'Mijn werk is een waarschuwing
voor de moordenaars van morgen9
De Gra;
bedwini
Rosola
faam al
sprinte:
Lavainne
feest ploe,
Amerika bindt
de strijd aan met
het analfabetisme
ONBEGREPEN KOLONIE VERKEERT IN EEN ECONOMISCHE MALAISE
Nazi-jager Wiesenthal blijft speuren naar oorlogsmisdadigers
DONDERDAG 6 JUN11985
EXTRA
Standvastig
Actie
Oorzaak
Schaamte
Geheugen
Vluchtweg
Hofland vijfde
Tibet betaalt hoge prijs
voor Chinese 'bevrijding'
Door Mary-Louise O'Callaghan
LHASA - In de straten van Lhasa, de hoofd
stad van Tibet, staat de tijd al eeuwenlang
stil.
Groezelige pelgrims lig
gen geknield in de modderi
ge straten, waar riool en af
voer nog onbekend zijn.
Buiten de stad werken de
vrouwen zij aan zij op het
uitgestrekte land, met als
enig gereedschap een schop,
vastgemaakt aan een stuk
touw, waarmee ze de harde
en onwillige grond omploe
gen.
Stromend water is op dit
zogenaamde 'dak van de we
reld' alleen weggelegd voor
een paar bevoorrechte Chi
nese kaderleden en toeris
ten. Men verplaatst zich te
voet of per jak en wanneer
je geluk hebt, kan je er 45
jaar worden.
Toen communistisch Chi
na in 1950 Tibet binnenviel,
wilde het drie dingen berei
ken: het 'bevrijden' van de
Tibetaanse bevolking uit
hun levenslange 'slavernij',
het veroveren van de na
tuurlijke grondstoffen in het
gebied Tibet is rijk aan ura
nium en het scheppen van
een grote industriële en mi
litaire veiligheidszone, die
China moest scheiden van
haar toenmalige vijanden
Rusland en India.
Terwijl het de rest van
China's bevolking steeds be
ter gaat als gevolg van de
nieuwe economische hervor
mingen en het gedeeltelijk
opengooien van het land,
vertoont Tibet echter nog al
tijd de klassieke symptomen
van een onbegrepen kolonie.
De delicate economische
balans van het land werd to
taal verstoord door de Chi
nese bezetting. Ondanks de
enorme subsidies vanuit Pe
king die het land voor de on
dergang moeten behoeden,
heeft Tibet nooit een eigen
industriële basis weten op te
bouwen. De bevolking is
arm en staat over het alge
meen nog steeds wantrou
wend tegenover de Chinese
bezetter. De 'bevrijding' van
het koninkrijk van de dalai
lama verdreef deze koning
god weliswaar als balling
naar India, maar zijn afwe
zigheid heeft het religieuze
vuur van de bevolking al
leen maar aangewakkerd.
Het enige werkelijke suc
ces dat China in Tibet ge
boekt heeft, is dat het gebied
in inderdaad in een militair
bolwerk veranderd is. On
danks het gebrek aan sa
menwerking met de plaatse
lijke bevolking heeft China
honderduizenden militairen
naar het gebied gestuurd.
De bezetting van Tibet
heeft Peking handenvol geld
aan subsidies gekost en het
land bovendien ook slechte
publiciteit opgeleverd. Het
zijn echter de Tibetanen
zelf, die de hoogste prijs
voor de bezetting moeten
betalen.
De 53-jarige Yishi Chun-
pei is al sinds zijn elfde
monnik. Hij werd opgeleid
in het klooster van Deprung
aan de rand van Lhasa. Voor
een monnik ziet hij en onge
bruikelijk gespierd uit: het
gevolg van twintig jaar
werken in een steengroeve
in Chinese gevangenschap.
In 1959 verliet hij, zoals
zoveel andere monnikken
uit die tijd, het klooster ech
ter en verbrak hij de boed
dhistische gelofte van ge
weldloosheid om zich bij de
strijd tegen de bezetters te
voegen. Deze opstand, die elf
dagen duurde, leidde tot de
grootscheepse executies van
monnikken, Tibetaanse
functionarissen en aanhan
gers van de dalai lama, die
zelf in de eerste uren van ge
weld naar India uitgeweken
was.
