EEN WITTE VLEK IN HET HART VAN DE VS
te kun
te keu
D<
WOENSDAG 27 MAART 1985
EXTRA
'e Amerikaanse boeren, anders zo stil
en geduldig, zijn volop in het nieuws.
Boerengezinnen moeten toezien hoe hun
huisraad en hun machines verkocht
worden. President Reagan weigert zijn
toestemming aan een groot
steunprogramma te geven. De boeren
denken terug aan het rampjaar 1933, maar
toekomstdenkers zien een wolkje hoop
aan de einder.
Overvloed
Depressie
Paradijselijk
Graan-embargo
Onderpand
Optimistisch
Spiegel
Decoratief
Lucky Luke:
4pp ie Happu
T4jl
De boeren behoorden ooit tot de pioniers die het eindeloze Amerikaanse continent afgraasden.
Bij strenge vorst demonstreren landbouwers in Chicago tegen de lage prijzen van hun produkten.
Is er nog hoop voor de
Amerikaanse boer
^ntogorson C.ly Cj-y™* NEBRASKA
- \NEVA0A Denver 5
UTAH
j COLORADO
J KANSAS
Lincoln«-"--ILLINOIS
[INDIANA,
■Harrisbura Trenlon^ö-Ü^lilKL
Columbus r:r^^-q^NEW JERSEY
nuin
iMancip™ msMras^x^imm
Santa Fé '-«.II"
Door Dirk Vellenga
Een zwijgzame, trage man
met pet, ruitjeshemd, tuin
broek en laarzen. Zo stelt een
Amerikaanse stedeling zich
een boer voor. In films wordt
hij afgebeeld als star, saai en
uit een andere tijd. Bisocoop-
bezoekers zijn vertrouwder
met E.T. en andere buiten
aardse verschijningen dan
met de landbouwers in zijn
eigen land.
Toch heeft de Amerikaanse tv de
laatste maanden heel wat boeren la
ten zien. De camera's werden naar de
afgelegen landbouwstaten gesleept
om steeds weer nieuwe tragedies vast
te leggen. Boeren moesten hun huis,
hun machines en hun land verkopen,
omdat hun schuldenlast ondragelijk
geworden was. Verbeten kijkende
landbouwers, woedende boerinnen en
huilende kinderen raakten alles kwijt
en konden alleen nog een beetje hoop
putten uit een prille vorm van solida
riteit van (aanstaande) lotgenoten,
die weigerden een bod te doen tijdens
de boedelverkopen.
De zwijgzame, saaie boeren de
monstreerden! Iedereen kon het in
zijn huiskamer volgen. Ze legden
soms 1000 kilometer af om de grote
betoging bij te kunnen wonen in
Ames in Iowa. Sommigen brachten de
ijskoude nacht door in campers en
vrachtwagens. „Dit is een historisch
keerpunt voor agrarisch Amerika",
riep boer Dixon Terry uit Greenfield,
Iowa, strijdlustig.
Meer dan 15.000 boeren balden eind
februari hun vuisten in Ames. Er
werd geschreeuwd dat president
Reagan, zijn rekenmeester David
Stockmann en landbouwminister
John Block de oorlog hadden ver
klaard aan de boerenfamilies.
In Washington eisten de boerenor-
ganisaties steun. De daling van de
grondprijzen en de onverantwoord
hoge rente heeft de boeren ver in de
rode cijfers gedrukt. Bankiers sluiten
de loketten als een boer om uitstel
komt vragen. De regering zou moeten
helpen. John Block nam direct zijn
stelling in: alleen steun aan 'goed ge
leide' bedrijven was mogelijk. De
meerderheid van het Congres en de
Senaat stemde eind februari voor een
omvangrijk steunprogramma. Repu
blikeinse afgevaardigden uit het
Midden-Westen stemden voor het
hulpplan van de Democraten. Het
wachten was toen op Ronald Reagan.
Die sprak zijn veto uit. Financiële
steun kon men wel vergeten.
Na de weigering van de president
lijkt het erop dat de landbouwers
weer wegzakken achter de horizon en
dat het Midden-Westen weer die wit
te vlek wordt in het hart van de Ver
enigde Staten. Een New Yorker ziet
een bezoek aan Des Moines als een re
gelrechte verbanning, voor een inwo
ner van Los Angeles zijn de Dakota's
het Siberië van Amerika. Reislustige
Europeanen komen thuis met enthou-
sisstc verhalen over de Grand Ca-
nyon, maar nooit over de 'dagenlange'
korenvelden van Nebraska.
