Kunstenaars van nu
spiegelen zich
aan Jeroen Bosch
Religiei
gerustg
RIA DE WEUER BLU VERRAST:
Loon van de an
WAAR KOMT
VANDAAN?
DE STEM COM!
MAANDAG 13 ME11985
EXTRA OP MAANDAG
Pausbezoek
Vrijheid
PAPIER
VOOR UW PEN
Discriminatie
Pluim
m
m
VAN EIJSDEN
Bui en zon
Japanse kampen
Zere voeten
MAANDAG 13 ME11985
KATHOLIL
PAUS ONTMOET
BK O»
T48
Door Henk Egbers
„IK LOOP al twee
j aar over hetzelfde
plan te denken. Ben
er dus nu rijp voor,
zei Corneille tegen
me", vertelt Ria de
Weijer.
Daarom hangen er twee
gouaches van hem op de ten
toonstelling 'Hommage Je
roen Bosch', die tot eind juli
in galerie Hüsstege in Den
Bosch te zien is. Ria: „1985 is
een groot jaar voor het 800-
jarige Den Bosch. Ik ben
daarom erg blij, dat ruim 50
kunstenaars uit vele Euro
pese landen gevolg hebben
gegeven aan mijn uitnodi
ging een kunstwerk te ma
ken op een thema uit schil
derijen van Jeroen Bosch".
En zo zijn er nu aan de
Verwerstraat 28 vijftig
kwalitatief goede doeken,
grafieken, plastieken e.d. te
zien, die thema's als het
Narrenschip, Tuin der Lus
ten, De Verzoeking e.d.,
maar nog meer sybolische
figuren uit zijn apocalypti
sche fantasieën verwerkt
hebben. Een heel bijzonder
initiatief werd daarbij ge
realiseerd door de Vlaming
Nat Neujan, die in opdracht
van de galeriehoudster een
gedenkpenning maakte. De
7 cm doorsnee metende pen
ning toont behalve de beel
tenis van Jeroen Bosch ook
de Bossche wildemannen,
waarop Ria zeer trots is.
Voor 125,- is die penning er
te koop.
Ria de Weijer: „Als ik op
buitenlandse beurzen mezelf
moet plaatsen als een galerie
uit Den Bosch, zeg ik er al
tijd bij 'de stad van Jeroen
Bosch' en dan gaat er inter
nationaal een lichtje bran
den. Voor deze hommage
heb ik eerst de ongeveer
dertig kunstenaars, die ik
regelmatig zelf breng, ge
vraagd. Vervolgens heb ik
nog een twintigtal andere
artiesten, die ik persoonlijk
waardeer, erbij betrokken.
Als ik nu de resultaten zie
dan wordt het duidelijk, dat
Jeroen Bosch een kunste
naar van deze tijd had kun
nen zijn. Zijn angsten en
fantomen sluiten aan bij die
van onze harde wereld. Mijn
78-jarige moeder had in
haar jeugd niet kunnen be
denken dat ze met V-eens of
atoombommem geconfron
teerd zou worden. Als je de
kunstwerken van Jeroen
Bosch bekijkt zeg je: het zat
er eigenlijk al in! Dat laten
de kunstenaars op deze ex
positie ook zien. Opvallend
vind ik overigens dat 'De
tuin der lusten' zo vaak een
inspiratiebron is geweest".
Ria heeft herhaaldeijk
van kunstenaars te horen
gekregen: „Ik heb Jeroen
Bosch weer ontdekt. Voorlo
pig ga ik met hem door!"...
'Haar' kunstenaars komen
uit Nederland, België,
Ria de Weijer: „'Tuin der lusten'opvallend vertegenwoordigd!
Frankrijk, Duitsland, Tsje-
cho-Slowakije, Zwitserland,
Italië en Spanje. Die 'stal' is
opgebouwd via vijftien jaar
galerie. Een groot aantal ja
ren aan de Amsterdamse
Westmarkt (tot 1981) en nu
zeven jaar in Den Bosch. Zij
zegt: „Ik vind Den Bosch
uiteindelijk prettiger, dan
Amsterdam. Je hebt hier
meer vrijheid. In de hoofd
stad met zijn 154 galerieën
moet je teveel op een be
perkt specialistisch terrein
blijven. In Amsterdam heb
ik wel veel contacten kun
nen leggen. We zijn door
diepe dalen gegaan, maar nu
gaat het goed".