Monnik Yi bracht het er
levend af. Zijn enige zorg
was dat hij de dalai lama
nooit meer zou zien. „Ik
werd er van beschuldigd een
lijfwacht van de veertiende
dalai lama te zijn en werd
veroordeeld tot het werken
in een steengroe
ve.'s Avonds werd ik opge
sloten in een klein kamertje.
Ik was veel ziek en mijn
grootste angst was dat ik
zou sterven zonder de dalai
lama nog te zien."
In Tibet staat de tijd al eeuwenlang stil. Riool en stromend water zijn er onbekend en de bevolking leeft onder armoe
dige omstandigheden. - FOTO ARCHIEF DE STEM
Volgens de regering in
ballingschap van de dalai
lama zijn bij de executies
van 1959 en tijdens de cultu
rele revolutie meer dan één
miljoen Tibetanen om het
leven gekomen. In 1980
schatte men dat tien procent
van de bevolking wel eens
door de Chinese autoriteiten
gevangen was genomen.
Ondanks de zware druk
die China op de Tibetanen
uitoefent, is de bevolking
standvastig in haar weige
ring tot samenwerking. Het
door China beloofde econo
mische wonder heeft zich
niet voltrokken.
Aan de traditionele econo
mie van Tibet kwam voor
goed een einde in de jaren na
de Chinese bezetting. De
toch al magere voedselvoor
raad werd opgegeten door
Chinese troepen en arbei
ders en zo kreeg Tibet voor
het eerst in de geschiedenis
te maken met een hongers
nood.
Tijdens de culturele revo
lutie in de jaren daarna
werden de Tibetanen ge
dwongen wintertarwe te
gaan verbouwen in plaats
van gerst, dat al eeuwenlang
op de winderige hoogvlak
ten groeide. Ook nu lijdt Ti
bet nog altijd onder de ar
moede die dit beleid met zich
mee bracht.
In 1980 gaven de Chinese
autoriteiten toe dat een der
de van de Tibetanen er
slechter aan toe was dan
voor de bezetting. Hoewel er
tegenwoordig weer gerst op
de Tibetaanse hoogvlakten
verbouwd wordt, is een
groot gedeelte van het land
uitgeput door het langdurige
gebruik van kunstmest tij
dens de culturele revolutie.
De economie van Tibet is
nog altijd volledig afhanke
lijk van de landbouw, de Ti
betaanse bevolking nog al
tijd in weinig anders geïnte
resseerd dan het hoeden van
hun kudde jaks en het ver
bouwen van gerst. Maar de
oogst is gering en de voor
raad bijna uitgeput na vier
jaar droogte.
Sinds de bezetting ver
trouwt de Tibetaanse econo
mie op de subsidies van Pe
king om te overleven. Om
dat het gebied hoegenaamd
geen eigen industrie heeft,
worden de subsidies voorna
melijk gebruikt om in China
geproduceerde artikelen te
kopen. De Chinese leiders
willen dat de produktie in
Tibet in 2000 verviervoudigd
zal zijn. Daarvoor heeft het
land echter nog eens 1,5 mil
jard dollar subsidie nodig.
Copyright The Guardian/De Stem
WASHINGTON(AFP) - In de Verenigde Staten is een
grote campagne tegen het analfabetisme gestart.
De campagne wordt ge
voerd door een groot aan
tal organisaties onder lei
ding van de Raad voor de
Alfabetisering en moet de
komende tijd uitmonden in
een groots opgezette actie
in 25 steden.
Mensen van 55 jaar en
ouder zullen leeftijdgeno
ten leren lezen en schrij
ven. Onder die leeftijdsca
tegorie zijn de meeste
analfabeten. In de VS kun
nen 27 miljoen mensen niet
of nauwelijks lezen en
schrijven.
