Albert Schweitzer's ziekenhuis
permanent in de
WEINIG VERANDERD IN LAMBARENE
Groeihormoon mogelijke
oorzaak van hersenziekte
EXPERIM1
Nieuwe
in brillen
V ara-voo
veroorde
anti-paus
WAAR KOMT
VANDAAN?
maandag 6 me11985
MO»
EXTRA OP MAANDAG'
Racistisch
Ruzies
Inzamelingen
Museum
MEDISCHE
RUBRIEK
Vietnam
PAPIER
VOOR UW PEN
Schot in de roos
Minder handboeien
pagina zeeland 1
STAND: 400.00(
OP MANIFEST Al
T48
LAMBARENE (AP) - Voor de mensen op de
harde banken in de wachtkamer - lepralijders,
ontroostbare moeders met babies tegen zich
aangedrukt, slachtoffers van ongelukken in
het oerwoud - is er niets veranderd aan het
ziekenhuis dat Albert Schweitzer in 1913
stichtte.
De oude uit latten en tin opgetrokken gebouwtjes zijn
omgeven door een gloednieuw complex, en moderne
gemakken als electriciteit, waartegen Schweitzer zich
tot zijn dood op 90-jarige leeftijd in 1965 bleef verzet
ten, zijn er toch gekomen.
In een nieuw laboratorium
worden antistoffen tegen
AIDS geïsoleerd en vindt on
derzoek plaats naar tropische
ziekten. Zes artsen verzorgen
de 25.000 patiënten die jaar
lijks naar de polikliniek ko
men. De 200 bedden zijn dik
wijls bezet. Lambarene, vroe
ger zeven dagen reizen
stroomopwaarts langs de ri
vier de Ogooue, bezit tegen
woordig een vliegveld en is
door een weg met de kust ver
bonden.
Toch blijft het ziekenhuis
een moeizame buitenpost van
christelijke naastenliefde, die
elk jaar met financiële ram
pen wordt bedreigd. De pa
tiënten moeten nog steeds de
zelfde afstanden afleggen om
de opvolgers te bereiken van
'le grand docteur'.
Twee grote sterilisatoren
van chroom hebben de pot
vervangen waarin Schweitzer
buiten zijn instrumenten
placht uit te koken. Maar op
de pasgeschrobde vloer eron
der rennen dikke oranje hage
dissen rond.Schweitzer hield
zijn krakkemikkige zieken
huisje vrij van westerse mo
derniteiten om zijn Afrikaan
se patiënten op hun gemak te
stellen. Hij opereerde bij dag
licht of bij een gaslamp. Fami
lieleden van de patiënten
kookten en sliepen rond de
bedden, zodat de artsen over
de talrijke slapers moesten
klauteren om bij hun patiën
ten te komen.
Hedendaagse sceptici vin
den Albert Schweitzer eigen
lijk neerbuigend, reactionair
en zelfs racistisch. 'De neger is
een kind', schreef de dokter in
1921, waarbij hij waarschuwde
dat de Afrikaanse volkeren
zeer behoedzaam op culturele
botsingen met Europese ge
woonten moesten worden
voorbereid. In 1964 zei hij tot
een Franse bezoeker: 'Afrika
nen zullen altijd kinderen blij
ven.'
'Het is moeilijk om mensen
uit het verleden een plaats te
geven in een tijd waarin men
naar de maan vliegt', zei Jean-
ninne Portier, de Franse se
cretaresse. Van de 27 Europese
artsen en stafleden die op
tweejaarlijkse contracten in
deze kleine besloten gemeen
schap werken, zijn van de oor
spronkelijke staf van Schweit
zer alleen de Rotterdamse
'Juffrouw Maria' en haar
landgenoot dr. Arie van Wij
nen over. 'Dokter Arie' liep
destijds stage bij Schweitzer,
en keerde pas jaren na diens
dood naar Lambarene terug.
„Vroeger was het hier net een
klooster in de middeleeuwen;
eenmaal in de twee weken een
vrije zondag, niks zwemmen
in de rivier of wandelen in de
bossen, een zeer strenge regel
maat, en zeer hard werk", al
dus Van Wijnen. „Je had er
wel een zekere toewijding
voor nodig."