Wat staat de Amerikaanse land
bouwers te wachten? Is El Salvador
belangrijker dan Iowa? Komt er een
eeuwig 'Wintertij van tegenzin' in de
zin die John Steinbeck er ooit aan
gaf? Om die vraag te beantwoorden
is het noodzakelijk eerst de groeven
te zoeken die de boeren in de Ameri
kaanse geschiedenis geploegd heb
ben. Hoe is het mogelijk dat die god
vruchtige, gezagsgetrouwe zwoeger,
toch eigenlijk het prototype van de
Amerikaan, op een zijspoor is gezet?
De landbouw-long, de 'Farm Belt',
begint 'smal' in het zuiden, in Okla
homa en Kansas en verbreedt zich
dan in het noorden, in Nebraska, Illi
nois, Iowa, Minnesota en Noord- en
Zuid-Dakota. In het zuidelijk deel
wordt tarwe verbouwd, dan komen
de maïsvelden en in het noorden le
ven de boeren van sojabonen.
In de pioniersjaren van de Ver
enigde Staten speelden boeren een
grote rol. Cowboys voerden vee over
pas ontdekte bergruggen, 'homestea
ders' klampten zich vast aan een
stukje grond en zaaiden voor hun toe
komst. Vóór de twintigste eeuw be
gon hadden vele duizenden emigran
ten uit Europa, ook uit Nederland,
zich een plaatsje verworven op de
Amerikaanse akkers van overvloed.
De wind bleef de eerste tijd steeds
uit de goede hoek komen voor de
Amerikaanse boeren. Tijdens en ook
na de Eerste Wereldoorlog was er een
grote vraag naar landbouwproduk-
ten, vooral uit de hongerende Oude
Wereld. Een 'farm' hebben in de VS
leek de droom van elke Europese boe
renzoon. Hij zag foto's van oogstma-
chines die voortdaverden over gou
den velden zonder eind.
Maar de Europese markt herstelde
zich en rond 1920 zakte de vraag in.
De ene tegenslag volgde opeens op de
andere. De prijzen daalden snel, van
de produkten én van de grond. Het
leek of Amerika de belangstelling
voor de boer verloor. De industriali
satie kreeg alle aandacht, de fa
brieksarbeider werd nu de 'modale
C|ly!._" ,;-,'1ïoVklori>C?VlRGINIA_'^|MA»ïiAlS
MISSOURI
K rJVïcTiuM-CAROLINA* [WEST-SGMI
^OKLAHOMA ;y„|BRock/ ALA„2UI0-
-.-"-V, ftejB-j MMA tS^AMLMA AnANTISCHC
^Tallahassee
■FLORIDA
President Reagan en minister John Block van landbouw tonen geen medelijden met de boerenbevolking.
- FOTO'S ARCHIEF DE STEM
Amerikaan'.
Voorzieningen op het gebied van
elektriciteit, gas en water gingen aan
grote delen van het platteland voor
bij. Het was niet rendabel de afgele
gen boerderijen aan te sluiten. In 1925
was het platteland terug op het ni
veau van 1825. President Coolidge lag
er niet wakker van: „Boeren hebben
nooit geld verdiend. Ik geloof niet dat
we er veel aan kunnen doen".
De Grote Depressie die sinds 1929
het land verlamde bracht de boeren
definitief op de knieën. De prijzen
waren belachelijk laag en men putte
elke centimeter grond uit om zoveel
mogelijk te produceren. De armoede
sloeg om zich heen, het Rode Kruis
richtte hulpcentra in waar voedsel
werd uitgedeeld aan boeren en hun
families. Het jaar 1933 ging de ge
schiedenis in als het agrarische
rampjaar. Duizenden boerderijen
werden dichtgetimmerd, het land
kwijnde weg. Opstandige boeren
blokkeerden doorgangswegen en
eisten betere prijzen voor hun pro
dukten. In een deel van het Midden-
Westen werd de staat van beleg afge
kondigd.
Roosevelt, de kersverse president,
kwam met een omvangrijk hulpplan,
een belangrijk onderdeel van zijn
'New Deal'. De Farm Credit Admini
stration kocht namens de regering
van de banken hypotheken op die als
een strop om de nek van de boeren
hingen. De hypotheekvoorwaarden
konden op die manier veel gunstiger
gemaakt worden. Boeren die hun
overproduktie vernietigden, kregen
subsidie. Die aardig bedoelde maat
regel leidde tot tragische tafrelen,
complete oogsten werden verbrand,
miljoenen varkens werden afge
maakt.
Het platteland kreeg'geen tijd om
op adem te komen. In 1934 deed de
droogte een aanval op de landbouw
gronden van Texas tot de Dakota's.
