SfflÜBS
'Ik bouw niet wat mode is, maar wat ik mooi vind' LA Vl
Wc
EX-MEDEWERKSTER DE TERP IN DEN HAAG:
N
Wi
ZATERDAG 20 APRIL 1985
W2
I7ATERDAG 20 APRIL
alter Nowaks blinkende kubus in de keurige
Tilburgse wijk De Blaak toont onbenaderbaar en
onneembaar. Voor- en achterwand glas, afgeschermd
met jaloezieën, de rest aluminium. Nergens een deur,
klink, slot, brievenbus, vensterbank of regengoot.
Alles strak en glad. Nowak heeft met maar één wens:
het bouwen van een perfect huis in High Tech-stijl,
volkomen computer-gestuurd en brekend met elke
traditie.
Kerstboom
Hete lucht
Steamer
Lijkt gammel
iet voor iedereen kwam de arrestatie
van de 32-jarige broeder S. en een even
oude huisarts B. in verband met zes
verdachte sterfgevallen in het Haagse
verzorgingstehuis De Terp als een
verrassing. Een ex-medewerkster van het
in opspraak geraakte tehuis, die in
december vorig jaar werd ontslagen, heeft
alle misstanden die zij in het
verzorgingshuis heeft waargenomen
zorgvuldig bijgehouden. De bevindingen
heeft zij nu vastgelegd in een rapport.
Receptenbriefjes
Avances
Zwijgplicht
Geen zicht
ie op weg naai
Parijs via de oc
periferie passeert,
afslag Porte de Panl
friet enige verbazir
naar de blinkende
rand van de ronc
kolossale kogel is oj
uit 6400 driehoekig
stalen spiegels en]
diameter van 36 m
kort heeft 's werel
xuimtetheater er o]
gevonden en aan t
Mitterrand de eel
zogeheten 'Geode]
maand in gebruil
Een Spaanse comi
een geweldige stj
dienst wordt dit
van zijn troon gest
bedankje vai
strijdmakkers in
Burgeroorlog, ka\
kameraden Santiagl
Het vooraanzicht van Nowaks High Tech-huis, een kunstwerk in de Til-
burgse wijk De Blaak. De achterzijde ziet er precies zo uit. Het huis meet 10
bij 12 meter en telt tioee verdiepingen. Een van de glaspanelen beneden is
de voordeur. - fotos marcel bekken
'High tech' is in de internationale bouw- en interieurwereld al weer een ge
passeerd station. Maar dat deert Nowak niet. „Ik bouw niet wat in de mode is,
maar wat ik mooi vind. Dit is het huis dat ik graag wil hebben. Mijn vrouw
heeft dezelfde smaak als ik. Dit is het huis waarvan wij dromen".
Nowak is een zoon van Duitse ouders, heeft een Tsjechische grootvader, en
bewoont een flatje in Tilburg. Zijn HiFi-zaak Audiohome staat in Eindho
ven. Jarenlang heeft hij zijn verlangens naar High Tech moeten bevredigen
met luxe interieurbladen totdat hij een reportage zag het huis van de Engelse
architect Michael Hopkins in Londen.
Volgens het Duitse blad zou een dergelijk huis 160.000 gulden kosten. No-
wak sprong een gat in de lucht maar werd weer met beide benen op de grond
gezet door Hopkins zelf. Hij was zo onder de indruk van het plakboek dat de
'Dutchman' die zich aan zijn huis stond te vergapen bij zich had, dat hij hem
binnen uitnodigde. Daar ervoeren Walter Nowak en zijn vrouw wat ze al
wisten. Dat zo'n aluminium 'keet', zoals zijn buren zeggen, niet koud en kil,
maar heel gezellig is, zelfs 'cosy'. Ze ervoeren tevens dat het bijna vier ton
kost zo'n huis te bouwen.
