(AST,
EEKBANK
SSEN B.V.
STRATIEF
ERKER(STER)
ENHUIS
LINDA VAN DYCK EN DE EMOTIES NA 'NACHT, MOEDER'
In deze
Gids-
Weekend
lur
tuigkundigen
OUWBEDRIJF
e Lage Lasten Hypothe^
Tel:
:r postzegel zenden
ink NY Antwoordnr. 37d^
J
Sauna Diana verhit de
gemoederen in Zundert
McDonald's: Amerikaanse
aanval op onze cultuur?
Alle radio eri
tv-programma's
van het weekend
Zon wordt nagebootst op de achterpagina
in Engels plaatsje
TE KOOP
Deze winter trekt het
toneelstuk 'Nacht, moeder' van de
Amerikaanse
Pullitzerprijswinnaars Marsha
Norman avond aan avond volle
zalen. Linda van Dyck speelt de
jonge vrouw Jessie, die terloops
haar moeder meedeelt, dat ze van
plan is zelfmoord te plegen.
Deze (een prachtrol van Ann
Hasekamp) verzet zich tegen de
gedachte en probeert tevens haar
dochter van haar voornemen af te
houden. Maar de vrouwen hebben
nooit wezenlijk contact gehad,
omdat de moeder niet in staat is tot
diepgaander communicatie. Ze
komen nu dichter tot elkaar, maar
niet genoeg om de dochter - die
bovendien aan episepsie lijdt - van
haar daad af te houden.
Aan het slot van dit spannende,
maar eigenlijk nogal cynische
stuk, klinkt het fatale schot. De
moeder blijft verbijsterd achter en
de zaal doorgaans ook. Een enkele
keer, zoals onlangs in Breda, kan
iemand zijn emoties niet beheersen
en wordt na afloop aan mensen,
die zich al te sterk geconfronteerd
voelen (meestal na ervaring met
zelfmoord) psychiatrische hulp
geboden door een deskundige.
De reacties, die Linda van Dyck
persoonlijk (vooral brieven)
ontvangt, zijn ontelbaar. Zij voelt
zich volledig betrokken bij haar
rol, maar zucht wel eens onder de
neiging van het publiek om haar
volstrekt te identificeren met
Jessie. Op 13 februari is 'Nacht,
moeder' in Terneuzen te zien en op
25 februari komt het terug naar
Breda. Daarom een gesprek met
Linda van Dyck.
Duister
Overdreven
'Populariteit?'
ZATERDAG 9 FEBRUAR11985 W1
Impulsen
Misverstand
door te stromen naar de
It.
far technisch niveau, die
Jchnische bedrijfsvoering,
i van technische
nste zin, zoals coördinatie,
bn, zoals petrochemische,
bn, offshore-industries,
akket
bn beoordeeld door de
(igels op C-niveau
Irheid zal worden
|n het pakket
l/an 08.30 tot 16.30 uur, bij
|oór 5 april a.s. bij de
|tie van de school.
4ZE OPEN DAGEN
stbus 40,
i87 ZG Kloosterzande
it voor spoedige indiensttreding
sten:
ma HAVO
e persoonlijke inzet,
it in loon- en bouwadministratie
at aanbeveling strekken,
d zijn tot verdere studie.
verplichting voor militaire
t.
Ie type-vaardigheid,
den wordt:
en proefperiode en gebleken ge-
dheid een goede en verantwoor-
e baan. Salaris en andere con-
s nader over een te komen.
itvoerige sollicitatie met perso-
1 week na verschijnen van dit
jstaand gerenoveerd
grote tuin en garage
Prijs n.o.t.k.
eef 23, Lamswaarde
Tel. 01142-564
Aan de reacties merk je dat veel
mensen geen uitlaatklep hebben'
Door Marjan Mes
„Eigenlijk vind ik het verve
lend om te praten over de ex
cessen, die 'Nacht, moeder' te
weeg brengt. Mensen, die hun
emoties niet onder controle
houden, hebben daar het vol
ste recht toe, verdomme. Het
is vreselijk als ze zich moeten
gaan zitten bedwingen. Dat
gebeurt toch al teveel in een
zaal vol mensen, die op elkaar
letten.
