Caryl Chessman twaalf jaar lang te slim af IBlfljj O, Eisenhower, Chroesjtsjof en het U-2-incident tganger ichtigen Alleen al uit Brazilië kwamen er twee miljoen handtekeningen van mensen die vonden dat Caryl Chessman niet mocht worden gedood in de gaskamer van de gevangenis van San Quentin in Californie.'Marlon Brando voerde sterren uit Hollywood aan die zich inzetten om het leven van Chessman te redden. Er laaide een brede golf van anti-Amerikanisme op. Maar op 2 mei 1960, vijfentwintig jaar geleden, viel het doek over een drama dat dë wereld jarenlang in zijn ban had gehouden. eden trokken de aan werk weg uit\ goed 400 inwonen welijks een jaar ekeer, toen enkeli ifestatie rond het I iizenden bezoeken ieverlee vestigdei\ irvallen panden laren. Soramic/^l e grote stad voorf eigenlijke beroep] elt nu twintig cbinderij en een e oude methode lardigt. Uitstel Ontvoering Advocaten Dochter 'p 1 mei 1960, 25 jaar geleden, schoten de Russen een Amerikaans spionagevliegtuig, een U- 2 gebouwd door Lockheed neer boven Swerdlowsk. De piloot, Francis Gary Powers, werd gevangen genomen. Het U-2 incident werd door Nikita Chroesj tsjof aangegrepen om de Amerikaanse president Dwight Eisenhower als hypocriet en leugenaar te brandmerken, een topconferentie in Parijs met Eisenhower, MacMillan en De Gaulle te torpederen en het laatste jaar van Eisenhower's presidentschap te vergallen. Met het U-2 incident begon een periode van bittere confrontatie, die zijn hoogtepunt bereikte in de Cubaanse raketcrisis van 1962. Geschenk Wrakstukken Tolvlucht Vul 7&TERDAG 20 APRIL 1985 W5 itsers experimenteren mom] et een betere overweg-beval "o is de bekende bel vervaiJl ■n electronische stem die nw een trein nadert. Maar rdiger methoden worden Van Niekerk: „Ze plaatsen! boom in ruststand iets uju raar de weg toe. Dat sehijl le aandacht te trekken oma ndere lijnen in het very recht zijn". Van Niekerk an dat de Nederlandse stuj dit soort ideeën ook gaat bek! Wij gaan dat in de stuurgJ latisch aanpakken". huidige beveiliging van on egen is geen natte vingeruJ le NS de door mensen bewaaki eg met hele bomen gingen ji en (te duur) kwam de Ahobl De halve boom moet voorl» at weggebruikers door de autd :h dalende bomen worden op» op de overweg. In 1936 kvd ste Aki, in 1952 gevolgd doorl Er is ook uitgebreid bekefe) ang vantevoren de over» noet. moet dat zo kort mogelijk h« nders ga je ongedisciplinet uitlokken", weet Van Niekeil zegt hij, vanwege de veiligh NS bij het vaststellen van i toch uitgegaan van de lm te weggebruiker, de voetgaJ seconden nadat de knippe gaan branden (via een conlai rails) komen de bomen in 12a i beneden. Kort daarna, en 1 tijd is afhankelijk van de ril id, dendert de trein voorbij. t een overweg op door het aal gelukken, dan komen specialil in de rijksverkeersinspectie? „Die overwegen gaan we dal tigen om te bekijken of maal n wenselijk zijn. Staan er lief in hoeft dat niet meteen de aari| n een Ahob zijn, dat kan c ing van een extra licht betekl de spoorwegen ook aan bevel uitgeven, één trieste categori ikken zal nooit kunnen wordej annen: de zelfdodingen. dJ loopt zo sterk op dat het daliiJ iet aantal ongelukken tenia )e NS willen geen cijfers gevaj aekend is dat jaarlijks circa34 n vrijwillig de spoorbaan opj om een eind te maken aan hJ zelfdodingen, ongelukken et-incidenten leggen een zwal de schouders van het treinpel Vorig jaar is een landelijk] ig afgekondigd voor de opvanj inducteuren en machinisten dl ongeluk betrokken raken. I sche druk is voor een groot oei 'klaren