Ria de Weijer is ondanks
alle pessimistische beschou
wingen optimistisch over
het galerie-wezen op dit mo
ment. „Het is wel moeilijk",
zegt ze, „maar we slagen er
in steeds meer drempelver
lagend te werken. Neem nou
de catalogus bij deze exposi
tie. Die kost 15,- en dat is
geen geld voor zoveel goede
informatie. Ik merk ook, dat
steeds meer jongelui daar
voor open staan. Natuurlijk
is 7200,- (viel me nog mee)
voor een gouache van Cor
neille veel geld en zal zo'n
40.000,- voor een Landuyt
alleen weggelegd zijn voor
officiële instituten. Maar we
verkopen al vanaf 125,-
ook kunstwerken van 3/400
gulden op de Jeroen Bosch
expositie. Nee, ik denk niet
dat de middengroepen weg
zijn en alleen nog hele dure
kunst als geldbelegging
weggaat. De jonge kopers
komen er weer aan! Veron
derstel, dat mensen die een
duur stuk kochten na één
jaar bij me komen en zeg
gen: 'Ik heb me toch vergist'.
Dat is geen probleem. Ik
neem het weer terug. Het is
nog nooit gebeurd!
Ja, kunstenaars betalen
50% van de verkoopprijs. We
hebben elkaar nodig. Op ba
sis van vriendschap! Ik
draag alléén de risico als ga
leriehouder; betaal uitnodi
ging, licht, verwarming e.d.
en ben een maand ter be
schikking. Dat de culturele
raad negatief adviseerde
over de subsidieaanvraag
voor deze tentoonstelling en
vooral de manier waarop
('gesol met Jeroen Bosch')
heeft me pijn gedaan. Ik was
er kapot van. De directeur
- FOTO JOEPLENNARTS
van de raad, Ton Frenken,
was hier en stond er positief
tegenover. Bovendien was
de subsidie niet voor mij be
stemd maar voor de Potse
makers die het spel rond Je
roen Bosch brengen. De mo
tivering van de raad slaat
nergens op. Op zijn zachtst
gezegd: Ik heb de indruk clat
de culturele raad erg slordig
is omgesprongen met onze
gegevens. Je kunt toch niet
zeggen dat onze galerie een
soort carnaval is", aldus Ria
de Weijer.
Je kunt zeker niet van een
carnaval spreken als je on
der de deelnemende kunste
naars Werner Moonen hoort
zeggen: „Ik heb geprobeerd
de eenzaamheid van Bosch'
landloper uit museum Boy
mans weer te geven", of
Gerti Bierenbroodspot: „Je
zou kunnen zeggen dat dit
een gefingeerd autoportret
van hem is", of Sam Para-
birsingh: „Op mijn ets staat
de vis als symbool van wel
vaart en rijkdom, de kerk -
niet het geloof - als irritant
gegeven, de zotte monsters
een nachtmerrie..." en Don
Clark: „Het is een schamele
hommage, maar het was een
rijk experiment"... Het blij
ken pogingen om de kritiek,
die Jeroen Bosch in de 15e
eeuw symboliseerde in de
richting van kerk en maat
schappij, over te nemen. In
de stad van Terschuren is
dat niet zo moeilijk.
De tijd voor dit experi
ment (varianten op Bosch) is
momenteel gunstig. Je
vraagt je af: hoe zou dit in
de zestiger jaren uitgepakt
hebben? Was waarschijnlijk
onmogelijk in dat concept
uele, structurele e.d. tijd
perk. Deze hommage is een
tamelijk figuratieve exposi
tie. Er is veel 'begrijpbare'
buitenkant (het Volksemp-
findliche misverstand),
maar ook redelijk veel bin
nenkant, geschraagd door
expressief vakmanschap.
Het meest gemakkelijk is
dan het wat plaatjesachtige
doek van Don Clark, die het
narrenschip boven Den
Bosch laat zweven. De kera
mische 'scherven' van M.
