CKER
D e kleine Zeeuws-Vlaamse gemeente
Aardenburg is de laatste jaren constant geteisterd
door 'affaires'. De bekendste is die rond de handel
en wandel van (inmiddels ex-)burgemeester W.
lockefeer, maar de meest bizarre is ongetwijfeld
de carillon-kwestie. De feiten op een rijtje: Hoe
Aardenburg in 1979 een prachtig klokkenspel ter
waarde van enkele miljoenen cadeau kreeg, het
vorig jaar op bevel van de rechter weer terug
moest geven en aan de hele zaak ook nog eens
minstens anderhalve ton gemeenschapsgeld is
kwijtgeraakt.
WffKtND
FRIESE
VECHTJAS (90)
TROEFT
AARDENBURG
AF
Cadeau
Volgzaam
Malaise
Van Rie
Omwenteling
Proces
Nieuw geschil
W2
er een plaat heb ge-
|k aan een come-back
maken met ij delheid.
omdat de boekingen
log steeds doorlopen. Ik
Ide zoveelste keer 'Papa
Inan' spelen, maar ook
V Ik heb de ambitie om
lat bereiken. Als je een
niets maakt, dan is het
|ving jou niet meer voor
hoort er eigenlijk niet
je hits scoort, word je
et dat spel meespelen.
Idie dat doen spelen ook
In geen romanticus: wat
en ik een boer. Ik ga
et mijn vrouw uit eten
I. Toch bestaat mijn pu
peels uit vrouwen. Die
iets in mijkunnen zich
mijn teksten. Maar ik
kreeft, ik ben trouw
Jn vrouw van een artiest
|even, ook mijn vrouw".
zo rustig met je praat
nkele last van stotteren,
van nature nerveus. Dus
feite niet, ik hakkel over
Ik uit me op die ma-
ok flink kwaad worden,
art nooit lang. Het moet
i even uit".
Imen met Harry Geerts
len Belgische BV, opge-
pt Troy. Dat deden we om
markt beter te kunnen
lar daarmee zijn we niet
|in de boter gevallen. Het
Belgische platenmaat-
pan Nederland afhanke-
1 daar heb ik al Jack de
_3V. We werken daar ook
Igen label, Oui-Oui. Het is
precies hetzelfde, maar
dan: „Heb ik weer ver
laken, maar ik leer het
hals draagt Jack de Nijs
sieraad met daarop een
-gische tekens. „Ik doe aan
Jvertelt De Nijs. „Toen ik
luctions werkte gebruikte
I voorspellen of iets een luj
of niet. Ik wist het altijd
jn en toen scoorde ik ook
laar mijn leermeester zei
fltisme niet mocht gebrut-
in materiële winst om
.deed ik dus ook niet meer
I het meteen ook allemaa
ZATERDAG 6 APRIL 1985
W3
De lijdensweg
van een carillon
Door Co Meertens
l Er zat één foutje in het plan-
I netje dat burgemeester Willy
Lockefeer van Aardenburg
1 had uitgedacht. Die hoogbe-
jaarde Fries uit Drachten wil-
de maar niet dood gaan. Ster-
ker nog, de oude man had
door dat-ie belazerd werd en
vocht terug. Processen voeren
had hij tenslotte heel z'n leven
1 gedaan en de meeste nog ge-
wonnen ook. Pieter de Boer
was 88 toen hij de handschoen
opnam. Twee jaar later, toen
de kruitdampen waren opge-
trokken, bleek hij op alle
fronten te hebben gezege-
vierd.
De inzet van dit alles: een carillon.
Niet zomaar het zoveelste klokken-
spelletje, maar een echte beiaard van
1 49 bronzen klokken, de grootste met
een doorsnee van bijna twee meter.
Totale waarde: een paar miljoen gul-
den.
Dat carillon is niet enkel een mu-
ziekinstrument, maar tevens een mo-
nument ter nagedachtenis aan de
j 45.000 doden, invaliden en chronisch
zieken onder de gemobiliseerde Ne-
derlandse militairen tijdens de Eerste
Wereldoorlog. Pieter de Boer -zelf in
j die tijd onder de wapenen- heeft van
j 1919 tot 1975 strijd geleverd om al de-
ze slachtoffers of hun nabestaanden
j aan een levenslang pensioen te hel-
j pen. Geen eenvoudige klus, want tot
j aan de jaren zestig toe ontbreekt
j daartoe de politieke wil bij het parle-
ment. Toch lukt het de Fries om voor
meer dan 10.000 direct betrokkenen
een pensioen in de wacht te slepen.
