Extreem-rechts in VS grijpt naar de wapenen Islam-fundamentalisme in opmars in Turkije ILLES WAT NIET BLANK EN ARISCH IS IS DOELWIT Gelijkheid tussen man en vrouw op Cuba is nog veraf VELEN VERLANGEN TERUG NAAR GLORIETIJD VAN DE ISLAM VAN EIJSDEN Film voor iedereen EXTRA POIfQ kaar heen gemonteerde beelden ziet zij zichzelf één worden met de arm van de platenspeler, die automatisch reageert op een druk op de knop. Dat zal een gruwelijk moment zijn, waarin het verband der dingen abso luut zoek is en zelfs het koffie zetapparaat en het gasfornuis zich vijandig tegen haar keren Totdat alles z'n plaats weer krijgt rond een bevrijde, zelfbe wuste vrouw. Soms verleidt mijn fantasie me dit gegeven uit te werken tot een lange dubbel-tarieffilm. Dan zie ik na de omwenteling Jan en mijn actrice afspraken maken: zaterdagavond gezins spelletjes en verder ieder drie avonden naar eigen behoefte - eventueel met elkaar. Ik laat mijn vrouw met haar Engelse cursus een schoolreisje maken naar Londen, op Schiphol uit gewuifd door Jan en de kinde ren. En ik geef beelden van het echtelijk bed op zaterdagoch tend, met Jan die nog even lek ker tegen haar aanschurkt en dan monter vraagt: hoe zullen we op onze twee vrije dagen de taken verdelen? Zo fantaseer ik erop los. Maar de kracht van een be toog ligt in de beperking, ik weet dat. Eén korte alleszeg gende scène, dat is genoeg. Daarom wordt de hergeboorte in de keuken onmiddellijk ge volgd door het vredige beeld van het gezin aan tafel: vader, moeder en kinderen op z'n zon dags, lichtgrijs tafellinnen, zachtrose serviesgoed, soepter- rien met vol-rode tomatensoep. Weer een verschrikkelijke flits: soeppot in diggelen op de grond en een rode golf uitlo pend op wit katoenen lusjesta pijt. Mijn vrouw vliegt niet overeind, wringt zich niet wan hopig de handen: „Oh, m'n mooie tapijt, Oh, m'n nieuwe servies", gilt niet hysterisch te gen Jan dat ie moet rennen. In mijn succesfilm zit de vrouw rustig op haar stoel, want het stukje „iemand moet het toch doen", heeft zij weten los te koppelen van haar vrouw-zijn, zodat het vrouw-zijn haar niet langer in de weg zit om zichzelf te zijn. hlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll maar nog slechts een smalle richel, ideaal voor zonlieven- de plan ten. De populariteit van de ka merplant is sindsdien enorm toegenomen. Dit kwam vooral omdat men in het .be gin van deze eeuw de gezon de invloed van planten op li chaam en geest ontdekte. In 1965 telde ons land reeds 50 miljoenen kamerplanten. Sindsdien is hun aantal nog stug toegenomen. Het kli maat in onze woningen is namelijk 'plantvriendelij- ker' geworden. Overdag branden er geen roodgloeiende kachels meer en 's nachts staan er geen dikke ijsbloemen op de ra men. In de meeste kamers heerst een aangename tem peratuur tussen de 14 en 21 graden. Bovendien zijn planten tegenwoordig veel goedkoper. Ze komen nog maar zelden uit de 'nieuwe wereld'. Integendeel: Neder landse kwekerijen exporte ren nuworldwide! TfiO BOISE, IDAHO(UPI) - In de groene bergen, ter weg in het noorden van de Amerikaanse staat Idaho, staan mannen in camouflagepak ken in vuurlinie en mikken met machinegewe ren op poppen. Weliswaar schieten ze papier aan flarden maar ze hebben zwarten en joden op het oog. Ze beschouwen zich als super-pa triotten en als discipelen van Christus. Het is het terrein van de I Aryan Nations Church', de J arische kerk van de natie'. De I shutters zijn neo-nazi's, in de startblokken om het blanke I ras te redden. Het terrein is I afgezet met hoge hekken I waarop borden zijn aange bracht die melden: 'Alleen Ivoor blanken'. Er is maar één ding dat telt I - het ras', is het dogma van do minee Richard