ank
DUl
Weekend:
Gehuwde priesters
laten zich
eindelijk horen
De historie van het
'polderbestuur'
geëxposeerd
Henk Boselie: Zorg
voor patiënt raakt
op de achtergrond
Di
Vragen na de
succes film 'Amadeus
vl
Alle radio en
tv-programma's
van hel weekend
op de achterpagina
wgstelling?
INTEREST
'E tot Amerikaan
genaturaliseerde Tsjech Milos
Forman had een jaar geleden
niet kunnen vermoeden, dat
zijn vooral op de fantasie
I berustende verfilming van het
leven van Wolfgang Amadeus
Mozart tot een ware Mozart-
|rage zou leiden. Voordat de film
twee Globe Awards en acht
IOscars won, draaide hij al bijna
een halfjaar in de grote steden
van ons land en al weken in
Breda en Tilburg. Sinds Sonja
iBarend de aandacht vestigde op
]de 'nieuwe Mozart-verering' en
\ie Oscar-uitreiking plaatsvond,
is een nieuwe hausse van
Ibelangstelling ontstaan voor de
film en filmmuziek. Maar wie
was Mozart eigenlijk écht
RMIJN 2 JAAR
e termijnen
Excentriek
Weloverwogen
m
yftTERPAG 13 APRIL 1985.
,T1M
UB
hoe was Mozart
ïrca. 13.000
n dochteronder-
idex International,
Ie Divisie Levens-
en keten van
Ier verschillende
n, zoals: Edah,
t, Basismarkt en
ep Torro onder-
>or haar grote filialen
reid food en
rtiment in zowel
•als bedienings-
i sollicitatiebrief aan
aaldijk N.O. 82,
>nd, t.a.v. de heer
rmeld in de linker-
i de envelop ons
ner AB-1550.
32 91776766
I. 09 32 37766901
Door Marjan Mes
BIJNA driehonderd jaar na
zijn dood is de mysterieuze
componist van adembene
mende meesterwerken plotse
ling het onderwerp van mas
sale dweepzucht. Meeslepende
filmbeelden, die Forman ge
raffineerd koppelde aan ont
roerende muziekfragmenten,
hebben een groot publiek
warm doen lopen voor iets
wat er altijd al was, maar dat
kennelijk zonder de begelei
dende romantiek nooit tot de
verbeelding sprak.
Opeens is er van de kant van ver
stokte tegenstanders van klassieke
muziek een grote behoefte aan de 25e
Symfonie, het Requiem en andere
fragmenten, die in de film klinken.
De muziek was altijd al even schitte
rend, maar werd kennelijk door velen
niet als zodanig herkend. Daar was
een toch vooral op een legende berus
tend verhaal voor nodig en dat be
wijst maar weer eens welk een macht
een beeldverhaal heeft, dat de fanta
sie boven de werkelijkheid stelt.
Over het werkelijke leven van Mo
zart is feitelijk weinig bekend. In
brieven heeft hij zich altijd beperkt
tot oppervlakkige zaken. Zelfs de
brief, die hij aan vader Leopold
schrijft over de dood van zijn moeder
in Parijs (waar zij kwam te overlij
den tijdens een tournee van haar
zoon) is formeel, beleefd en zonder
werkelijke emoties prijs te geven.
Met zijn moeder had hij een eigen
aardig soort gevoel voor humor ge
meen, dat zich uitte in grapjes over
darmfuncties. De enige brief, die hij
haar schreef, was een soort gedicht:
„De week is nu al meer dan ronden
wij hebben uitgescheten heel veel
stront „En het concert hou ik tot
voor Parijs heet/ Daar kalk ik het neer
bij de eerste scheet".
Ook aan zijn geliefde nichtje Das
Basle, met wie hij waarschijnlijk een
verhouding heeft gehad, en aan zijn
vrouw Konstanze schreef hij tijdens
tournees brieven met een vaak zwel
gende beschrijving van faecale func
ties. De brieven aan zijn strenge va
der zijn echter overeenkomstig de ze
den van zijn tijd vormelijk en mono
toon. Over zijn artistieke inspiraties
heeft hij zich nauwelijks serieus uit
gelaten en zo hebben alle biografen
zich het hoofd gebroken over de
vraag hoe zo'n banaal man tot zulke
superieure muziek in staat was ge
weest. Dat is altijd het grootste raad
sel gebleven en zal het ook altijd wel
blijven.