Fluitman met als titel 'Tuin
der Lusten' zijn dan 'moei
lijker', maar heel wat span
nender. De 'Brabantse' cory
feeën zijn er: Gerard Prin-
cée met een, als gewoonlijk
frescoachtige, Verloren
Zoon; Ru van Rossum met
een (te) vaardige ets; Lou
Strik met een ambachtelijk
knappe houtgravure 'De
verzoeking; Kurt Lob als
steeds de vaardige tekenaar
met een amorf 'Bouwval der
Lusten'; Nico Molenkamp
schilderde een innerlijk ge
laden monumentaal Nar
renschip; Jan Dijker verrast
- in relatie met eerder ge
toonde olieverfdoeken -, hier
met een gouache 'Hommage
aan Jeroen Bosch' en Wer
ner Moonen passeert met
zijn interessant schilderij
alle clichés.
Bij de plastieken: een
boeiend Snavelei in brons
van Edith de Willebois; een
merkwaardige Tuin der
Lusten gevat in plexiglas
van de Ier Gillespie; een ke
ramisch fantasiemasker van
Ank de Groot; een Narren
schip van Frank Rosen: in
getogen schelpen van Jana
Paroubek en een bevestiging
van Lies Cosijns' talent in
Aleyt. Nog wat opvallende
'buitenlandse zaken': Het
intrigerende veelluik van
Rachlik, de ironische steen
drukken van Bruni en Wun-
delich en het opvallend klas
sieke werk van Ferroni.
Een collectie waarvan Ria
de Weijer zegt: „Het resul
taat heeft me verrast". En
daarmee zal de bezoeker aan
deze tentoonstelling zich
kunnen verenigen.
DE paus bezoekt ons land en
dat is voor Nederland een
grote gebeurtenis. Velen zijn
er blij om en velen ook weer
niet. Beseffen we wel dat de
paus de plaatsbekleder is
van Christus op aarde? De
paus heeft belangstelling
voor ons land. De paus komt
als vriend van allen naar
Nederland. Niet om ons te
berispen, maar uit bezorgd
heid en vriendschap voor
iedereen. Daarom past eer
bied en het is te hopen dat
we dat allen opbrengen. La
ten we allen onze vreugde
tonen en onze wellevendheid
en de paus fijne dagen be
zorgen. Velen zouden de
paus graag zelf ontmoeten.
Maar helaas gaat dat niet.
Maar gelukkig zien we hem
op de tv. Dat het bezoek van
de paus vooor Nederland
zeer vruchtbaar moge zijn.
Prinsenbeek
mevr. Maas.
IK luister naar het Requiem
van Verdi. We herdenken
hen die voor onze vrijheid
vielen. Canadezen, Ameri
kanen, Russen, Fransen,
I
Belgen, Nederlanders, Po
len. Zij allen gaven HUN le
ven om ons in vrijheid te
doen leven. Vrijheid vrij
zijn. Vooraanstaande katho
lieke Nederlanders mogen in
alle vrijheid in open brieven
aan de paus hun grieven
luchten. Maartje van Mee-
gen mag als neutrale tv-
nieuwlezeres ironisch op
merken dat de pauselijke
voorzienigheid voor Neder
land een 2e paus-mobiel
heeft gecharterd. PvdA en
alle mogelijke instanties zijn
tot vervelens toe vrij om te
vragen wat de beveiliging
van de paus wel zal kosten.
De persoon van de paus mag
op alle mogelijke laag bij de
grondse manieren worden
aangevallen. Voorzitter Dol
man is vrij om zo nodig naar
de West te gaan als de paus
ons land bezoekt. Vrij is men
om schunnige tekeningen en
posters over de paus te doen
verschijnen. Vrij is men ook
om de kotsmisselijk maken
de Pisa-rommel op te dienen
en te souperen. Dit alles
overdenkende herinner ik
me de vele Poolse soldaten
die ruim 40 jaar geleden on
ze streek mede hebben be
vrijd om ons de vrijheid te
rug te geven. En 40 jaar later
wordt er 15.000,- uitgeloofd
om een waardig landgenoot
van diezelfde Poolse bevrij
ders, Karol Wojtyla, paus
Johannes Paulus II, te ver
moorden. Beangstigend-si-
nister. Het wordt stil rond
om mij op deze trieste, re
genachtige 4e mei-dag. De
laatste tonen van Pendere-
chi's Poolse Requiem klin
ken nog ha als een dienstbus
van de ZWN voorbijrijdt,
waarop in grote letters paus
Johannes Paulus II welkom
wordt geheten. En in alle
vrijheid mag ik naroepen
'Van harte welkom paus Jo
hannes Paulus II.