Tegelijk met de alfabeti
seringscampagne gaat een
actie van het ministerie
van onderwijs van start,
waarbij kinderen worden
gestimuleerd meer te gaan
lezen en minder naar de
televisie te kijken. Een stu
die, uitgevoerd onder su
pervisie van minister Wil
liam Bennett, heeft uitge
wezen dat het Amerikaan
se kind gemiddeld vier mi
nuten per dag leest terwijl
er gemiddeld twee uur per
dag naar de televisie wordt
gekeken.
Volgens officiële cijfers
zijn er naast de 27 miljoen
analfabeten in de Verenig
de Staten ook nog eens 46
miljoen mensen die wel
kunnen lezen maar die bij
na nooit een boek of krant
ter hand nemen. Van de
158 lidstaten van de Ver
enigde Naties nemen de VS
de 49e plaats in waar het
gaat om het vermogen van
de bevolking te kunnen le
zen en schrijven.
De oorzaak van dit anal
fabetisme, in een land
waar een leerplicht tot 16
jaar geldt, is niet eens zo
zeer het schoolverzuim. 'Ik
kreeg er ieder jaar minder
zin in', vertelt Gilbert
Hughes, een ongeletterde
zakenman, in een vraagge
sprek met de Washington
Post. 'Toen ik 13 was kon ik
de school niet meer zien.
Op m'n 14e ben ik bij mijn
vader in de zaak gaan wer
ken'.
Mary Ra tan, 39 jaar, was
de oudste van 14 kinderen
en ging pas naar school
toen er thuis niets meer te
doen viel. Victor, 34 jaar,
ging van de technische
school op zijn 16e zonder
echt goed te kunnen lezen.
Hij vergat snel wat hij had
geleerd.
De meeste analfabeten
schamen zich voor hun
handicap en leven van uit
vluchten opdat maar nie
mand in de gaten heeft dat
ze niet kunnen lezen. Mary
Ratan bijvoorbeeld neemt
nooit de autobus maar ge
bruikt altijd taxi's. Victor
bestelt steeds hetzelfde in
een restaurant en neemt
iedere dag dezelfde auto
bus waarvan hij zich de
route herinnert.
Gilbert Hughes, de za
kenman, gebruikt een
bandrecorder om namen
en telefoonnumers op te
nemen. Zijn vrouw betaalt
de rekeningen en beant
woordt de post terwijl een
werknemer uit zijn bedrijf
zich met de orders bezig
houdt.
De volwassen analfabe
ten zijn meesters in het
'vinden van een goed ex
cuus', zegt Elsa Angel,
voorzitster van de Raad
voor de Alfabetisering in
de staat Noord-Virginia. In
een supermarkt bijvoor
beeld zeggen ze tegen de
cassière dat ze hun bril zijn
vergeten of ze vragen een
andere klant waar een be
paald merk jam staat dat
ze jammer genoeg zelf niet
kunnen vinden.
Analfabeten hebben vol
gens mevrouw Angel dan
ook 'een zeer goed geheu
gen ontwikkeld'. Gilbert
Hughes beaamt dat: 'Als ik
een keer ergens ben ge
weest, weet ik die plek al
tijd terug te vinden. Het is
op een bepaalde manier
net als bij een gehandicap
te. Als je blind wordt, pro
beer je dat te compenseren
en naar een soort vervan
ging te zoeken'.
Totdat op een dag de
handicap zó groot wordt
dat men alsnog besluit te
gaan leren lezen. Een
scheiding kan de oorzaak
zijn, schaamte naar de kin
deren toe of, zoals in het
geval van Viqtor^wndat
het uiterst moeilijk wordt
werk te vinden omdat men
het briefje van het Ar
beidsbureau niet kan in
vullen.
De campagne van de
Raad voor de Alfabetise
ring richt zich op dit mo
ment op vier miljoen Ame
rikanen.
Gerard Kessels
WENEN - Simon Wiesen-
thal: „Ik een nazi-jager?
Ik voel me niet als een
joodse James Bond! Nu,
veertig jaar na de oorlog,
moet ik zeggen dat we al
len gefaald hebben. Als we
werkelijk de les uit de oor
log getrokken hadden, zou
den Biafra, Oeganda,
Cambodja en My Lai niet
mogelijk zijn geweest.
