'Mijn werk is een waarschuwing voor de moordenaars van morgen9 De Gra; bedwini Rosola faam al sprinte: Lavainne feest ploe, Amerika bindt de strijd aan met het analfabetisme ONBEGREPEN KOLONIE VERKEERT IN EEN ECONOMISCHE MALAISE Nazi-jager Wiesenthal blijft speuren naar oorlogsmisdadigers DONDERDAG 6 JUN11985 EXTRA Standvastig Actie Oorzaak Schaamte Geheugen Vluchtweg Hofland vijfde Tibet betaalt hoge prijs voor Chinese 'bevrijding' Door Mary-Louise O'Callaghan LHASA - In de straten van Lhasa, de hoofd stad van Tibet, staat de tijd al eeuwenlang stil. Groezelige pelgrims lig gen geknield in de modderi ge straten, waar riool en af voer nog onbekend zijn. Buiten de stad werken de vrouwen zij aan zij op het uitgestrekte land, met als enig gereedschap een schop, vastgemaakt aan een stuk touw, waarmee ze de harde en onwillige grond omploe gen. Stromend water is op dit zogenaamde 'dak van de we reld' alleen weggelegd voor een paar bevoorrechte Chi nese kaderleden en toeris ten. Men verplaatst zich te voet of per jak en wanneer je geluk hebt, kan je er 45 jaar worden. Toen communistisch Chi na in 1950 Tibet binnenviel, wilde het drie dingen berei ken: het 'bevrijden' van de Tibetaanse bevolking uit hun levenslange 'slavernij', het veroveren van de na tuurlijke grondstoffen in het gebied Tibet is rijk aan ura nium en het scheppen van een grote industriële en mi litaire veiligheidszone, die China moest scheiden van haar toenmalige vijanden Rusland en India. Terwijl het de rest van China's bevolking steeds be ter gaat als gevolg van de nieuwe economische hervor mingen en het gedeeltelijk opengooien van het land, vertoont Tibet echter nog al tijd de klassieke symptomen van een onbegrepen kolonie. De delicate economische balans van het land werd to taal verstoord door de Chi nese bezetting. Ondanks de enorme subsidies vanuit Pe king die het land voor de on dergang moeten behoeden, heeft Tibet nooit een eigen industriële basis weten op te bouwen. De bevolking is arm en staat over het alge meen nog steeds wantrou wend tegenover de Chinese bezetter. De 'bevrijding' van het koninkrijk van de dalai lama verdreef deze koning god weliswaar als balling naar India, maar zijn afwe zigheid heeft het religieuze vuur van de bevolking al leen maar aangewakkerd. Het enige werkelijke suc ces dat China in Tibet ge boekt heeft, is dat het gebied in inderdaad in een militair bolwerk veranderd is. On danks het gebrek aan sa menwerking met de plaatse lijke bevolking heeft China honderduizenden militairen naar het gebied gestuurd. De bezetting van Tibet heeft Peking handenvol geld aan subsidies gekost en het land bovendien ook slechte publiciteit opgeleverd. Het zijn echter de Tibetanen zelf, die de hoogste prijs voor de bezetting moeten betalen. De 53-jarige Yishi Chun- pei is al sinds zijn elfde monnik. Hij werd opgeleid in het klooster van Deprung aan de rand van Lhasa. Voor een monnik ziet hij en onge bruikelijk gespierd uit: het gevolg van twintig jaar werken in een steengroeve in Chinese gevangenschap. In 1959 verliet hij, zoals zoveel andere monnikken uit die tijd, het klooster ech ter en verbrak hij de boed dhistische gelofte van ge weldloosheid om zich bij de strijd tegen de bezetters te voegen. Deze opstand, die elf dagen duurde, leidde tot de grootscheepse executies van monnikken, Tibetaanse functionarissen en aanhan gers van de dalai lama, die zelf in de eerste uren van ge weld naar India uitgeweken was. Monnik Yi bracht het er levend af. Zijn enige zorg was dat hij de dalai lama nooit meer zou zien. „Ik werd er van beschuldigd een lijfwacht van de veertiende dalai lama te zijn en werd veroordeeld tot het werken in een steengroe ve.'s Avonds werd ik opge sloten in een klein kamertje. Ik was veel ziek en mijn grootste angst was dat ik zou sterven zonder de dalai lama nog te zien." In Tibet staat de tijd al eeuwenlang