E BLIEK
□tta
'LOLUS' IS DE TROTS VAN WADOWICE
Stadje
in het hart
van Galicië
A LLES binnen een straal
van vijftig kilometer lijkt be
langrijker dan Wadowice zelf.
Krakow met de schitterende
Wawelburcht en de Lakenhal
op het marktplein dat een rijk
verleden ademt; Oswiecim
(Auschwitz), het deprimerende
monument voor vier miljoen
joodse, Poolse en andere
slachtoffers van een mensonte
rende barbarij; Zywiec, dat
vanwege het heldere bronwa
ter terecht zijn naam heeft ge
geven aan het beste Poolse
bier.
STBURG
;n geniet van onze
ïuken
11-23.00 uur.
hten meenemen
iars: Mevr. en dhr. To
WOENSDAG 2 JANUAR11985
ERKEND
OO
specialist
TIVOLIWEG 63
HULST
TEL. 01140 -12461
KLEUR
rood
henna rood
groen
rood
rood
groen
groen mei.
oranje
groen
rood
blauw met.
geel
geel
beige
oker
engels rood
groen
geel
rood
beige
groen
goud mei.
goud met.
madeira rood
groen met.
oker
blauw met.
wit
rood
rood mei.
groen met.
geel
rood
beige
groen met.
rood
rood
BOUWJ.
I960
1982
1979
1981
1975
1987
1982
1976
1982
1981
1979
1979
1979
1978
1977
1979
1982
1972
1978
1982
1983
1980
1978
1979
1983
1977
1979
1977
1977
1977
1977
1978
1982
1979
1978
1984
1971
fkens
vel in Breskens als in
ideren vanaf 1925
1473/1639
.60/2343
STAURANT
ÏOSTBURG
>435
Door Leo van Vlijmen
Op 18 mei 1920 schrijft de
pastoor van de Mariakerk,
de enige parochie in Wado-
wice, in het doopregister:
„Natus: 18.V.1920 Carolus
Josephus Wojtyla, rooms-
katholiek, wettig kind;
ouders: Wojtyla Carolus,
vader, militair; moeder
Kaczorowska Emilia, doch
ter van Feliks en Maria,
geboren Szolc." En een
maand later, op 20 juni, re
gistreert dezelfde pastoor:
„Wojtyla Carolus gedoopt;
peetouders: Jozef Kuc-
mierczyk, winkelier, en
Maria Wiadrowska."
Dat Lolus, zoals de zoon van het
echtpaar Wojtyla-Kaczorowska
jaren lang genoemd werd, zijn ge
boorteplaats Wadowice nog eens
ooit beroemd zou maken ver
moedde niemand.
Nu, bijna 65 jaar later, is Karol
Wojtyla er in elk geval de oorzaak
van dat Wadowice zijn Galicische
armoe schijnt te hebben afgelegd.
Burgemeester Sylwester Blady
constateert althans met voldoe
ning dat in zijn stadje de winkels
beduidend beter bevoorraad aijn
dan elders in de wijde omtrek, tot
in Krakow toe. „Sinds 1978 krijgen
we veel bezoekers uit binnen- en
buitenland, soms tien, twintig
bussen tegelijk. We hebben er een
speciale parkeerplaats voor aan
gelegd. En die mensen moeten na
tuurlijk te eten hebben. Er is een
nieuw abattoir en een nieuwe
broodfabriek gekomen. En het ge
meentebestuur heeft zelfs toe
stemming gegeven om een nieuwe
kerk te bouwen, want al die men
sen die ons komen bezoeken wil
len ook een Mis bijwonen en dat
kan de oude parochiekerk niet al
lemaal verwerken."
Inderdaad staat aan de rand
van het zestienduizend inwoners
tellende Wadowice een houten
kruis in de wintersneeuw, op de
plek waar straks een nieuw kerk
gebouw zal verrijzen. Nog opval
lender is de enorme hoeveelheid
bouwmateriaal - hout, stenen en
kabels - die op het terrein ligt op
geslagen. „Het lijkt een wonder,
dat onze bouwpastoor er in ge
slaagd is in ons arme Polen zoveel
materiaal bij elkaar te krijgen.",
zegt men in Wadowice.