uit de machteloost»! machinist. De trein zit vast? ls en bij 120 duurt het tot 1(K| voordat de zaak stilstaat. het verkeer kunnen twee mei eageren", zegt Van Niekerl zijn ook allerlei maatregel! rndigd, zoals de helm- en f plicht die duidelijk effect sofl Maar een machinist kan r :n dat is ook de psychische dru ,an die mensen blootstaan. E le klap bij een botsing met] s zo hard dat helm of gordel j| edden." Voorlichter Van i' n: „Als een machinist wekken laait dan is dat nieuws vooroi leelsblad. Het is een slopend t* tégine. „En vanwege de toejj ituurlijk. Daar moeten we» even en dan bestaat er f rijd". en de dozen folders 'Re®, u livre, la vache qui lit' 'I muur een reeks portretten1! legere burgemeesters. Rég'n J an plan die weg te halen van vroeger moet blijyen' andelaren zijn ook niet »n schreeuwreclames gek U1P )ben de huizen juist in de0 ersteld. Het moet geen Pre L, n. Onze kracht is juist de®" itie". het dorp nog mist, zijn >en om het boek heen, vind irukkerijen. Er zijn al we' inderij en een bedrijf, da' de oude methode papier gt- bibliotheek heeft Bedu n de veertien dagen rijdt d eekbus voor. De dorpeling niet meer of minder dan e' fel...", zegt Régine. „Ze ne makkelijk een boek als ca iets anders". Chessman tussen zijn advocaten op een van zijn laatste foto's. - archief de stem Caryl Chessman in de San Quentin-gevangenis. Door Bert van Velzen Over een periode van een hal ve eeuw zijn er in de Verenig de Staten om en nabij de vier duizend mensen terechtge steld. Ze vonden de dood op de elektrische stoel, aan de galg, voor het vuurpeloton, in de gaskamer of, middels het nieuwste gerechtelijke moordwapen, het dodelijk in fuus. De meeste Amerikanen die hun le ven moesten prijsgeven aan de beul waren zwart en arm. Ze werden snel vergeten. Maar enkelen onder hen zijn historische figuren geworden, zo als de van atoomspionage beschuldig de Julius en Ethel Rosenberg,.die het leven lieten op de elektrische stoel in de Sing Sing-gevangenis van de staat New York. Sacco en Vanzetti werden wereldberoemd, alsook Bruno Haupt- man, die man die de Lindbergh-baby, die spoorloos verdween en nooit meer werd teruggevonden, zou hebben ont voerd. Tot deze selecte groep behoort ook Caryl Chessman, die op 25 mei 1948, twee dagen voor zijn 27e verjaardag, ter dood werd veroordeeld, maar die via listige juridische kunstgrepen bij na twaalf jaar lang uit de handen van de beul wist te blijven. Op 2 mei 1960 - er was inmiddels een internationale proteststorm losgebarsten - werd hij tenslotte gedood in de gaskamer van de San Quentin-gevangenis in Cali fornia Het protest concentreerde zich op het feit dat er zo veel tijd was ver streken tussen het vonnis en de voor genomen executie. Tot ongeveer zes jaar na zijn ver oordeling was Caryl Chessman nog een volslagen onbekende man. Hij was wereldberoemd door een uit de gevangenis gesmokkeld boek 'Call 245, Death Row' (Dodencel 245), waar in bij zijn leven als desperado be schreef en zijn geveht om zijn leven in de dodencel zo lang mogelijk te rekken. Er zijn mensen die nog langer dan Chessman in een Amerikaanse dodencel op hun executie hebben moeten wachten, maar die schreven geen bestsellers en bleven onbekend. De uitzondering is Edgar Smith, die, dertien jaar geleden, op 37-jarige leeftijd uit een dodencel te Trenton in de staat New Jersey werd vrijgelaten nadat hij daar veertien jaar op de beul-elektricien had zitten wachten. Caryl Chessman heeft de wereld pers sedert de verschijning van het eerste van vier in de gevangenis ge