Men moet in het donker mee kun
nen leven met de figuren op het to
neel. Als iemand zijn reactie na af
loop niet binnen kan houden, staat hij
natuurlijk voor honderden anderen,
want zelfmoord is een onderwerp
waar iedereen zich diep van binnen
bij betrokken voelt. Die doods-
schreeuw in Breda heeft me ver
schrikkelijk geraakt. Dat had ik nog
niet meegemaakt. Over het algemeen
reageert het publiek verslagen."
Linda van Dyck (35) zit klein en
tenger in haar bijna lege, maar toch
luxueuze bovenverdieping met uit
zicht op de Westertoren. Het carillon
klingelt onophoudelijk door haar
woorden heen. Haar kleine, groene
ogen dwalen regelmatig af. Dat ze
Jessie nogal afstandelijk speelt, wil ze
niet horen. „Je gaat houden van
iemand die je speelt en gaat hem ver
dedigen, omdat er zoveel facetten van
jou in zitten."
Het weinige meubilair ligt stamp
vol paperassen en boeken. Aan de
wand uitgelezen grafiek, ondermeer
van Jeroen Henneman, die er een
persoonlijke opdracht onder zette.
„Dat het stuk zo beladen is geraakt,
was niet het streven van Ton (regis
seur Ton Lutz, red.), Ann en mij. Die
Rode-Kruisachtige toestanden er om
heen, met glaasjes water en zo, stellen
het in een onnodig pathetisch dag
licht. Het is gewoon een mooi, sec
stuk, zo helder als een fijngeslepen
diamantje. Als er zo'n bijzonder aura
omheen hangt, durven de mensen
niet eens mee te lachen, terwijl er
toch ook een heleboel humor in zit.
Als mensen het lef hebben om zich
afsluiten, omdat je anders geen nacht
meer zou slapen. Ik ben tenslotte niet
van steen. Maar er komen toch steeds
weer aanvragen over en mensen zijn
beledigd, dat we er niet op ingaan. Ik
probeer zoveel mogelijk de reacties
tot normale proporties terug te bren
gen. Jessie is een deerniswekkend,
ongelukkig wezen waar ik van houd.
Ik denk, dat ik zelf iets heb met on
vermogen. Dat fascineert mij ver
schrikkelijk. Misschien omdat het zo
ontzettend veel moeite kost om jezelf
te laten zien, zoals je bent. En als je
teveel toont, kan het zich tegen je ke
ren."
„Het wezen van acteren is voor mij
datje verschillende mensen laat zien.
Als je alleen maar jezelf zou spelen,
zou dat saai worden. Maar je ge
bruikt vaak onbewust allerlei onbe
kende, duistere kanten van jezelf. Al
le vrouwen, die ik tot nog toe heb ge
speeld, waren onorthodox en traden
buiten de geijkte paden. Mij interes
seert de worsteling van vrouwen in
dit schizofrene tijdvak om een balans
te vinden tussen vrijheid krijgen en
net zo willen functioneren als man
nen.
Als je eenmaal de onafhankelijk
heid hebt geproefd, is het vaak moei
lijk om ook nog gezellig bloemen op
tafel te hebben, kinderen en dieren te
verzorgen en aandacht te hebben
voor een man. Dat moet toch allemaal
georganiseerd Tanje Tans in 'Cis-
ke de Rat' is zo'n geëmancipeerd
mens avant la lettre en Anna van
Saksen (in Willem van Oranje, red.)
eigenlijk ook. Maar die was ook ma-
nisch-depressief en van binnen hele
maal niet zo sterk. Dat herken ik heel
erg. Niemand is honderd procent
sterk of honderd procent slachtoffer.