Is de - communistische - burge
meester Blady er trots op, dat een
zoon van zijn stadje paus gewor
den is? „Natuurlijk ben ik dat,
evenals iedere burger van Wado
wice en alle Polen. Niet elk land
kan zich een paus veroorloven."
Inmiddels ligt er op het ge
meentehuis een stapel brieven van
burgers waarin gevraagd wordt
om een straat naar Karol Wojtyla
te vernoemen. Burgemeester Bla
dy: „Omdat we sinds enige tijd
meer bevoegdheden hebben zal dit
geen problemen vormen. Het hoeft
niet meer allemaal via Warschau.
Wanneer de meerderheid van de
bevolking van Wadowice het wil
komt er een Karol Wojtyla-straat
en eventueel ook een monument,
maar daarover heb ik nog geen
verzoeken ontvangen. Trouwens,
in feite hebben we al een monu
ment, zijn geboortehuis dat nu een
museum is."
Onderpaus Zacher
Het museum is ingericht vol
gens de aanwijzingen van de wat
eigenzinnige emeritus pastoor Za
cher. Over hem gaat in Wadowice
het verhaal, dat hij in 1979, toen de
paus zijn geboorteplaats bezocht,
alle voorschriften van de toen
voor de veiligheid van de paus
verantwoordelijke Vatikaanse
bisschop Marcinkius aan zijn
laars lapte en de ontvangst op zijn
eigen manier organiseerde. Tegen
Marcinkius zou hij gezegd heb
ben: „Ik kende de paus al toen jij
nog niet geboren was en ik weet
wat het beste voor hem is." In Wa
dowice geldt hij als een soort on
derpaus.
Edward Zacher, vroeger prefect
van het gymnasium en de pastoor
die het grootste deel van de jon
gensjaren van Lolus, later Lolek
en tenslotte Karol Wojtyla bege
leidde, is nu al maanden lang ern
stig ziek en betreurt het dat hij
niemand meer kan rondleiden in
Wat hij als zijn levenswerk be
schouwt: het Wojtyla-museum.
Van de ouderlijke woning heeft
Edward Zacher niets overgelaten:
alles is verdwenen achter grote
fotowanden waarop de levens
gang van baby Lolus tot paus Jan
Pawel Drugi (II) staat afgebeeld.
Slechts enkele voorwerpen herin
neren nog aan vroeger: de ski's
Waarmee hij als gymnasiast op
vrije sneeuwdagen door de bergen
hok; een boekenkastje in de hoek
Wadowice, midden in de drie
hoek gesitueerd heeft ondanks
zes eeuwen geschiedenis nooit
furore gemaakt. Hooguit heb
ben de chocolawafels die nog
steeds door dezelfde koekfa-
briek volgens een recept van
voor de Eerste Wereldoorlog
worden vervaardigd de naam
Wadowice buiten de stads- en
landsgrenzen gebracht. De lek
kernij is overigens al jaren
lang in Polen zelf een zeld
zaamheid; als zoveel goede
Poolse produkten zijn de wa
fels vooral bestemd voor de ex
port.
Wadowice - dat is hartje Gali
cië, het stuk Polen dat bij de
eerste verdeling tussen Prui
sen, Rusland en Oostenrijk - in
1772 - onder het gezag van de
Habsburgers kwam. Daarmee
had het hele gebied - en dus
ook Wadowice - nog betrekke
lijk geluk, want anders dan el
ders in het verdeelde land bleef
het Pools hier de taal van de
plaatselijke autoriteiten en ook
op school en in de kerk had de
volkstaal de voorrang boven
het Duits. Wellicht is dat ook
de reden waarom juist in Gali
cië de liefde voor de Poolse taal
en cultuur gedurende de 146
jaar van de deling en daarna
tot op de huidige dag altijd zo
sterk is gebleven.
Misschien was het ook een
compensatie voor de economi
sche achterstand die het hele
gebied had en die het ook bleef
behouden. „Galicische armoe"
is in Polen nog steeds een klas
siek begrip.