In 1966 wordt de stichting 'Ons Na-
i tionaal Monument' opgericht, die on-
j der voorzitterschap van Pieter de
Boer het beheer gaat voeren over het
j carillon (dat kon worden gegoten uit
j de opbrengst van de vele giften). Van
de 49 klokken zijn er 33 voorzien van
beeltenissen van politici, schrijvers,
geestelijken en de vele anderen die
zich voor de zaak van de mobilisatie-
j slachtoffers hebben ingezet. De grote
klok draagt de beeltenis van koningin
Wilhelmina.
Samen met twaalf bronzen ge-
I denkplaten en een groot aantal ande
re attributen moet dit carillon, vol
gens Pieter de Boer, gezien worden
j als 'het grootste nationale monument
in Nederland'. Pogingen om dit op te
richten in zijn woonplaats Drachten
komen echter niet van de grond.
Inmiddels is het 1978 geworden en
komt De Boer in contact met de in
Aardenburg neergestreken Schelte
van Jelgerhuis, een man die in Zee
land bekendheid kreeg door zijn veel
al originele plannen op vrijwel elk
denkbaar gebied. Hij heeft uiteraard
ook een oplossing voor het carillon-
probleem van De Boer: „Geef het ca
deau aan de gemeente Aardenburg,
zodat die het kan oprichten in het
dorp Eede, waar koningin Wilhelmi
na begin maart 1945 na vijf jaar oor
log weer voor het eerst Nederlands
grondgebied betrad. Een unieke
plaats voor het tenslotte toch ook aan
Wilhelmina opgedragen monument".
De Fries is direct enthousiast even
als het Aardenburgse gemeentebe
stuur dat door Van Jelgerhuis wordt
gepolst. Op 23 mei 1978 tekenen Pieter
de Boer en burgemeester Lockefeer
de overdrachts-acte, die later nog
zo'n belangrijke rol zal spelen. Voor
het symbolische bedrag van één gul
den mag Aardenburg zich eigenaar
noemen van een uniek carillon.
Vanaf dit allereerste begin is er al
sprake van een scheiding der geesten.
Bij Pieter de Boer staat de monu
ment-functie voorop en daarom heeft
hij in de overdrachts-acte duidelijk
de zinsnede laten opnemen dat 'het
carillon, daaronder begrepen boeken,
brochures, propagandaplaten en ge
schriften, het archief en de bronzen
platen allemaal opnieuw op een door
het publiek te bezichtigen plaats in de
gemeente Aardenburg zal worden op
gesteld'. Een passage van cruciaal be
lang, zoals al spoedig zal blijken.
Het Aardenburgse college van B en
W heeft echter heel andere plannen
en is enkel geïnteresseerd in het klok
kenspel als muzikaal prestige-object.
Zal het niet het grootste carillon van
heel Zeeland zijn? Al drie dagen na
de ondertekening van de acte blijkt
dat het gemeentebestuur niet van
plan is zich aan de overeenkomst te
houden. Er gaat dan een brief uit aan
het ministerie van WVC, waarin het
voornemen wordt gemeld het carillon
op te hangen in de toren van de plaat
selijke St. Baafskerk. Geen 'door het
Het carillon zwijgt nog steeds.
publiek te bezichtigen plaats' dus, zo
als De Boer uitdrukkelijk heeft be
dongen.
Lockefeer, niet gehinderd door zijn
twee volgzame wethouders, heeft zich
voorgenomen dat het carillon vanuit
de monumentale St. Baafstoren z'n
klanken over Aardenburg dient te
strooien. Maar in het voorstel aan de
gemeenteraad wordt nog gesproken
over 'het in gezamenlijk overleg (met
Pieter de Boer dus, C.M.) aanwijzen'
van de plaats.