Maar we zijn gewend ge
raakt aan volkerenmoord."
Het Joods Documenta-
tie-Centrum in Wenen
lijkt niet meer van deze
wereld: een oude, als kan
toor ingerichte etagewo
ning.
Hier heeft de moderne
techniek zijn intrede nog
niet gedaan. Geen zacht
ruisende computers, die in
ijltempo duizenden gege
vens rangschikken en
combineren, maar vergeel
de mappen en ordners in
eenvoudige stalen boeken
kasten. Het Centrum ver
trouwt geheel op de oudste
computer die de wereld
kent: de menselijke herse
nen. Vrijwel alle informa
tie die het Centrum verza
melt over gevluchte nazi-
misdadigers zit in het
hoofd van zijn directeur,
Simon Wiesenthal.
Op 5 mei 1945 werd hij
door de Amerikanen uit
het concentratie-kamp
Mauthausen bevrijd.
Sindsdien wijdt hij zijn le-
.ven aan het opsporen van
de architecten en uitvoer
ders van de Holocaust.
Wiesenthal: „In 1948 heb ik
het Documentatie-Cen-
trum gesticht met dertig
vrijwilligers. Wij voelden
dat het leven alleen verder
kan gaan, als er gerechtig
heid heerst."
Hij is nu 76, maar van
vermoeidheid of sleet nog
geen spoor. Duizenden en
duizenden nazi's kent hij
niet alleen bij naam, maar
hij weet ook exact welke
vluchtweg ze na de Holo
caust genomen hebben.
Het vaak uiterst moeizame
puzzelwerk van Wiesen-
thai - dat veel kampbeulen
die zich al lang veilig
waanden, toch nog voor
hun rechters bracht - heeft
hem vooral de laatste jaren
veel waardering en erken
ning gebracht. In Los An
geles is een 'Simon Wie
senthal Center' opgericht,
dat ook speurwerk ver
richt en de herinnering
aan de Holocaust levendig
houdt. Wiesenthal heeft
vijf ere-doctoraten gekre
gen, is ere-burger van tal
van steden. Gouverneur
Cuomo van de staat New
York riep de 13e juni uit tot
'Simon Wiesenthal-Day'.
Met president Reagan
sprak Wiesenthal over de
hulp die de Amerikaanse
regering zou kunnen bie
den bij het oppakken van
nazi's.
Nog veel meer handlan
gers van de Holocaust zou
den zich voor hun daden
hebben moeten verant
woorden, als er niet de
Koude Oorlog was ge
weest. Toen Hitler-Duits-
land verslagen was, ston
den Amerika en de Sovjet-
Unie al snel als nieuwe te
genstanders tegenover el
kaar. De bereidheid om de
nazi's ter verantwoording
te roepen zakte tot het nul
punt. Het Westen had
Duitsland weer nodig in de
strijd tegen het communis
me. „De nazi's zijn de enige
winnaars geweest van de
KoUde Oorlog. Van 1948 tot
1960 is er in het geheel
niets gedaan aan het op
sporen van de beulen.
Uiterst kostbare tijd is
Simon Wiesenthal: „In de Westerse democratieën sluimert het dagelijks fascisme.'
destijds verstreken. Het
Internationale Rode Kruis
en allerlei dubieuze Vati
caanse organisaties heb
ben in die periode nazi's
papieren gegeven op basis
waarvan ze visa hebben
gekregen in tal van Arabi
sche en Zuidamerikaanse
landen."
Hoe succesvol Wiesent-
hals arbeid ook is geweest,
slechts een fractie van de
beulen heeft ooit voor een
rechtbank gestaan.
Meer
dan 150.000 mensen waren
direct bij de misdaden be
trokken. Nog geen geen
7.000 werden er in de
Bondsrepubliek veroor
deeld. Tegen 1200 a 1300
beulen worden nog proces
sen voorbereid in West-
Duitsland. Er zijn de laat
ste jaren meer vrijspraken
dan veroordelingen ge
weest. „Hier in Oosten
rijk", zegt Wiesenthal,
„zijn twee nazi's vrijge
sproken die de gaskamers
bouwden en reparaties uit
voerden als dat nodig
was."