Sas van Gent
W.H.M. Colsen
Aan: Zijne Heiligheid Paus
Johannes Paulus II Vati
caanstad.
Wij, ouders van homosek
suele kinderen, zijn ten
zeerste betrokken bij de
maatschappelijke en kerke
lijke discriminatie van onze
kinderen. Wij zijn er van
overtuigd dat de maat
schappelijke discriminatie
vaak steun vindt in de uit
spraken van kerkelijke lei
ders.
Ook in de r.-k. kerk,
waarvan u het hoofd bent,
worden geluiden gehoord,
die ons en onze kinderen ten
diepste kwetsen. Wij ver
wijzen daarvoor naar de ne
gatieve uitspraken van o.a.
de bisschoppen Gij sen en
Ter Schure, die zich in deze
op u beroepen, waardoor ook
u medeverantwoordelijk
bent voor de onchristelijke
maatschappelijke verhou
dingen.
Wij erkennen het recht
van ieder mens op eigen in
zichten en opvattingen;
maar wij eisen dat recht ook
op voor onszelf en onze
dochters en zonen. Wanneer
die wederzijdse standpunten
botsen lijkt ons een eerlijke
dialoog beter geschikt om tot
wederzijds respect te komen
dan een eenzijdige veroor
deling, die naar onze mening
te kort doet aan de werkelij
ke waarde van liefde en sek
sualiteit.
Hoeveel mensen van goe
de wil zijn in het verleden
niet onmenselijk behandeld
door uw kerk, die zich toch
beroept op het evangelie, de
blijde boodschap, de bood
schap van liefde, van onder
linge waardering, van soli
dariteit met alle mensen,
vooral met de verdrukten en
de verstotenen.
Brengt uw bezek aan ons
land weer mensen van goede
wil in discrediet? Worden de
brandstapels van vroeger nu
voor onze kinderen vervan
gen door veroordelende, dis
criminerende en beledigen
de uitspraken? Het sterven
op de brandstapel was erg,
maar korter van duur dan
levenslang een uitgestotene
en paria in uw kerk te zijn.
Wat staat onze kinderen ge
durende uw bezoek te wach
ten: een blijde boodschap of
opnieuw veroordeling?
Namens de Stichting lande
lijk Overleg Werkgroepen
Ouders van Homoseksuele
Kinderen; F. Rhebergen,
voorzitter; R. Smit-Fransen,
secretaris.
IK vind dat de medewerkers
van De Stem die de Stern-
Gids van 4 mei hebben sa
mengesteld een dikke pluim
verdienen en dat dit gerust
eens in het openbaar gezegd
mag worden. Om te begin
nen Wim Koek die de peri
kelen na Wereldoorlog II zo
treffend heeft geschetst en
onder woorden gebracht en
daarmede heeft bewezen
niet alleen een goed schrij
ver te zijn maar ook een
goede waarnemer. Ik ben
het roerend met hem eens
wanneer hij het heeft over
het huidige welvaartsniveau
en de 'biefstuk-socialisten'
en kan dan ook maar moei--,
lijk begrijpen dat de 'pot-
verteerderspartij', volgens
bepaalde enquêtes, nog zo
veel aantrekkingskracht zou
hebben. Het art;^ei van de
heer Leyendekker heeft me
geweldig aangesproken door
de systematische opbouw en
de conclusies die daaruit tel
kens werden getrokken. In
één geval verschil ik wel
van mening met de heer
Leyendekker en dat is wan
neer hij, aan het slot van het
onderdeel 'ongeloofwaardig'
meent te moeten vaststellen
1^7"
door Maurits
van Rooijen
IEDEREEN die graag enige eer legt in zijn of haar kookkunst,
beweert dat culinaire hoogstandjes alleen bereikt kunnen
worden met goed materiaal. De modernste keukens worden
beheerst doorflitsende lampjes, tellers en zoemertjes en zitten
boordevol chips. Maar ondanks alle techniek is veel oeroud
keukengerief onmisbaar gebleven.
Lange tijd bestond de keuken slechts uit een vuur, midden
in de woonruimte, met een grote ijzeren pot aan een (heet)
hangijzer. Vlees werd in de regel boven hetzelfde vuur gebra
den. Vogels en soms zelfs een heel varken of een os werden
aan een spies geregen en langzaam draaiend bruin gegril
leerd. In de keukens van kastelen zorgden gewichten ervoor
dat de spies gelijkmatig bleef draaien. Kleinere porties vlees
werden geroosterd. Brood werd gebakken in een stenen oven,
vaak op enige afstand van de woning in een speciaal bak-
huisje.