„Maar mijn boekhouder bracht uitkomst. Hij zei dat het goed ging met
Audiohome en dat ik te veel belasting betaalde. Ik moest aftrekposten creë
ren, een duurdere auto kopen en een huis van twee ton bouwen. Dat is goed
geregeld hier in Nederland. Hoe meer je verdient, hoe meer geld je van de be
lasting kunt terugkrijgen. Door een erfenis en het feit dat mijn vrouw werkt,
is dit huis binnen ons bereik gekomen. Vier ton kost het".
De Nowaks leven sober en steken alles in hun huis. „Je slaat soms achter
over als je de prijzen hoort van de meubelen die we willen. Maar we kopen ze
meestal toch. Het zijn vaak heel goede meubelen. En dat moet ook, ivant dit
huis is kunst. Het moet er over dertig jaar nog precies zo staan.
Walter Nowak voert zelf de directie. „Aannemers zijn zo onbekend met de
ze bouwwijze dat ze een ton risico incalculeren. Te duur. Daarom doe ik het
zelf. Zoek zelf onderaannemers uit. Daardoor ben al bijna vier jaar aan het
boutven. Ik blijf er steeds met m'n neus bovenop staan, anders doen ze alles
verkeerd. Ze begrijpen niet goed waarmee ik bezig ben".
Hetzelfde onbegrip ontmoette Nowak bij enkele van zijn buren de ambte
lijke bouunoereld. De Welstandscommissie uias enthousiast. Bouio- en Wo
ningtoezicht wees zijn plan radicaal af. „Niet realiseerbaar", was het korte
commentaar.
Desondanks kreeg Nowak van burgemeester en wethouders zijn vergun
ning. Hoogst ongebruikelijk, als een van de adviezen negatief is. Bouw- en
Woningtoezicht was, toen Nowak daadwerkelijk ging bouwen, niet erg coö
peratief.
„Met allerlei onbenullige kleinigheden hebben ze het me moeilijk ge
maakt. Ze stuurden na weken wachten tekeningen terug omdat ik niet had
aangegeven waar de ivasmachine komt, of omdat er in een bepaalde plaat
volgens hen zeven schroefjes moeten in plaats van vijf en nog veel meer van
dat soort details. Ze waren echt 'anti'. Op die manier hebben ze geprobeerd te
bewijzen dat zij met hun 'onrealiseerbaar' toch gelijk hadden".
Walter Nowak: 'Dit huis is kunst'
Door Ton Roks
„Ik heb een hekel aan showfi
guren. Ik houd van gewoon
doen", verklaart Nowak ter
wijl hij met een sleuteltje on
der een van de enorme glazen
panelen morrelt en het ver
volgens wegschuift. „Dat
wordt nog anders", legt de
schrik van de gemeentelijke
afdeling Bouw- en Woning
toezicht en enkele onliberale
buurtbewoners uit.
In de toekomst zal de deur zichzelf
openen nadat Nowak zijn giropas te
voorschijn heeft gehaald en in een
daarvoor bestemde gleuf geduwd
heeft. Maar het kan ook zijn dat No-
wak spraakherkenning laat monte
ren, zodat hij met een eenvoudig
'Schat, staat de Bokma koud' entree
tot zijn High Tech-droomhuis krijgt.
De Nowaks nemen binnenkort defini
tief hun intrek, waarna Walter ver
der kan bouwen aan de computerbe
sturing van zijn huis.
„Ik ben een eenvoudig maar druk
bezet mens. Mijn zaak vraagt erg veel
tijd. Er blijft maar weinig over om
van het leven te genieten. Daarom wil
ik niets doen dat de computer of een
of ander apparaat voor me kan rege
len, zodat mijn vrije tijd echt hele
maal voor mij is", luidt de simpele fi
losofie achter Nowaks 'life-style'.