Butler, de lei der van de groepering. Ex- ::eem-rechts in de Verenigde I Staten beschouwt Ronald gan als een vertegenwoor- I diger van de socialistische lin kervleugel en viert ieder jaar ie geboortedag van Adolf Hit ter. De groeperingen -er zijn er vele- hebben op onderge schikte punten verschil van mening over de vraag hoe de VS er uit moeten zien. Maar over één ding zijn ze het eens: blanke 'ariërs' zijn het door God uitverkoren volk. Zwar ten zijn 'inferieur', joden zijn het 'zaad van de duivel', Spaanstaligen zijn niet wel kom en iedere religie behalve de hunne heeft het aan het verkeerde eind. 'Ongetwijfeld zal er geweld uitbreken', is de mening van Glen Walker, officier van jus titie in Kootenai, de provincie waarin het terrein van de ex treemrechtse groep ligt. 'En mensen zullen gedood worden. Dat gebeurt trouwens al'. De zogeheten 'haatgroepe- ringen' zijn geen onbekend verschijnsel in de Verenigde Staten. De Ku Klux Klan is actief sinds de Burgeroorlog en de Nazipartijwaaruit veel extreemrechtse groepen zijn voortgekomen, functioneert al sinds de j aren dertig. Schietpartijen 'The Order' is één van de groepen die zich heeft afge scheiden van de 'Aryans Na tions Church'. Men vond dat er teveel werd gepraat en te wei nig werd gehandeld. De orga nisatie wordt verdacht van het overvallen van geldwagens. De autoriteiten stellen 'The Order' verantwoordelijk voor het doodschieten van Alan Berg tijdens een uitzending van een joods radiostation in Denver. De leider van de groep, Ro to Mathews, overleed aan zijn verwondingen na een schietpartij met de politie in december vorig jaar. 'The Or der' maakt deel uit van de zo geheten 'identiteits-beweging', een theologie die zich baseert op de suprematie van het blanke ras en die beweert dat Jezus geen jood was maar een Brits/ Duits/ Scandinavisch voorgeslacht had. 'Aryan Nations' onderhoudt nauwe betrekkingen met an dere blanke extremistische groeperingen als de 'Ku Klux Klan', de 'Christian Defense League' en de 'Posse Comita- tus'. De leider van deze laatste groepering, Gordon Kahl, werd in een vuurgevecht met FBI-agenten doodgeschoten nadat hij zelf twee federale agenten had gedood. Aanhangers van deze groe pen komen iedere zomer bij een op het hoofdkwartier van 'Aryan Nations' waar ze een paramilitaire training krijgen, waar ze voorgaan in gebed te gen joden en zwarten en waar ze Adolf Hitler eren. Op de vlag van 'Aryan Nations' prijkt een hakenkruis. Men laat er geen misver stand over bestaan dat het ge weld van vorig jaar nog meer een begin is. Dominee Butler: 'Geweld is toegestaan als het gaat om het verdedigen van de vrijheid of wanneer zelfbe scherming in het geding is'. En de ex-leider van de Ku Klux Klan in Texas, Louis Beam, deed een oproep aan Vietnam- veteranen voor een oorlog te gen de politici die 'de militai ren hebben afgehouden van een overwinning op de Vietna- mezen'. De leider van de Klan in Noord-Carolina, Glenn Miller, heeft zijn leden in kennis ge steld van het feit, dat de Klan beschikt 'over een geheel bij gewerkte lijst van joodse in stellingen in het gehele land' zodat de Klan-leden die instel lingen 'een vriendschapsbe- zoek kunnen brengen'. Computernet De verwijzing naar de 'lijst' is niet toevallig. Volgens Da vid Lowe, medewerker van de joodse organisatie B'Nai Brith in New York, beschikken de neo-nazi's over een uiterst modern computersysteem. 