stil. Riool en stromend water zijn er onbekend en de bevolking leeft onder armoe dige omstandigheden. - FOTO ARCHIEF DE STEM Volgens de regering in ballingschap van de dalai lama zijn bij de executies van 1959 en tijdens de cultu rele revolutie meer dan één miljoen Tibetanen om het leven gekomen. In 1980 schatte men dat tien procent van de bevolking wel eens door de Chinese autoriteiten gevangen was genomen. Ondanks de zware druk die China op de Tibetanen uitoefent, is de bevolking standvastig in haar weige ring tot samenwerking. Het door China beloofde econo mische wonder heeft zich niet voltrokken. Aan de traditionele econo mie van Tibet kwam voor goed een einde in de jaren na de Chinese bezetting. De toch al magere voedselvoor raad werd opgegeten door Chinese troepen en arbei ders en zo kreeg Tibet voor het eerst in de geschiedenis te maken met een hongers nood. Tijdens de culturele revo lutie in de jaren daarna werden de Tibetanen ge dwongen wintertarwe te gaan verbouwen in plaats van gerst, dat al eeuwenlang op de winderige hoogvlak ten groeide. Ook nu lijdt Ti bet nog altijd onder de ar moede die dit beleid met zich mee bracht. In 1980 gaven de Chinese autoriteiten toe dat een der de van de Tibetanen er slechter aan toe was dan voor de bezetting. Hoewel er tegenwoordig weer gerst op de Tibetaanse hoogvlakten verbouwd wordt, is een groot gedeelte van het land uitgeput door het langdurige gebruik van kunstmest tij dens de culturele revolutie. De economie van Tibet is nog altijd volledig afhanke lijk van de landbouw, de Ti betaanse bevolking nog al tijd in weinig anders geïnte resseerd dan het hoeden van hun kudde jaks en het ver bouwen van gerst. Maar de oogst is gering en de voor raad bijna uitgeput na vier jaar droogte. Sinds de bezetting ver trouwt de Tibetaanse econo mie op de subsidies van Pe king om te overleven. Om dat het gebied hoegenaamd geen eigen industrie heeft, worden de subsidies voorna melijk gebruikt om in China geproduceerde artikelen te kopen. De Chinese leiders willen dat de produktie in Tibet in 2000 verviervoudigd zal zijn. Daarvoor heeft het land echter nog eens 1,5 mil jard dollar subsidie nodig. Copyright The Guardian/De Stem WASHINGTON(AFP) - In de Verenigde Staten is een grote campagne tegen het analfabetisme gestart. De campagne wordt ge voerd door een groot aan tal organisaties onder lei ding van de Raad voor de Alfabetisering en moet de komende tijd uitmonden in een groots opgezette actie in 25 steden. Mensen van 55 jaar en ouder zullen leeftijdgeno ten leren lezen en schrij ven. Onder die leeftijdsca tegorie zijn de meeste analfabeten. In de VS kun nen 27 miljoen mensen niet of nauwelijks lezen en schrijven. Tegelijk met de alfabeti seringscampagne gaat een actie van het ministerie van onderwijs van start, waarbij kinderen worden gestimuleerd meer te gaan lezen en minder naar de televisie te kijken. Een stu die, uitgevoerd onder su pervisie van minister Wil liam Bennett, heeft uitge wezen dat het Amerikaan se kind gemiddeld vier mi nuten per dag leest terwijl er gemiddeld twee uur per dag naar de televisie wordt gekeken. Volgens officiële cijfers zijn er naast de 27 miljoen analfabeten in de Verenig de Staten ook nog eens 46 miljoen mensen die wel kunnen lezen maar die bij na nooit een boek of krant ter hand nemen. Van de 158 lidstaten van de Ver enigde Naties nemen de VS de 49e plaats in waar het gaat om het vermogen van de bevolking te kunnen le zen en schrijven. De oorzaak van dit anal fabetisme, in een land waar een leerplicht tot 16 jaar geldt, is niet eens zo zeer het schoolverzuim. 'Ik kreeg er ieder jaar minder zin in', vertelt Gilbert Hughes, een ongeletterde zakenman, in een vraagge sprek met de Washington Post. 