat Soares be
treft is het zelfs de vraag,01
hij eind deze week nog Pre'
mier van Portugal zal zijn.
Bij de knallende campag'
nekurken in Portugal e
Spanje verschrompelen dez
problemen vandaag tot m
cro-schaal, want de eers
toast op een nieuw tijdpe
mag vooral geen kwa
dronk worden.
Van een
onzer verslaggevers
OEN HAAG - Bij de PTT is
veertien dagen na de over
val op een posttrein bij Am
sterdam nog geen enkele
claim binnengekomen.
Daaruit kan, aldus een
woordvoerder van het PTT-
hoofdbureau in Den Haag,
worden afgeleid dat alle
aangetekende stukken zijn
teruggevonden.
Ook heeft er kennelijk
niemand een verwachte
brief of briefkaart gemist.
Volgens de PTT-woordvoer-
Vlie
Van een onzer
dat het aantal vliegval
cordhoogte bereikt. D
spreken van een speet
aantal vliegreizen.
Vooral Griekenland ma
[enorme belangstelling. Ov
touroperators de fors toe
wacht'.
Bij Arke Reizen zijn nu al 70
■procent meer vliegvakanties
geboekt dan in 1984. Arke
houdt het erop dat dit seizoen
een absoluut record op het ge-
Van onze Haagse redactie
DEN HAAG - Bedrijven die
vervuiling van de bodem ver
oorzaken kunnen hiervoor
voortaan aansprakelijk wor
den gesteld. Aan deze aan
sprakelijkheid is een maxi
mumbedrag gebonden.
De Tweede Kamer besloot
dit, gisteren met alleen de WD
itegen en zeer tegen de zin van
het kabinet.
Minister Korthals Altes
(Justitie) liet de kamer vorige
nveek schriftelijke weten te
vrezen dat bedrijven die aan
sprakelijk worden gesteld in
de toekomst altijd naar de
rechter zullen stappen om dat
aan te vechten. De minister is
van mening dat deze zaak veel
beter geregeld kan worden
door een bepaling in het nieuw
'Burgerlijk Wetboek. In het nu
aangenomen wijzigingsvoor
stel van Lansink is expliciet
opgenomen dat de rechter de
verplichting tot schadevergoe
ding kan matigen.
DE FNV gaat de verkiezingsprog
vergelijken met het FNV-progra
voor nieuwe kansen'. Het result
campagne onder de aandacht v
een tijdstip dat correspondeert
de politieke partijen voor de k
FNV heeft daar 3 miljoen gulden
(ijkertijd wordt bekend dat FNV-v
op de kandidatenlijst van de Pvd
lieleider De Vries tot de uitspra
PvdA-Kamerlid Kok een afscheid
'Tijgt'. Met andere woorden: de
zingscampagne van de kersver
man maakte het nog bonter do
kwalificeren als het 'gebruiken v
een politieke campagne'. Dat
naar aanleiding daarvan betiteld
m°ge in dat licht geen verwonde
De FNV op het politieke pad.
alsof de Nederlandse vakcentral
ke CNV - in het verleden nimm
tuurlijk, de vakcentrales zijn ge
vorming maar als belangwekke
groeperingen zouden ze geen kn
niet zouden proberen die politiek
Ue afgelopen acht jaren hebbe
9eprobeerd hun sociaal-econo'
nenhof ingang te doen vinden. E
DAT heeft de vakbeweging dani
nen het CNV serieuze plannen
^°or het CDA te creëren. Een pr
™et alleen wordt geluisterd naar
orengen, maar die die inbreng
n°°r er in de politieke besluitv
jouden, iets dat van het CDA -1
°Pen jaren bepaald niet kan wor
fmn vakbeweging staat ook va
onder sterke druk. De ledentalle
navenant gedaald. Dat de ce~
ik k? hebben uitgezet (die zelf
ach wordt erkend) is prijzens
aarmee ondanks de tegenwer'
I ot te hebben in het politieke s
siische programma enige kans
zal sociaa|-economische beleid
r ,®r na de Kamerverkiezinge
het rn 'n Catshuis moeten k
rinL reeds lang opgegeven
ds i n,van ^DA aan WD en and
'nvloed van de.vakcentrale o~
FmV/ en VVD zouden enig re
z„,;,voor de Kamerverkiezinge
waï. en' zoals 'n de jaren n
ano 'n roorris-katbolieke kring.
®rs dan drie partijprogramm
ten ^elfs de conc|usie daa
