E BLIEK □tta 'LOLUS' IS DE TROTS VAN WADOWICE Stadje in het hart van Galicië A LLES binnen een straal van vijftig kilometer lijkt be langrijker dan Wadowice zelf. Krakow met de schitterende Wawelburcht en de Lakenhal op het marktplein dat een rijk verleden ademt; Oswiecim (Auschwitz), het deprimerende monument voor vier miljoen joodse, Poolse en andere slachtoffers van een mensonte rende barbarij; Zywiec, dat vanwege het heldere bronwa ter terecht zijn naam heeft ge geven aan het beste Poolse bier. STBURG ;n geniet van onze ïuken 11-23.00 uur. hten meenemen iars: Mevr. en dhr. To WOENSDAG 2 JANUAR11985 ERKEND OO specialist TIVOLIWEG 63 HULST TEL. 01140 -12461 KLEUR rood henna rood groen rood rood groen groen mei. oranje groen rood blauw met. geel geel beige oker engels rood groen geel rood beige groen goud mei. goud met. madeira rood groen met. oker blauw met. wit rood rood mei. groen met. geel rood beige groen met. rood rood BOUWJ. I960 1982 1979 1981 1975 1987 1982 1976 1982 1981 1979 1979 1979 1978 1977 1979 1982 1972 1978 1982 1983 1980 1978 1979 1983 1977 1979 1977 1977 1977 1977 1978 1982 1979 1978 1984 1971 fkens vel in Breskens als in ideren vanaf 1925 1473/1639 .60/2343 STAURANT ÏOSTBURG >435 Door Leo van Vlijmen Op 18 mei 1920 schrijft de pastoor van de Mariakerk, de enige parochie in Wado- wice, in het doopregister: „Natus: 18.V.1920 Carolus Josephus Wojtyla, rooms- katholiek, wettig kind; ouders: Wojtyla Carolus, vader, militair; moeder Kaczorowska Emilia, doch ter van Feliks en Maria, geboren Szolc." En een maand later, op 20 juni, re gistreert dezelfde pastoor: „Wojtyla Carolus gedoopt; peetouders: Jozef Kuc- mierczyk, winkelier, en Maria Wiadrowska." Dat Lolus, zoals de zoon van het echtpaar Wojtyla-Kaczorowska jaren lang genoemd werd, zijn ge boorteplaats Wadowice nog eens ooit beroemd zou maken ver moedde niemand. Nu, bijna 65 jaar later, is Karol Wojtyla er in elk geval de oorzaak van dat Wadowice zijn Galicische armoe schijnt te hebben afgelegd. Burgemeester Sylwester Blady constateert althans met voldoe ning dat in zijn stadje de winkels beduidend beter bevoorraad aijn dan elders in de wijde omtrek, tot in Krakow toe. „Sinds 1978 krijgen we veel bezoekers uit binnen- en buitenland, soms tien, twintig bussen tegelijk. We hebben er een speciale parkeerplaats voor aan gelegd. En die mensen moeten na tuurlijk te eten hebben. Er is een nieuw abattoir en een nieuwe broodfabriek gekomen. En het ge meentebestuur heeft zelfs toe stemming gegeven om een nieuwe kerk te bouwen, want al die men sen die ons komen bezoeken wil len ook een Mis bijwonen en dat kan de oude parochiekerk niet al lemaal verwerken." Inderdaad staat aan de rand van het zestienduizend inwoners tellende Wadowice een houten kruis in de wintersneeuw, op de plek waar straks een nieuw kerk gebouw zal verrijzen. Nog opval lender is de enorme hoeveelheid bouwmateriaal - hout, stenen en kabels - die op het terrein ligt op geslagen. „Het lijkt een wonder, dat onze bouwpastoor er in ge slaagd is in ons arme Polen zoveel materiaal bij elkaar te krijgen.", zegt men in Wadowice. Is de - communistische - burge meester Blady er trots op, dat een zoon van zijn stadje paus gewor den is? „Natuurlijk ben ik dat, evenals iedere burger van Wado wice en alle Polen. Niet elk land kan zich een paus veroorloven." Inmiddels ligt er op het ge meentehuis een stapel brieven van burgers waarin gevraagd wordt om een straat naar Karol Wojtyla te vernoemen. Burgemeester Bla dy: „Omdat we sinds enige tijd meer bevoegdheden hebben zal dit geen problemen vormen. Het hoeft niet meer allemaal via Warschau. Wanneer de meerderheid van de bevolking van Wadowice het wil komt er een Karol Wojtyla-straat en eventueel ook een monument, maar daarover heb ik nog geen verzoeken ontvangen. Trouwens, in feite hebben we al een monu ment, zijn geboortehuis dat nu een museum is." Onderpaus Zacher Het museum is ingericht vol gens de aanwijzingen van de wat eigenzinnige emeritus pastoor Za cher. Over hem gaat in Wadowice het verhaal, dat hij in 1979, toen de paus zijn geboorteplaats bezocht, alle voorschriften van de toen voor de veiligheid van de paus verantwoordelijke Vatikaanse bisschop Marcinkius aan zijn laars lapte en de ontvangst op zijn eigen manier organiseerde. Tegen Marcinkius zou hij gezegd heb ben: „Ik kende de paus al toen jij nog niet geboren was en ik weet wat het beste voor hem is." In Wa dowice geldt hij als een soort on derpaus. Edward Zacher, vroeger prefect van het gymnasium en de pastoor die het grootste deel van de jon gensjaren van Lolus, later Lolek en tenslotte Karol Wojtyla bege leidde, is nu al maanden lang ern stig