In november 1918, toen de as-
mogendheden definitief ver
slagen waren en het Habs-
burgse rijk werd verknipt,
kwam Galicië in de Poolse
moederschoot terug. In Wado
wice werden de barakken van
de Oostenrijkse militairen
overgenomen door het twaalf
de regiment van het Poolse le
ger. Als assistent van de kwar
tiermeester fungeerde luite
nant Karol Wojtyla die met
zijn vrouw Emilia en tiener-
zoon Edmund zijn intrek had
genomen in een kleine woning
aan de Koscielna (Kerkstraat)
nummer 7, pal achter de Ma-
riaparochie.
Wadowice zelf bleef voorals
nog zijn Galicisische karakter
behouden. De Markt, die sinds
de Tweede Wereldoorlog uiter
aard Plein van het Rode Leger
heet, telde twee waterputten
die de bevolking van drink-,
kook- en waswater moesten
voorzien, en werd gemarkeerd
door een aantal winkeltjes en
een eetgelegenheid.
van de kamer waar zijn wieg
heeft gestaan; daar hangt ook een
foto van zijn broer Edmund die op
27-jarige leeftijd overleed. Een
bordje aan de ingang en een ge
denksteen aan de pui complette-
ren hetgeen pastoor Zacher met
een wijdse naam als museum en
burgemeester Blady als monu
ment aanduidt.
Het eigenlijke monument voor
Karol Wojtyla, de trots van het
stadje, bevindt zich in de harten
van de inwoners van Wadowice.
Bijvoorbeeld van magister Rafal
Tatka, voorzitter van de plaatse
lijke culturele kring. Hij noemt
zijn schoolkameraad nu bij voor
keur „papiez", paus.
„Als gymnasiast - ik zat twee
klassen boven hem - heeft papiez
altijd een enorme belangstelling
voor de Poolse en met name voor
de plaatselijke cultuur gehad. Hij
schreef toen al gedichten, speelde
toneel en regisseerde ook zelf. Die
traditie zetten wij nu voort, met
name in onze publikaties. De afge
lopen drie jaar hebben wij ruim
dertig boekjes en brochures uitge
geven, over Wadowice, over onze
De Mariakerk op het Markt
plein van Wadowice die een
centrale rol in het leven van
Kartol Wojtyla heeft gespeeld.
Het echtpaar Wojtyla met de
kleine Lolus.
geschiedenis, over de cultuur in
dit gebied." Wie weet hoe schrape
rig zuinig de autoriteiten door
gaans zijn met papier en met
drukfaciliteiten kan zich over zo'n
stapel ^geschriften slechts verba-
Visser Jan'
Magister Tatka heeft ook enkele
bundels met werk van plaatselijke
dichters samengesteld. Papiez is
daarin goed vertegenwoordigd. In
een van zijn gedichten staat de re
gel: „Ja jestem rybak Jan" - „Ik
ben de visser Jan." Hij schreef dit
in 1948. Zou Karol Wojtyla altijd
al een bijzonder kind geweest
zijn?
Volgens de stellige overtuiging
van Jozef Kwiatek, een klasgenoot
van papiez - ook hij blijft hem
hardnekkig zo noemen - inder
daad. „Hij was een fijne knul op
wie je altijd kon rekenen. Met de
beste wil van de wereld kan ik me
niets slechts van hem herinneren."
Of hij dan tenminste wel eens las
tig was voor de leraren? „Natuur
lijk haalden we wel eens wat uit
in de klas, maar ik ken geen voor
val waarbij ook hij betrokken
Schoolreisje naar Wieliczka.
Op de tweede rij tweede van
rechts de tienjarige Lolek. Twee
plaatsen verder naar links vader
Wojtyla.
was. Ik weet wel, dat we in de ho
gere klassen achter de meisjes aan
zaten en dat we hem probeerden
mee te krijgen. Maar hij trok zich
dan altijd terug. Hij zocht zijn af
leiding liever in sport. Op het
grasveld achter het spoor hebben
we menig partijtje gevoetbald: hij
in het doel, ik als midvoor tegen
hem. Hij genoot ook zichtbaar van
de militaire vooropleiding die wij
in de hoogste klassen van het
gymnasium kregen. Hij hield van
beweging."
