m
De monstrueuze
schaduw
van Josef Mengele
over zijn
geboortestad Günzburg
-diversen
ANDELSREGISTES
Dl Of5
iÜ
orn's
rAN DUIVEN
^ERDAG 6 APRIL 1985
W4
W'
tij zijn de Ewings van Günzburg. Ze
zijn succesvol, rijk en ereburger van de
stad. Naar Karl Mengele is een straat
genoemd, naar Ruth Mengele een
kleuterschool. Landbouwmachine-
fabriek Mengele met 1300 werknemers is
verreweg de grootste werkgever in het
Beierse stadje. En de schutterij klopt nooit
vergeefs bij de familie aan voor een nieuw
vaandel.
De idylle van het rustige stadje met zijn
rijke weldoeners zou compleet zijn als de
Mengeles niet het leven hadden
geschonken aan een duivelsjong, aan dr.
Josef Mengele, de beul van Auschwitz en
's werelds meest gezochte
oorlogsmisdadiger. „Josef Mengele", zo
erkent de sociaaldemocratische
burgemeester dr. Rudolf Köppler, „werpt
een monstrueuze schaduw over deze stad."
Braaf
Huilend
Fantoom
Oom Jozef
Documenten
Reputatie
A55
gekeurde auto's:
'79-'80
5850,-
4750,-
8500,-
5750,-
5250,-
5750,-
5250,-
9500,-
5850,-
9950,-
7250,-
2500,-
80 10.250,-
4950,-
6500,-
4250,-
6250,-
4750,-
4250,-
6950,-
3000,-
ngen, tel. 19340, vrijdag-
NTE
URG
juders van Oostburg
laren, houders of ver
licht zijn, zorg te dra-
:t uitvliegen in het tijd-
1985 tot en met zater-
de duiven voor 9.00
rgestaan.
or jonge duiven. Van
i ontheffing verleend
in wedstrijdvluchten,
tevoren zijn aange-
andant der Rijkspolitie
iders voornoemd,
nternationaal binnenscheepvaart
Oostburg, Markt 15. Cafébedrijf^
eskens, Ghistelkerke 529. Expe
isserijbedrijf.
ndreef 57. Cafébedrijf (kantine)
t, Oostburg, Zuidzandsestraai
biologisch geteeld voedsel l"1
.Idekade 20. Grh. en klh. in °nt'
ibehoren. ,riws.
ongenummerd. Patates-tri
kade 25. Cafébedrijf. hii
122. Het vervaardigen en besc
de markt.
40. Broodjeszaak.
jke, Koninginnestraat 17- Ve
Drie maal Josef Mengele: de eer
ste foto is ongedateerd, de tweede is
uit 1960, de derde uit 1973.
- FOTO'S AHCHIEF DE STEM
Door onze correspondent
Gerard Kessels
GÜNZBURG - Veertig jaar
na de oorlog berooft 'de Engel
des Doods' veel van zijn vroe
gere slachtoffers nog van hun
nachtrust. „Er zou geen betere
manier zijn om de veertigste
verjaardag van de Duitse ca
pitulatie te gedenken dan Jo
sef Mengele voor zijn rechters
te brengen", zegt Simon Wie-
senthal van het Joodse Docu-
mentatie-Centrum in Wenen.
Wiesenthal is er van over
tuigd dat Mengele nog leeft,
waarschijnlijk in Paraguay.
De dokter, die vriendelijk
glimlachend in Auschwitz de
meest afschuwelijke experi
menten doorvoerde, is nu 74
jaar.
Günzburg in Beieren, een mooi
stadje van 19.000 inwoners, op de plek
waar de Günz in de Donau stroomt.
Een oude stadspoort, een fraaie
markt. Vriendelijke mensen. Ten
minste, totdat in het gesprek de naam
Mengele valt. Dan klappen ze dicht,
willen er niet lastig mee worden ge
vallen. De Günzburgers hebben niet
veel op met journalisten, die verve
lende vragen stellen. Terwijl de naam
Mengele overal ter wereld synoniem
is met sadisme, gruwelen en foltering,
heeft hij hier een zeer positieve
klank. In Günzburg staat de naam
Mengele voor werk en welvaart, voor
een goede en rijke familie. De fabriek
van de Mengeles, Europa's grootste
producent van landbouwaanhangers,
staat er al 120 jaar.