De geheel Europese staf
komt nog net als vroeger voor
het middagmaal bijeen in de
stenen eetzaal. Zoals Schweit
zer destijds al waarschuwde,
valt het niet mee artsen en
verplegend personeel aan te
trekken. Sommigen vertrek
ken ondanks hun contract al
na een paar maanden. Gezin
nen willen scholen voor de
kinderen. Het overschot aan
artsen in Europa brengt pas
afgestudeerden ertoe zo snel
mogelijk een praktijk op te
zetten. „Sommigen komen hier
om hun problemen te ont
vluchten en merken dan dat
die hier alleen maar groter
worden", zegt Van Wijnen.
Soms valt de staf in ruziënde
groepjes uiteen en het gebeurt
wel dat bepaalde mensen - ook
al eten ze iedere dag samen -
niet met elkaar wensen te pra
ten. „Ik denk dat dit niet hele
maal de bedoeling is geweest
van dokter Schweitzer",
schampert een jonge mede
werker die klaagt dat hij door
de andere stafleden buitenge
sloten te worden.
Albert Schweizer en zijn staf in Lambarene. De dokter is de besnorde man die tweede van rechts op de achterste rij staat.
- FOTO ARCHIEF 0E STEM.
„Je hebt een zeer sterke re
ligieuze achtergrond nodig om
in werk als dat van
dr.Schweitzer te geloven, dan
is het uit te houden" zegt Ma
ria. Op de vraag of ze ooit
heeft overwogen naar Rotter
dam terug te keren zegt ze dat
ze daar nooit over gepiekerd
heeft. „Velen kv/amen hier om
dr. Schweitzer te bewonderen,
maar dat hielden ze niet vol, of
het betekende dat ze vertrok
ken toen hij gestorven was. Ik
ben gekomen omdat de Heer
me heeft geroepen."
Van Wijnen heeft de super
visie over het 'Dorp van het
Licht' - een leprozendorp dat
Schweitzer oprichtte met het
geld van zijn Nobelprijs van
1952. Indertijd woonden er 637
lepralijders. Nu worden er
dankzij de medische vooruit
gang nog maar honderd ver
pleegd. „Het zou een ramp zijn
voor dit land als het zieken
huis zou moeten bezuinigen",
zegt Alain Douvigou, dorps
hoofd en bestuurslid van het
ziekenhuis, die door dr.
Schweitzer van lepra werd ge
nezen. „We willen onafhanke
lijk blijven, maar de regering
moet wel meer geld geven."
Patiënten die dat kunnen, be
talen voor een consult onge
veer een tientje. Geneesmid
delen, laboratoriumproeven
en vervolgbehandeling zijn
gratis.
Schweitzer maakte 13 reizen
door Europa en de Verenigde
Staten om geld in te zamelen
met piano-recitals, lezingen en
boeken. Deze taak is overge
nomen door Maria, die zoveel
brieven schrijft en rondreist
als haar gezondheid - ze heeft
twee hartaanvallen gehad -
haar toestaat. Na de dood van
Schweitzer gingen in Gabon
stemmen op om het ziekenhuis
in een museum te veranderen.
Later dreigde het door geldbe-
grek zelfs gesloten te worden.
De bekende 'dokters-tweeling'
- de Fransman Max Caulet en
de Westduitser Holm Habricht
- bracht uitkomst en toverde
het hospitaal om tot een mo
dern medisch centrum met een
aparte operatie-afdeling.
De regering van Gabon lan
ceerde een internationale
campagne die ruim 15 miljoen
gulden opbracht voor nieuw
bouw. De hoofdkliniek werd
in 1980 geopend. Voor de dage
lijkse uitgaven schoot echter
niet veel over, en reeds een
jaar later ging het ziekenhuis
bijna failliet. Een opeenvol
gende reeks zakelijk leiders
heeft de zaak zo goed en zo
kwaad als het ging aan de
gang gehouden, en binnenkort
wordt er weer een nieuwe
Franse directeur verwacht.
Schweitzer zelf ligt begra
ven onder een eenvoudig ste
nen kruis, naast zijn vrouw en
een paar trouwe medewer
kers. Het huis dat hij in 1927
bouwde, met een planken va-
randa en een golfplaten dak,
fungeert als museum, dat in
weekeinden soms wel 50 be
zoekers telt. De oude operatie
ruimte is verlaten; een kapotte
rubberen handschoen ligt een
zaam op de ruwhouten opera
tietafel. Toch worden de oor
spronkelijke houten gebou
wen, die onlangs een brand
overleefden, door medewer
kers, bezoekers en enkele pa
tiënten nog gebruikt.