'Toen ik 13 was kon ik de school niet meer zien. Op m'n 14e ben ik bij mijn vader in de zaak gaan wer ken'. Mary Ra tan, 39 jaar, was de oudste van 14 kinderen en ging pas naar school toen er thuis niets meer te doen viel. Victor, 34 jaar, ging van de technische school op zijn 16e zonder echt goed te kunnen lezen. Hij vergat snel wat hij had geleerd. De meeste analfabeten schamen zich voor hun handicap en leven van uit vluchten opdat maar nie mand in de gaten heeft dat ze niet kunnen lezen. Mary Ratan bijvoorbeeld neemt nooit de autobus maar ge bruikt altijd taxi's. Victor bestelt steeds hetzelfde in een restaurant en neemt iedere dag dezelfde auto bus waarvan hij zich de route herinnert. Gilbert Hughes, de za kenman, gebruikt een bandrecorder om namen en telefoonnumers op te nemen. Zijn vrouw betaalt de rekeningen en beant woordt de post terwijl een werknemer uit zijn bedrijf zich met de orders bezig houdt. De volwassen analfabe ten zijn meesters in het 'vinden van een goed ex cuus', zegt Elsa Angel, voorzitster van de Raad voor de Alfabetisering in de staat Noord-Virginia. In een supermarkt bijvoor beeld zeggen ze tegen de cassière dat ze hun bril zijn vergeten of ze vragen een andere klant waar een be paald merk jam staat dat ze jammer genoeg zelf niet kunnen vinden. Analfabeten hebben vol gens mevrouw Angel dan ook 'een zeer goed geheu gen ontwikkeld'. Gilbert Hughes beaamt dat: 'Als ik een keer ergens ben ge weest, weet ik die plek al tijd terug te vinden. Het is op een bepaalde manier net als bij een gehandicap te. Als je blind wordt, pro beer je dat te compenseren en naar een soort vervan ging te zoeken'. Totdat op een dag de handicap zó groot wordt dat men alsnog besluit te gaan leren lezen. Een scheiding kan de oorzaak zijn, schaamte naar de kin deren toe of, zoals in het geval van Viqtor^wndat het uiterst moeilijk wordt werk te vinden omdat men het briefje van het Ar beidsbureau niet kan in vullen. De campagne van de Raad voor de Alfabetise ring richt zich op dit mo ment op vier miljoen Ame rikanen. Gerard Kessels WENEN - Simon Wiesen- thal: „Ik een nazi-jager? Ik voel me niet als een joodse James Bond! Nu, veertig jaar na de oorlog, moet ik zeggen dat we al len gefaald hebben. Als we werkelijk de les uit de oor log getrokken hadden, zou den Biafra, Oeganda, Cambodja en My Lai niet mogelijk zijn geweest. Maar we zijn gewend ge raakt aan volkerenmoord." Het Joods Documenta- tie-Centrum in Wenen lijkt niet meer van deze wereld: een oude, als kan toor ingerichte etagewo ning. Hier heeft de moderne techniek zijn intrede nog niet gedaan. Geen zacht ruisende computers, die in ijltempo duizenden gege vens rangschikken en combineren, maar vergeel de mappen en ordners in eenvoudige stalen boeken kasten. Het Centrum ver trouwt geheel op de oudste computer die de wereld kent: de menselijke herse nen. Vrijwel alle informa tie die het Centrum verza melt over gevluchte nazi- misdadigers zit in het hoofd van zijn directeur, Simon Wiesenthal. Op 5 mei 1945 werd hij door de Amerikanen uit het concentratie-kamp Mauthausen bevrijd. Sindsdien wijdt hij zijn le- .ven aan het opsporen van de architecten en uitvoer ders van de Holocaust. Wiesenthal: „In 1948 heb ik het Documentatie-Cen- trum gesticht met dertig vrijwilligers. Wij voelden dat het leven alleen verder kan gaan, als er gerechtig heid heerst." Hij is nu 76, maar van vermoeidheid of sleet nog geen spoor. Duizenden en duizenden nazi's kent hij niet alleen bij naam, maar hij weet ook exact welke vluchtweg ze na de Holo caust genomen hebben. Het vaak uiterst moeizame puzzelwerk van Wiesen- thai - dat veel kampbeulen die zich al lang veilig waanden, toch nog voor hun rechters bracht - heeft hem vooral de laatste jaren veel waardering en erken ning gebracht. In Los An geles is een 'Simon Wie senthal Center' opgericht, dat ook speurwerk ver richt en de herinnering aan de Holocaust levendig houdt. Wiesenthal heeft vijf ere-doctoraten gekre gen, is ere-burger van tal van steden. Gouverneur Cuomo van de staat