Tijdens de Romantiek werd hij het
voorwerp van verering en werden
zijn platvloerse eigenaardigheden
weggemoffeld, want het kon toch niet
bestaan, dat zo'n goddelijke compo
nist plezier had in grapjes over schij-
ten en in 'omgang van twijfelachtige
aard'. Pas in de eerste helft van deze
eeuw, mede door de komst van de
psychologie, raakte men ervan door
drongen, dat 'goddelijke muziek' niet
per se afkomstig behoeft te zijn van
een hoogstaand man. Integendeel,
zo'n kunstenaar zou zijn overgevoe
ligheid juist weieens achter excen
triek en platvloers gedrag hebben
kunnen verbergen.
Scenarioschrijver Peter Shaffer en
regisseur Milos Forman hebben hun
Mozart afgeschilderd als een soort
punkfiguur van het Rococo-tijdperk,
een vrolijke lachebak, die maling
heeft aan de conventie en het gezag.
Daar zit waarschijnlijk veel waars in,
want in tegenstelling tot zijn vader
ontwikkelde Mozart een afkeer van
onderdanigheid. Hij liet zich mees
muilend uit over de vorsten en arro
gante gravinnen, die voor veel te wei
nig geld en met hooghartige verach
ting composities bij hem bestelden.
Van de springerige Mozart van
Tom Hulce kun je je moeilijk voor
stellen, dat hij ook nog de ernst bezat
om zijn meesterwerken te compone
ren. Maar inderdaad komt hij uit ge
tuigenissen van tijdgenoten ook zo
over. Zijn schoonzus Sophie vertelde
in de biografie van Nissen, de tweede
echtgenoot van Konstanze Mozart,
dat Wolfgang altijd in een goed hu
meur was. Hij was altijd in beweging
met handen en voeten, speelde altijd
met iets, bijvoorbeeld met zijn horlo
geketting. Tafels, stoelen en kussens
gebruikte hij als een denkbeeldig kla
vier.
Wel voegt zij eraan toe, dat hij al
tijd nadenkend was, waarbij hij
iemand scherp in de ogen blikte en op
alles weloverwogen antwoordde, hoe
wel het leek of hij daarbij tegelijker
tijd aan iets heel anders dacht. Elke
keer was hij voor nieuwe dingen en
thousiast, zoals paardrijden, scher
men of biljarten. Zelfs onder het bil
jarten schijnt hij veel te hebben ge
componeerd. Maar hij zal beslist geen
626 werken, waaronder honderden
meesterwerken, al schertsend en gie
chelend hebben neergeschreven.
Het hoofdthema van de film is de
afgunst van hofcomponist Salieri
(Oscar-winnaar F. Murray Abraham)
jegens de zoveel begaafdere Mozart.
In tegenstelling tot Mozart had Salie
ri een goed betaalde baan als kapel
meester aan het Weense hof en hoef
de zich niet af te beulen om in leven
te blijven. Hij stond bekend als een
serieus, beminnelijke en absoluut
vergevingsgezind iemand. De waan
zinnige jaloezie, die hij in de film aan
de dag legt, is ontsproten aan de fan
tasie van de scenarioschrijver.
De rivaliteit tussen beiden berust
hoogstwaarschijnlijk op een legende
en is door de literatuur uitgebuit.
Hetzelfde is het geval met de legende
over het feit, dat Salieri op zijn sterf
bed in 1825 de moord op Mozart be
kend zou hebben. Echte bewijzen be
staan er niet voor en weduwe Con—
stanze heeft zich ook nooit in die rich
ting uitgelaten. Wel vertelde zij later,
dat Wolfgang gedurende zijn laatste
weken meermalen de verdenking uit-
Tom Hulce als de springerige Mo
zart in de film 'Amadeus'.