'De oudere leden van de nazi- groepen en van de Ku Klux Klan zouden nooit hebben ge dacht aan het gebruik van de ze technologie. De jongere le den daarentegen willen bewij zen dat ze niet een stelletje Een Klan-meeting met het traditionele brandende kruis. FOTO AP boerenpummels zijn maar dat ze even modern zijn als groot schalige computergebruikers', zegt hij desgevraagd. Het 'vrijheidsnet' van de 'Aryan Nations Church' stelt eigenaars van een privé-com- puter in staat met elkaar te communiceren. Iedereen die het juiste telefoonnummer kent kan op de hoogte raken van de 'instructies' van de be weging. Eén van die 'instruc ties' is een handleiding hoe men met racistische bood schappen toegang kan krijgen tot het kabelnet. De 'Aryan Nations Church' weigert mee te delen hoeveel aanhangers zij heeft maar aangenomen wordt dat er over het gehele land zo'n 5.000 leden zijn. De tendens is volgens waarnemers dat de aanhang aan het groeien is. De histori cus Larry Gerlach, die een studie heeft gedaan naar het verschijnsel van extreem rechts, schrijft in zijn boek 'Blazing crosses in Zion' dat in tegenstelling tot de Ku Klux Klan (die geweld predikt) 'Aryans Nations' zich voorbe reidt op 'het voeren van oor log'. De socioloog Jim Christen- sen legt een verband tussen de algemene 'zwenking naar rechts' in de Verenigde Staten en de opkomst van racistische organisaties. 'Politiek conser vatisme heeft het tot uitdruk king brengen van racistische opvattingen gelegitimeerd', is zijn stelling. Volgens hem wordt hierdoor het 'ingewor telde racisme' in de VS extra geaccentueerd. 'Er is in dit land ongelooflijk veel racisme. Het bestaat in het bewustzijn van ons allen. Er is zóveel in doctrinatie geweest dat het er nu vooral om gaat hoe je daar mee weet om te springen'. In praktijk De officier van justitie in Idaho, Jim Jones, toont zich verontrust over het gezelschap dat zich op het terrein van do minee Butler om het kamp vuur schaart. 'Er zijn er bij met verhalen wat ze gaan doen met mensen van een an der ras of een andere gods dienst. Die gesprekken én de aanwezigheid van lui uit an dere staten met een strafblad vormen een gevaarlijke com binatie. Sommigen zouden kunnen besluiten om datgene waar men 't over heeft in de praktijk te gaan brengen'. De voorzitster van de com missie voor de mensenrechten in Idaho, Marilyn Shuler, noemt de wijze waarop de Amerikaanse economie zich ontwikkelt een vruchtbare voedingsbodem voor het toe genomen racisme. 'Het is heel gemakkelijk om een goede kijk op andere mensen te ont wikkelen wanneer het econo misch voor de wind gaat. Dat er meer mensen van het type Archie Bunker te vinden zijn in de lagere inkomensgroepen heeft alles te maken met het feit dat zij veel sterker dan anderen de concurrentie on dervinden van bijvoorbeeld mensen uit Zuidoost-Azië, zwarten of Spaanstaligen'. Mevrouw Shuler is niet ver baasd over het groeiende ge weld bij de extreem-rechtse groeperingen in de VS. 'Ver wonderlijk is dat niet wanneer je aanhangers werft in de ge vangenis', zegt ze. HAVANA(RTR) - Eén op de drie wer kenden op Cuba is een vrouw en de grondwet van het communistische land in Centraal- Amerika waarborgt gelijkheid tussen de seksen. Maar volle dige emancipatie lijkt nog veraf op het eiland waar de superioriteit van de man generaties lang als een gegeven is beschouwd. „Het kapitalisme be schouwt vrouwen mis schien als lusttobjecten, maar wij wijzen die op vatting af. Wij hebben andere ideeën", zo zei president Fidel Castro onlangs op een conferen tie van de Cubaanse vrouwenfederatie (FMC). Maar de praktijk is heel vaak anders. Op het con gres erkende men dat de Cubaanse vrouwen op grote schaal te lijden hebben van discriminatie die het gevolg is van de diep gewortelde manne lijk superioriteit. „Als een man en een vrouw voor een baan of promo tie in aanmerking komen, wordt de man in het al gemeen gekozen", aldus een van de 1.300 afge vaardigden op het con gres. Ongeveer 83 procent van de volwassen Cu baanse