De HiFi-specialist (High Fidelity)
heeft grote plannen voor de komende
jaren. Hij wil niet niet de slaaf van
computers worden. Nee, ze moeten
zijn knechten worden, beheerst door
uitgebreide programma's. De compu
ter, dubbel uitgevoerd voor geval van
storingen, zal als een van de Nowaks
ontwaakt het licht aandoen, het kof
fiezet-apparaat inschakelen en het
bubble-bad laten vollopen. Zelfs ach
ter dat bad zit een gedachte: door de
reinigende werking van de luchtbel
len hoeft Nowak, die geen 'efficiency-
freak' wil zijn, zich niet met de hand
te wassen en kan zich ten volle aan
zijn massage overgeven.
De computer zal voorts alle func
ties in het huis controleren en bijhou
den en zichtbaar maken op een groot,
centraal en digitaal regelbord. In een
oogopslag zal Nowak straks kunnen
zien welke kranen er open staan,
waar het licht aan is, welke jaloe
zieën naar beneden zijn en hoe het
met de overige huishoudelijke appa
raten staat.
Niet onhandig zo'n centraal regel
bord?
„Neen, helemaal niet. Overal in
huis komen satelliet-kastjes, die via
het lichtnet pulsen doorseinen en
waarmee elke stroomgebruiker gere
geld kan worden. Je moet dan na
tuurlijk wel zijn code kennen". No-
wak pakt een bruin doosje, dat nog
Walter Nowak in de woonkamer op de bovenverdieping van zijn huis. Rechts achter hem de trap naar beneden.
Met de kastjes voor hem kan Nowak alle electrische apparaten, dus ook de verlichting, aan en uit schakelen.
een passende High Tech aluminium
behuizing gaat krijgen, en drukt op
wat knoppen. Onmiddellijk gaan er
in het stalen geraamte van de kubus
kleine lampjes aan, die zich als kerst
boomverlichting laten herkennen.
Nowak draait aan wat knopjes en
laat grijnzend de lampjes aan en uit
gaan.
„Kijk, dit vinden wij nu mooi.
De computer doet nog meer. Het
apparaat houdt in de gaten of iemand
Nowaks terrein betreedt, schakelt
dan onmiddellijk de buitenverlich
ting in en voert vervolgens de rest
Laatst was hier iemand die dacht dat
het noodverlichting was. Maar nee,
het blijft zo. Ik moet alleen de draad
jes nog wat wegwerken. Als het klaar
is, en donker buiten, en de jaloezieën
zijn niet helemaal dicht, lijken de
lampjes van buiten door de kieren
kleine sterretjes. Prachtig!"
van Nowaks uitgebreide alarme-
rings-programma uit. Maar dat niet
alleen. Nowak: „Ik heb een program
ma gemaakt dat de computer mij en
mijn vrouw de hele dag doet volgen.
Als er dingen zijn die we op geregelde
tijden in of uitschakelen, neemt de
computer dat automatisch over. Als
wij bij felle zon een paar maal de ja
loezieën dicht hebben gedaan, heeft
de computer dat zo in de gaten en
doet het voortaan voor ons".
De binnenkant van het huis maakt
evenveel indruk als de buitenkant
Geen tussenwanden, alleen maar eet
grote beneden- en bovenverdieping
een vloer van geribbeld alumina®
een plafond van weer aluminium,
profielen, ondersteund door dunm
stalen pilaren. Felle kleuren overal
Het zilver van het aluminium combi
neert prachtig met de donkerblauw
pilaren, de felgele ventilatiekanaler
en de rode en groene aan- en afvoer,
pijpen.
Nowak kookt natuurlijk niet opeet
fornuis. Hij gebruikt een steamer
„Bespaart ook weer tijd", aldus
enthousiast gesticulerende Nowat
„Je hebt geen specerijen nodig en het
is veel lekkerder. Je stopt je vlees et
groenten in het apparaat en binnen
enkele minuten is het gaar. Dat werkt
met heel hete en droge stoom. Alle
sappen blijven in het voedsel. Er
wordt niets uitgekookt."