„Alleen al in de Verenig-
- FOTO ARCHIEF DE STEM
de Staten leven 3.000 colla
borateurs en ik heb hier
een lijst met de namen van
218 Russische SS-officie-
ren uit de Oekraïne die nu
in Canada leven. We gaan
nu langzaam naar een bio
logische oplossing van het
probleem toe. Het is vaak
gemakkelijker om de da
der dan om getuigen te
vinden."
„Wij hebben heel goede
relaties met de Duitse jus
titie en wij hebben er ook
begrip voor dat de proces
sen in West-Duitsland
vaak zo lang duren. De
verdachten moeten alle
rechten krijgen, omdat we
niet willen dat ons verwe
ten wordt dat wij hen, net
als in het Derde Rijk, niet
alle rechten hebben toege
staan. De DDR heeft op
honderden verzoeken om
rechtshulp, om getuigen te
horen, niets laten horen.
Ook uit Tsjechoslowakije
komt niets. Rusland heeft
veel beloofd, maar niets
gedaan. Polen is het enige
land dat samenwerkt. Het
is een land waar elke fami
lie wel iemand verloren
heeft.
„Mijn standpunt is dat
het zo verschrikkelijk is
wat er gebeurd is, dat het
niet bestraft kan worden.
De kamparts Mengele
heeft 400.000 joden het gas
in gestuurd. Hij is nu 74 en
zou waarschijnlijk levens
lang krijgen. Maar het
proces zelf zou vanuit op
voedkundig en historisch
perspectief veel belangrij
ker zijn dan de straf. Deze
oude nazi's spelen geen rol
meer, maar intussen heb
ben we er twee nieuwe ge
neraties bij gekregen. Er
zijn neo-nazi's die roepen
dat er geen Holocaust heeft
plaats gevonden, dat er
geen gaskamers geweest
zijn. Een proces tegen
Mengele zou deze propa
ganda beter kunnen weer
leggen dan welke wet dan
ook."
Onder de oppervlakte
van de democratieën in
West-Europa sluimert wat
Wiesenthal het 'dagelijks
fascisme' noemt. Daarover
sprak hij in februari voor
het Europees Parlement in
Straatsburg. „Van de tien
miljoen leden van de nazi
partij in Duitsland hebben
er negen miljoen de oorlog
overleefd. Een deel daar
van is na de oorlog gewoon
lid geworden van de nieu
we democratische partijen,
de anderen hebben elke
politieke activiteit ge
staakt. Wij krijgen hier
brieven uit Duitsland van
mensen die schrijven dat
hun baas op het werk vol
strekt onmogelijk is tegen
zijn ondergeschikten,
vooral tegen buitenlan
ders. Politiek zwijgt hij,
maar hij ontlaadt al zijn
agressie tegen de buiten
landers. Vroeger waren
het de joden, nu zijn het
buitenlanders. Dat is wat
ik het dagelijks fascisme
noem."
„Ons werk hier is een
waarschuwing aan het
adres van de moordenaars
van morgen. Wij hadden
vroeger geen notie van wat
er te gebeuren stond. Ik
ben opgegroeid in Polen en
wij dweepten thuis met de
Duitse cultuur. Als mijn
moeder me terecht wilde
wijzen, pakte ze een boek
uit de kast en las ze een ci
taat voor van Goethe of
Schiller. Toen ik als stu
dent van Hitier hoorde, te
kende ik karikaturen. Die
man had toch geen enkele
kans in een cultuurland als
Duitsland?"
„Wat er toen gebeurd is,
kan zich herhalen. Als het
over tien of vijftien jaar
weer gebeurt, moeten de
misdadigers weten dat ze
ook vijftig jaar later nog
achtervolgd zullen worden,
dat ze geen rust zullen
hebben. Dat is de zin van
ons werk. Er zijn nazi-mis
dadigers in Zuid-Amerika
die geen vier weken in het
zelfde bed kunnen slapen.