Aanvankelijk bouwde
Schweitzer vijf kilometer
stroomafwaarts een ander zie
kenhuis, in een thans verlaten
Franse missiepost. Als Duitse
staatsburger in een Franse ko
lonie werd Schweitzer in 1917
als krijgsgevangene naar
Europa overgebracht. Toen hij
na de oorlog terugkwam,
bouwde hij een nieuw zieken
huis op.
In de 'psychiatrische afde
ling' bezet de 89-jarige Sebas
tian Reaurat een hoekje dat
net groot genoeg is voor een
smal bed en een gasbran-
dertje. „Kijk, de grote man
deed dit zelf altijd in het oude
ziekenhuis" zegt hij terwijl hij
trots de littekens op zijn been
laat zien van een ongeluk van
60 jaar geleden, „hij is dood,
maar zijn geest is nog hier.
Het ziekenhuis moet blijven.
Waar moet ik anders heen?"
Door Jan Paalman
Groeihormoon, de naam zegt
het al, zorgt ervoor dat kin-
derem groeien. Geen groei
hormoon, dan ook geen
groei. Tweehonderdvijftig
Nederlandse kinderen, die
zelf geen groeihormoon ma
ken en dus op kinderlengte
de volwassenheid in dreigen
te gaan, worden wekelijks
behandeld met twee of drie
injecties groeihormoon. Tot
vorige week dan. Omdat in
Engeland en Amerika vier
patiëntjes een dodelijke her
senziekte hadden opgelopen,
heeft men in Nederland de
behandeling gestaakt. „Mis
schien wel voor een jaar", zei
de voorzitter van de Neder
landse Groeistichting, prof.
R. Steendijk, op het Jour
naal.
Dat is dan de tweede keer
in korte tijd dat groeihor
moon in opspraak komt. Vo
rig jaar bleek dat atleten, die
'alles over hebben voor hun
sport'en fitness-klanten, ook
groeihormoon op hun do
ping lijstje hadden gezet. De
spieren zouden er extra door
groeien, wat niet waar is
overigens. Elke sportmalloot
die groeihormoon gebruikt,
ontneemt een niet groeiend
kind de kans op een behan
deling, want groeihormoon
is uiterst schaars. Het wordt
gemaakt uit de hypofyse van
overleden mensen. Om één
kind één jaar te behandelen
zijn 30 hypofysen nodig en
die zijn er niet of nauwelijks.
De wet van vraag en aanbod
maakt groeihormoon tot een
peperduur produkt: Een in
jectie (per week zijn er 2 tot 3
nodig) kost f 100,-.
Tot nu toe nam men aan
dat die hypofyses vrij zijn
van virussen en bacteriën.
Daar is men nu niet meer zo
zeker van. De vier overleden
patiëntjes stierven aan de
uiterst zeldzame ziekte van
Creutzfeldt-Jacob. Deze ziek
te is verwant aan het uitslui
tend in Nieuw Guinea voor
komende Kuru, wat in het
Papuaas „bevend van angst"
betekent. Wie de ziekte van
Creutzfeldt-Jacob krijgt
heeft ook alle redenen om te
beven van angst. De ziekte
sloopt hersenen en geestelij
ke vermogens tot de dood er
op volgt. De boosdoener was
tot 1982 onbekend. Sinds 1982
denkt men dat 'prionen' de
oorzaak van beide ziekten
zijn. Prionen zijn pas ont
dekte primitieve ziektekie
men, die honderd keer klei
ner zijn dan het allerkleinste
virus.
In theorie is het dus moge
lijk dat kinderen groeihor
moon krijgen toegediend,
dat bereid is uit met prionen
besmette hersenen. Hoewel
die kans uiterst klein is,
heeft men in Nederland de
behandeling met groeihor
moon voor alle zekerheid
stop gezet. Voor ouders en
kinderen die van het spul af
hankelijk zijn is dat een
hard gelag. „Het ging de
laatste jaren zo goed", aldus
prof. Steendijk, „en nu krij
gen we dit."
Kinderen kunnen om
meer dan een dozijn redenen
achterblijven in de groei.