Stof-stormen loeiden over het Mid
den-Westen, namen de dorre grond
mee en spanden een grauwgordijn
voor de zon. In de jaren daarna ging
de ene boer na de andere failliet.
Vruchtbare aarde veranderde in wil
dernis.
Het herstel duurde lang, pas ver na
de Tweede Wereldoorlog durfden de
Amerikaanse boeren te spreken van
blijvende winsten. Overvloedige oog
sten volgden elkaar op, de produktie
steeg spectaculair. Tussen 1970 en
1980 kwam de landbouw in een situa
tie die achteraf als paradijselijk om
schreven moet worden. Terwijl het
industriële apparaat haperingen be
gon te vertonen, floreerde de land
bouw. Het was of de boeren nog een
maal een greep deden naar de macht
in de Amerikaanse fabrieks-maat-
schappij.
De binnenlandse markt was al snel
verzadigd, er kon op grote schaal uit
gevoerd worden. Van de totale we
reldvoorraad werd 40% in Amerika
verbouwd. Een op de drie acres pro
duceerde voor de export. Van de tar
we ging maar liefst 60% naar het bui
tenland. Het Amerikaanse graan
werd een wapen in de wereldpolitiek.
Rusland was opeens in sterke mate
afhankelijk van de Amerikaanse
overschotten.
Kolossale graansilo's verhieven
zich boven het vlakke, vruchtbare
land, graanschuren werden jaarlijks
uitgbreid. Schaalvergroting was het
modewoord. Grote boeren werden
managers van kolossale bedrijven.
Vijf grote graancorporaties trokken
de macht naar zich toe en zaaiden
vestigingen over de hele wereld. De
Amerikaanse graan-macht leek te
vergelijken met de macht van de
OPEC.
Maar het zou allemaal anders lo
pen. De weelde duurde maar kort.
Eerst was daar het graanembargo
waarmee president Carter de Russen
wilde straffen voor hun inval in Af
ghanistan. Er stond wel een compen
satie tegenover, maar de krachtige
daad van de president luidde de te
loorgang van veel boeren in. Hun tar
we miste opeens die prachtige politie
ke meerwaarde. Bovendien werd er
in eigen land minder gegeten, omdat
er minder te besteden was en kelder
de de export door de hoge dollar.
De moderne landbouwbedrijven
beschikken nog wel over middelen
om de klappen enigszins op te van
gen. Het zijn wonderen van de mo
derne techniek. Via computers wordt
de marketing verzorgd, informatie
over de prijzen en de markt komt
binnen via de satelliet en wordt opge
vangen in een glimmende schijf op
het erf.
Het zijn juist de kleine boeren die
nu in de problemen zijn gekomen. In
het kielzog van de landbouwgiganten
investeerden ze zwaar in de vette ja
ren zeventig. Een combine kostte
60.000 dollar, maar een beetje boer
moest hem wél hebben. Die investe
ringen breken hen nu op. De rente
over geleend geld is nog steeds rond
de 15 procent. De schuldenlast van de
boeren loopt in de miljarden.
De grondprijzen dalen de laatste
jaren, vooral in staten als Iowa, Ne
braska en Illinois. In totaal is al een
kwart van de grondprijzen afgeknab
beld en dat betekent onder meer dat
het onderpand dat de boeren de ban
ken kunnen tonen zwaar in waarde is
gedaald. Een kwart van de boerenbe
drijven is in handen van kleine fami
lies en juist in die groep is de nood nu
het hoogst. De reeks faillissementen
doet de gedachten teruggaan naar het
rampjaar 1933, zelfs het oude woord
'farm foreclosure' is weer uit de mot-
teballen gehaald.
President Reagan heeft de boera
vorig jaar van alles beloofd, maar
zijn veto hoeft hij in het Midda
Westen niet meer op steun te rekene
Voor de boerengezinnen is er wein
toekomst. Ze vormen in feite raai
een heel klein deel van de bevolkin
Nog maar 2,6 procent van de beroeps
bevolking is op dit moment actief
de landbouw, rond de eeuwwisselii)
van dat nog ruim 30%. Ook de anden
bevolkingscijfers zien er triest uit.
zijn maar heel weinig boeren ondi
de 40 jaar, de gemiddelde levensdm
is nog geen 60 jaar. Dochters trekis
en masse naar de grote steden, er
een mannenoverschot dat in cijfec
uitgedrukt 133-100 bedraagt.
Het verschijnsel stress rukt opo
het platteland. Is er nog hoop voord
kleine boer in de Verenigde State»
Op korte termijn niet, maar mis
schien valt er iets optimistisch te hl
len uit de laatste demografische gegt
vens. Op dit moment woont 60% va
de Amerikanen in de grote
maar er zijn kleine verschuiving®
zichtbaar. De steden groeien al ea
tijd niet meer en er is sprake vans
trek naar het platteland.