In juni 1979 arriveert het klokken
spel met toebehoren in Aardenburg
en blijft de dan 84-jarige De Boer in
Drachten in gespannen afwachting
achter wanneer het monument als
kroon op zijn levenswerk zal worden
opgericht. „Gouden bergen heeft Loc
kefeer me beloofd, maar niets maakte
hij waar", zal hij later in een inter
view verklaren. „Hij zou zelfs na
mijn dood en crematie m'n urn naast
het carillon zetten, zei-ie".
Wanneer de klokken eenmaal in
Aardenburg zijn gearriveerd wordt
het echter stil. Maar in het geheim
gaan B en W verder met hun plannen,
die haaks staan op de afspraken met
De Boer. Daarbij duiken al spoedig
problemen op. Ophanging van het ca
rillon in de St. Baafstoren gaat de ge
meente zeker 150.000 gulden kosten en
dat geld is simpelweg niet voorhan
den.
Het wordt mei 1981, Pieter de Boer
heeft zijn 86e verjaardag gevierd en
begint ongeduldig te worden. In een
brief aan B en W wijst hij beleefd op
z'n hoge leeftijd en doet een dringen
de oproep niet langer te talmen, 'want
ik zou nog graag bij de ingebruikne
ming aanwezig zijn'. In een tweede
brief, een maand later, wordt z'n toon
bezwerend:„Ik wil dit nog graag
meemaken. Laat dit toch geen drama
voor mij worden". Maar de bejaarde
Fries krijgt niet eens meer antwoord.
Pas bijna een vol jaar later -De
Boer blijkt sterk, hij is nu al 87- laat
Aardenburg weer eens wat van zich
horen. Een nietszeggend briefje van
Lockefeer, waarin hij meedeelt dat er
nog steeds aan de zaak gewerkt
wordt. „Maar het grote probleem is
dat er minder inkomsten zijn als ge
volg van de economische malaise", zo
heet het nu.
De Boer is woedend. Had Lockefeer
hem niet zelf bezworen dat Aarden
burg geld genoeg had voor deze ope
ratie? Samen met zijn even strijdbare
vrouw duikt hij enkele weken later
tot onverwacht op in het Aarden
burgse gemeentehuis. Daar breekt de
paniek even goed los. Lockefeer laat
vanuit zijn kamer weten in een be
langrijke bespreking te zitten die niet
onderbroken kan worden. „Dan
wachten we wel", besluit het echt
paar en neemt resoluut plaats op een
bank in de hal. Twee uur duurt het,
dan kan de burgemeester hen ont
vangen.
Het is geen aangenaam gesprek. De
Boer spuit zijn gal over de drie jaar
wachten en verwijt de burgemeester
dat deze enkel uit is op vertraging. „U
denkt dat zo'n oude man binnenkort
wel dood zal gaan en dan kunt u doen
met het carillon wat u wilt", voegt hij
Lockefeer toe. En z'n bijna 30 jaar
jongere (tweede) vrouw Sibbina: „Als
dat spel niet binnen drie maanden
recht staat stappen we naar de rech
ter".
Het onderhoud is afgelopen. De De
Boer's verlaten het gemeentehuis en
stappen in hun auto. Juist op dat mo
ment komt Lockefeer hen achterop.
foto archief de stem
Pieter de Boer (links) en burgemeester Lockefeer schudden elkaar de
hand (juni, 1979), de operatie-carillon kan beginnen. - foto archief de stem
Hij kijkt recht voor zich uit en pas
seert zonder groeten.
Dan stapt een nieuw figuur het
verhaal binnen. Het is het Aarden
burgse raadslid Herman van Rie, die
als éénmansfractie z'n privé-partijtje
Arbeidersbelangen vertegenwoor
digt. Hij loopt sinds zijn intrede in de
raad (1978) dikwijls uit de pas met
zijn gezagsgetrouwe collega's. In een
brief aan B en W laat hij weten dat er
in drie jaar tijd nog geen enkele se
rieuze poging is ondernomen om het
Aardenburgse deel van de met De
Boer gesloten overeenkomst uit te
voeren. Hij lanceert het voorstel om
het carillon neer te zetten samen met
een op te richten Vredesmonument,
een plan van -hoe kan het anders- de
ideeënrijke Schelte van Jelgerhuis.