De misdaden van het zwarte
schaap uit de familie hebben de Men
geles niet tot paria's gemaakt. Ze
hebben hoogstens de neiging ver
sterkt de familie en ook Josef tegen
over de vijandige buitenwacht in be
scherming te nemen. Zo vertellen
oudere Günzburgers voor Ameri
kaanse televisie-camera's dat zij zich
nog zeer wel 'de goede dokter' herin
neren, die actief was voor het Rode
Kruis in Günzburg en veel sociaal
werk deed.
Een plaatselijk dichter, de 60-jarige
gymnasium-leraar Josef Baumeister,
neemt het anno 1985 duidelijk voor de
oorlogsmisdadiger op. Troostend
dicht Baumeister dat Luther al riep:
„Steek de synagoge in brand". Vrije-
tijdsdichter Baumeister steekt de sa
dist van Auschwitz een hart onder de
Machtige
Het familie-graf van de Mengele's in Günzburg. Jozef Mengele zal hier
nooit worden bijgezet, zegt burgemeester Köppler. „Alleen inwoners van
de stad mogen op ons kerkhof worden begraven."
familie laat kampbeul niet vallen
In januari van dit jaar, precies veertig jaar na de bevrijding van Auschwitz door de Russen, demonstreerden de
vroegere Auschitz-gevangenen Tuviah Friedmann en Joseph Alster voor de Mengele-fabriek in Günzburg. Ze pro
testeerden tegen mogelijke betalingen van het familie-bedrijf aan de kampbeul.
riem: „Veel heb je al die jaren moeten
lijden, zonder Heimat, helemaal al
leen. Maar de tijd heelt wonden: De
Heimat gooit naar jou geen steen".
Zo denkt beslist niet iedereen er
over in Günzburg. Maar degenen die
de daden van 'der Doktor' afschuwe
lijk en een schande voor de stad vin
den, passen er wel voor op hun mond
al te ver open te doen. Daarvoor is de
macht van de familie te groot en de
druk op de mensen om braaf in de pas
te blijven lopen en het eigen nest niet
te bevuilen te sterk. Geluiden van af
schuw vallen dan ook nauwelijks op
te tekenen. „Het komt er op neer",
zegt de serveerster in het Spatenhaus
op de markt na enig doorvragen, „dat
de hele stad Mengele dekt."
Journalist Hermann Abmayr is ge
boortige Günzburger en kent de stad
op zijn duimpje. Abmayr die tegen
woordig zijn brood in Stuttgart ver
dient: „Veel invloedrijke Günzbur
gers, voorop de familie, hebben Jozef
Mengele altijd in bescherming geno
men en nu hebben ze van zijn misda
den in Auschwitz een taboe gemaakt.
Niemand van het personeel van de
fabriek waagt het om iets over de fa
milie zeggen. Ik heb met de voorzitter
van de ondernemingsraad willen
praten, maar hij wilde niet. En dat
terwijl ik toch uit Günzburg kom en
de mensen mij kennen."
Jerusalem, februari 1985. In de zaal
van Jad Vaschem, de gedenkplaats
voor de zes miljoen vermoorde joden,
wordt het eerste Mengele-tribunaal
gehouden. Terwijl de toehoorders in
doodse stilte luisteren, halen 29 getui
gen pijnlijke herinneringen op aan
hun kwelgeest van Auschwitz. Hor
tend en stotend, huilend soms. Ze ver
tellen hoe Mengele zwangere vrou
wen de foetus uit het lijf sneed, hoe
hij zuur gooide op de ogen van zijn
slachtoffer, hoe hij ze een hartinjectie
gaf of ze naar de gaskamers stuurde
als hij klaar was met zijn experimen
ten.
„Hij bond mij de borsten af", ver
telt een vrouw, „zodat ik mijn baby
niet kon voeden. Hij wilde zien hoe
lang het kind zonder voeding in leven
bleef". Een man, vanachter een voor
hang omdat hij zich schaamt: „Ik
werd bestraald met röntgenstralen
tot mijn onderlijf zwart was. Later
haalde hij bij mij een teelbal weg".
Een ander: „Hij spoot een vloeistof in
mijn keel om vergroeingen te stimu
leren".
Zijn spreekkamer in Auschwitz
had Mengele 'versierd' met honder
den vastgeprikte ogen van zijn
slachtoffers. Dagelijks was hij op het
treinperron te vinden om mensen
voor de gaskamers te selecteren en
proefkonijnen te zoeken voor zijn
gruwelijke experimenten. En steeds
droeg de jonge arts van goede huize
zijn elegante witte handschoenen.
Vooral kinderen en tweelingen wer
den zijn slachtoffers. Op een dag ont
dekte hij op het perron van Ausch
witz Hongaarse dwerg-tweelingen.
