Caryl Chessman
twaalf jaar
lang te slim af
IBlfljj
O,
Eisenhower,
Chroesjtsjof
en het
U-2-incident
tganger
ichtigen
Alleen al uit Brazilië
kwamen er twee miljoen
handtekeningen van mensen
die vonden dat Caryl
Chessman niet mocht worden
gedood in de gaskamer van de
gevangenis van San Quentin
in Californie.'Marlon Brando
voerde sterren uit Hollywood
aan die zich inzetten om het
leven van Chessman te
redden. Er laaide een brede
golf van anti-Amerikanisme
op. Maar op 2 mei 1960,
vijfentwintig jaar geleden,
viel het doek over een drama
dat dë wereld jarenlang in
zijn ban had gehouden.
eden trokken de
aan werk weg uit\
goed 400 inwonen
welijks een jaar
ekeer, toen enkeli
ifestatie rond het I
iizenden bezoeken
ieverlee vestigdei\
irvallen panden
laren. Soramic/^l
e grote stad voorf
eigenlijke beroep]
elt nu twintig
cbinderij en een
e oude methode
lardigt.
Uitstel
Ontvoering
Advocaten
Dochter
'p 1 mei 1960, 25 jaar
geleden, schoten de
Russen een Amerikaans
spionagevliegtuig, een U-
2 gebouwd door Lockheed
neer boven Swerdlowsk.
De piloot, Francis Gary
Powers, werd gevangen
genomen. Het U-2
incident werd door Nikita
Chroesj tsjof aangegrepen
om de Amerikaanse
president Dwight
Eisenhower als hypocriet
en leugenaar te
brandmerken, een
topconferentie in Parijs
met Eisenhower,
MacMillan en De Gaulle
te torpederen en het
laatste jaar van
Eisenhower's
presidentschap te
vergallen. Met het U-2
incident begon een
periode van bittere
confrontatie, die zijn
hoogtepunt bereikte in de
Cubaanse raketcrisis van
1962.
Geschenk
Wrakstukken
Tolvlucht
Vul 7&TERDAG 20 APRIL 1985
W5
itsers experimenteren mom]
et een betere overweg-beval
"o is de bekende bel vervaiJl
■n electronische stem die nw
een trein nadert. Maar
rdiger methoden worden
Van Niekerk: „Ze plaatsen!
boom in ruststand iets uju
raar de weg toe. Dat sehijl
le aandacht te trekken oma
ndere lijnen in het very
recht zijn". Van Niekerk
an dat de Nederlandse stuj
dit soort ideeën ook gaat bek!
Wij gaan dat in de stuurgJ
latisch aanpakken".
huidige beveiliging van on
egen is geen natte vingeruJ
le NS de door mensen bewaaki
eg met hele bomen gingen ji
en (te duur) kwam de Ahobl
De halve boom moet voorl»
at weggebruikers door de autd
:h dalende bomen worden op»
op de overweg. In 1936 kvd
ste Aki, in 1952 gevolgd doorl
Er is ook uitgebreid bekefe)
ang vantevoren de over»
noet.
moet dat zo kort mogelijk h«
nders ga je ongedisciplinet
uitlokken", weet Van Niekeil
zegt hij, vanwege de veiligh
NS bij het vaststellen van i
toch uitgegaan van de lm
te weggebruiker, de voetgaJ
seconden nadat de knippe
gaan branden (via een conlai
rails) komen de bomen in 12a
i beneden. Kort daarna, en 1
tijd is afhankelijk van de ril
id, dendert de trein voorbij.
t een overweg op door het aal
gelukken, dan komen specialil
in de rijksverkeersinspectie?
„Die overwegen gaan we dal
tigen om te bekijken of maal
n wenselijk zijn. Staan er lief
in hoeft dat niet meteen de aari|
n een Ahob zijn, dat kan c
ing van een extra licht betekl
de spoorwegen ook aan bevel
uitgeven, één trieste categori
ikken zal nooit kunnen wordej
annen: de zelfdodingen. dJ
loopt zo sterk op dat het daliiJ
iet aantal ongelukken tenia
)e NS willen geen cijfers gevaj
aekend is dat jaarlijks circa34
n vrijwillig de spoorbaan opj
om een eind te maken aan hJ
zelfdodingen, ongelukken
et-incidenten leggen een zwal
de schouders van het treinpel
Vorig jaar is een landelijk]
ig afgekondigd voor de opvanj
inducteuren en machinisten dl
ongeluk betrokken raken. I
sche druk is voor een groot oei
'klaren uit de machteloost»!