NEC
vai
NIJMEGEN (ANP) -
hun openingswedstrijd
gelijkspel (0-0) afgesloten
der de 7000 toeschouwers
teleurstellende uitslag. 1
heerste, die in het afgelop
het stadion voorkwam.
Vo
NEC moest noodgedwongen
verdediger Mommertz missen,
die met een spierblessure aan
de kant bleef. Vervanger Van
Rossum bleek evenwel geen
verzwakking, want De Graaf
schap-spits Booy kreeg weinig
kansen. Alleen in de 24ste mi
nuut kwam Booy los van zijn
directe bewaker om vervol
gens laatste man Visser han
dig te omspelen. Na zijn voor
zet werd de bal door Galgen-
beid echter hoog overgewerkt.
Kort daarvoor had Wilden
beest een de beste kans van de
wedstrijd. Van ongeveer acht
tien meter haalde hij uit, maar
de bal verdween via de paal
weer in het veld. Doelman
UITSLAGEN
Uitslagen nacompetitie:
FC Den Haag - RKC
NEC - De Graafschap
2-0
0-0
STAND
Stand nacompetitie:
1. FC Den Haag1 10 0 2 2-0
2. Graafschap10101 0-0
3. NEC101010-0
4. RKC1 0 010 0-2
DOMODOSSOLA (AFP) - 1
dag inDomodossola zijn r
sprinter uit het Italiaanse
tigd. De 28-jarige renner i
pittoreske Noorditaliaanse r
in de Giro.
De finish-foto wees uit dat
Rosola, die in zijn loopbaan nu
negen Giro-etappes heeft ge
wonnen, iets eerder het wiel
over de streep drukte dan de
bijna even rappe Zwitser Urs
Freuler. Daarna volgde het
vrijwel volledige peloton,
waarin Johan van de Velde als
negende eindigde. Bernard
Hinault blijft de trotse bezitter
van het rose leiderstricot.
In de vlakke achttiende rit
gebeurde vrijwel niets van be
tekenis.
BRt'CK - Peter Hofland be
zette gisteren in de etappe van
Wattens naar Brück, waarin
de Gerlos-pas moest worden
genomen, de vijfde plaats. De
Roosendaler werd direct ge
volgd door de Willebrorder
Rudi van Vlimmeren.
De Sovjet-renner Egimov,
uie deel uitmaakte van een
vier man sterke kopgroep,
ham de leiding over van de
Oostenrijker Trinkler.
t'tslag: 1. Liehart (Oos) 138 km in 3.24.54,
A Uegrenovitsj (Joe), 3. Hebner (DDR), 4.
Fgimovjsov), 5. Hofland (Ned) op 2.15, 6.
Vlimmeren (Ned), 59. Hofstede
67 John Pirard (Ned) op 12.33, 71.
Nl CO
van de KI under t (Ned), 75. Ansems
(Ned),
klassement: 1. Egimov 19.30.07,
Hebner op 18 sec., 3. Trinkler op 2.09,
Hofland op 4.23, 51. Hofstede op 9.02,
Ki..«Ün Emmeren op 14.20, 65. Van de
juimdert op 22.12,66. Ansems op 22.24, 73.
"rard op 34 44
I Tix.Zan onze sportredactie
^XEMBURG - Adrie van
"oei wilde het debuut als
luii r van Jan Raas op"
in h ren me* een overwinning
Rn Proloog van de 'open'
am Van Luxemburg. De
Pki^T 21"jarige Fransman
st's'°Phe Lavainne ver
fde het feest.
va„6^e zoveelste ontdekking
SptVl Oyrille Guimard reed het
lornjdcitie over 2,3 ki-
het r.er in c'e hoofdstad van
cnv,.. 00thertogdom twee se-
der fn sne'ier dan de Braban-
ste Havainne startte als laat-
de R ^tiaalde vorig jaar in
eni ''n<^e van Luxemburg zijn
Profs overwinning bij de
mêrL veid van 84 deelne-
'54 profs, 30 amateurs)