PUTER
DINGEN
ÏNBiRS
J zult vrijwel onmogelijk een
>ere vakantie naar deze bestemmingen
.unnen boeken, want deze reizen naar
->anje en Griekenland worden door
noers^
Reclame en de
vrijheid van
meningsuiting
tuwkunde
hg
[raadschap
Irabant
OMAKING
7&TERDAG 2 FEBRUAR11985
JIS ST.JOZEF
JKE HULP M/V
Bl bestijgt z'n troon en...
boventoon!]
Reclame komt langs alle wegen op de burger
af, Via luidsprekers in het winkelcentrum, via de
televisie, de radio en door de brievenbus. Het
bedrijfsleven probeert zijn reclame vaak met
allerlei schijnbaar objectieve feiten te
ondersteunen, opdat de consument er meer
waarde aan hecht. Wij spraken met mr. Jan
Kabel, wetenschappelijk medewerker aan de
Universiteit van Amsterdam en lid van de
Reclame Raad. Kabel schreef over dit onderwerp
onlangs een artikel in het nieuwe 'Tijdschrift
voor Consumentenrecht'. Verder gingen wij aan
de hand van uitspraken na, wat van de rechter
net wel en net niet mag. Belangrijkste uitspraak:
reclame moetje met een korrel zout nemen. Nog
steeds.
1U
„tidnd Vakante
Reizen brengt een sensations
vakantiepakket voor ANWB-leden: zonzc
kere vliegvakanties naar Spanje en Grieken
land, voor prijzen die lager zijn dan overal
elders. Zo'n 130 hotels en appartementen die
stuk voor stuk door ANWB Reizen ter
nlaatse werden gekontroleerd: zo hebt u de
kerheid van kwaliteit!
Feiten
Geheugen
Schoen
Misleidend
Vergelijken
Goedkoopste
mputer is het werk van de
ers is een onafhankelijk
iseerd in computer
5 lessen zijn computers
da en 28 andere steden in
dingen van Instituut
puterboekhouden
ereen die het handmatig
In ca. 5 maanden wordt u
ndmatig boekhouder tot
U voert zelf een volledige
omputer
in BASIC
5 maanden voor iedereen
een computer werkt en wil
Geen speciale vooroplei-
COBOL-
Ambi-opleiding)
tot beroepsprogrammeur,
iloma Mulo/Mavo-4 of toe-
Havo.
imputerkunde
er
ïiding van ca 6 maanden
3 wil praten over computers
bmenten in de omge-
f;t voor haar afdeling
produkt-ontwikkelin-
sbewaking, H.T.S.'er
het bezit zijnde van
Iructeur.
an, en ervaring met
Jische- en geluidsiso-
I laboratoriumervaring
len goed technisch in-
ken over kommerciële
litaktuele eigenschap-
ïvens behoren het on-
(tten met instanties als
en T.N.O., alsmede
Iden van de afdeling
venst verstrekken van
lij bepaalde projekten.
Sollicitatie, met volledi-
ng, vergezeld van een
fchten aan de redaktie
137306.
'Adams Muziekcentrale b.v.
taratie van alle muziekinstrumenten
Casino 28, Tel. 04756-1324
In het Hoogreemraadschap
[openbare kennis, dat op 14
I uur een openbare vergade-
Izergadering is belegd in de
gheemraadschapshuis Bou-
Breda.
■gelijks bestuur,
lan der Burgh, dijkgraaf,
I.H.M. Burgering, griffier.
de opleiding nr(s): l
jtomatiserings-opleidingen.
-••'v'ihAüWliJ i SAüh3ï/ïi Wil
■65 CE, tel. 04168-1370
leren, inzet ên ervaring.
p.O. Bej. tehuizen,
binnen 10 dagen te rich-
I.J. Sibon.
msi
\i.aj
De reclameteksten die de ANWB
zoveel problemen heben gegeven.
Iedere Nederlander bezit het
recht van vrijheid van meningsui
ting, zo meldt de Grondwet in ar
tikel 7. Die vrijheid van menings
uiting geldt echter niet voor de
handelsreclame, staat onder lid 4
van dat artikel. Reclamemakers
kunnen zich bij misleidende re
clame dan ook niet beroepen op
dit grondrecht van iedere Neder
lander.