machinist. De trein zit vast?
ls en bij 120 duurt het tot 1(K|
voordat de zaak stilstaat.
het verkeer kunnen twee mei
eageren", zegt Van Niekerl
zijn ook allerlei maatregel!
rndigd, zoals de helm- en f
plicht die duidelijk effect sofl
Maar een machinist kan r
:n dat is ook de psychische dru
,an die mensen blootstaan. E
le klap bij een botsing met]
s zo hard dat helm of gordel j|
edden." Voorlichter Van i'
n: „Als een machinist wekken
laait dan is dat nieuws vooroi
leelsblad. Het is een slopend t*
tégine. „En vanwege de toejj
ituurlijk. Daar moeten we»
even en dan bestaat er f
rijd".
en de dozen folders 'Re®,
u livre, la vache qui lit' 'I
muur een reeks portretten1!
legere burgemeesters. Rég'n J
an plan die weg te halen
van vroeger moet blijyen'
andelaren zijn ook niet
»n schreeuwreclames gek U1P
)ben de huizen juist in de0
ersteld. Het moet geen Pre L,
n. Onze kracht is juist de®"
itie".
het dorp nog mist, zijn
>en om het boek heen, vind
irukkerijen. Er zijn al we'
inderij en een bedrijf, da'
de oude methode papier
gt-
bibliotheek heeft Bedu
n de veertien dagen rijdt d
eekbus voor. De dorpeling
niet meer of minder dan e'
fel...", zegt Régine. „Ze ne
makkelijk een boek als ca
iets anders".
Chessman tussen zijn advocaten op een van
zijn laatste foto's. - archief de stem
Caryl Chessman in de San Quentin-gevangenis.
Door Bert van Velzen
Over een periode van een hal
ve eeuw zijn er in de Verenig
de Staten om en nabij de vier
duizend mensen terechtge
steld. Ze vonden de dood op de
elektrische stoel, aan de galg,
voor het vuurpeloton, in de
gaskamer of, middels het
nieuwste gerechtelijke
moordwapen, het dodelijk in
fuus.
De meeste Amerikanen die hun le
ven moesten prijsgeven aan de beul
waren zwart en arm. Ze werden snel
vergeten. Maar enkelen onder hen
zijn historische figuren geworden, zo
als de van atoomspionage beschuldig
de Julius en Ethel Rosenberg,.die het
leven lieten op de elektrische stoel in
de Sing Sing-gevangenis van de staat
New York. Sacco en Vanzetti werden
wereldberoemd, alsook Bruno Haupt-
man, die man die de Lindbergh-baby,
die spoorloos verdween en nooit meer
werd teruggevonden, zou hebben ont
voerd.
Tot deze selecte groep behoort ook
Caryl Chessman, die op 25 mei 1948,
twee dagen voor zijn 27e verjaardag,
ter dood werd veroordeeld, maar die
via listige juridische kunstgrepen bij
na twaalf jaar lang uit de handen van
de beul wist te blijven. Op 2 mei 1960 -
er was inmiddels een internationale
proteststorm losgebarsten - werd hij
tenslotte gedood in de gaskamer van
de San Quentin-gevangenis in Cali
fornia Het protest concentreerde zich
op het feit dat er zo veel tijd was ver
streken tussen het vonnis en de voor
genomen executie.
Tot ongeveer zes jaar na zijn ver
oordeling was Caryl Chessman nog
een volslagen onbekende man. Hij
was wereldberoemd door een uit de
gevangenis gesmokkeld boek 'Call
245, Death Row' (Dodencel 245), waar
in bij zijn leven als desperado be
schreef en zijn geveht om zijn leven
in de dodencel zo lang mogelijk te
rekken. Er zijn mensen die nog langer
dan Chessman in een Amerikaanse
dodencel op hun executie hebben
moeten wachten, maar die schreven
geen bestsellers en bleven onbekend.
De uitzondering is Edgar Smith, die,
dertien jaar geleden, op 37-jarige
leeftijd uit een dodencel te Trenton in
de staat New Jersey werd vrijgelaten
nadat hij daar veertien jaar op de
beul-elektricien had zitten wachten.