schreven boeken zes jaar intensief bezig gehouden. Tot acht maal toe werd zijn executiedatum vershoven. Zijn rendez-vous met de gaskamer op 2 mei 1960 zou nog eens een half uur zijn uitgesteld om een rechter de ge legenheid te geven een laatste beroep te bestuderen, maar een doodnerveu ze secretaresse, Celeste Hickey, draaide het verkeerde nummer. Toen ze de San Quentin-gevangenis einde lijk bereikte was de executie van Ca ryl Chessman al begonnen. Op 16 februari 1960 had Chessman voor de laatste keer uitstel van exe cutie gekregen. De reden was het be zoek van president Eisenhower aan Uruguay, dat door Chessmanrellen verstoord dreigde te worden. Chess man kreeg dat te horen tien uur voor dat de executie zou plaatsvinden en terwijl hij in een vertrek naast de gaskamer op zijn einde zat te wach ten. Hij had alreeds afgerekend met het leven toen een bewaker hem kwam vertellen dat de executie was opgeschort. „Je houdt me toch niet voor de gek, he?" zei Chessman toen. Chessman, geboren op 27 mei 1921, was op een paar weken na 39 jaar toen hij stierf. Hij had meer dan de helft van zijn aardse bestaan in ge vangenissen doorgebracht. Van 1940 tot eind 1947 had hij wegens plunder en roof in de cel gezeten en hij was nog geen zes weken op vrije voeten toen hij opnieuw werd gearresteerd en beschuldigd van een reeks van ze ventien misdrijven. Hij had geroofd, mishandeld en enkele vrouwen ont voerd en aangerand. Een van zijn slachtoffers, de toen 17-jarige Mary Alice Meza, werd als gevolg van het misdrijf krankzinnig en was dat nog steeds toen Caryl Chessman stierf. Chessman was geen moordenaar en het halsmisdrijf dat hem werd aangewreven, ontvoering, kon eigen lijk alleen maar in technische zin gel den. Onder bedreiging met geweld had hij de vrouwen naar zijn eigen auto overgebracht en daarin ver voerd, voordat hij ze beroofde, mis handelde en aanrandde. Kort na zijn veroordeling werd in Californië de doodstraf voor dit soort vergrijpen afgeschaft. Chessman had deze mis drijven, die destijds in de kranten werd toegeschreven aan 'De Bandiet met het Rode Licht', hardnekkig ont kend. Alleen tijdens het vooronder zoek had hij deze wandaden toegege ven, naar hij later verklaarde onder zware druk. Chessman liet een zeker middel waarmee hij de doodstraf had kun nen ontlopen onbenut. Als hij schuld zou hebben bekend en hij zijn recht op een juryproces had laten varen zou een rechter hem levenslange gevan genisstraf hebben gegeven. In 1955 of daaromtrent zou hij weer vrij man geweest kunnen zijn. Caryl Chess man wees dat aanbod van de hand. Voor een jury van elf vrouwen en een man hield hij zijn onschuld vol. Drie vrouwen wezen hem aan als „de ban diet met het rode licht" die, vermomd als politieman en in een auto met een rood licht vrijende paartjes overviel. Een auto met een rood licht werd la ter bij Chessman thuis gevonden. Caryl Chessman was een buitenge woon schrander mens, een genie wel haast, met een intelligentiequotiënt van 178. Het touwtrekken van Chess man met de dood begon na afloop van zijn strafproces, toen plotseling de stenograaf Ernest Perry kwam te overlijden, terwijl deze nog bezig was met het uitwerken van zijn steno grammen van het proces. Van de 1810 stenovellen waren er maar 646 uitge werkt. Perry had een soort eigen- bouw-steno gehanteerd, waardoor zijn plaatsvervangers voor grote pro blemen kwamen te staan. Chessman vond honderden onjuist heden en baseerde daarop zijn lang durig verweer. In kranteverhalen werd Chessman afgeschilderd als 'ju rist, schrijver, genie