Toch kunnen er problemen rij
zen als politieke of religieuze
groeperingen zich met commer
cieel getinte activiteiten willen
bezighouden. Zij kunnen zich
zowel op de vrijheid van me
ningsuiting als op de vrijheid van
godsdienst beroepen. Dat is ge
bleken in zaken die bij het Euro
pese Hof zijn aangekaart. Zo was
er een Zweedse dominee, die
een 'E-meter' verkocht, waarvan
hij beweerde dat die de ziel op
zwarte plekjes zou doormeten.
Geoordeeld werd dat het niet uit
gesloten mag worden dat in der
gelijke gevallen het recht van
vrijheid van meningsuiting voor
zou moeten gaan. Toch verloor
de dominee deze zaak.
Eveneens in Zweden werd ge
klaagd dat de overheid ten on
rechte beperkingen zou opleg
gen bij het reclame maken voor
alternatieve voeding. Ook in die
zaak ging het Europese Hof er
van uit, dat dergelijke beperkin
gen strijdig zouden kunnen zijn
met de vrijheid van meningsui
ting. Niettemin werd in dit geval
eveneens geoordeeld, dat de
staat Zweden niet onrechtmatig
handelde.
Het grijze gebied tussen com
merciële en niet-commerciële re
clame zou er wel eens toe kun
nen leiden, dat de beperkingen
die de overheid oplegt aan vor
men van reclame wel eens te ver
zouden kunnen gaan. In Neder
land zijn er gevallen als boven
staand nog nauwelijks behan
deld. Ze zijn toch van belang,
omdat de betekenis van de Ne
derlandse grondwet geplaatst
dient te worden tegen de achter
grond van dit soort uitspraken.
lenbedrijf van Nederland', zonder
daarbij te vermelden dat een ander
bedrijf net zo voordelig was en het
onderzoek slechts twintig bedrijven
betrof. De rechter concludeert dat
Van den Broek daarmee over de
schreef is gegaan.
Vergelijkingen trekken kan de
consument natuurlijk heel nuttige in
formatie verstrekken. Maar als het
bedrijfsleven met een vergelijking
aankomt, kan men ervan op aan dat
het eigen produkt er altijd als win
naar uitkomt. Consumentenorganisa
ties die streven naar een betere infor
matie van het publiek lijken wat dat
betreft nog een lange weg te gaan
hebben. Maar ook het bedrijfsleven
zelf heeft er belang bij, dat reclame
serieuzer genomen mag worden.
Om in dat verband met een laatste
smaakmakende zaak te eindigen.
Vergelijken deed ook Substral in een
Ster-reclame, waarin Substral te zien
was in een strijd tegen een onbekend
merk, waarvan de uitkomst bij voor
baat vaststond: van Substral zou de
consument een stuk minder nodig
hebben. De markt van plantenvoe-
dingsstoffen is verdeeld over drie
concurrenten: Pokon (60 procent),
Substral (33 procent) en Turkenburg
(2 procent). In de reclame worden
twee flessen van gelijke grootte ge
toond en omdat Turkenburg een an
dere maat voert, kon 'het onbekende
merk' alleen maar Pokon zijn. De
rechter komt tot de slotsom dat de
Substral-reclame onrechtmatig is, zij
het via een zijweggetje: volgens de
gebruiksaanwijzing op de verpak
king moet je per keer wel minder ge
ven, maar wel vaker.
En dan zijn we weer terug bij de
suggestie. Een zekere professor A.
Klougaart, verbonden aan de Ko
ninklijke Landbouw Hogeschool te
Kopenhagen, bemestte zijn planten
met beide produkten maar had de be
gonia's met Pokon niet harder zien
groeien met Substral. Ze zeggen trou
wens dat praten tegen planten ook al
aardig wil helpen...
RECLAME: van
SUGGESTIE naar
semi-mondeling onderwijs, d.w.z.
en mondelinge les en inde tussen-
(zelf-kontrolerende) schriftelijke
ïgere kursuskosten en betere op-
in de studiegids.
snde Informatie:
03463-3222
an: Jos Llnders, Antwoordnr. 3101.