vrouwen is lid van de de FMC. Anno 1985 verrichten 1,1 mil joen vrouwen betaalde arbeid. Vóór de revolutie van 1959 waren het er nog geen 200.000. Maar de sta tistiek en de theoretische gelijkheid kunnen het feit niet verhelen dat maar weinig vrouwen op Cuba een invloedrijke positie bekleden. FMC- voorzitter Vilma Espin, de echtgenote van vice- president Raul Castro, is de enige vrouw in het 15 leden tellende Politburo. Van de 150 leden van het Centraal Comité van de communistische partij behoren er nog geen 20 tot het vrouwelijk ge slacht. Toezegging Een groot deel van het congres, dat eens in de vijf jaar wordt gehouden, was gewijd aan de be spreking van maatschap pelijke en economische knelpunten die het leven voor werkende vrouwen belasten. President Fidel Castro zegde de congres- deelnemers toe dat hij onmiddellijk zal laten onderzoeken waarom ziekenhuizen niet goed vinden dat mannen de verzorging op zich nemen van hun zieke vrouw, moeder of kind. 'De hui dige praktijk maakt het nodig dat een vrouw her haaldelijk vrij van haar werk moet vragen ook al wil haar man in de zorg delen', aldus een afge vaardigde. De autoriteiten bekij ken de mogelijkheid of ze crèches en lagere scholen ook om de zaterdag kun nen openstellen. De za terdag is op Cuba een normale werkdag. Maar vrouwelijke en mannelij ke ambtenaren zijn van mening dat maatschap pelijk hervormingen al leen resultaat kunnen hebben als die gepaard gaan met een verande ring van opvattingen bij zowel vrouwen als man nen. Doordat tientallen ja ren de vrouw beschouwd is als een passieve moe der, huisvrouw of mai- tresse kan de gemiddelde Cubaanse man moeilijk wennen aan het idee dat hett afgelopen moet zijn met de dubbele moraal. Films op de televisie waarin mannen de baby in bad doen, het huis schoonmaken of bood schappen doen veroorza ken gelach bij de meeste Cubanen, met inbegrip van veel vrouwen die nog aan de traditie hangen. Zelfs 'de 300.000 leden tellende communistische partij, die intern een strenge gedragscode heeft, is nog verre van immuun voor de dubbele moraal die zij in het openbaar veroordeelt. Het is, ook binnen de par tij, een publiek geheim dat een man er een bui tenechtelijke relatie op na kan houden. Maar als een getrouwde vrouw hetzelfde doet, is afkeu ring haar deel. Verbazing Buitenlandse diploma ten in Havana zijn hoogst verbaasd dat vaak de vrouwen van hoge partij- of regeringsfunctionaris sen er tijdens recepties op uitgestuurd worden om voor hun mannen iets te eten te halen. 'Vrouwen hebben meestal evenveel schuld, omdat zij tam hun rol als sloof aan vaarden, die hun man thuis moeten verzorgen ook al hebben ze een baan', aldus een geschei den Cubaanse in Havana. Haar huwelijk met een communistische functio naris mislukte ten dele omdat deze weigerde zijn aandeel te leveren in het huishoudelijk werk. De familiewet van Cu ba schrijft voor dat de echtelieden samen voor het huishouden moeten opdraaien. Als één van hen in gebreke blijft, kan de ander echtscheiding aanvragen. Uit een studie van de regering is geble ken dat een gemiddeld huwelijk op Cuba maar vijf jaar duurt. De auto riteiten zijn niet erg ge neigd statistieken over het onderwerp te publi ceren. Deze bon in een envelop zonder postzege' i naar: Administratiekantoor postgiro/ spaarbank, afdeling Consumptief krediet 12000,8900 KA LEEUWARDEN. ■er postgiro rijkspostspaarbank ISTANBUL(DPA) - Me vrouw Nebahat Koru heeft 8e wet, haar superieuren en 8e Turkse bureaucratie te gen zich. Maar de docente aan de universiteit van Iz mir blijft bij haar weigering haar hoofddoek in de colle gezaal af te doen hoewel dat in Turkije met zijn strikte scheiding tussen kerk en staat voorgeschreven is. De