Caryl Chessman heeft de wereld
pers sedert de verschijning van het
eerste van vier in de gevangenis ge
schreven boeken zes jaar intensief
bezig gehouden. Tot acht maal toe
werd zijn executiedatum vershoven.
Zijn rendez-vous met de gaskamer op
2 mei 1960 zou nog eens een half uur
zijn uitgesteld om een rechter de ge
legenheid te geven een laatste beroep
te bestuderen, maar een doodnerveu
ze secretaresse, Celeste Hickey,
draaide het verkeerde nummer. Toen
ze de San Quentin-gevangenis einde
lijk bereikte was de executie van Ca
ryl Chessman al begonnen.
Op 16 februari 1960 had Chessman
voor de laatste keer uitstel van exe
cutie gekregen. De reden was het be
zoek van president Eisenhower aan
Uruguay, dat door Chessmanrellen
verstoord dreigde te worden. Chess
man kreeg dat te horen tien uur voor
dat de executie zou plaatsvinden en
terwijl hij in een vertrek naast de
gaskamer op zijn einde zat te wach
ten. Hij had alreeds afgerekend met
het leven toen een bewaker hem
kwam vertellen dat de executie was
opgeschort. „Je houdt me toch niet
voor de gek, he?" zei Chessman toen.
Chessman, geboren op 27 mei 1921,
was op een paar weken na 39 jaar
toen hij stierf. Hij had meer dan de
helft van zijn aardse bestaan in ge
vangenissen doorgebracht. Van 1940
tot eind 1947 had hij wegens plunder
en roof in de cel gezeten en hij was
nog geen zes weken op vrije voeten
toen hij opnieuw werd gearresteerd
en beschuldigd van een reeks van ze
ventien misdrijven. Hij had geroofd,
mishandeld en enkele vrouwen ont
voerd en aangerand. Een van zijn
slachtoffers, de toen 17-jarige Mary
Alice Meza, werd als gevolg van het
misdrijf krankzinnig en was dat nog
steeds toen Caryl Chessman stierf.
Chessman was geen moordenaar
en het halsmisdrijf dat hem werd
aangewreven, ontvoering, kon eigen
lijk alleen maar in technische zin gel
den. Onder bedreiging met geweld
had hij de vrouwen naar zijn eigen
auto overgebracht en daarin ver
voerd, voordat hij ze beroofde, mis
handelde en aanrandde. Kort na zijn
veroordeling werd in Californië de
doodstraf voor dit soort vergrijpen
afgeschaft. Chessman had deze mis
drijven, die destijds in de kranten
werd toegeschreven aan 'De Bandiet
met het Rode Licht', hardnekkig ont
kend. Alleen tijdens het vooronder
zoek had hij deze wandaden toegege
ven, naar hij later verklaarde onder
zware druk.
Chessman liet een zeker middel
waarmee hij de doodstraf had kun
nen ontlopen onbenut. Als hij schuld
zou hebben bekend en hij zijn recht
op een juryproces had laten varen zou
een rechter hem levenslange gevan
genisstraf hebben gegeven. In 1955 of
daaromtrent zou hij weer vrij man
geweest kunnen zijn. Caryl Chess
man wees dat aanbod van de hand.
Voor een jury van elf vrouwen en een
man hield hij zijn onschuld vol. Drie
vrouwen wezen hem aan als „de ban
diet met het rode licht" die, vermomd
als politieman en in een auto met een
rood licht vrijende paartjes overviel.
Een auto met een rood licht werd la
ter bij Chessman thuis gevonden.
Caryl Chessman was een buitenge
woon schrander mens, een genie wel
haast, met een intelligentiequotiënt
van 178. Het touwtrekken van Chess
man met de dood begon na afloop van
zijn strafproces, toen plotseling de
stenograaf Ernest Perry kwam te
overlijden, terwijl deze nog bezig was
met het uitwerken van zijn steno
grammen van het proces. Van de 1810
stenovellen waren er maar 646 uitge
werkt. Perry had een soort eigen-
bouw-steno gehanteerd, waardoor
zijn plaatsvervangers voor grote pro
blemen kwamen te staan.