In iemand die heel passief overkomt,
kan van binnen een vulkaan woeden
en een ander die van buiten zelfver
zekerd lijkt, kan juist erg kwetsbaar
zijn. Al die kanten probeer ik in mijn
rollen te leggen zonder ze te veruiter
lijken.
Mensen, die zich sterk kunnen
uiten, krijgen altijd voorrang wat de
aandacht betreft. Een mens als Jessie
met haar immense introversie krijgt
Linda van Dyck (rechts) en Ann
Hasekamp in 'Nacht, moeder'.
- FOTO'S JUTKAPRONA
Linda van Dyck: „Als je bewust
leeft, hoort denken over zelfmoord
er bij".
die aandacht niet en misschien dat
daarom de aandacht van het publiek
zich ook veel meer op haar moeder
richt. Het is ook veel gruststellender
om die aan iemand te besteden, die
achterblijft en door moet leven."
„Dat er zo'n nadruk op wordt ge
legd, dat ik mijn rollen tevoren op al
le mogelijke manieren bestudeer,
vind ik overdreven. Je zult bepaalde
technische kanten van een beroep of
tijdperk moeten kennen en je ook in
iemands motoriek moeten verdiepen
om hem goed te kunnen spelen. Er
wordt ook veel te veel nadruk op ge
legd als Robert de Niro kilo's is aan
gekomen voor 'Raging Buil' en dat
soort dingen. Je kunt een personage
niet neerzetten uit pure intuïtie. Ik ga
dingen lezen, dan wordt mijn fantasie
geprikkeld.
Vaak kies ik iets van iemand, die ik
ooit heb gezien. Er zit een archief je
van beelden achterin mijn hoofd. Zo
heb ik voor Anna van Saksen een
combinatie gemaakt van het loopje
van koningin Wilhelmina en de mo
toriek van een journaliste, die me
eens interviewde. Gemma in 'Jan Rap
en zijn maat' (Linda's grote door
braak naar het toneel, red.) heb ik
consequent met een uitgestoken maag
en buik gespeeld om iedere elegantie
te voorkomen en van haar een soort
angstig beestje te maken. Voor Jessie
heb ik me ingeleefd in de beweging
van iemand, die medicijnen slikt en
vaak duizelig is en zich dus wat star
beweegt om te voorkomen dat ze
valt."
'Nacht, moeder' had ik in een vroeg
stadium in het Engels gelezen en er
de rechten van verworven. Ik heb
geen zin om passief af te wachten of
er rollen voor mij kmen. Er is geluk
kig een teneur in de vrije produktie
om interessantere stukken te gaan
brengen. Voor mij zijn dat meestal
Amerikaanse stukken, omdat er ver
der internationaal maar weinig
boeiends verschijnt. Die moderne
Duitse stukken liggen me niet. Ik ben
ook van plan om film, televisie en
film te blijven combineren. Als je je
ervaringen daarmee kunt uitwisse
len, komt dat je spel ten goede. Ik heb
ook geen bepaalde voorkeur. In ieder
geval wil ik niet vastzitten aan een
repertoiregezelschap, dat voor jou be
paalt wat je moet spelen.
Ik kies graag zelf en zeg ook wel
aanbiedingen af. Er zit een boeiende
vrouwenrol in een film aan te komen,
hoop ik. Het probleem is, dat we in
Nederland wel goede regisseurs en
technici hebben, maar onvoldoende
bekwame filmscenario- en toneel
schrijvers. Dat is met 'De Grens' ook
zo tegengevallen. Ik had gedacht, dat
Leon de Winter iets heel anders zou
hebben gemaakt. Maar ik wil daar in
het openbaar niet over praten, geluk
kig heeft het publiek het ook meteen
in de gaten als het gemanipuleerd
wordt met liefdesscènes, die niet
functioneel zijn in het verhaal."