Koran, die volgens ge lovige moslims vrouwen ge biedt hun haar te bedekken, is zediger dan het burgerlijk wetboek, zo is de docente chemie van mening. Noch verlaging van haar salaris noch de dreiging met ontslag hebben haar van haar over tuiging doen afwijken. Yoek, de hoogste onderwijsautori- teit in Turkije, stelde een compromis voor: mevrouw Koru zou in plaats van de traditionele islamitische hoofddoek een neutralere en kleinere hoofdbedekking moeten dragen. Zonder ge volg. De wetenschappelijk medewerkster is er namelijk van overtuigd een machtige bondgenoot te hebben: de internationale wederople ving van het islamitisch zelfbewustzijn. Ook in Tur kije lijkt de opmars van het islam-fundamentalisme niet meer te stuiten. De invoering van het Ara bisch als keuzevak in het middelbaar en hoger onder wijs, het verbod van het schenken van alcohol in sportkantines, het verbod van de verkoop van bier door straatventers en het verbod van televisiereclame voor bier, zijn allemaal uiterlijke kenmerken van de islamiseringsgolf die ook Turkije overspoelt. Bij de nationale feestdag op 19 mei was het jonge vrouwelijke atleten verbo den korte rokjes te dragen. En ter afsluiting van een congres van burgemeesters uit islamitische landen in juni in Ankara onderteken den alle delegaties, ook de Turkse, een resolutie vol gens welke op alle ministe ries en overheidskantoren de Koran ter lezing moet lig gen, een teken moet worden aangebracht waaraan kan worden afgelezen wat de richting van Mekka is, en dat secretaresses zich weer aan de islamitische kleding voorschriften moeten hou den. Steeds sterker wordt ook het verwijt gemaakt aan de regering-Ozal en zijn Moe derlandpartij dat zij het toe staan dat islamitische krachten zich in het over heidsapparaat nestelen. De voormalige minister-presi dent Bülent Ulusu zei kort geleden dat radicale islami tische groepen nu een grote re bedreiging zijn voor de seculiere staat Turkije dan de communisten. Er zijn veel tekenen die er op wijzen dat er wat minder stringent wordt vastgehou den aan de grondbeginselen van de stichter van het mo derne Turkije, Mustafa Ke- mal Atatürk. Hij bevrijdde in de jaren twintig het kern land van het uiteengevallen Ottomaanse Rijk van vreemde (Europese) indrin gers en moderniseerde het islamitische Turkije naar westerse seculiere maatsta ven. De macht van de religieu ze leiders werd gebroken. Het onderwijs en de recht spraak werd aan hun be voegdheid onttrokken. Er volgde een strenge scheiding van kerk en staat. Polyga mie, de fez (mannelijk hoofddeksel) en de chador (een door vrouwen gedragen lichaamverhullende lap stof) werden verboden. Het Latijnse schrift moest het 'ouderwetse' Arabisch ver vangen. Vrouwen werden gelijkberechtigd en kregen ook stemrecht. Maar deze westers geïnspireerde cultu rele revolutie heeft de tradi ties van het oude Ottomaan se rijk nooit geheel kunnen uitroeien. Terrein gewonnen Sinds 1949 heeft de islam steeds meer terrein gewon nen. Stapsgewijs werd het godsdienstonderwijs weer als een verplicht vak inge voerd. In 1982 nam het mili taire regime de laatste ob stakels weg, terwijl juist de militairen, die zich beschou wen als de bewakers van het erfgoed van Atatürk, hun staatsgreep in 1980 verde digden met de verwijzing naar het groeiende gevaar van het islamitisch-funda- mentalisme. Niet in de laatste plaats door de vele duizenden, ver moedelijk vele tienduizen den, illegale Koran-lessen in moskeeën, werd het gods dienstonderwijs in 1980 weer verplicht. Maar hoewel de militairen hadden gehoopt hiermee de orthodoxe mos lims de wind uit de zeilen te nemen, lijkt de groeiende aanhang van de radicale is lamieten niet te stuiten. Deskundigen