Chessman vond honderden onjuist
heden en baseerde daarop zijn lang
durig verweer. In kranteverhalen
werd Chessman afgeschilderd als 'ju
rist, schrijver, genie en misdadiger'.
Er verschenen verhalen over hem on
der titels als: Duel met de dood.
Vuurproef op de drempel van de dood
en De bitterzoete geur des doods. Be
halve 'Dodencel 245' schreef Chess
man ook nog 'Trial by Ordeal' (De
Vuurproef), 'The Face of Justice' (in
het Nederlands vertaald onder de
titel Mijn Laatste Kans) en 'The Kid
Was A Killer' (Het kind was een
moordenaar).
De opbrengst van deze geschriften
besteedde hij aan het honoreren van
zijn advocaten, van wie Rosalie As-
her zijn papieren erfde. Chessman
had er in zijn boeken geen twijfel aan
laten bestaan dat zijn misdaadcarrie-
te goed was bevallen en zijn gevoel
van eigenwaarde ten zeerste had ver
groot. Hij kwam al zeer jong in aan
raking met de politie door een vecht
partij en het stelen van een auto en
hij ontwikkelde zich snel tot een pure
desperado. Op zijn 19e trok hij rovend
en plunderend rond Los Angeles. Met
de opbrengst van zijn misdadige acti
viteit betaalde hij onder andere een
prive-detective, die hij had inge
huurd om de herkomst van zijn moe
der - een vondelinge - te onder
zoeken. Vanaf 1940 zat hij - met een
tussenpoze van zes weken in 1947 -
onafgebroken in de cel.
Weinig Amerikanen twijfelden er
aan dat Chessman 'de bandiet met het
rode licht' was geweest. In eigen land
had hij maar bitter weinig sympa
thie. Hij was een arrogante, harde en
cynische man. In 'Dodencel 245'
schreef hij: „Je hoeft maar een ge
welddadige, plunderende, moordlus
tige bandiet te zijn en je roem is ver
zekerd. Een van de eigenaardigheden
van de brave burger is een zonderlin
ge neiging om de lof te zingen van
boeven en schurken".
De moeder van het krankzinnig ge
worden meisje Mary Alice Meza eiste
het leven van Chessman: „De enige
manier die ik ken om mijn kind haar
geestesleven terug te geven is de me
dedeling dat Chessman niet meer
leeft. Ik hoop dat dit haar kan bevrij
den van de vrees waardoor zij bevan
gen is".
In de weken die voorafgingen aan
zijn dood verhevigden de protesten
tegen de voorgenomen executie van
Caryl Chessman. Er werd een bericht
de wereld ingezonden waarin be
weerd werd dat Chessman de echte
'bandiet met het rode licht' kende,
maar zijn naam niet wilde onthullen
uit vrees dat zijn 18-jarige dochter
(waar niemand eerder van had ver
nomen) het slachtoffer van een
wraakoefening zou worden.
Later werd gezegd dat een zekere
Charles Terranova de 'bandiet met
het rode licht' was geweest, maar die
man was onvindbaar. Een Nederlan
der, Bram Dijkers, die toen 39 jaar
oud en ongeneeslijk ziek in een ver
pleeghuis te Sommelsdijk verbleef,
bood aan in de plaats van Chessman
naar de gaskamer te gaan, onder
voorwaarde dat Chessman verder
voor zijn vrouw en kinderen zou zor
gen.
Chessmans dagen waren geteld. Hij
had negentig mannen en een enkele
vrouw de laatste tocht naar de gaska
mer zien beginnen. Chessman wist
hoe het zou gaan. Op sombere mo
menten keek hij lang naar een af
beelding, in kleurendruk, van de gas
kamer. Hij zei daar kracht uit te put
ten om zijn eenzame strijd voort te
zetten. Hij wist ook hoe het gas rook
dat hem het leven zou benemen. Op
zekere dag werd hij door een gang
vlak bij de gaskamer gevoerd toen
daar juist een executie had plaatsge
vonden.
Chessman: „Even rook ik het wal
gelijke, zoete, aan bittere amandelen
en perzikbloesems herinnerende gas,
gemengd met prikkelende chloor-
lucht". Caryl Chessman onderging
het doodvonnis waardig en haalde
diep adem. Hij had er voor gezorgd
dat niemand hem zou vergeten.