Vooral in het begin is dat
niet erg goed te zien, want
wat is nou het verschil tussen
normaal klein en echt te
klein? Kinder- en schoolart
sen houden daarom een zoge
heten groeicurve bij, waarop
je met een oogopslag kunt
zien of het kind echt onder
de maat is. maar ook al is dat
het geval dan hoeft er niet
perse iets ergs aan de hand te
zijn: Het kind kan ook uit
een 'kleine familie' komen.
Bij een hele kleine minder
heid - in Nederland ongeveer
250 kinderen - is er sprake
van hypofysiaire dwerg-
groei.
Bij hen maakt de hypofyse
- een tiental hormonen pro
ducerende superklier onder
aan de hersenen - geen of te
weinig (groeihormoon.
Groeihormoon zorgt ervoor
dat de cellen van spier, darm
en bot zich delen. Geen hor
moon, dan ook geen groei. De
kinderen houden hun leven
lang de gestalte van een
schoolkind. Lelijk zijn ze
niet, integendeel, ze zijn
goed geproportioneerd, maar
alles is een maatje kleiner.
En God zij dank, het ver
stand groeit wel degelijk
mee. Ze zijn net zo slim of
dom als iedereen.
De behandeling ligt voor
de hand, wat ze niet hebben
moet worden aangevuld. Dat
kon dus tot voort kort met
twee tot drie injecties groei
hormoon in de week. Echte
Goliaths worden ze er niet
van, ze groeien met hun leef
tijdsgenootjes aardig mee en
een lengte van 1 meter 70
geldt als een uitstekend re
sultaat. Die groei wordt nu
in het beste geval met een
jaar uitgesteld, en als intus
sen de groeischijven van de
beenderen zich sluiten is het
voor die kinderen voorgoed
te laat.
Het ziet er naar uit dat de
problemen met groeihor
moon - schaarste en infectie
kans - binnenkort verleden
tijd zijn. Men is in staat om
met DNA-recombinant tech
nieken bacteriën zo te dres
seren dat ze op afroep groei
hormoon produceren. Net zo
veel als je maar wilt (dus
goedkoop) en per definitie
niet met prionen besmet. He
laas veroorzaakte in het ver
leden het aldus geproduceerd
groeihormoon overgevoelig
heidsreacties. Dit euvel lijkt
nu overwonnen te zijn, al
wordt het hormoon nog niet
op grote schaal aangemaakt.
Lukt dat, dan zijn voor kin
deren met hypofysiaire
dwerggroei en hun ouders, in
een klap alle problemen uit
de wereld. De sportwereld
krijgt er dan een probleem
bij, want, aldus de Ameri
kaanse sportarts Robert Ker-
re, die „zweren nu bij groei
hormoon. De anabole steroï-
den hebben bij de interna
tionale sportelite afgedaan."
Onderschrift bij beide foto's:
In de roman 'Die Blechtrom-
mel' van Gunther Grass,
komt een jongetje voor dat
op zijn vijfde besloot om niet
meer te groeien. Later komt
hij een oudere lotgenoot te
gen, die ook klein gebleven
is. Voor beide rollen zijn in
de gelijknamige film acteurs
gebruikt met hypofysiaire
dwerggroei, de kwaal die
met groeihormoon behan
deld kan worden.
Op 30 april 1985 was het tien
jaar geleden dat het Vietna
mese volk werd bevrijd van
het Amerikaanse leger en
zijn marionettenregering in
Zuid-Vietnam. 'De Stem'
meent dit feit gepast te kun
nen herdenken door die dag
een gevluchte Vietnamees
aan het woord te laten die
dienst heeft gedaan in het
toenmalige Zuidvietnamese
leger dat - samen met het
Amerikaanse - jarenlang
dood en verderf heeft ge
zaaid onder de bevolking.
Fijnljes ook wordt in de
aanhef van het artikel de
periode na de bevrijding in
1975 gelijkgesteld met de
daaraan voorafgaande be
zettingsperiode. Er is zoge
naamd niets veranderd.
Misschien is het goed een
paar feiten in herinnering te
roepen. Volgens Ameri
kaanse opgaven werden er
tijdens de Vietnam-oorlog
van de vijftienduizend
Zuidvietnamese dorpen ne
genduizend verwoest of be
schadigd. Tien miljoen hec
tare landbouwgrond en nog
eens vijf miljoen hectare bos
was vergiftigd. Het aantal
bomkraters schat men op
twintig miljoen, het aantal
doden op 1,2 miljoen. In
Noord-Vietnam hadden de
Amerikaanse bombarde
menten vrijwel geen brug,
weg of dijk heel gelaten. Het
aantal doden beloopt ook
hier circa één miljoen. Daar
naast is er een gigantisch
aantal oorlogsinvaliden.