schatten dat er honderdduizenden Turkse kinderen de traditionele Ko ran-cursussen volgen. Er zijn ongeveer 48.000 moskeeën in Turkije en hun aantal groeit gestadig. Met oliedollars uit Saoedi-Ara- bië wordt op dit ogenblik een van de grootste mos- keeeën ter wereld gebouwd. Er zal plaats zijn voor 40.000 mensen. Het aantal theolo- gie-studenten en imam- scholen in de moskeeën is de afgelopen jaren blijven toe nemen. In 1960 waren er bij voorbeeld 36 scholen voor voorgangers in het gebed (imams). In 1970 waren dit er 111 en in 1980 meer dan 370 met in totaal 180.000 studen ten. 'De religie heeft diepe wortels in het volk, maar dat geldt evenzeer voor de beginselen van Atatürk', al dus onderwijswetenschap per professor Kemal Aytac. De uiterlijke tekenen van een grotere godsdienstigheid bij studenten zijn volgens hem slechts randverschijn selen: 'Studentes met hoofd doeken voelen zich heldin nen die hun geloof tegen de verworden wereld bescher men'. Een inmiddels vrijgelaten linkse politicoloog signaleert echter een groeiende pro- Arabische stemming onder de studenten, die volgens hem meer is dan een voor bijgaand modeverschijnsel. 'Toen de islam nog machtig was, was ook Turkije nog een wereldmacht. Velen verlangen terug naar die oude tijd. De wederopleving van de islam is al lang een kwestie geworden die ook in de bin nenlandse politiek een rol speelt. 'Sinds Ozal aan de macht is gekomen, zijn tal rijke sleutelposities in het overheidsapparaat door streng-gelovige personen ingenomen, onopvallend en discreet', zo zegt Needet Calp, voorzitter van de Po pulistische Partij Mesut Yilmaz, een naaste medewerker van premier Turgut Ozal (zelf een vrome moslim), bestrijdt energiek de stelling als zouden radi caal-islamitische krachten in het kabinet of in de rege ringspartij een bijzondere rol spelen. Slechts 10 percent van degenen die op de Moe derlandpartij stemden, zou den aanhangers zijn van de verboden streng-islamitsche Partij van Nationale Red ding (MSP). Ook president Kenan Ev- ren, die de staatsgreep van 1980 leidde, waarschuwt keer op keer tegen islamiti sche radicalen. In kringen van Turkse intellectuelen is men ervan overtuigd dat de militairen eerder bereid zul len zijn nog een keer een staatsgreep plegen dan toe te zien dat het bouwwerk van Atatürk wordt gekraakt door islamieten. 'Maar de militairen zijn ervan over tuigd dat ze het wassende is lamitische tij kunnen keren door zich toegevend tegen over de islamieten op te stel len. Evren gebruikt verzen uit de Koran om zich teweer te stellen tegen de radicalen en dat vind ik zeer, zeer ge vaarlijk', zo zei een leidende persoonlijkheid van de Turkse sociaal-democraten. In het straatbeeld van Is tanbul en Ankara zijn steeds meer vrouwen te zien met een traditionele islamitische hoofddoek, velen zelfs met een korte sluier. Ook de groeiende invloed van de plattelandsbevolking op de steden (jaarlijks trekken tienduizenden van het plat teland naar de krottenwij ken aan de rand van de me tropolen) heeft de islam ver sterkt. Toch wordt het door waarnemers nog voor on waarschijnlijk gehouden dat Turkije, met 80 percent soennieten en 20 percent shi- 'ieten, het voorbeeld zal wil len volgen van de revolutio naire shi'ieten in Iran. 'Maar de Turken voelen zich door Europa niet geaccepteerd. Europa begrijpt hen niet en heeft slechts kritiek. De groeiende afkeer van het Westen en het toenemende verlangen naar de gebor genheid van de islamitische wereld, waar niemand de mocratie wil en over marte lingen zeurt, gaan hand in hand met de opmars van het islam-fundamentalisme', al dus een westerse diplomaat in Ankara.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1985 | | pagina 5