'sloten envelop zonder postzegel)
M/V
leidingen
Boekhouden, Balanslezen,
anisatie en Automatisering.
IN FOR MA TIE is een lange weg
Door Willem Reijn
'ZONZEKERE vliegvakanties
naar Spanje en Griekenland,
voor prijzen die lager zijn dan
overal elders', schreef de
ANWB in een folder, die on
langs verscheen.
Nu kun je veel doen in reclame,
maar deze stelling was net iets te
boud. De folder was nog niet droog of,
de reisorganisatie Neckermann en
Frits Bom dreigden al met rechterlij
ke stappen, als de ANWB niet onmid
dellijk en public zou bekennen dat
deze stelling niet juist was. Necker
mann had daar natuurlijk de eigen
commerciële belangen bij en Bom kon
zijn rol van beschermengel van de
consumentgenbelangen weer eens be
vestigd zien: de ANWB sputterde wat
over juridische adviseurs, maar
moest door de knieën. Wat overbleef
was de gewone reclamekreet dat de
ANWB lage prijzen rekent voor aan
gename vakanties.
Misleidende reclame dus van deze
organisatie, die zichzelf waarschijn
lijk heel consumentvriendelijk acht.
Misleidende reclame is niet zo'n een
voudig onderwerp als op het eerste
gezicht wellicht lijkt. Er moet een on
derscheid worden gemaakt tussen
suggestie en feiten. En omdat reclame
(letterlijk) uiteraard suggestief feiten
presenteert, is er een grijs gebied wat
wel en wat niet mag.
kstverwerking
Ig van 1 maand voor een
foor iedereen die
it of met een
rputer wil leren omgaan.
3uterboekhouden
i 5 maanden voor onderne-
snoten) uit het Midden- en
met een computer een ge
houding willen doen en voor
terboekhouden willen leren.
De rechter vindt het daarbij niet
van belang dat de winkel zich bedient
van 'mogelijk wat overtrokken mede
delingen (een overigens in de detail
handel niet ongebruikelijk verschijn
sel) als 'stuntprijzen', 'sensatieaan
biedingen' en 'zuigprijzen', nu men
toch -het zij herhaald- voor de aan
koop van electronische apparatuur in
dit soort 'discount'-zaken veelal aan
merkelijk voordeliger kan slagen dan
elders".
De consument zal heus niet naar
zo'n winkel lopen omdat er van der
gelijke snelle termen gebruik wordt
gemaakt, vertrouwt de rechter. En
wat de prijsvergelijking betreft: het
bedrijf doet niet meer dan het over
nemen van catalogusprijzen en de
rechter voelt er niets voor om daarin
in te grijpen. „Daarbij past terughou
dendheid", oordeelt de rechter. De
suggestieve reclame kan zo niet op de
feitelijkheid worden getoetst.
Jan Kabel vindt dat niet geheel
juist. „Met die uitspraak gaat de
rechter eraan voorbij dat de mislei
ding kan schuilen in het gesuggereer
de verschil tussen adviesprijs en con
sumentenprijs. Dat verschil kan wel
iswaar soms groot zijn, maar dat be
tekent nog niet dat men daardoor
goedkoper uit is dan bij andere zaken
die met een kleiner verschil adverte
ren, maar met een lagere consumen
tenprijs", zegt Kabel. „Het gevaar
van misleiding klemt te meer daar
het bij de vermelding van adviesprij
zen doorgaans gaat om duurdere pro
dukten. Vanuit een oogpunt van be
scherming tegen koopkrachtverlies
door onjuiste informatie een belang
rijk gegeven".
Hij wijst erop dat in de literatuur
al geruime tijd wordt aangetoond, dat
de 'suggestie' door de consument wel
degelijk als 'feit' in het geheugen ach
terblijft. En dan kan de ondernemer
die met zijn 'stuntprijs' de gewone
winkelprijs blijkt te rekenen, toch
worden gedwongen juiste informatie
te bieden. Op dit gebied gaat de Re
clame Code Commissie verder dan de
rechter.