en misdadiger'. Er verschenen verhalen over hem on der titels als: Duel met de dood. Vuurproef op de drempel van de dood en De bitterzoete geur des doods. Be halve 'Dodencel 245' schreef Chess man ook nog 'Trial by Ordeal' (De Vuurproef), 'The Face of Justice' (in het Nederlands vertaald onder de titel Mijn Laatste Kans) en 'The Kid Was A Killer' (Het kind was een moordenaar). De opbrengst van deze geschriften besteedde hij aan het honoreren van zijn advocaten, van wie Rosalie As- her zijn papieren erfde. Chessman had er in zijn boeken geen twijfel aan laten bestaan dat zijn misdaadcarrie- te goed was bevallen en zijn gevoel van eigenwaarde ten zeerste had ver groot. Hij kwam al zeer jong in aan raking met de politie door een vecht partij en het stelen van een auto en hij ontwikkelde zich snel tot een pure desperado. Op zijn 19e trok hij rovend en plunderend rond Los Angeles. Met de opbrengst van zijn misdadige acti viteit betaalde hij onder andere een prive-detective, die hij had inge huurd om de herkomst van zijn moe der - een vondelinge - te onder zoeken. Vanaf 1940 zat hij - met een tussenpoze van zes weken in 1947 - onafgebroken in de cel. Weinig Amerikanen twijfelden er aan dat Chessman 'de bandiet met het rode licht' was geweest. In eigen land had hij maar bitter weinig sympa thie. Hij was een arrogante, harde en cynische man. In 'Dodencel 245' schreef hij: „Je hoeft maar een ge welddadige, plunderende, moordlus tige bandiet te zijn en je roem is ver zekerd. Een van de eigenaardigheden van de brave burger is een zonderlin ge neiging om de lof te zingen van boeven en schurken". De moeder van het krankzinnig ge worden meisje Mary Alice Meza eiste het leven van Chessman: „De enige manier die ik ken om mijn kind haar geestesleven terug te geven is de me dedeling dat Chessman niet meer leeft. Ik hoop dat dit haar kan bevrij den van de vrees waardoor zij bevan gen is". In de weken die voorafgingen aan zijn dood verhevigden de protesten tegen de voorgenomen executie van Caryl Chessman. Er werd een bericht de wereld ingezonden waarin be weerd werd dat Chessman de echte 'bandiet met het rode licht' kende, maar zijn naam niet wilde onthullen uit vrees dat zijn 18-jarige dochter (waar niemand eerder van had ver nomen) het slachtoffer van een wraakoefening zou worden. Later werd gezegd dat een zekere Charles Terranova de 'bandiet met het rode licht' was geweest, maar die man was onvindbaar. Een Nederlan der, Bram Dijkers, die toen 39 jaar oud en ongeneeslijk ziek in een ver pleeghuis te Sommelsdijk verbleef, bood aan in de plaats van Chessman naar de gaskamer te gaan, onder voorwaarde dat Chessman verder voor zijn vrouw en kinderen zou zor gen. Chessmans dagen waren geteld. Hij had negentig mannen en een enkele vrouw de laatste tocht naar de gaska mer zien beginnen. Chessman wist hoe het zou gaan. Op sombere mo menten keek hij lang naar een af beelding, in kleurendruk, van de gas kamer. Hij zei daar kracht uit te put ten om zijn eenzame strijd voort te zetten. Hij wist ook hoe het gas rook dat hem het leven zou benemen. Op zekere dag werd hij door een gang vlak bij de gaskamer gevoerd toen daar juist een executie had plaatsge vonden. Chessman: „Even rook ik het wal gelijke, zoete, aan bittere amandelen en perzikbloesems herinnerende gas, gemengd met prikkelende chloor- lucht". Caryl Chessman onderging het doodvonnis waardig en haalde diep adem. Hij had er voor gezorgd dat niemand hem zou vergeten. IJSTIJD IN DE KOUDE OORLOG 1 Door Bert van Velzen s Het