Dan spreek ik nog niet over
de rampzalige gevolgen
hiervan voor de economi
sche situatie die, zoals in elk
Derde Wereldland, toch al
niet rooskleurig was. Na
1975 bleven herstelbetalin
gen van Amerikaanse zijde
uit en kwam er geen uitge
breide internationale hulp-
VSgS>s,s
stroom op gang. Uit de ge
noemde gegevens hoeft geen
blinde solidariteit te volgen
met het huidige Vietnamese
bewind of een ontkenning
van gemaakte ernstige fou
ten in de afgelopen tien jaar.
Om echter, zoals 'De Stem'
doet, de huidige situatie in
Vietnam gelijk te stellen
met die ten tijde van de
Amerikaanse bezetting gaat
alle perken te buiten en ge
tuigt mijns inziens van his
torische bewusteloosheid of
regelrechte misleiding.
Terheijden
A.J. Vermeulen
„Oorlog voeren doe je niet
als je bij je normale ver
stand bent." Deze uitspraak
van de heer Huyts, waarne
mend nationaal territoriaal
commandant (waarvan
eigenlijk?) is een schot in de
roos. Vele mensen wisten dit
al veel eerder, maar dat
iemand als de heer Huyts
deze mening onderschrijft,
zal veel mensen goed doen.
Heer Reagan met uw Mid-
denamerikapolitiek en heer
Gorbatsjov met Afghani
stan, u weet nu hoe erover u
gedacht wordt!
Bergen op Zoom
Geert Knook
De handboeien, de
beruchte 'manette',
zullen van het Ita
liaanse beeldscherm ver
dwijnen. Premier Craxi
heeft maatregelen
aangekondigd die
de overmatige pu
bliciteit die de Ita
liaanse media aan
arrestaties geven
drastisch zullen'
moeten gaan beper
ken. De regering wil
überhaupt dat handboeien al
leen worden gebruikt als er van
de geketende gevaar uitgaat.
Die 'Italiaanse' handboeien
zijn over de hele wereld bekend.
In Italë gaat geen dag voorbij of
een journaaluitzending brengt
weer beelden van die arrestaties
waarbij mensen, hun polsen ge
klemd in stalen boeien, onder
het oog van tv- en fotocamera's
worden afgevoerd naar de ge
vangenis: primitieve gewoonten
waarvan de beelden daarom
juist ook door bijvoorbeeld het
Nederlandse tv-journaal gere
geld worden overgenomen. Al is
het maar om de kijkers duideüjk
te maken dat bij ons totaal an
dere gebruiken bestaan.
De Italiaanse justitie heeft het
gebruik van de middeleeuwse
schandpaal eigenlijk nooit ge
heel afgezworen. Pleeg je hier
een strafbaar feit dan moet je
daarvoor publiekelijk boeten.
En dan in die mate en met zo
veel spektakel dat anderen daar
door worden afgeschrikt. Dat is
het strafrechtelijke principe dat
hier gehanteerd wordt. De per
soon van de verdachte is daarbij
niet zo heel belengrijk. Zijn
naam en toenaam worden zon
der enige terughoudendheid en
zonder enig respect voor zijn
privacy gepubliceerd. Meestal
geeft de commissaris van politie
en de officier van justitie die
verantwoordelijk zijn voor de
arrestatie ook nog een uitvoerige
persconferentie.
Maar vaak gaat het slechts
om verdachten, wier daderschap
nog niet door de rechter is on
derzocht, laat staan 'onomstote
lijk' vastgesteld. Mensen die ver
dacht worden van belastingver-
zuim, bouwen zonder vergun
ning, het 'zonder schuld' aanrij
den van een voetganger, van
werkverzuim en andere sociaal
minder verwerpelijke delicten,
worden hier te schande gezet en
gevankelijk van huis of werk
plaats naar politiebureau over
gebracht.