Samen met de brief van Van Rie
arriveert ook een schrijven van Pie
ter de Boer op het gemeentehuis, met
daarin de bevestiging dat hij inder
daad naar de rechter stapt, wanneer
de beiaard niet binnen drie maanden
recht staat. Het gevolg is een voorstel
aan de raad om het principe-besluit
te nemen het carillon op te hangen in
de St. Baafstoren. „Een financieel
voorstel volgt spoedig", belooft Loc
kefeer een aarzelend instemmende
raad.
De Boer schrikt wanneer hij van
het raadsbesluit hoort. Met hem is
geen enkel overleg gevoerd, zoals in
de acte toch uitdrukkelijk was be
paald. En ophanging in de toren bete
kent voor hem simpelweg vernieti
ging van de monument-functie. De
maat is vol en in een brief aan de
Aardenburgse gemeenteraad kondigt
hij aan het carillon via de rechter te
rug te zullen vorderen.
B en W van Aardenburg gaat rus
tig aan de brief voorbij en stellen de
raad voor alvast ruim 76.000 uit te
trekken voor restauratie van de
beiaard. Daarna zou nog een krediet
gevraagd worden voor ophanging in
de toren. Van Rie stemt tegen. Twee
andere potentiële tegenstanders (de
oppositie groeit) zijn afwezig. Bang
dat De Boer het proces door zal zetten
en Aardenburg het carillon moet te
ruggeven, dringt Van Rie er bij de
Fries op aan de zaak nog even aan te
zien. „Want in september treedt een
nieuwe raad aan en wellicht ook
nieuwe wethouders. Dan verandert
de zaak misschien". Tevens adviseert
hij De Boer bij Gedeputeerde Staten
van Zeeland bezwaar aan te tekenen
tegen het raadsbesluit 76 mille op ta
fel te leggen voor de restauratie.
Van Rie heeft goed gegokt. De
raadsverkiezingen van 1982 veroorza
ken in Aardenburg een politieke om
wenteling. Een min of meer progres
sieve coalitie verovert een kleine
meerderheid en mag tevens twee
wethouders leveren: de dissidente
CDA-er René van de Wijnckel en
WD-er Jan de Ridder. De ruzies bin
nen B en W en gemeenteraad zijn niet
van de lucht en het rumoer begint
steeds vaker de krant te halen.
Pas eind januari 1983 -Pieter de
Boer heeft net z'n 88ste veij aardag
gevierd- wordt de carillon-affaire
weer actueel. Gedeputeerde Staten
delen Aardenburg mee het raadsbe
sluit over de 76 mille niet goed te kun
nen keuren. Reden: eerst moeten alle
andere kosten die voortvloeien uit
een ophanging in de St. Baafstoren
worden berekend, zodat kan worden
beoordeeld of de totale post 'wel past
in een sluitende gemeentebegroting'.
Met andere woorden: Of er wel spra
ke is van een verantwoord financieel
beleid.
Weer terug naar af dus. De pro
gressieve coalitie wil nu echt haast
maken met de zaak, maar heeft geen
meerderheid meer in de raad. Dissi
dente CDA-wethouder Van de Wijnc
kel is teruggekeerd in de schoot van
zijn fractie en is daarmee van politiek
overhemd gewisseld. De Lockeferia-
nen zijn weer terug aan de macht en
daarmee ook de vertragings-tactiek
met betrekking tot het carillon.
In april -bijna vijf jaar na onderte
kening van de overdrachts-acte- is
zegt Pieter de Boer Aardenburg de
wacht aan en eist z'n schenking terug.
„Ik voel me in hoge mate bedrogen
door uw college, dat steeds heeft
voorgesteld dat de gemeente wel geld
had voor oprichting, terwijl achteraf
blijkt dat dit niet het geval is",
schrijft hij aan B en W. Die reageren
een dag later met een perverklaring,
waarin onomwonden wordt gesteld:
„Het carillon behoort toe aan de ge
meente Aardenburg en schenker Pie
ter de Boer kan er niet langer rechten
op laten gelden".