IJSTIJD IN DE KOUDE OORLOG
1 Door Bert van Velzen
s Het was een vreemde tijd. Het
was nog volop koude oorlog.
Het presidentschap van
Dwight Eisenhower liep ten
|1 einde. Hij had de buitenland-
M se politiek goeddeels overge-
fl laten als de kille John Foster
g Dulles, die het communisme
§1 uit Oost Europa wilde terug
ei rollen. Zijn vice-president
was Richard Nixon, die zich
=1 toen reeds de bijnaam 'tricky
1 Dick' had verworven en die op
H de rug van de eerbiedwaardig
geworden Ike het Witte Huis
f§ wilde innemen.
Als Eisenhower op de beeldbuis
verscheen begon je bijna vanzelf te
geeuwen. De grote opwinding in die
tijd werd veroorzaakt door John F.
Kennedy, die zich opwierp als de pro-
feet van de vernieuwing. Hij voerde,
in het voorjaar van 1960, slag tegen
Hubert Horatio Humphrey om de
gunst van de aanhangers van de de
mocratische partij.
De koude oorlog bereikte barre
temperaturen. Berlijn was een per
manente crisis. Nikita Chroesjtsjof
kwam naar de Verenigde Naties om
de wereld te verrassen door zijn
schoenen uit te trekken en daarmee
een drumsolo weg te geven op zijn ta
fel. Het was een uiting van protest of
vrolijkheid waarvan de diepere bete
kenis geloof ik nooit is gevonden.
Deze fase in de koude oorlog culmi
neerde in de nazomer van 1962 in de
Cubaanse raketcrisis die, naar toen
beweerd werd, de wereld op de rand
van de afgrond bracht en die tegelij
kertijd het begin werd van een voor
zichtige dooi in de verhoudingen tus
sen oost en west.
Op 1 mei 1960 was er van dooi nog
geen sprake. Op die dag kwam er -
voor Chroesjtsjof als een geschenk uit
de hemel - een Amerikaanse piloot,
Francis Gary Powers, in de buurt van
Swerdlowsk uit de lucht vallen. Met
de U-2, een door Lockheed gebouwd
spionagevliegtuig waarvan de brok
stukken later door de Sowjets konden
President Eisenhower en zijn mi
nister van buitenlandse zaken,
John Foster Dulles. - foto archief de stem
worden getoond, werd Powers neer
gehaald van een hoogte van bijna 22
kilometer. De Amerikanen hadden de
Sowjet-Unie daartoe niet in staat
geacht.
Het 'U-2 incident', slim uitgebuit
door Chroesjtsjof, die een argeloze
Eisenhower voor leugenaar kon zet
ten, ruïneerde een begin mei 1960 in
Parijs geplande topconferentie, waar
Eisenhower, Chroesjtsjof, Macmillan
en De Gaulle het Berlijnse vraagstuk
onder de loep zouden nemen. Op die
top was er voor Chroesjtsjof niets te
verdienen en Francis Gary Powers
verschafte hem het alibi om kwaad
weg te lopen.
Op 5 mei 1960 maakte Nikita
Chroesjtsjof voor de Opperste Sowjet
bekend dat bij Swerdlowsk een Ame
rikaans vliegtuig was neergehaald
met een raket van een bijzonder type.
Het eerste schot, waartoe Chroesjtsjof
zelf het bevel had gegeven, was met
een raak geweest. Deze verklaring
van Chroesjtsjof sloeg in de Verenig
de Staten in als een bom. Voorbarig
en in paniek werd verklaard dat
Amerika nooit pogingen had onder
nomen om het luchtruim van de Sow
jet Unie te schenden.
Eisenhowers woordvoerder Lin
coln White suggereerde dat Powers
door een defect aan zijn zuurstofap
paraat bewusteloos geraakt kon zijn,
Chroestsj of sprak dreigende taal.
- foto archief de stem
waardoor het toestel op de automati
sche piloot verder zou zijn gevlogen
en uit de koers geslagen. Het vlieg
tuig zelf, aldus White, was een onbe
wapend toestel voor de waarneming
van weersomstandigheden. Volgens
White waren er ook geen camera's
aan boord.