Een kleine duizend jaar geleden zijn de specerijen de kook
kunst binnengedrongen. Ze werden zeer gewaardeerd om
hun smaak en hun - vermeende - geneeskrachtige werking.
De exotische kruiden waren echter peperduur. Met stampers,
raspen en molentjes werden ze verwerkt. Hoewel we tegen
woordig alles in busjes en zakjes kopen, zijn de pepermolen
en de notemuskaatrasp bij ons gebleven.
De koperen bak- en puddingvormen werden in de 17e
eeuw 'ontdekt'. Daarvóór gebruikte men meestal hout, zoals
bijvoorbeeld de nog steeds populaire speculaasplank.
In de zomer en het najaar moest voedsel worden ingemaakt
voor de winterperiode. Sinds Weck het wecken uitvond, wer
den vele levensmiddelen op deze wijze geconserveerd. Het in
blikken, reeds in 1810 uitgevonden, sloeg aanvankelijk niet
erg aan. Misschien omdat de eerste blikopeners pas rond 1860
in de keuken arriveerden? Daarvóór werd men geacht een
blik te openen met... hameren beitel!
De grote mechanisering van het keukengerei kwam in de
19e eeuw. De appelschilmachine uit 1860 is weer verdwenen,
maar het apparaat om snijbonen te maken (uit 1890) kan men
nu nog in sommige keukens aantreffen. De draaiende
eierklopper uit 1873 bleef ook. Reeds in 1918 verscheen de
elektrische mixer. Na de Tweede Wereldoorlog zijn de elek
trische apparaten in groten getale in de keuken gearriveerd.
Zij besparen tijd. Zo ook de snelkookpan. Dat is echter geen
nieuwigheid. Koken onder hoge druk werd namelijk reeds in
1679 uitgevonden door de Fransman Denis Papin.
Een keuken met een uitgebreid arsenaal om de heerlijkste
gerechten te bereiden, dat is dus geen modegril. En dat is ook
geen nutteloze investering, indien we de oude volkswijsheid
mogen geloven dat de liefde door de maag gaat. Of zoals een
Vlaamse variant luidt: waar en hoe men zijn appetijt krijgt
doet er niet toe, zolang men maar thuis eet.... En als dit wordt
vergeten, dan is er de deegrol nog.
MOET je toch eens
kijken! Een pin
nige vinger tikt
op de zorgvuldig bewaar de ko-
mnginnedagkrant. Kijk eens
goed je houdt het niet voor
mogelijk - allemaal mannen!
En ze duwen me met de neus
op de pagina's vol foto's van
geridderde en met eremetaal
behangen mannelijke figuren.
Het is de bedoeling dat ik over
eind spring, begrijp ik. Mijn
omgeving verwacht van mij -
immers altijd op de bres voor
vrouw en vrouwerecht - dat ik
buiten zinnen raak van erger
nis, nu nauwehjks vrouwspe
rsonen besproeid blijken door
de lintjesregen. Maar ik zit
dood kalm op mijn stoel met
een ander stuk krant en kijk
naar de foto van die vrouw in
Libanon, in de ene hand het ge
weer, met de andere hand het
V-teken makend Misschien
zal haar foto met de tank s op
de achtergrond bekroond wor
den als de beste wereld-persfo
to. Die vrouw zelf zal haar le
ven lang haar vier dode zonen
als een merk teken meedragen.
Weer proberen ze mij met ge
balde vuist 'schande' te laten
roepen. Nu via de uitvoerige
uitleg, dat de enkele vrouwen
lintjes die vergeven worden, al
tijd kleiner uitvallen dan die
van vergelijkbare mannen. Ter
wijl vrouwen toch beslist niet
minder te bieden hebben om
iets opgespeld te krijgen. Maar
ik denk aan het standbeeld dat
in Breda op het pleintje voor
het politiebureau staat: de ge
stalte van een vrouw met kind
aan de hand Ze trekt het mee:
'kom vlug, er dreigt gevaar'.