En dat gebeurt niet als de
straat leeg is. Eerst wordt de
schrijvende en filmende pers ge
waarschuwd. Vooral de tv mag
daarbij dan niet ontbreken. Pas
als alle lenzen en lampen in stel
ling zijn, wordt de verdachte
liefst met zichtbare handboeien
en geflankeerd door twee trotst
politiemannen van de deur van
zijn woning naar de politieauti
gebracht. Geen minuut eerder
Uiteraard hebben de sirenes 9
de zwaailichten van de politie
auto's de hele wijk al g
meerd. De journalisten inter-
vieuwen en fotograferen famife
vrienden en buren van de 'da-
der' om het plaatje vol te
ken.
Deze arrestatie-operette is 4
dagelijkse praktijk in elke
meinse wijk. Als de verdacht
een paar dagen later weer thuu
komt, omdat er een 'betreuren
waardige' vergissing is gemaal:
ontbreekt de publiciteit natuur-
lijk geheel. De ex-verdachte mai
of de vrouw blijft 'geketend
voor de rest van zijn of haar da
gen.
Door Coos Mandors
Craxi wil de arrestaties voorl
aan uit de publiciteit, om de bt-
langen van de verdachten „c;
dat dramatische ogenblik in hm
leven" te beschermen. Teven
wil hij dat de opsporingsamblt
naren minder van de hand
boeien gebruik maken,
overtreder van de belastingws
betekent geen gevaar voor zijn
omgeving en zal ook niet weg
pen. Zo'n man de kettingen
de handboeien aandoen dier,
volgens premier Craxi geen er
kei ander doel dan hem bloo
stellen aan de 'publieke nieuws
gierigheid'. En dat vindt Cru
onderhand te 'cru'.
De wil om het gebruik vu
kettingen en handboeien te ver
minderen is niet van de laatste
tijd. Eerder vaardigde de re
ring gedragsregels uit voor
pers om de privacy van de ver
dachten te beschermen. Maar
deze worden door iedereen
de laars gelapt. Nu vinden vele
ministers van deze regering hi
te gortig worden en hebben dus
besloten om het gebruik van
handboeien aan regels te b
den. De reden waarom de re
ring nu ineens van de hand
boeien af wil, is waarschijnlijl
de wil om de natie en haar 'raid
deleeuwse' justitiële gebruikti
tegen buitenlandse hoon te bt
schermen.
millllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllli
door Maurits
van Rooijen
De meeste mensen bren
gen een derde van hun le
ven in bed door, rond
dwalend in dromeland,
en hebben een grote hekel
om 's ochtends het warme
nest te moeten verlaten.
De Griekse vorst Alexan
der de Grote (356-323 v.
Chr.) loste dat probleem
op door zijn rijk te rege
ren vanaf een gouden
bed, omringd door twee
duizend hovelingen. Het
bed van een Indiase Ma-
haradja was weliswaar
'slechts' van zilver, maar
had als aardigheidje dat,
zodra hij erop ging lig
gen, muziek weerklonk
en vier levensgrote naak
te dames waaiers heen en
weer bewogen. Ludwig II
van Beieren gaf een half
miljoen uit voor zijn bed,
dat dan ook veel geleek
op een kathedraal. Kardi
naal Richelieu had een
bescheidener bed. Zes
mannen droegen hem
overal naartoe. Wanneer
hij ergens met zijn bed op
bezoek kwam, bleek vaak
de deuropening te klein.
Dan werd een gat in de
muur gehakt of een raam
vergroot, zodat de kardi
naal toch met zijn bed
binnen kon komen. Maar
voor de meeste mensen
bestond een bed slechts
uit stro.
In ons koude klimaat is
de belangrijkste functie
van het bed, het voorko
men dat men 's nachts be
vriest. De deurtjes van
een bedstee - feitelijk een
kast in de muur van de
woonkamer - werden ge
sloten om zo de koude
buiten te houden. Het
vuur 's nachts laten bran-
den was immers te ge
vaarlijk. Losstaande bed
den werden met gordij
nen omhangen. Daaruit
ontstond later het hemel
bed. Een slaapmuts hield
het hoofd warm. Dank zij
isolatie en verwarming
van de moderne huizen
hoeven we ons 's nacht
niet meer in te pakken.
Bovendien ontdekte men
eind 19de eeuw, dat frisse
lucht gezond is. De be
dompte bedsteeën ver
dwenen dus en de ramen
gingen 's nachts op een
kier. Nog steeds slaapt de
helft van de bevolking
met het raam open. Door
dat onze huizen groter
zijn geworden, ontston
den afzonderlijke slaap
kamers en privé-bedden.