Binnen dat college van B en W is
Jan de Ridder, na de overstap van
Van de Wijnckel, nog de enig overge
bleven tegenstander van het carillon-
beleid van Lockefeer. In een laatste
poging om tot een verzoening te ko
men reist hij op eigen iniatief naar
Drachten. De Boer laat zich nog een
maal vermurwen om af te zien van
een proces, maar z'n voorwaarden
zijn duidelijk. De Aardenburgse raad
moet in zijn eerstvolgende vergade
ring verklaren dat het carillon nooit
in de St. Baafstoren zal worden opge
hangen, maar dat daarentegen bin
nen twee maanden zal zijn begonnen
met de opbouw als monument, com
pleet met klokkenstoel, voetstuk en
bijbehorende bronzen herdenkings
platen. Mocht de gemeente voor dit
doel te weinig geld hebben, dan is de
Fries zelfs bereid financieel bij te
springen.
De missie naar Drachten zal De
Ridder zijn wethouderskop kosten.
Gedirigeerd door de burgemeester
stort de Lockeferiaanse raadsmeer-
derheid zich op de politiek nog naïeve
WD-er en zegt het vertrouwen in
hem op. De reden is ver gezocht. Om
dat De Ridder met De Boer had on
derhandeld op eigen initiatief en zon
der mandaat van B en W zou hij bin
nen dit college 'volledig disfunctione
ren'. Over het met De Boer bereikte
resultaat wordt niet eens gepraat.
Enkele weken later, tijdens een extra
vergadering, wordt Jan de Ridder
daadwerkelijk als wethouder wegge
stemd. Met de kleinst mogelijke
meerderheid van één stem.
Pieter de Boer handelt nu snel. En
kele dagen later staat de deurwaar
der op de stoep van de Aardenburgse
burgemeesterswoning om de heer des
huizes een dagvaarding te overhandi
gen. Voor de president van de Mid
delburgse rechtbank zal De Boer ont
binding van de carillon-overeen
komst eisen.
De steeds troebeler wordende Aar
denburgse dorpspolitiek -die door de
vele rellen inmiddels de niet zo wel
willende aandacht heeft gekregen
van de Zeeuwse commissaris der ko
ningin en diens directe chef, minister
Rietkerk van binnenlandse zaken- is
er oorzaak van dat burgemeester
Lockefeer niet bepaald zit te wachten
op een proces, dat zeker veel publici
teit zal krijgen. Zijn reactie is dan ook
impulsief. De raad krijgt het voorstel
het carillon maar terug te geven.
Daar trapt De Boer niet meer in.
De beiaard moet niet alleen terug,
maar ook op kosten van Aardenburg
worden vervoerd en terug opgesteld
in de staat waarin de geheel zich be
vond toen het vier jaar eerder aan
Aardenburg werd overgedragen. En
hij handhaaft z'n gerechtelijke proce
dure, die in november voor de Mid
delburgse rechtbank dient.
Op 8 februari 1984 -De Boer is net
89 geworden- volgt de uitspraak,
waarin Aardenburg wordt opgedra
gen de eisen van de Fries in te willi
gen. De financiële consequenties zijn
voor de kleine gemeente beduidend.
Die grap kan wel eens een ton of meer
gaan kosten. Zo traag als Lockefeer
de eerste jaren met de carillon-zaak
is omgesprongen, zo snel reageert hij
nu. Plotseling is alles mogelijk, krijgt
Pieter de Boer te horen. Hij hoeft
maar te zeggen waar hij het carillon
in Aardenburg wil hebben en het zal
daar verrijzen, volledig volgens zijn
opvattingen. Als hij maar af wil zien
van het rechterlijk vonnis.
Maar de Fries houdt voet bij stuk
en op begin maart wordt het carillon
en toebehoren in bij De Boer aan huis
afgeleverd, alwaar het later in de
tuin dient te worden opgericht. Tra
nen schieten de hoogbejaarde in de
ogen, wanneer hij ziet in wat voor
staat de kroon op zijn levenswerk
wordt terugbezorgd. „Het is om te
huilen", verklaart hij even later, hak
kelend van emotie, via de telefoon
aan deze krant. „Dit tart werkelijk
elke beschrijving".