Het kinderlijfje spant zich in
onwil, - waarom? Het kind
kijkt om naar al het vertrouw
de. Maar de vrouw toont geen
aarzeling, zij gaat vastberaden
de weg die zij koos
Zij hebben geen colbertje aan,
deze twee en al die andere
vrouwen die zonder ophef ver
bazing wekkende prestaties le
veren. Ze dragen even min een
strop das. Toch is dat een ver
eiste om de borst ter onderschei
ding vooruit te mogen steken.
Zo heb ik dat begrepen uit een
artikel van Toon KLoet in deze
krant.
De man die het duizend kop
pige personeel toesprak in de
kantine van Van der Giessen-
De Noord was wél volgens deze
normen gekleed, stijlvol en cor
rect. Je hoefde er slechts het di
plomatenkoffertje bij te denken
en daar stond het vlees gewor
den cüché. Met heel Nederland
volgde ik op de televisie het ac
tuele drama van het massa-ont
slag bij de scheepswerf. Had hij
de vuisten gebald in woede, de
ze man Sloeg hij vol vertwijfe
ling de handen aan het hoofd?
Rustte zijn rechterhand dee
moedig op de borst Ons huis
merk televisie toon de dit soort
beelden niet. Wij zagen een
keurig verpakte en gestrop te fi
guur het vonnis uitspreken over
het grootste deel van de aanwe
zigen, - met de handen in de
zakken. Onbehouwen stond-ie
daar met z'n handen in z'n zak-
POFC
ken, de bestuurder, wiens I
kette-boekje kennelijk „J
voorzag in een situatie
Vrouwen hoeven heus niet bJ
gerig te zijn om te delen 1
mannelijke rituelen. Ze Sll
niet uitnodigend genoeg
lintje voor de man die veen,
jaar lang door weer en
naar het lang niet altijd 1
ende werk toog.prachtig,
medaille voor de vrouw die o
danks alle tegenwind en k],
pen op het hoofd tot het tor
van een maat schappelijke IgJI
der wist op te klimmen.
stekend Een koninklijk scho,|
der klopje voor vele duizend
die iets bijzonders, leuks, mo
lijks, geweldigs presteerden,
die niet méér maar ook nel
minder deden dan als mtij
overeind blijven: het is ze
gund Maar de verplichte nil
mers die verknoeien de boil
Neem de greep in de jaarlijj
pot onderwijs. Al heeft nietéjJ
onderwijzer, leraar of inspeel
teur opzienbarende boklt|
sprongen gemaakt,'die lin
moéten op. Een greep in
potje met onderschei din^
voor de afdeling kerk, en ji
hoor, de mensen die op
vingers hadden uitgerekeil
welke prelaat dit jaar aan ij
beurt zou zijn, worden niet tol
leurgesteld Het klopt precial
Maar wacht eens even. kan
dat zijn de ambtsdragers, pritsl
ters, religieuzen, en nooii )eka|
Nooit vrouwen dus ook,
weer mooi afgegrendeld. Er al
natuurlijk een te onderscheid:
man kunnen weigeren u;|
„Nee, dank u, zij niet, dan al
ook niet. Of lintjes kondti
worden door midden
scheurd, zoals Sint-Maarten^
mantel deelde. Het is maan
idee, een vrouwe-idee.
Zoals Tine Halkes op het Mil
üeveld in Den Haag, waar d«,
zenden diepgelovige christen:|
bijeen waren, opeens het visit
n kreeg van een totaal andi
kerk. Met een bestuurscoltel
van zes vrouwen en zes mti|
nen, dat zou toch kunnen?
vele, vele vrouwen kniktal
klapten, voelden de kern i»
van deze grap-van-de-dag: vu
het mee-doen van vrouwen
meer verandering nodig, dl
alleen de snit van colbertje
kazuifel aanpassen aan vrouw
lijke vormen. Met lintjesre:
hoeft geen rekening gehout
te worden. Vrouwen fee
voor een zonnige kerk,
niemand 'voor de veil
aan de kant wordt gezet.
=rfjiijjiiijiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiijiiiiiijiiiiijjiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii)iiiiniiiiii«
dat de twee uit Breda nog
aanspraak zouden hebben
op 'Recht'. Het zou velen op
de ziel trappen zijn als voor
deze twee genadeloze lieden
nog meer recht gegeven
werd dan nu gegeven is. De
conclusie aan het slot van
zijn 'les van verleden' ver
baast me enigszins. Als men
er, zoals de heer Leyendek
ker zelf ook doet, van uit
gaat dat de 'Tien Geboden'
een goed uitgangspunt zijn,
kan er weinig of geen twijfel
bestaan over de vraag wat
'goed' en wat 'kwaad' is. Ook
de andere artikelen in deze
Gids verdienen grote waar
dering
Breda
F. Vorstenbosch
IK weet eigenlijk niet of ik
pisnijdig moet zijn of uitge
sproken droevig, waar
schijnlijk een mengeling
van beiden. Maar één ding is
mij nu toch wel duidelijk, en
nu in 1985 zeer in het bijzon
der, die herdenkingen op 4
en 5 mei zijn eigenlijk niet
voor ons bedoeld. Ons, dat
zijn wij uit het voormalige
Ned. Oost Indië. In geen en
kele tv- en radio-uitzending,
in zo goed als geen artikel in
de landelijke dagbladen
wordt aandacht aan ons be
steed. Men kent slechts één
oorlog en slechts één soort
kampen, dat is de oorlog in
Europa en dat zijn de kam
pen in Europa. Er bestonden
echt nog veel meer kampen
dan Buchenwald, Dachau
enz. enz. In onze kampen in
de pacific verbleven en
stierven ook duizenden Ne
derlanders. Oh zeker, wat er
in Buchenwald enz. gebeurd
is, was gruwelijk en ik bid u
ze nooit te vergeten. Maar
waarom worden toch altijd
onze 26.233 Nederlandse do
den uit de kampen in de pa
cific vergeten. Ik zal u de
namen van onze kampen
maar besparen, het zegt u
toch niets. Het woord gesta-
po kent u allemaal, maar het
woord kempei-tai kent u
niet. Laat ik u dan even
meenemen naar onze kam
pen, om te bewijzen dat ze
wel degelijk (helaas) beston
den. Kempei tai is de Japan
se gestapo. Neen, die hadden
geen gaskamers, maar we!
zwaarden waar ze je hoofd
mee afhakten, of ze stop
je levend in een mand
gooiden je dan in zee. Sorrs
schoten ze je dood, zoals i«
een kamp op Java in Tjima-
hi om precies te zijn,
schoten ze Peetom
Brahms dood en wij (de rest]
moesten er verplicht naat
kijken, dat moesten we trou
wens bij alle executies.
een kamp midden in het oer
woud van Birma, moeste»
wij als krijgsgevangene»
verplicht bidden voor
keizer van Japan. De devotie
werd opgewekt door
kordon van gewapende Jap
pen om ons heen en die loer
den op de kans om je half d
helemaal dood te sla
Neen, hij heeft Lubbers
diens bezoek aan Ja)
daarvoor niet bedankt. Ge
tuigen de Duitsers zo nu
dan nog een beetje spijt over
wat ze de mensen in 4
kampen in Duitsland heb
ben aangedaan, de Japanss
keizer heeft nog nooit
woord van spijt of van ver
ontschuldiging geuit. Er
ook wel nooit op zijn aang^
drongen, veronderstel
wij onze haring en bloem
bollen niet mogen leverei»
Ik vertelde u zomaar
paar dingen uit onze ham-
pen om u even wakker
maken. Laat u zich niet®
slaap sussen met dat pra»»'
tige gezegde van die Japan#
tolk in De Stem op pa"
van 22 april 1985: „Een
panner zal nooit 'neen'
gen tegen iemand uit
die ander pijn te doen."
Japanners die ik tegen W
gekomen in die rotoorM
kenden alleen maar
woord 'neen' en sloegen f
vervolgens voor het kleins11
vergrijp halfdood.
Breda
P. Pellegrino
ALS de groten in de kleins»
hun schoenen eens stonde»-
dan zouden ze niet zo
makkelijk meer de stapF
ondernemen om de klein»»
de voet dwars te zetten
ook een wat ruimere schot»
te nemen.
St.-Jansteen
J. Rotteri
Pau
door Jan Bouwn
De traditie, in Amerika
Teresa Kane tijdens het
paulus II aan de Vereni|
jaren geleden en weer opj
ra Engel in West-Duitsla
oosterburen bezocht, is i
door Hetty Wasser uit het
Alleen haar zeer naaste fai
wisten dat zij tijdens haar to
paar dingen zou gaan zeggen
stonden.