Van Siemens heeft Nowak voorts
een super-keukentoestel dat magne
tron, heteluchtoven en grill in een is
„Terwijl de magnetron het vlees bin
nen gaar maakt, zorgt de grill voor
een mooi korstje er om heen",
Nowak die beweert dat de Siemens
ook cakes kan 'koken'.
Boven is het woongedeelte: één
enorm vertrek dat middels een blau
we wenteltrap bereikt wordt. Rechts
in de hoek komen zijn dertien televi
sies. „Ik kijk graag naar de televisie
maar heel selectief. Ik houd niet zj
van de Nederlandse programma's. Ik
zet alle tv's aan en volg wat er opdt
andere netten is. Komt er een interes
sant programma dan schakel ik dat
op het hoofdtoestel. Ik heb ook meer
dere video's, sorry: 'video-recorders
is het. Voor het geval er interessante
programma's tegelijkertijd komen"
Nowak maakt enkele sprongetjes
op de vloer. „Lijkt gammel die vloer,
maar is akoestisch uitstekend. Daar
let ik heel nauw op. Aluminium en
glas kunnen nogal moeilijk zijn. Maar
die ribbelprofielen hebben juist
heel gunstig effect. Ik zing hier heel
hard om de ruimte uit te testen en de
akoestiek is geweldig. Moet ook, want
ik draai veel muziek. Heel luid. Daar
om ben ik zo blij dat ik dit huis vrij
staat. Stoor ik de buren niet."
Ook op dit gebied is de Nowak per
fectionist. Vanuit Engeland laat hl
ex-BBC monitoren overkomen, enor
me en vrijwel onverplaatsbare luid
sprekers van KEF die perfect zouden
klinken.
Hij heeft overigens een 'deal' ge
maakt met de importeur. Als ze niet
goed klinken in zijn glazen huis, gaan
ze onmiddellijk retour.
'Broeder S. was gewoon een dictator'
Het tehuis na de arrestaties: „De bewoners zijn opge
lucht". - foto archief de stem
Door Nico Mokveld en Loek Moor
„Ik snap nog niet hoe hij het
zolang heeft kunnen volhou
den. Hij was gewoon een dic
tator", zegt een ex-werk
neemster van het verzor
gingstehuis De Terp in Den
Haag over broeder S. Haar op
schrift gestelde ervaringen
zijn nu openbaar.
Zij trad in november 1981 in dienst
bij De Terp. Vrij snel daarna werd ze
voor het eerst geconfronteerd met
klachten van zowel bewoners als per
soneel over het geknoei met medicij
nen en de vele diefstallen. „Er werd
meestal over heel grote bedragen ge
praat". Bij sommige misstanden in
De Terp was de ontslagen medewerk
ster direct betrokken. In haar rapport
schrijft ze over een bejaarde vrouw
op haar afdeling die bij een val uit
haar bed haar schouder brak. Het zou
drie uur duren voordat de ambulance
eindelijk bij het verzorgingstehuis
voorreed.
Een ander schrijnend geval deed
zich voor toen een bejaarde man in
zijn kamer een lelijke val maakte op
het moment dat het middageten werd
gebracht. „Twee verzorgsters hebben
hem toen opgetild en op een stoel ge
zet. Ze zouden zo terugkomen, zeiden
ze. Ik ontdekte de man op zijn stoel
toen ik rond twee uur met een zieken-
fondskaart langs kwam. Zijn been
was helemaal opgezwollen en het bot
stak er zo doorheen", vertelt de voor
malig medewerkster verontwaar
digd. Later werd bij de oude man die
vergeten op zijn stoel was achtergela
ten een dubbele botbreuk geconsta
teerd. „De verzorgsters die ik te hulp
had geroepen, stonden te lachen op de
gang. Daar was ook het meisje bij dat
nu is gearresteerd. De dag daarop ben
ik ziek thuisgebleven", weet de ex-
medewerkster nog.