Chroesjtsjof wist wel beter. Op 7
mei onthulde hij dat het niet om een
meteo- maar een spionagevliegtuig
ging. De wrakstukken werden in
Moskou getoond, evenals de piloot die
aan een parachute veilig was geland.
Powers had geen kans gezien om, via
het overhalen van een aantal handels,
het spionagevliegtuig volledig te ver
nietigen en hij had geen zelfmoord
gepleegd met een gifnaald, die hij,
verborgen in een tot geheime opberg
ruimte omgevormde zilveren dollar,
bij zich had.
Hij had bekend dat hij een spiona-
gevlucht had ondernomen waarbij hij
gegevens had verzameld omtrent ra
ketten, radarinstallaties en andere
militaire zaken. Chroesjtsjof kon
films tonen die Powers had gemaakt.
De piloot had ook roebels bij zich,
gouden Franse francs, Duitse mar
ken, Italiaanse lires, twee gouden
horloges, verscheidene gouden arm
banden en ringen.
In mei en juni 1960 stortte een
grootscheeps vredesoffensief van
Eisenhower, waarvoor hij bijna 26.000
kilometer had gereisd, totaal ineen.
Na de vangst van Gary Powers en de
U-2 liet Chroesjtsjof de Amerikaanse
president voor niets naar Parijs ko
men, alwaar hij hem uitschold voor
hypocriet en leugenaar. Een uitnodi
ging aan de Amerikaanse president
om op 10 juni naar Moskou te komen
werd ingetrokken.
Francis Gary Powers, die 30 jaar
oud was en enkele jaren in dienst van
de CIA, de Amerikaanse spionage
dienst, toen hij nabij Swerdlowsk
werd neergehaald, verklaarde later
dat hij vergeefs had geprobeerd het
spionagevliegtuig in splinters te laten
exploderen. Na aan de staart getrof
fen te zijn raakte het toestel in een
tolvlucht. Hij was uit de cockpit ge
klommen en door de zwaartekracht
werd hij op de neus van het vliegtuig
gedrukt, waardoor hij zich vrijwel
niet kon bewegen.
Op het glazen vizier van zijn helm
begon zich ijs af te zetten, zodat hij
verblind raakte. Hij besloot zich van
het vliegtuig los te maken. Zijn para
chute ging vrijwel onmiddellijk open
en op een hoogte van ruim drie kilo
meter verscheurde hij een kaart die
hij bij zich had in snippers. Hij dacht
toen ook aan de uitgeholde zilveren
dollar met de gifnaald, die hij naar
hij later verklaarde had meegekregen
om zich aan eventuele martelingen te
onttrekken. Men zou Powers duide
lijk gemaakt hebben dat er geen en
kele verplichting was om zelfmoord
te plegen. Tijdens zijn afdaling naar
de aarde aan zijn parachute opende
hij de zilveren dollar, haalde de naald
eruit en liet die toen in zijn zak glij
den. Dicht bij de grond zag hij een
auto, waaruit enkele mannen stapten.
Er waren vrij veel mensen op de been,
veel kinderen.
Na een proces van drie dagen werd
Francis Gary Powers op 19 augustus
1960 veroordeeld tot tien jaar, na een
eis van vijftien jaar. De openbare
aanklager Roedenko zei alle reden te
hebben om de doodstraf te eisen,
maar rekening te willen houden met
het oprechte berouw dat Powers vol
gens hem had getoond. Heel erg lang
heeft Francis Gary Powers niet hoe
ven te zitten: op 10 februari 1962 werd
hij uitgewisseld tegen de Russische
spion Rudolf Abel, die in 1957 in
Amerika tot dertig jaar gevangenis
straf was veroordeeld. De uitwisse
ling vond plaats in Berlijn.
Op 1 augustus 1977 kwam Francis
Gary Powers bij een helikopteronge
luk boven Los Angeles om het leven.
Tussen zijn vrijlating uit de Vladi-
mir-gevangenis en zijn dood kwamen
Kennedy en Chroesjtsjof tot een le
vensgevaarlijke confrontatie rond de
raketten op Cuba; werd een jaar na
die crisis Kennedy vermoord; stuurde
Johnson de Verenigde Staten in het
moeras van Vietnam; werd Nixon
president en, midden in zijn tweede
termijn, in een walm van corruptie
verbannen uit het Witte Huis en ver
anderde de koude oorlog in koude
vrede.