New York riep de 13e juni uit tot 'Simon Wiesenthal-Day'. Met president Reagan sprak Wiesenthal over de hulp die de Amerikaanse regering zou kunnen bie den bij het oppakken van nazi's. Nog veel meer handlan gers van de Holocaust zou den zich voor hun daden hebben moeten verant woorden, als er niet de Koude Oorlog was ge weest. Toen Hitler-Duits- land verslagen was, ston den Amerika en de Sovjet- Unie al snel als nieuwe te genstanders tegenover el kaar. De bereidheid om de nazi's ter verantwoording te roepen zakte tot het nul punt. Het Westen had Duitsland weer nodig in de strijd tegen het communis me. „De nazi's zijn de enige winnaars geweest van de KoUde Oorlog. Van 1948 tot 1960 is er in het geheel niets gedaan aan het op sporen van de beulen. Uiterst kostbare tijd is Simon Wiesenthal: „In de Westerse democratieën sluimert het dagelijks fascisme.' destijds verstreken. Het Internationale Rode Kruis en allerlei dubieuze Vati caanse organisaties heb ben in die periode nazi's papieren gegeven op basis waarvan ze visa hebben gekregen in tal van Arabi sche en Zuidamerikaanse landen." Hoe succesvol Wiesent- hals arbeid ook is geweest, slechts een fractie van de beulen heeft ooit voor een rechtbank gestaan. Meer dan 150.000 mensen waren direct bij de misdaden be trokken. Nog geen geen 7.000 werden er in de Bondsrepubliek veroor deeld. Tegen 1200 a 1300 beulen worden nog proces sen voorbereid in West- Duitsland. Er zijn de laat ste jaren meer vrijspraken dan veroordelingen ge weest. „Hier in Oosten rijk", zegt Wiesenthal, „zijn twee nazi's vrijge sproken die de gaskamers bouwden en reparaties uit voerden als dat nodig was." „Alleen al in de Verenig- - FOTO ARCHIEF DE STEM de Staten leven 3.000 colla borateurs en ik heb hier een lijst met de namen van 218 Russische SS-officie- ren uit de Oekraïne die nu in Canada leven. We gaan nu langzaam naar een bio logische oplossing van het probleem toe. Het is vaak gemakkelijker om de da der dan om getuigen te vinden." „Wij hebben heel goede relaties met de Duitse jus titie en wij hebben er ook begrip voor dat de proces sen in West-Duitsland vaak zo lang duren. De verdachten moeten alle rechten krijgen, omdat we niet willen dat ons verwe ten wordt dat wij hen, net als in het Derde Rijk, niet alle rechten hebben toege staan. De DDR heeft op honderden verzoeken om rechtshulp, om getuigen te horen, niets laten horen. Ook uit Tsjechoslowakije komt niets. Rusland heeft veel beloofd, maar niets gedaan. Polen is het enige land dat samenwerkt. Het is een land waar elke fami lie wel iemand verloren heeft. „Mijn standpunt is dat het zo verschrikkelijk is wat er gebeurd is, dat het niet bestraft kan worden. De kamparts Mengele heeft 400.000 joden het gas in gestuurd. Hij is nu 74 en zou waarschijnlijk levens lang krijgen. Maar het proces zelf zou vanuit op voedkundig en historisch perspectief veel belangrij ker zijn dan de straf. Deze oude nazi's spelen geen rol meer, maar intussen heb ben we er twee nieuwe ge neraties bij gekregen. Er zijn neo-nazi's die roepen dat er geen Holocaust heeft plaats gevonden, dat er geen gaskamers geweest zijn. Een proces tegen Mengele zou deze propa ganda beter kunnen weer leggen dan welke wet dan ook." Onder de oppervlakte van de democratieën in West-Europa sluimert wat Wiesenthal het 'dagelijks fascisme' noemt. Daarover sprak hij in februari voor het Europees Parlement in Straatsburg. „Van de tien miljoen leden van de nazi partij in Duitsland hebben er negen miljoen de oorlog overleefd. Een deel daar van is na de oorlog gewoon lid geworden van de nieu we democratische partijen, de anderen hebben elke politieke activiteit ge staakt. Wij krijgen hier brieven uit Duitsland van mensen die schrijven dat hun baas op het werk vol strekt onmogelijk is tegen zijn ondergeschikten, vooral tegen buitenlan ders. Politiek zwijgt hij, maar hij ontlaadt al zijn