Dat is een verschijnsel met ee
golfbeweging, maar de deskundig®
menen dat het nostalgische sfeertje»
nu toch echt wel vanaf is. Het is 8
duiidelijke trend. In de eerste
verhuizen stedelingen naar dorpen»
stadjes in de buurt. De behoefte aa
kleinere, overzichtelijke gemeen
schappen is groeiende. En als je
computer mee naar huis neemt, taj
je je niet eens meer elke dag op
werkvloer te vertonen. Grote bedril'
ven zoeken naar nieuwe, goedk
vestigingsplaatsen en hun pa®
worden steeds vaker geplaatst
plattelandsstadjes.
Groeigebieden in Amerika zijn»'
Californië, Texas en het' noord-oos
ten. Het Midden-Westen kent nu ee»
maar een kleine bevolkingsaanwas
maar in de volgende fase van
'volksverhuizing' zal dat cijfer g|
stiger worden. De Amerikanen zulle
losser van hun werkgever gaan lejj
en in staat zijn eindelijk eens
soonlijk kennis te maken met
'Farm Belt', die beroemde Gra®
schuur van de Wereld, die nu zo
tocht staat.
Hier en daar is die aandacht voj
het platteland al een beetje voel»3®
Dit verhaal begon in de Amerikaan
bioscoop en eindigt er ook. De filnj®
dustrie is een spiegel van de opvat'1
gen die in de Amerikaanse ma»
schappij leven en daarom is het w
merkelijk dat in korte tijd drie
met succes in de VS rouleren die
boerenleven als onderwerp hebt*
Regisseur Robert Benton hieldzi®.j
'Kramer vs. Kramer' nog bezig v*
een grotestads-vader die na de ec
scheiding zijn zoontje opvoedt,
in 'Places in the heart' gaat het off
strijd van de kleine boer tegen
agrarische giganten.
In de films wordt niet van een
stand naar de plattelanders geke
Het zijn Holly wood-sterren die
boeren-hoofdrollen
Field in
Spacek in 'The River' en Jessica w"|
ge in 'Country'. Voorlopig bestaa
belangstelling voor het plattelam
leen nog in theorie. De kleine tx*
in het Midden-Westen hadden U
een andere filmster in de hooi
zien, de man in het Witte Huis.
WOENSDAG 27 M/
Marie Bot,
Miserere. De
Beyerd,
Boschstraat 22,
Breda. Open:
di-zo 10 (za/zo
13) - 17 uur-
Tot en met 21
april-
De wrede
werkelijkheid
van het rijke
roomse leven,
zoals die zich
nog steeds ma
nifesteert in
verschillende
bedevaart
soorden. Marie
Bot heeft er
met afstande
lijke verbijste
ring naar ge
keken en vast
gelegd in foto
reportages.
Een collectie
daaruit wordt
nu gepresen
teerd in de ge
renoveerde bo
venzaal van de
Beyerd, die via
de bestaande
expositieruim
ten een nieuwe
toegang heeft gek
Aanwinst. De zwart-\
to's kun je in deze
ruimte geconcentreeri
opnemen.
Marie Bot heeft oj
manier ook geconcen
gekeken; als kunstene
als mens (alsof je di<
uitgangspunten kunt
den; 't gebeurt elders
Het zijn meestal fras
sneden taferelen
bouwd uit sterke cont
(soms tè, waardoor 1
montage lijkt). Ze het
een voorkeur voor de
korrel, die soms heel
derachtig mooi en dar
wat gemaniëreerd is.
beeldtaal wordt gevoe
journalistiek (vaak
moeilijke omstandigl
verbijstering en gevoe
het plaatje.
tentoonstellin
EI N DREDAKTI F, HENK E
Bert Verhey: gra
Galerie Micro, Heu'
Oosterhout. Open di-T
12 en 14-17, vrij 19-21
14-17 uur. Tot en
april.
Deze uit Sliedrecht
mende kunstenaar he
recht voor zijn etsen e
dere naam (grafieke
dacht. Zijn druksels 1
niet het karakter van
De serie etsen, die ii
drukgangen, een ge
ceerd spel te zien gev-
patronen die je in de
speurt in gras e.d., zi;
mooi. Maar hoe goed c
moet het drukken oi
"T L/Wsrr
OtëRdDuw m
Hu heeft ce
TC m. UITfiÊS
Ié M£T 'N -QL
SMAAK IN Z
ARSÊRQ
I