'Vanaf prijzen' zijn in de autobran
che erg populair. De in 'choclade-let-
ter' gedrukte prijs is immers een
blikvanger op de pagina en geven de
lezer de indruk dat de bewuste auto
mobiel past bij het beschikbare bud
get en de bijbehorende foto geeft de
indruk een fraaie wagen voor dat
geld te krijgen. Maar wie de adver
tentie iets beter bekijkt, ziet naast de
foto in priegellettertjes nog net staan
dat de 'GLX-sedan' is afgebeeld. De
prijs van die automobiel is niet ver
meld, maar ligt bij navraag zo'n zes
duizend gulden hoger dan het choco
laden aanbod.
fietsenverzekering aan te kunnen
bieden. Dat Unikap meende de consu
ment de 'beste' aanbieding te doen
was slechts een mening van de adver
teerder en die mening mag hij van
zelfsprekend koesteren. Maar 'abso
luut de laagste' is een objectief gege
ven, dat nader onder de loep kan
worden genomen. Cijfermatig kon
Unikap die bewering niet onderbou
wen en dus werd verdere publicatie
van die reclame verboden.
Wat betreft de 'beste' is nog een
aardig voorbeeld te geven. In de strijd
tegen de sportkledinggigant Adidas
stelde Pony zonder blikken of blozen
de 'beste voetbalschoen ter wereld' te
leveren. Dat vond de rechter een niet
ongebruikelijke overdrijving, die
door de voetballer best wordt begre
pen. De rechter: „De beste achten wij
een in de reclame niet ongebruikelij
ke overdrijving die als zodanig door
het publiek waaraan de nieuwsbrief
is gericht kan en zal worden onder
kend. Maar, stelt de rechter: „Pony
heeft toegegeven dat zij niet in staat
is om aan te tonen dat de Pony-bas-
ketbal-, tennis- en joggingschoenen
betere produkten zijn dan de door
Adidas verkochte sportschoenen.
Daarom is ook deze uitlating onrecht
matig". Kan Pony zijn stelling niet
bewijzen, dan is dergelijke reclame
onrechtmatig.
Wat vreemd, want waarom zou het
beste wel mogen maar beter dan niet?
Blijkbaar omdat beter dan een recht
streekse vergelijking inhoudt met een
concurrent en het beste een algemene
reclamekreet is. Als Preserven
Luyckx stelt dat 'Pieperplakjes' een
'hardstikke nieuw zoutje' zou moeten
voorstellen, dan mag dat. De rechter
geeft in zijn uitspraken tot dusverre
blijk van een opvatting, die behelst
dat reclame in beginsel toch als onge
loofwaardig moet worden be
schouwd.
De Codecommissie denkt daar wat
Mr.J. Kabel: Feiten moeten klop
pen. - FOTO ANEFO
Mr. Jan Kabel (40) is een deskundi
ge op dat gebied. Hij is wetenschap
pelijk hoofdmedewerker aan de juri
dische faculteit van de Universiteit
van Amsterdam, lid van de Reclame
Raad en voorzitter van de 'direct-
marketing code commissie'. „Bij de
beoordeling van reclame gaat men
ervan uit of de feiten kloppen", legt
hij uit. „Als de reclameboodschap on
juist is, dan wel juist maar onvolle
dig, kan die reclame misleidend wor
den genoemd".
Wanneer reclame als misleidend
mag worden beschouwd, staat in de
wet niet omschreven. In het algemeen
geldt dat men geen verkeerde prijs
mag noemen, niet mag stellen dat er
nog maar enkele wasmachines voor
die prijs te koop zijn terwijl het ma
gazijn nog vol staat, de garantieter
mijn moet kloppen en dat een ophef
fingsuitverkoop ook inderdaad een
opheffing betreft. De wet zegt dat
men ten aanzien van die punten niet
mag misleiden'. Dus de vraag blijft
open, wanneer dat dan gebeurt.
De uitspraken van rechter en re
clame codecommissie geven daar
meer inzicht in. Vooropgesteld moet
worden dat de RCC zich vrijer acht
dan de rechter, bij wie de reclamema
ker het wel erg bont moet maken. Een
voorbeeld. De electronica-winkelke-
ten Elektrorama maakt reclame met
'stuntprijzen' voor televisies, verster
kers en andere produkten. Daarbij
vermeldt het bedrijf zowel de advies
prijs van de fabrikant als de eigen
prijs. Dat die laatste veel lager is, zal
niemand hoeven te verbazen, want de
adviesprijzen worden hoog gehouden.