Maar er speelde meer rare zaken in
het verzorgingshuis. Zo mag alleen
een arts recepten uitschrijven. Maar
hoe was het mogelijk dat er gewoon
medicijnen konden worden gehaald
met receptenbriefjes die alleen waren
voorzien van de handteking van de
huisarts, terwijl die al twee weken
met vakantie was? In het rapport be
antwoordt de medewerkster die
vraag. Er bestonden niet ingevulde
receptenbriefjes die al met een hand
tekening voorzien voor de broeder
klaar lagen om te worden ingevuld.
Een dergelijke werkwijze is abso
luut verboden. Bovendien is de broe
der volgens de ex-werkneemster niet
eens gediplomeerd verpleegkundige.
Hoewel verscheidene huisartsen De
Terp bezochten, beperkte de klachten
van bewoners zich tot de arts die nu
vastzit. De ex-medewerkster: „Er zijn
ook wel mensen geweest die van dok
ter wilden veranderen. Dat heeft de
broeder altijd tegengehouden. Bij
binnenkomst van nieuwe bewoners
werd door broeder S. geadviseerd
dokter B. als huisarts te kiezen. Dat
was volgens de broeder gemakkelijk,
omdat hij veel meer patiënten in het
verzorgingshuis had."
„Als er klachten waren, gingen de
mensen ook niet graag naar de broe
der toe". Hij was in veel verhalen de
grote boosdoener. „Elk nieuw meisje
probeerde hij voor zich te winnen.
Een verzorgster die op de ziekenafde
ling werkte, kreeg zelfs een brief van
broeder S. waarin hij haar een hogere
functie en meer salaris aanbood als ze
op zijn avances zou ingaan. Maar als
ze niet van dit 'aanbod' gebruik
maakte zou hij haar het leven zuur
maken. Het meisje liet de brief on
beantwoord". Saillant detail is dat zij
kort geleden 'vrijwillig' ontslag nam
en momenteel politiebescherming ge
niet.
Opmerkelijk is wel de opmerking
van de ex-medewerkster dat het in
veel van de sterfgevallen ging om
'mensen met geld'. Alvorens de kamer
van de overledene kon worden verze
geld, moest eerst alles worden opge
ruimd. Waardevolle spullen gaven de
zusters af bij broeder S. Geruchtma
kend was het geval waarbij direct na
het overlijden van een der bewoners
een grote hoeveelheid geld zoek raak
te. De voormalig medewerkster
spreekt over een bedrag van 53.000
gulden. Een personeelslid werd van
de diefstal verdacht. Van de overle
dene weet zij zich nog te herinneren:
„De man was helemaal alleen. Hij
had geen vrienden of kennissen". In
meer gevallen van diefstal gaven be
woners de schuld aan het personeel.
Bewijzen daarvoor zijn echter nooit
gevonden.
Wie pogingen onderneemt om de
ervaringen van de voormalig mede
werkster te staven bij collega's van
haar die nu nog in De Terp werken,
stuit op een zeldzame vorm van
zwijgzaamheid. Een personeelslid wil
wel kwijt dat de sfeer in het tehuis na
de arrestaties stukken is verbeterd.
„De mensen zijn opgelucht", is haar
verklaring daarvoor. In die verbeter
de sfeer heeft directrice Spreij werk
nemers wel gewezen op artikel 5.3
van de CAO voor bejaardentehuizen
Bij alle verhalen die in De Terp
wild de ronde deden is echter nooit
gesproken over al dan niet actieve
euthanasie. „Nu je al die berichten in
de krant leest, ga je wel twijfelen.
Dan denk je: wacht eens, die en die
zouden best ook wel eens zo zij»
doodgegaan. Ik was ook wel eens ver
baasd wanneer een bewoner die
ogenschijnlijk in goede gezondheid
verkeerde de volgende ochtend ineens
bleek te zijn overleden. Maar of
nou boze opzet achter zit? Ik weet hei
niet. Zoiets is voor mij nu eenmaal
moeilijk te bewijzen".