„Het is leuk om kritische reacties
op je werk te krijgen. Die kmen vaak
van jonge mensen, die zelf ook be
wust in het leven staan. Dan denk ik
vaak: göh, echt mensen, die wat voor
stellen en dat is fijn. Het is niet leuk
als je niet meer anoniem over straat
kunt. Dan blijf je maar thuis en iso
leer je je meer dan je lief is. Vooral
Hans (haar levensgezel, red.) kan
daar niet goed tegen, je kunt het ge
geven, dat je herkend wordt, niet
even afzetten. Dat gaat altijd maar
door of je wilt of niet. Maar ik heb
van het begin af geprobeerd om niet
aan het beeld te beantwoorden, dat
mensen door mijn rollen van mij heb
ben. Ik ga ook bewust in tegen de be
houdzucht van het publiek. Als ik een
film met glamour achter de rug heb,
wil ik liefst in de volgende een totaal
andersoortig figuur laten zien."
in Jessie te verplaatsen, betekent het,
dat de gedachte over zelfdoding hen
niet vreemd is. Ik speel haar bewust
ingehouden van emotie, omdat ze een
onvermogen heeft om zichzelf naar
buiten te brengen. Ik heb een gecom
pliceerde vrouw neer proberen te zet
ten, die zich net iets bewuster is van
zichzelf en anderen dan de gemiddel
de mens en zeker meer dan die moe
der met wie ze nooit ergens over heeft
kunnen praten. Ze kan ook niet uit
leggen wat het precies is, dat haar tot
zelfmoord heeft doen besluiten."
„Ze kan niet uitleggen, dat ze niet
genoeg impulsen heeft om te willen
blijven leven. Ze zegt steeds: Het zijn
niet de toevallen, mamma. De epilep
sie is maar een bijkomstigheid. Voor
haar is het leven niet zinvol genoeg
en haar moeder heeft haar te weinig
te bieden. Die wil gewoon een ander
soort dochter, waar ze mee over
koetjes en kalfjs kan babbelen. Hun
niveaus kloppen niet, omdat Jessie
net wat meer intelligentie en inzicht
heeft. Toch is het haar wens om haar
laatste avond met haar moeder door
te brengen, misschien in de hoop dat
er toch wat kan veranderen. Dat ge
beurt natuurlijk onvoldoende, omdat
de moeder zich niet bewust is van
haar beperkingen. Ze is gewoon ge
lukkig als haar dochter het ook zou
kunnen zijn. Doordat haar dochter
het haar opdringt, wordt ze gedwon
gen om na te denken, zoals iedereen
dat op een gegeven moment toch
moet, al wil hij het helemaal niet."
Linda van Dyck: „Ik heb nog nooit
eerder zoveel reacties gehad, het zijn
er zelfs meer dan na 'Ademloos'. En
allemaal zijn ze anders. De een is
woedend, de ander verdrietig en weer
een ander opgelucht. Iedereen be
moeit er zich mee, omdat het onder
werp kennelijk zo nabij ligt, dat
iedereen denkt, dat het van hem is.
Als je bewust leeft, hoort denken over
zelfmoord er bij en is het ook niet zo
ontzettend bedreigend. Aan de reac
ties in de brieven merk je dat veel
mensen geen uitlaatklep hebben. Het
is ook geen fabeltje, dat mensen hun
hele hebben en houden tegen een
wildvreemde in de trein vertellen,
omdat ze niemand anders hebben om
tegen te praten. Gelukkig is negentig
procent an de brieven voor mij waar
devol, omdat ze alleen maar gaan
over de mooie voorstelling, zonder
odringerigheid."
„Bij Sonja (Barend, red.) is het mis
verstand ontstaan, dat Ann en ik na
de voorstelling na zouden blijven om
te praten. Maar dat is ondoenlijk. Je
voelt je na afloop leeg en uitgezogen
en kunt dan ook nog niet eens de
functie aan om de warwinkel van ge
dachten en gevoelens van anderen te
gaan ordenen. Je moet je daarvoor