„Daar heb ik voor twintig jaar werk",
juichte hij. De kamparts wilde een
'arisch ras' van blauwogige Herren-
menschen kweken en „de strijd tus
sen de twee intelligentste volken, de
joden en de Duitsers", ten gunste van
zijn landgenoten beslissen.
Veertig jaar na de oorlog is Josef
Mengele een fantoom geworden. De
man, die verantwoordelijk geacht
wordt voor de moord op 400.000 Joden,
zou nu eens hier dan weer daar ge
zien zijn. De Israëlische geheime
dienst, de Mossad, wilde hem in 1959
in Zuid-Amerika tegelijkertijd op
pakken met Adolf Eichmann, de ma
nager van Hitiers industrieel opge
zette moord op de Joden. Maar Men
gele, die een zevende zintuig voor ge
vaar schijnt te bezitten, wist op het
laatste moment te ontkomen.
In de eerste jaren na de oorlog
werd hij nog een paar keer in de om
geving van Günzburg gezien. In 1947
zou hij in Wenen korte tijd door het
Amerikaanse leger gevangen zijn ge
houden, maar weer vrij zijn gelaten.
Toen zijn vader Karl in 1959 stierf zou
hij met valse baard en zonnebril de
begrafenis in Günzburg hebben bij
gewoond. Ondanks de vermomming
zou iedereen zou hem herkend heb
ben, behalve de politie, zo wil het ge
rucht.
Officier van Justitie Klein in
Frankfurt die het onderzoek naar de
verblijfplaats van de kamparts leidt,
gelooft er echter niets van dat Men
gele bij de ter aarde bestelling van
zijn vader was. Ook burgemeester
Köppler wijst het verhaal als een fa
beltje van de hand. „Bij de begrafenis
waren rechercheurs. Er werd toen al
volop naar Mengele gezocht. Boven
dien was er een krans, die volgens mij
van de kamparts afkomstig was. Er
stond op 'Gruss aus der Ferne' (Groet
uit de verte)".
Nu wordt de oude man gejaagd als
nooit tevoren. De justitiële apparaten
in de Verenigde Staten en Duitsland
draaien op volle toeren. Wie de tip
geeft die tot de aanhouding van de
beul leidt, heeft de bestbetaalde goede
daad uit de geschiedenis gedaan. Eén
miljoen mark van de justitie in
Frankfurt en omgerekend zes miljoen
mark van Amerikaanse instellingen
en kranten. „Zelfs voor de aanhou
ding van Al Capone is nooit zoveel
uitgeloofd", zegt Köppler.
De landbouwmaschine-fabriek in
Günzburg wordt anno 1985 geleid
door Dieter Mengele (34) en Karl-
Heinz Mengele (40). Voor beiden is de
kampbeul 'oom Jozef'. Dieter is de
zoon van Jozefs broer Alois en Karl-
Heinz de zoon van Jozefs' tweede
broer Karl. Voor Karl-Heinz is de
Auschwitz-arts tevens zijn stiefva
der, want na de dood van zijn vader
hertrouwde zijn moeder Martha in
1958 in Uruguay met Josef Mengele.
Het huwelijk, Jozefs tweede, werd
gearrangeerd door Alois Mengele, di
recteur van de fabriek en de grote re
gelaar in de familie. Tot zijn dood in
de jaren zestig had Alois nauw kon-
takt met de oorlogsmisdadiger. Daar
is de justitie van overtuigd. Herhaal
de malen verklaarde Alois dat hij niet
kon geloven dat 'Beppo', de koosnaam
van Jozef, „in staat was tot de gruwe
lijke dingen die over hem verteld
werden".
Voor de sociaaldemocratische SPD
in Beieren staat vast dat Josef jaren-
lang financiëel vanuit Günzburg on
dersteund is. Het wordt zelfs niet uit
gesloten geacht dat Mengele tot op de
dag van vandaag nog mede-eigenaar
is van de onderneming, die goed is
voor een omzet van zo'n 250 miljoen
per jaar. Feit is in elk geval dat de ge
vluchte oorlogsmisdadiger altijd re
delijk bij kas heeft gezeten. In het mi
litaire sperrgebied in de moerassen
van Paraguay, waar hij zich volgens
nazi-jager Wiesenthal ophoudt,
wordt hij volgens berichten voortdu
rend bewaakt door vier revolverhel
den. Een lijfwacht die hem al jaren
vergezelt.