„Deze geheimhouding geldt mede
die zaken, waarvoor door de werkge
ver uitdrukkelijk geheimhouding
opgelegd.", aldus de letterlijke tekst
van de CAO. Met andere woorden: el
ke verzorgster die uit de school klapt
over de gebeurtenissen in De Terp
houdt zich daarmee niet aan de CAO
waarin staat dat werknemers, zov-e
tijdens als na beëindiging van hun
dienstbetrekking, verplicht zijn tf'
geheimhouding van bepaalde zaken
met alle mogelijke gevolgen vandien
Zwijgplicht dus eigenlijk.
Voorzitter L. Smits van de Stich
ting Eyckenburgh stelt in een com
mentaar op het relaas van de ei-
werkneemster: „Er hebben in de km!
der jaren langdurig geruchten ove!
het werk van de hoofdverpleegkundi
ge de ronde gedaan. We hebben
langdurig aandacht aan die geruch
ten besteed. Maar wij konden er n»
uit afleiden dat het ging om zake"
zoals de officier van justitie die na»
buiten heeft gebracht. Als bestuu
heb je ook geen zicht op dergelij ke z»
ken. Er zijn in Huize De Terp full-»'
me mensen aan het werk."
Over de bewering van de ex-we"1'
neemster dat de hoofdverpleegkun»
ge de bewoners zoveel mogelijk ad»1'
seerde de gearresteerde arts als hus-
arts te kiezen, vertelt de heer Sn»
„Met de huisarts heeft De Terp in»
te niets te maken. De bewoners he
ben vrije artsenkeuze. Dat wordt h®
bij binnenkomst meegedeeld. Maar'
kan niet uitsluiten dat er medewe
kere zijn die daar anders over dtf
ken." Voor zover de heer Smits be
kend was de broeder wel gediP'
meerd. „Maar", zo verzucht hij:
sta nu nergens meer van te kijken
Doorl
Degene die tJ
manoeuvres f
drukke Parij
genheid hebl|
geving wat
zullen hebbe
de het ruir
geen losstaal
Tot vele h<f
ten noorden i
van zijn bete
kranen druk
noordoost-ra'
hoofdstad eej
Hf geven.
Die bouwdrift)
sulteren in het rj
Villette, het Fran
tenschapstechnij
een van de vee|
van Francois
I niet het meest
presidentiële boil
ker wel het duuf
lopen naar de
j Hiervoor moet
Frans Epcot Cen
j tegenslag zal da
j medio 1988 klaaij
j jaarlijks 6 k 7
ontvangen,
j Om misverst
j La Villette wd
j Liefhebbers van I
plezier zullen w|
geduld moeten -
van de jaren '90|
ringen een Disr
I land' zijn poort-
andere pretentid
Door Antq
Hij kan het
indringend
companeros,
raden, wij
nen'.
Zijn levendigi
rend als waakz
vuurtoren, altij
dat niet het g
ouderdom is, ma
gen, wind, koude
De inspannin
op de slagvelde
Burgeroorlog, ti
ballingschap in
van uiterst lasti
meraden in een
Spanje, heeft
mondhoeken gei
Hij is klein, lc
bogen, met arme
uiteen.
Drie jaar gel
zeventigjarige
gedragen door
de vriendschap
Maar dit wee
waarschijnlijk
het woord zal v
komst van het c
Spaanse Corr
(PCE) zal er eer
sen en zal hij
tombe ervaren,
raden van giste:
den geworden,
wegzinken in de
Het hele ritu
Carrillo tot wan
zien - zoals hi
spier te vertrek
munistische pa:
wat de Partij w
van zijn leven gi
kameraden, ma
door kent en di
digheden - in de
dergrondse ond
opkomst van de