De ruime winstmarges worden door
de winkels gebruikt voor 'stuntprij
zen' en er is zo geen grotere winkel
die zich aan de richtprijzen houdt.
Konsumenten Kontakt vindt de re
clame daarom misleidend. De consu
ment wordt zo wijs gemaakt dat ie
een 'kopie' meepikt, terwijl het in
werkelijkheid normale winkelprijzen
zijn. De rechter - en later ook het Ge-
rechtshof- vindt dat Elektrorama
best zo reclame mag maken. De rech
ter stelt dat 'de particulier voor de
aankoop van electronische appara
tuur in dit soort zaken veelal aan
merkelijk voordeliger kan slagen dan
elders'.
„Dat mag, althans het lijkt niet
verboden", veronderstelt Jan Kabel.
En wat ook mag: de ECE-verbruiks-
normen die de autofabrikant in een
keurig tabelletje onder de foto zet.
Die ECE-normen geven weliswaar
niet de werkelijkheid weer zoals de
automobilist die na aanschaf gaat er
varen, 'maar geven wel een indicatie
als de consument de verschillende
aanbiedingen met elkaar vergelijkt',
merkt Kabel op. Dat de wagen verder
natuurlijk een optimale wegligging,
verwennend comfort en uitstekende
prestaties levert, is evenmin aan
vechtbaar als men de rechter volgt.
In een uitspraak tussen zoutjesfa
brikanten Smiths en de Bredase Pre-
servenfabriek/Luyckx stelde de
rechter namelijk -niet zonder humor
dat allerlei superlatieven niet zonder
een 'korrel zout moeten worden geno
men'.
Maar dat ligt anders als een bedrijf
claimt de laagste prijs te hanteren.
Dat is een feitelijke bewering, die de
aanbieder waar moeten kunnen ma
ken. Zo de zaak van RAI tegen Uni
kap, waarbij de laatste had beweerd
zowel de beste als de goedkoopste
ruimer over: als een fabrikant meent
dat zijn auto 'de snelste in zijn klasse'
is, dat hij 'de veiligste zonnebank' kan
leveren, dan wel dat zijn produkt
'zuiniger' is dan dat van zijn concur
renten, dan moet er toch enig bewijs
kunnen worden geleverd
De rechter wordt pas streng als er
beloften worden gedaan over gezond
heid. Zo bracht het bedrijf Storck het
snoepje 'Nimm-2', welke naam geacht
wordt te stimuleren dat niet één maar
zelfs twee snoepjes kunnen worden
gepresenteerd, op de markt. Het pro
dukt werd toegeschreven door het vi
tamine C-gehalte de gezondheid te
bevorderen. Daarvan vond de rechter
dat de fabrikant een 'gezondheids
suggestie' wekte, die voor het 'weinig
kritische en op voedingsgebied wei
nig deskundige publiek de misleiden
de indruk zal maken van een thans
als novum op de markt verschenen
'gezond' snoepje (waarvan men er ge
rust twee kan nemen) terwijl in wer
kelijkheid het suikers bevattende
snoepje caries-bevorderend werkt en
derhalve de gezondheid van het gebit
en het welzijn van de gebruiker in het
algemeen benadeelt'.
Onvolledigheid kan - zoals eerder
opgemerkt- ook ongeoorloofd zijn.
Dat is gebleken in de zaak van de
Consumentenbond versus Dirk van
den Broek. Dirk van den Broek publi
ceert in een reclame een deel van een
onderzoek van de consumentenbond
over een vergelijking van prijzen tus
sen verschillende supermarkten. De
uitkomst van dat onderzoek hield in
dat Dirk van den Broek, Bas van der
Heijden (beiden tot dezelfde winkel
keten behorend) én Edah als de goed
koopste naar voren kwamen. Van den
Broek drukte echter boven de adver
tentie in grote vette letters af: 'Con
sumentenbond constateert: Dirk van
den Broek»voordeligste levensmidde-