Na zijn eindexamen besloot Ka
rol Wojtyla Poolse taal- en letter
kunde te gaan studeren. Voor de
meesten van zijn klasgenoten was
dit een verrassing, ook voor Jozef
Kwiatek. „Natuurlijk wisten we
dat hij een groot talent had om te
schrijven en te acteren, maar ve
len van ons hadden toch gedacht
dat hij priester wilde worden. Hij
was erg vroom."
Vroomheid was in het vooroor
logse Wadowice overigens even
min een zeldzaamheid als nu; Ka
rol Wojtyla kreeg het van huis
mee zoals ook de tieners van nu
die overdag de Mariakerk binnen
lopen om een kwartiertje in gebed
verzonken neer te knielen. En dat
Lolus op de leeftijd van negen
jaar, toen zijn moeder overleden
was, samen met zijn vader en 23
jaar oude broer Edmund een be
devaart naar het naburige Kalwa-
ria Zebrzydowska maakte was
toen even normaal als nu.
Hoek van de kamer waar Ka
rol Wojtyla geboren werd. Waar
het boekenkastje staat stond
vroeger zijn wieg. Links aan de
muur een foto van zijn broer
Edmund. - foto's leo van vlijmen
Jozef Kwiatek herinnert zich
nog, dat de Wojtytla's na de dood
van Emilia elke middag in een
eetgelegenheid tegenover hun wo
ning de maaltijd gebruikten. Va
der Wojtyla, die wegens zijn ge
zondheid vervroegd gepensio
neerd werd, zorgde zelf voor het
ontbijt en het avondbrood, hij
deed de was en hield de woning
schoon. Broer Edmund studeerde
in Krakow medicijnen.
Toen Lolek dertien jaar was
verloor hij ook zijn broer. De pas
afgestudeerde arts bezweek aan
roodvonk waarmee een patient
hem had aangestoken.
Dat Karol Wojtyla uiteindelijk
voor Pools en niet voor theologie
koos stelde ook de toenmalige
aartsbisschop van Krakow, Sapie-
ha, teleur. Begin mei 1938, enkele
weken voordat de hoogste klas
wan het gymnasium zou afzwaai-
-en, visiteerde hij Wadowice. Pas
toor Edward Zacher had de jonge
Wojtyla uitverkoren om een wel
komsttoespraak te houden. Vol
gens de pastoor was het „een
schitterende speech". Hij moest de
aartsbisschop, die grote belang
stelling toonde voor de jongeman,
echter meedelen dat Karol Wojty
la niet van plan was naar een se
minarie te gaan.
Zes jaar later, in de laatste oor
logsjaren - Lolek had zijn Poolse
studie inmiddels toch voor een il
legale priesteropleiding verwis
seld - werd het paleis van aarts
bisschop Sapieha in Krakow Ka
rol Wojtyla's schuilplaats toen de
Duitse bezetters op hem aasden.
Toneelspeler
Voor magister Rafal Tatka - die
overigens Wadowicer chocolawa
fels presenteert, maar niet vertelt
hoe hij er aan komt - was het wel
voor de hand liggend dat papiez in
eerste instantie voor de Poolse
taal en voor het toneel koos. „Wij
hadden een geschiedenisleraar
Kotlarczyk die een zeer moderne
opvatting over theater had. Papiez
was gefascineerd door zijn ideeen
en zat uren lang bij hem thuis, pal
tegenover het voormalige gymna
sium, te discussieren over hun ge
meenschappelijke visie op het
tekst-theater. Uiteindelijk resul
teerde dit in de oprichting van een
van de beste toneelgezelschappen
die Polen ooit gehad heeft, het
Teatr Rapsodyczny onder leiding
van Kotlarczyk. Papiez was een
van zijn beste acteurs. Bovendien,
in Wadowice stond het patriottis
me altijd hoog aangeschreven. Het
omgaan met de taal speelde daar
bij een grote rol. Waarschijnlijk
heeft dat in eerste instantie bij pa
piez ook de doorslag gegeven om
voor het Pools en voor het toneel
te kiezen. Hij steunt het werk van
de culturele kring van Wadowice
nog steeds; hij is er ook erelid van.