De SPD heeft een uitgebreid on
derzoek verlangd naar de bezitsver
houdingen bij de fabriek en naar mo
gelijke betalingen vanuit Günzburg
aan de oorlogsmisdadiger. Een deel
van de winsten zou worden overge
boekt op een Zwitserse rekening van
de oorlogsmisdadiger. Journalist Ab-
mayr: „De berichten dat er betalin
gen naar Josef Mengele gaan, zitten
veel werknemers niet lekker. Ze wil
len niet voor de kamparts werken.
Maar naar buiten toe zullen ze er
niets over loslaten."
Karl-Heinz Mengele ontkent ten
stelligste dat er via via geld naar oom
Jozef vloeit. „Wij betalen niets", zo
heeft hij een plaatselijke krant laten
weten. In dezelfde krant verklaart de
jonge Mengele „dat Auschwitz be
staan heeft en dat er verschrikkelijke
dingen zijn gebeurd". Maar zijn oom
neemt hij in bescherming. Officiële
documenten over de misdaden van
Jozef Mengele zijn dun gezaaid, zo
beweert hij. Bovendien zijn er ook ge
tuigenissen van Auschwitz-gevange-
nen die Mengele's activiteiten in „een
heel ander licht laten zien." Karl-
Heinz Mengele: „Ik geloof daarom
niet dat alles waar is wat over Jozef
Mengele verteld wordt".
Jarenlang hebben de Mengeles be
weerd dat de kamparts dood is, maar
dat wordt door vrijwel niemand ge
loofd. Burgemeester Köppler: „Deze
situatie met al de toeloop van journa
listen naar Günzburg is voor de fami
lie niet prettig. Als de kamparts in
derdaad dood zou zijn, dan zou de fa
milie zeker met bewijzen voor de dag
komen, want dan waren ze van alle
ellende af".
De sleutel tot de opsporing van
Mengele ligt in Günzburg en omge
ving, meent de Duitse justitie. „Als
iemand wat weet, dan zit hij hier",
zegt officier van justitie Klein. Bij
Autenried vlak onder Günzburg heb
ben Kleins rechercheurs inmiddels
een huisje gevonden dat van '45 tot '49
door Mengele's eerste vrouw werd
gehuurd. Mogelijkerwijze heeft de
kampbeul zich daar een tijd lang op
gehouden. Om de muur van zwijg
zaamheid rond de Mengele's te door
breken plaatste Klein een pagina
grote advertentie in een plaatselijke
krant, waarin de bevolking werd op
geroepen met informaties over de
kamparts voor de dag te komen.
Maar ondanks de miljoenenbeloning
heeft de advertentie tot nu toe niet
één reactie opgeleverd.
Terwijl de familie Mengele zich af
schermt en blijft weigeren zich dui
delijk van de kampbeul te distancië-
ren, vecht Köppler voor de reputatie
van zijn stad. Hij verzet zich tegen
het beeld van Günzburg als een
burcht van onverbeterlijke oude na
zi's. „Josef Mengele heeft in 1930, hij
was toen 19 jaar, de stad verlaten.
Daarna is hij nog maar een enkele
keer hier geweest. Duitsland heeft re
den tot collectieve schaamte over al
les wat er in de oorlog gebeurd is,
maar collectieve schuld wijzen wij af.
Wij wijzen het ook af dat Günzburg
een bijzondere last moet dragen om
dat Josef Mengele hier geboren is. De
last van de oorlog moeten alle Duit
sers dragen".
De uit Berlijn afkomstige sociaal
democraat (49) is een geliefd burge
meester in het door Franz Jozef
Strauss' christendemocratische CSU
gedomineerde gebied. Köppler, die
Günzburg al vijftien jaar regeert,
werd de laatste keer herkozen met
meer dan 95 procent van de stemmen.
Van nazi-sympathieën kan hij moei
lijk verdacht worden. Zijn vader
werd in de laatste maanden van de
oorlog standrechterlijk door de nazi's
doodgeschoten omdat hij twijfels had
geuit over de Duitse eindoverwin
ning.
Achter Köpplers zetel hangt een te
kening van een rivierenlandschap in
de nevel. Daaronder de Engelse tekst:
„Only those who are invisible can do
the impossible" (Alleen zij die on
zichtbaar zijn, kunnen het onmogen-
lijke doen). Veertig jaar na de oorlog
heeft die spreuk voor Köppler en zijn
stad een beklemmende betekenis ge
kregen. Een onzichtbaar man, ergens
in de moerassen van Paraguay, werpt
een monstrueuze schaduw over
Günzburg. Een schaduw die met de
dag langer wordt. Totdat Jozef Men
gele voor zijn rechters staat, of dood
is.