Het is inderdaad droevig gesteld
met de manier waarop Aardenburg al
die jaren voor het klokkenspel heeft
gezorgd. De 49 klokken zelf zijn nog
in redelijke conditie en zitten enkel
onder een dikke laag stof. Maar het
bijbehorende ijzeren frame, speciaal
op maat geconstrueerd om de 10.000
kilo zware klokken te kunnen korsen
blijkt volledig verroest, evenals veel
ander ijzerwerk. De onderdelen heb
ben bijna vijf jaar lang buiten voor
een gemeentelijke opslagplaats tus
sen een hoop rommel in weer en wind
gelegen. Zijn daar gewoon neerge
gooid, omdat het gemeentebestuur er
van uit was gegaan dat de klokken
toch zouden worden opgehangen in
de toren. En daarvoor waren frame,
klokkenstoel en andere onderdelen
van het monument nu eenmaal niet
nodig.
Aardenburg moet nu de rest van
het vonnis uitvoeren en vraagt offer
tes op bij drie gespecialiseerde bedrij -
ven. Bij de twee eerste komen bedra
gen uit de bus tussen de 1,2 en 1,5 ton
Zeer opvallend is echter dat het derde
bedrijf, de Koninklijke Eijsbouts BV
uit het Brabantse Asten, het karwei
voor 58.000 gulden denkt te kunnen
klaren. Dit bedrijf krijgt dan ook de
order, maar wanneer men in Drach
ten aan de slag wil, weigert Pieter de
Boer toegang tot zijn terrein. Reden
volgens de Fries kan er voor 60 mille
alleen maar 'knoeiwerk' geleverc
worden. Via zijn advocaat laat hi;
Aardenburg weten 'niet overrompelc
te willen worden met een wijze var
uitvoering, die vele vragen opwerp:
omtrent de deugdelijkheid'.
Bij nadere bestudering van de of
fertes komt aan het licht waarorr
Eijsbouts zo goedkoop voor de dag
kan komen. De andere bedrijven heb
ben een flinke post opgevoerd vooi
het zandstralen van de verroeste
klokkenstoel, omdat die methode de
garantie biedt dat de roest niet meei
terugkomt. Een belangrijk gegeven
daar anders na verloop van tijd dit
frame het zal begeven en de tonner
zware klokken naar beneden storten
Aardenburg wil het gespecialiseerde
ontroestings-karwei zelf doen. Dooi
twee ambtenaren met een paar staal-
borstels.
De heroprichting dreigt in een im
passe te geraken, maar begin juni
spant De Boer een nieuw rechtsge
ding aan tegen Aardenburg. Hij eist
nu ontroesting via zandstralen en de
aanstelling van een onafhankelijke
deskundige, die toezicht moet houder
op de opbouw en eindoplevering van
het carillon en bij eventuele nieuwe
geschillen bevoegd is bindende uit
spraken te doen. En opnieuw stelt de
rechter de Fries in het gelijk en kijkt
Aardenburg tegen een steeds maai
oplopende kostenpost aan. „Minstens
enkele tonnen", wordt nu al gefluis
terd.
Als onafhankelijke deskundige
wordt de Nederlandse Klokkenspel
Vereniging aangetrokken, maai
voordat deze met bindende adviezen
ter tafel is kunnen komen, neemt De
Boer plotseling een onverwacht ini
tiatief. In februari 1985 wordt bekend
dat Willy Lockefeer -na door Riet
kerk voor het blok te zijn gezet- ont
slag neemt als burgemeester en dat is
voor de Fries aanleiding met een
minnelijke schikking op de proppen
te komen. Aardenburg kan beide
rechterlijke vonnissen afkopen voor
85.000 gulden. Eind maart, tijdens de
eerste vergadering zonder Lockefeer
gaat de Aardenburgse raad daai
unaniem mee akkoord.
En daarmee is deze onfrisse zaak
achter de rug. Aardenburg zit zonder
carillon, maar is aan heel de affaire
tot nu 158.000 gulden kwijtgeraakt.
Bijna de helft van dit bedrag als af
koopsom, de rest is opgegaan aan
proces- en en andere kosten. En of het
daarbij blijft is nog maar de vraag.
Want Pieter de Boer heeft intussen
alweer van zich laten horen. Het ca
rillon blijkt niet in complete staat
door Aardenburg te zijn afgeleverd.
Dus of de gemeente de ontbrekende
onderdelen maar na wil leveren of
vergoeden.