Lang was het gebruike
lijk dat de hele familie
plus personeel in één bed
sliepen. Alleen de aller
rijksten hadden reeds in
de 18de eeuw eigen slaap
kamers. Met het ontstaan
van een privé-slaapdo-
mein ontstond ook een
speciale ruimte voor
sexuele activiteiten, aldus
professor Peter Gleich-
rnann. Met iemand slapen
heeft daardoor een nieu
we betekenis gekregen.
Dank zij het elektrische
licht, dat op elk gewenst
moment de duisternis
verdrijft en dank zij het
alarmnummer van de po
litie is ook de angst voor
de nacht verdwenen. On
ze voor-ouders waren i"
de nachtelijke uren niet
meer zeker van leven en
goed. Zij sloegen een
zucht van verlichting als
de zon weer opkwam. De
twintigste-eeuwse mens
zou zich liever nog eens
omdraaien.
nu(
i van
n nu ook a'
z,tR^deau.o
076-877850-653950 RÜTTCHEI
Kun
per
Van een onzer versie
TERNEUZEN - Bij wijze
gedurende een half jaar
traat (kunstmest) per bin
worden vervoerd.
Dit blijkt uit een meded
Schippersorganisatie, eind v
persbeurzen van Terneuzen e
Volgens de Nederlandse or
ganisatie van binnenschip
pers, Schuttevaer, zou de Bel
gische overheid bereid zijn een
transportvergunning voor zes
maanden te verleden. Van de
ze proefperiode wil men ge
bruik maken om extra veilig
heidseisen op te stellen en te
toetsen.
Dit positieve besluit van het
Belgische ministerie van eco
nomische zaken is een recht
streeks gevolg van de storm
van protesten vanuit de -voor
namelijk Nederlandse- schip-
perswereld, die opstak nadat
het vervoersverbod in septem
ber vorig jaar van kracht
werd. Veel schippers, met na
me uit Terneuzen, hadden zeer
forse investeringen (ruim
30.000 gulden per schip) moe
ten doen om hun vaartuigen
aan te passen aan de eisen die
de verzekerings-maatschap-
pijen stellen bij het vervoer
van de kunstmest via België
naar Frankrijk.
Ook de Nederlandse Stikstof
Maatschappij te Sluiskil, die
het ammoniumnitraat produ
ceert, zag zich sinds september
vorig jaar voor extra kosten
geplaatst. De kunstmest moest
n
c
a
n
v
a
k
o
T
P
P
z
b
h
v
d
Si
d
Van onze corre
IJZENDIJKE - De IJzendijkse
enberghe heeft met zijn brillei
heel Nederland en ver daar b
mijlpaal bereikt. Sinds het be
zijn er maar liefst 400.000 briliei
De actie duurt nu 22 jaar en
ber 1983 vertrok pater J. Crs
waar hij al jaren werkt. Sinds
Voorenberghe 25.068 brillen. Te
reiken van dit unieke aantal bil
dijkse pentekenaar Joost Heei
brillenactie.
De IJzendijkenaar is trouw
druk bezig. Via de kledinginza
sen helpen', een actie voor de rr
Oostafrikaanse en Zuidameril
vanuit IJzendijke 73.00 kilogr
verzonden.
Van onze com
AXEL - in een gloedvol betoog we
den Heuvel ongeveer 250 toeschoux
ehjvend gevaar van het fascism
kreeg het fascisme kans voet aan -
oiocratische staat. We moeten er d:
net fascisme niet opnieuw de kan
aldus de Vara-voorzitter.
Even voor de aanvang van
de manifestatie, was de Vara-
voorzitter in hevige discussie
verwikkeld met een van de
standhouders over een pam
flet, waarin opgeroepen werd
de paus met helm en molotov
cocktails te begroeten. In zijn
toespraak besteedde Van den
Heuvel uitgebreid aandacht
®an het oproepen van geweld,
zonder dat er van tegengeweld
sprake is. „Dat is", waar
schuwde Van den Heuvel, „nu
net een van de vier kenmerken
van het fascisme". Nadat ook
anderen daarop hadden aan-
ëedronken, werd het omstre
den pamflet weggehaald.
Hij het begin van de mani
festatie had de voorzitter van
de
organiserende Vara-afde-
'*hg Oost-Zeeuwsch-Vlaande-
v
O
c
n
s
V
r
a
h
g
P