was een vreemde tijd. Het was nog volop koude oorlog. Het presidentschap van Dwight Eisenhower liep ten |1 einde. Hij had de buitenland- M se politiek goeddeels overge- fl laten als de kille John Foster g Dulles, die het communisme §1 uit Oost Europa wilde terug ei rollen. Zijn vice-president was Richard Nixon, die zich =1 toen reeds de bijnaam 'tricky 1 Dick' had verworven en die op H de rug van de eerbiedwaardig geworden Ike het Witte Huis f§ wilde innemen. Als Eisenhower op de beeldbuis verscheen begon je bijna vanzelf te geeuwen. De grote opwinding in die tijd werd veroorzaakt door John F. Kennedy, die zich opwierp als de pro- feet van de vernieuwing. Hij voerde, in het voorjaar van 1960, slag tegen Hubert Horatio Humphrey om de gunst van de aanhangers van de de mocratische partij. De koude oorlog bereikte barre temperaturen. Berlijn was een per manente crisis. Nikita Chroesjtsjof kwam naar de Verenigde Naties om de wereld te verrassen door zijn schoenen uit te trekken en daarmee een drumsolo weg te geven op zijn ta fel. Het was een uiting van protest of vrolijkheid waarvan de diepere bete kenis geloof ik nooit is gevonden. Deze fase in de koude oorlog culmi neerde in de nazomer van 1962 in de Cubaanse raketcrisis die, naar toen beweerd werd, de wereld op de rand van de afgrond bracht en die tegelij kertijd het begin werd van een voor zichtige dooi in de verhoudingen tus sen oost en west. Op 1 mei 1960 was er van dooi nog geen sprake. Op die dag kwam er - voor Chroesjtsjof als een geschenk uit de hemel - een Amerikaanse piloot, Francis Gary Powers, in de buurt van Swerdlowsk uit de lucht vallen. Met de U-2, een door Lockheed gebouwd spionagevliegtuig waarvan de brok stukken later door de Sowjets konden President Eisenhower en zijn mi nister van buitenlandse zaken, John Foster Dulles. - foto archief de stem worden getoond, werd Powers neer gehaald van een hoogte van bijna 22 kilometer. De Amerikanen hadden de Sowjet-Unie daartoe niet in staat geacht. Het 'U-2 incident', slim uitgebuit door Chroesjtsjof, die een argeloze Eisenhower voor leugenaar kon zet ten, ruïneerde een begin mei 1960 in Parijs geplande topconferentie, waar Eisenhower, Chroesjtsjof, Macmillan en De Gaulle het Berlijnse vraagstuk onder de loep zouden nemen. Op die top was er voor Chroesjtsjof niets te verdienen en Francis Gary Powers verschafte hem het alibi om kwaad weg te lopen. Op 5 mei 1960 maakte Nikita Chroesjtsjof voor de Opperste Sowjet bekend dat bij Swerdlowsk een Ame rikaans vliegtuig was neergehaald met een raket van een bijzonder type. Het eerste schot, waartoe Chroesjtsjof zelf het bevel had gegeven, was met een raak geweest. Deze verklaring van Chroesjtsjof sloeg in de Verenig de Staten in als een bom. Voorbarig en in paniek werd verklaard dat Amerika nooit pogingen had onder nomen om het luchtruim van de Sow jet Unie te schenden. Eisenhowers woordvoerder Lin coln White suggereerde dat Powers door een defect aan zijn zuurstofap paraat bewusteloos geraakt kon zijn, Chroestsj of sprak dreigende taal. - foto archief de stem waardoor het toestel op de automati sche piloot verder zou zijn gevlogen en uit de koers geslagen. Het vlieg tuig zelf, aldus White, was een onbe wapend toestel voor de waarneming van weersomstandigheden. Volgens White waren er ook geen camera's aan boord. Chroesjtsjof wist wel beter. Op 7 mei onthulde hij dat het niet om een meteo- maar een spionagevliegtuig ging. De wrakstukken werden in Moskou getoond, evenals de piloot die aan een parachute veilig was