Jozef Kwiatek, een van de zes
tien jongens uit de eindexa
menklas van 43 abituriënten die
nog in leven zijn, herinnert zich:
„Eigenlijk waren we in onze klas
allemaal goed met elkaar be
vriend. Maar naast mij in de bank
zat een jongen die later een bij
zondere relatie met papiez gekre
gen heeft: Jerzy Kruger. Hij was
van joodse afkomst. Zijn moeder
en zijn zusje zijn tijdens de oorlog
in Auschwitz omgekomen. Zelf is
hij met zijn vader via Rusland en
Palestina naar Engeland gevlucht.
Daar is hij met een anglikaanse
vrouw getrouwd en nu woont hij
in Rome. Toen papiez al zijn klas
genoten in 1980 naar Rome heeft
uitgenodigd heb ik hem voor het
eerst weer ontmoet. Hij vertelde
me dat hij geregeld bij papiez op
bezoek komt. Ze zijn zeer goede
vrienden."
Met het bezoek aan Rome heb
ben de voormalige klasgenoten
van Lolek in Wadowice zelf een
geweldige beurt gemaakt. „Het
was ook een belevenis. Eerst heb
ben we de Mis bijgewoond die pa
piez in zijn huiskapel voor ons op
droeg en daarna hebben we samen
gegeten en gedronken - geen wod
ka, maar wel rode en witte wijn -
herinneringen opgehaald en lied
jes uit onze jeugd gezongen. Dat
was vlak voordat hij naar Groot-
Brittannie wilde reizen. We heb
ben hem toen nog gezegd dat hij
niet moest gaan, omdat de aan
hangers van Paisley misschien
een aanslag op hem zouden ple
gen. Maar hij zei telkens maar
weer: dat is mijn opdracht. En er
werd niet alleen maar Ocje Swiety
(Heilige Vader) gezegd, maar ook
gewoon Karol. Het was geweldig
en hij heeft alles voor ons betaald,
ook onze verdere reis naar Monta
Cassino en naar Assisi."
Patriot
In de late lente van 1938 doet de
klas van Karol Wojtyla eindexa
men. Marian Bieniasz, eveneens
een klasgenoot en momenteel als
ambtenaar werkzaam in Wadowi
ce, weet te vertellen: „Karol Woj
tyla moest alleen maar mondeling
examen in het Duits afleggen,
want voor de overige vakken had
hij een vrijstelling gekregen om
dat hij zeer goed was. Het examen
verliep zonder problemen; hij had
een talenknobbel. Op 27 mei hield
hij als vertegenwoordiger van de
hele klas een afscheidsspeech van
,het oude hok'. Hij was altijd al
onze woordvoerder geweest."
Op 1 oktober 1938 verliet Karol
Wojtyla samen met zijn vader
Wadowice. Hij had zich in Kra
kow laten inschrijven bij de filolo
gische faculteit. Een levensperiode
was voorbij.
Precies veertig jaar later, op 16
oktober 1978, kwam de naam Wa
dowice in de wereldpers. Tot ze
ven uur 's avonds op die dag had
geen mens ooit gehoord van dit
plaatsje, waar de pas gekozen
paus, nota bene een Pool, vandaan
bleek te komen.
Toen Jan Pawel Drugi op 20 ju
ni 1979 - de verjaardag van zijn
doop - zijn geboorteplaats bezocht
zei hij„Het is bekend, hoeveel de
eerste jaren van een mensenleven,
de kleutertijd en de jeugd, voor
het menselijk individu en voor
zijn karakter betekenen. Met na
me die jaren zijn voor mij onver
brekelijk verbonden met Wadowi
ce, met de plaats die in vroeger tij
den de trotse wapenspreuk droeg:
,de koninklijke vrije stad Wado
wice'."
De opgeknapte huizen op het
marktplein, de barokke Maria
kerk, de goed voorziene winkels
doen het Galicische verleden bijna
vergeten. Lolus, de verpersoonlij
king van een stuk plaatselijk pa
triottisme, heeft zijn geboorte
plaats uit de schaduw van de ge
schiedenis gehaald. Wadowice is
hem er dankbaar voor. De Karol
Wojtyla-straat komt er dus wel.
Wojtyla's klasgenoten
weten van
de paus geen kwaad