- FOTO'S ARCHIEF DE STEM
Twee voorstellingen van Mozart. Hoe hij er pre
cies uitzag is niet meer te achterhalen.
r'ti",
nez,
rjsrj
Een 'promotie-prent' van de familie Mozart-op-tournee. Wonderkind
Wolfgang Amadeus (8 jaar) zit de clavecimbel. Vader Leopold zorgde
voor de reclame. Toen de familie in Den Haag optrad, plaatste hij in de
Haagse Courant van 27 september 1765 de volgende advertentie: „Met
permissie zal de heer Mozart, Muziekmeester van de Prins Bisschop van
Saltzburg, de eer hebben op Maendag den 30 September 1765 in de Zael
van den Ouden Doelen in 's Hage een Groot Concert te geeven, in het-
welke zijn Zoon, oud maer 8 jaeren en 8 maenden, beneevens zijn Dog
ter, oud 14 jaren, Concerten op het Clavecimbael executeeren. Alle de
ouverturen zullen zijn van de Compositie van dien jonge Componist
die nooyt zijn Weerga gevonden hebbende, de Goedkeuring van de
Hooven van Weenen, Versailles en Londen heeft weggedragen".
sprak, dat hij vergiftigd werd met
Acqua Tofana; een langzaam wer
kend arseenhoudend gif. Eerder ge
tuigt het van een ziekelijke inbeel
ding en psychische gestoordheid, die
zich in de laatste maanden van zijn
leven voordeden.
Artsen hebben later verondersteld,
dat Mozart met kwik behandeld werd
vanwege een geslachtsziekte en dat
een van de ziektes waaraan hij leed
mogelijke kwikvergiftiging was.
Mozarts meest recente biograaf,
Wolfgang Hildesheimer, zoekt zijn
vroegtijdige dood op 35-jarige leeftijd
(in 1791) mede in de zwaarbelaste, slo
pende jeugdjaren van Wolfgang
Amadeus. Als jong kind werd hij im
mers door vader Leopold als wonder
kind door heel Europa gesleept om
daar zijn kunsten op het klavier te to
nen. Het waren reizen vol ontberin
gen, die ongetwijfeld Mozarts ge
zondheid al vroeg hebben onder-,
mijnd.
Het spannende slot van de film met
de sinistere Salieri die de stervende
Mozart helpt bij de voltooiing van
zijn 'Requiem' in de hoop, dat hij het
als zijn eigen werk zal kunnen pre
senteren bij diens begrafenis, berust
eveneens op fantasie. Een van Moz
arts leerlingen, Süssmayer, heeft in
1826 verklaard, dat zijn doodzieke le
raar hem had gevraagd om het 'Re
quiem' te voltooien. Geheimzinnige
brieffragmenten lijken erop te dui
den, dat Konstanze tijdens haar ge
zondheidskuur in Baden een verhou
ding had met Süssmayer en dat zij
eerst aan een andere leerling had ge
vraagd om het 'Requiem' te voltooien,
'omdat ze boos was op Süssmayer'.
Deze weigerde echter. De geheimzin
nige opdrachtgever van het 'Re
quiem' was graaf Walsegg-Stuppach,
die het werk als een eigen composi-
tiee had willen uitgeven, wat hij ook
deed. Dus niet Salieri. Aan Mozarts
sterfbed heeft hij evenmin gezeten,
maar wel schijnt hij de laatste eer
aan de in een massagraf begraven
Mozart te hebben bewezen.
Nooit zullen we weten hoe Mozart
precies was, noch hoe hij er uitzag.
Portretten van het genie zijn er maar
weinig en volgens ooggetuigen was
hij 'onaanzienlijk van uiterlijk'. 'Het
hoofd was te groot voor het lichaam,
de neus was onevenredig fors'. Een
krant sprak in zijn tijd van de 'enorm
beneusde Mozart'. Bovendien had hij
een eigenaardige misvorming van
een oorschelp, die onder het haar ver
borgen werd gehouden. Tijdens zijn
laatste levensjaren werd hij pokdalig
en pafferig. Wie zal het weten? Voor
velen zal Mozart voorgoed in de her
innering blijven in de wipneuzige,
bepruikte gedaante van Tom Hulce in
de film 'Amadeus'.