geland. Powers had geen kans gezien om, via het overhalen van een aantal handels, het spionagevliegtuig volledig te ver nietigen en hij had geen zelfmoord gepleegd met een gifnaald, die hij, verborgen in een tot geheime opberg ruimte omgevormde zilveren dollar, bij zich had. Hij had bekend dat hij een spiona- gevlucht had ondernomen waarbij hij gegevens had verzameld omtrent ra ketten, radarinstallaties en andere militaire zaken. Chroesjtsjof kon films tonen die Powers had gemaakt. De piloot had ook roebels bij zich, gouden Franse francs, Duitse mar ken, Italiaanse lires, twee gouden horloges, verscheidene gouden arm banden en ringen. In mei en juni 1960 stortte een grootscheeps vredesoffensief van Eisenhower, waarvoor hij bijna 26.000 kilometer had gereisd, totaal ineen. Na de vangst van Gary Powers en de U-2 liet Chroesjtsjof de Amerikaanse president voor niets naar Parijs ko men, alwaar hij hem uitschold voor hypocriet en leugenaar. Een uitnodi ging aan de Amerikaanse president om op 10 juni naar Moskou te komen werd ingetrokken. Francis Gary Powers, die 30 jaar oud was en enkele jaren in dienst van de CIA, de Amerikaanse spionage dienst, toen hij nabij Swerdlowsk werd neergehaald, verklaarde later dat hij vergeefs had geprobeerd het spionagevliegtuig in splinters te laten exploderen. Na aan de staart getrof fen te zijn raakte het toestel in een tolvlucht. Hij was uit de cockpit ge klommen en door de zwaartekracht werd hij op de neus van het vliegtuig gedrukt, waardoor hij zich vrijwel niet kon bewegen. Op het glazen vizier van zijn helm begon zich ijs af te zetten, zodat hij verblind raakte. Hij besloot zich van het vliegtuig los te maken. Zijn para chute ging vrijwel onmiddellijk open en op een hoogte van ruim drie kilo meter verscheurde hij een kaart die hij bij zich had in snippers. Hij dacht toen ook aan de uitgeholde zilveren dollar met de gifnaald, die hij naar hij later verklaarde had meegekregen om zich aan eventuele martelingen te onttrekken. Men zou Powers duide lijk gemaakt hebben dat er geen en kele verplichting was om zelfmoord te plegen. Tijdens zijn afdaling naar de aarde aan zijn parachute opende hij de zilveren dollar, haalde de naald eruit en liet die toen in zijn zak glij den. Dicht bij de grond zag hij een auto, waaruit enkele mannen stapten. Er waren vrij veel mensen op de been, veel kinderen. Na een proces van drie dagen werd Francis Gary Powers op 19 augustus 1960 veroordeeld tot tien jaar, na een eis van vijftien jaar. De openbare aanklager Roedenko zei alle reden te hebben om de doodstraf te eisen, maar rekening te willen houden met het oprechte berouw dat Powers vol gens hem had getoond. Heel erg lang heeft Francis Gary Powers niet hoe ven te zitten: op 10 februari 1962 werd hij uitgewisseld tegen de Russische spion Rudolf Abel, die in 1957 in Amerika tot dertig jaar gevangenis straf was veroordeeld. De uitwisse ling vond plaats in Berlijn. Op 1 augustus 1977 kwam Francis Gary Powers bij een helikopteronge luk boven Los Angeles om het leven. Tussen zijn vrijlating uit de Vladi- mir-gevangenis en zijn dood kwamen Kennedy en Chroesjtsjof tot een le vensgevaarlijke confrontatie rond de raketten op Cuba; werd een jaar na die crisis Kennedy vermoord; stuurde Johnson de Verenigde Staten in het moeras van Vietnam; werd Nixon president en, midden in zijn tweede termijn, in een walm van corruptie verbannen uit het Witte Huis en ver anderde de koude oorlog in koude vrede.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1985 | | pagina 29