Dingen die met zowel ap-
iplaus als enig gejoel werden
ontvangen: Dat een kerk die V:
Igescheiden mensen, ongehuwd 0<
Isamenwonenden, homosexue- g<
len, gehuwde priesters en pi
vrouwen uitsluit, niet geloof- te
w
Van onze verslage
UTRECHT DEN BOSCH -
ging om op de ingeslagen wc
gistermorgen de algemene re
saties van religieuze orden ei
spraak van de paus tot de 650
ters in de Utrechtse Catharin;
De ontmoeting met de reli
gieuzen was met enige span
ning tegemoet gezien omdat
alle orden en congregaties vo
rig jaar een rapport hadden
moeten inleveren aan Rome
over hun interne situatie. Dit
was nog nooit voorgekomen
voor een pausreis.
De paus werd begroet door
zuster Teresini Metternich,
voorzitster van de Stichting
Nederlandse Vrouwelijke Re
ligieuzen (SNVR), de organi
satie die vanwege het veto
voor feministisch theologe Ca-
tharina Halkes de ontmoeting
van de vrouwenorganisaties
met de paus heeft geboycot.
In zijn toespraak noemde de
paus het eigen aan het reli
gieuze leven 'teken van tegen
spraak' te zijn. Dat er tegen
woordig zo weinig jongeren
kiezen voor het kloosterleven,
komt volgens de paus zeker
ook omdat door te vergaande
aanpassing aan de maat
schappij de eigenlijke waarde
niet meer duidelijk is. Hij be
toogde dat het kloosterleven
beslist zijn aantrekkings
kracht zal houden als het niet
aflatend God in de wereld
zichtbaar maakt. Hij voegde
daaraan toe dat bidden be
langrijker is voor religieuzen
dan werken.
De aanwezige religieuzen
bleken zich voor deze gelegen
heid lang niet allemaal gecon
formeerd te hebben aan de
nieuwe richtlijn dat ze weer in
habijt gekleed moeten gaan.
Opvallend was ook dat ze in de
dienst het oecumenische 'Onze
k;
tl
v<
h:
V(
v;
ZÉ
Pi
d<
w
re
g<
h«
m
or
vc
te
P£
ee
m
g«
sp
ta
P»
a£
aa
Al
lie
kc
va
bi
de
„I
de
gd
m
m
DE eerste twee dagen van het bezo
I aan Nederland hebben duidelijk g
te bang zijn geweest voor mensenr
toek; en dat de gastheren - met nai
Pen - te bang zijn geweest voor onv-
Er kwamen geen massa's op di
schoppen en het gevarieerde pausi
avond tamelijk onthutst vanwege d
en Den Bosch. De rellen in de zi
daargelaten, zijn de eerste twee dai
deuren en bij kunstlicht verlopen. N
2et van het pastorale bezoek: geer
snoer van feestelijke massamanife
van triomfalisme.
Die opzet is geslaagd, maar er is
betaald Het bezoek van de paus is
ontspannen verlopen, eerder zelfs
daardoor de zeer nieuwsgierig
Kende wereld - heeft zodoende een
™et de opgetogen, somtijds zelfs u
opbloeit temidden van massa's gelo
aetogen leraar die met overigens f
P'ngsvermogen, meer dan een do;
iet Nederlands hield.
„De paus heeft de taalbarrière g
'ederlands te leren spreken, maar
Ponende spontaniteit grotendeels ini
Hoe dan ook: de paus was duideli'
<nf?aan' Want ar|dermaal is kathol
0T,|e gekomen, en niet omgekeerd
'"eest
--, controversiële zaken nog u
®srd. Hoewel de paus bij zijn aanki
stelde dat hij zijn best zou doen
observeren, heeft hij daartoe, me<
yanisatie, eigenlijk geen schijn van k
net andere gezicht van de Kerk'
schaduw gebleven, vooropgestel
"en maken. Maar hij heeft die 'ar
c anbaar Nederlands laten weten
J er niet over peinst, terwille var
D Kath°lieke kerk, andere richtlijne
sch Cle IS en blijft centralistisc
J°PPen en zij geven de gelovigen
aiip voor de rest herhaalde de
26n wa* hij eerder al over abortus e
uitou Priesterroepingen heeft gez
iIak, hief hij met de andere de vini
i