agressie tegen de buiten landers. Vroeger waren het de joden, nu zijn het buitenlanders. Dat is wat ik het dagelijks fascisme noem." „Ons werk hier is een waarschuwing aan het adres van de moordenaars van morgen. Wij hadden vroeger geen notie van wat er te gebeuren stond. Ik ben opgegroeid in Polen en wij dweepten thuis met de Duitse cultuur. Als mijn moeder me terecht wilde wijzen, pakte ze een boek uit de kast en las ze een ci taat voor van Goethe of Schiller. Toen ik als stu dent van Hitier hoorde, te kende ik karikaturen. Die man had toch geen enkele kans in een cultuurland als Duitsland?" „Wat er toen gebeurd is, kan zich herhalen. Als het over tien of vijftien jaar weer gebeurt, moeten de misdadigers weten dat ze ook vijftig jaar later nog achtervolgd zullen worden, dat ze geen rust zullen hebben. Dat is de zin van ons werk. Er zijn nazi-mis dadigers in Zuid-Amerika die geen vier weken in het zelfde bed kunnen slapen. NEC vai NIJMEGEN (ANP) - hun openingswedstrijd gelijkspel (0-0) afgesloten der de 7000 toeschouwers teleurstellende uitslag. 1 heerste, die in het afgelop het stadion voorkwam. Vo NEC moest noodgedwongen verdediger Mommertz missen, die met een spierblessure aan de kant bleef. Vervanger Van Rossum bleek evenwel geen verzwakking, want De Graaf schap-spits Booy kreeg weinig kansen. Alleen in de 24ste mi nuut kwam Booy los van zijn directe bewaker om vervol gens laatste man Visser han dig te omspelen. Na zijn voor zet werd de bal door Galgen- beid echter hoog overgewerkt. Kort daarvoor had Wilden beest een de beste kans van de wedstrijd. Van ongeveer acht tien meter haalde hij uit, maar de bal verdween via de paal weer in het veld. Doelman UITSLAGEN Uitslagen nacompetitie: FC Den Haag - RKC NEC - De Graafschap 2-0 0-0 STAND Stand nacompetitie: 1. FC Den Haag1 10 0 2 2-0 2. Graafschap10101 0-0 3. NEC101010-0 4. RKC1 0 010 0-2 DOMODOSSOLA (AFP) - 1 dag inDomodossola zijn r sprinter uit het Italiaanse tigd. De 28-jarige renner i pittoreske Noorditaliaanse r in de Giro. De finish-foto wees uit dat Rosola, die in zijn loopbaan nu negen Giro-etappes heeft ge wonnen, iets eerder het wiel over de streep drukte dan de bijna even rappe Zwitser Urs Freuler. Daarna volgde het vrijwel volledige peloton, waarin Johan van de Velde als negende eindigde. Bernard Hinault blijft de trotse bezitter van het rose leiderstricot. In de vlakke achttiende rit gebeurde vrijwel niets van be tekenis. BRt'CK - Peter Hofland be zette gisteren in de etappe van Wattens naar Brück, waarin de Gerlos-pas moest worden genomen, de vijfde plaats. De Roosendaler werd direct ge volgd door de Willebrorder Rudi van Vlimmeren. De Sovjet-renner Egimov, uie deel uitmaakte van een vier man sterke kopgroep, ham de leiding over van de Oostenrijker Trinkler. t'tslag: 1. Liehart (Oos) 138 km in 3.24.54, A Uegrenovitsj (Joe), 3. Hebner (DDR), 4. Fgimovjsov), 5. Hofland (Ned) op 2.15, 6. Vlimmeren (Ned), 59. Hofstede 67 John Pirard (Ned) op 12.33, 71. Nl CO van de KI under t (Ned), 75. Ansems (Ned), klassement: 1. Egimov 19.30.07, Hebner op 18 sec., 3. Trinkler op 2.09, Hofland op 4.23, 51. Hofstede op 9.02, Ki..«Ün Emmeren op 14.20, 65. Van de juimdert op 22.12,66. Ansems op 22.24, 73. "rard op 34 44 I Tix.Zan onze sportredactie ^XEMBURG - Adrie van "oei wilde het debuut als luii r van Jan Raas op" in h ren me* een overwinning Rn Proloog van de 'open' am Van Luxemburg. De Pki^T 21"jarige Fransman st's'°Phe Lavainne ver fde het feest. va„6^e zoveelste ontdekking SptVl Oyrille Guimard reed het lornjdcitie over 2,3 ki- het r.er in c'e hoofdstad van cnv,.. 00thertogdom twee se- der fn sne'ier dan de Braban- ste Havainne startte als laat- de R ^tiaalde vorig jaar in eni ''n<^e van Luxemburg zijn Profs overwinning bij de mêrL veid van 84 deelne- '54 profs, 30 amateurs)

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1985 | | pagina 6