ziek en betreurt het dat hij niemand meer kan rondleiden in Wat hij als zijn levenswerk be schouwt: het Wojtyla-museum. Van de ouderlijke woning heeft Edward Zacher niets overgelaten: alles is verdwenen achter grote fotowanden waarop de levens gang van baby Lolus tot paus Jan Pawel Drugi (II) staat afgebeeld. Slechts enkele voorwerpen herin neren nog aan vroeger: de ski's Waarmee hij als gymnasiast op vrije sneeuwdagen door de bergen hok; een boekenkastje in de hoek Wadowice, midden in de drie hoek gesitueerd heeft ondanks zes eeuwen geschiedenis nooit furore gemaakt. Hooguit heb ben de chocolawafels die nog steeds door dezelfde koekfa- briek volgens een recept van voor de Eerste Wereldoorlog worden vervaardigd de naam Wadowice buiten de stads- en landsgrenzen gebracht. De lek kernij is overigens al jaren lang in Polen zelf een zeld zaamheid; als zoveel goede Poolse produkten zijn de wa fels vooral bestemd voor de ex port. Wadowice - dat is hartje Gali cië, het stuk Polen dat bij de eerste verdeling tussen Prui sen, Rusland en Oostenrijk - in 1772 - onder het gezag van de Habsburgers kwam. Daarmee had het hele gebied - en dus ook Wadowice - nog betrekke lijk geluk, want anders dan el ders in het verdeelde land bleef het Pools hier de taal van de plaatselijke autoriteiten en ook op school en in de kerk had de volkstaal de voorrang boven het Duits. Wellicht is dat ook de reden waarom juist in Gali cië de liefde voor de Poolse taal en cultuur gedurende de 146 jaar van de deling en daarna tot op de huidige dag altijd zo sterk is gebleven. Misschien was het ook een compensatie voor de economi sche achterstand die het hele gebied had en die het ook bleef behouden. „Galicische armoe" is in Polen nog steeds een klas siek begrip. In november 1918, toen de as- mogendheden definitief ver slagen waren en het Habs- burgse rijk werd verknipt, kwam Galicië in de Poolse moederschoot terug. In Wado wice werden de barakken van de Oostenrijkse militairen overgenomen door het twaalf de regiment van het Poolse le ger. Als assistent van de kwar tiermeester fungeerde luite nant Karol Wojtyla die met zijn vrouw Emilia en tiener- zoon Edmund zijn intrek had genomen in een kleine woning aan de Koscielna (Kerkstraat) nummer 7, pal achter de Ma- riaparochie. Wadowice zelf bleef voorals nog zijn Galicisische karakter behouden. De Markt, die sinds de Tweede Wereldoorlog uiter aard Plein van het Rode Leger heet, telde twee waterputten die de bevolking van drink-, kook- en waswater moesten voorzien, en werd gemarkeerd door een aantal winkeltjes en een eetgelegenheid. van de kamer waar zijn wieg heeft gestaan; daar hangt ook een foto van zijn broer Edmund die op 27-jarige leeftijd overleed. Een bordje aan de ingang en een ge denksteen aan de pui complette- ren hetgeen pastoor Zacher met een wijdse naam als museum en burgemeester Blady als monu ment aanduidt. Het eigenlijke monument voor Karol Wojtyla, de trots van het stadje, bevindt zich in de harten van de inwoners van Wadowice. Bijvoorbeeld van magister Rafal Tatka, voorzitter van de plaatse lijke culturele kring. Hij noemt zijn schoolkameraad nu bij voor keur „papiez", paus. „Als gymnasiast - ik zat twee klassen boven hem - heeft papiez altijd een enorme belangstelling voor de Poolse en met name voor de plaatselijke cultuur gehad. Hij schreef toen al gedichten, speelde toneel en regisseerde ook zelf. Die traditie zetten wij nu voort, met name in onze publikaties. De afge lopen drie jaar hebben wij ruim dertig boekjes en brochures uitge geven, over Wadowice, over onze De Mariakerk op het Markt plein van Wadowice die een centrale rol in het leven van Kartol Wojtyla heeft gespeeld. Het echtpaar Wojtyla met de kleine Lolus. geschiedenis, over de cultuur in dit gebied." Wie weet hoe schrape rig zuinig de autoriteiten door gaans zijn met papier en met drukfaciliteiten kan zich over zo'n stapel ^geschriften slechts verba- Visser Jan' Magister Tatka heeft ook enkele bundels met werk van plaatselijke dichters samengesteld. Papiez is daarin goed vertegenwoordigd. In een van zijn gedichten staat de re gel: „Ja jestem rybak Jan" - „Ik ben de visser Jan." Hij schreef dit in 1948. Zou Karol Wojtyla altijd al een bijzonder kind geweest zijn? Volgens de stellige overtuiging van Jozef Kwiatek, een klasgenoot van papiez - ook hij blijft hem hardnekkig zo noemen - inder daad. „Hij was een fijne knul op wie je altijd kon rekenen. Met de beste wil van de wereld kan ik me niets slechts van hem herinneren." Of hij dan tenminste wel eens las tig was voor de leraren? „Natuur lijk haalden we wel eens wat uit in de klas, maar ik ken geen voor val waarbij ook hij betrokken Schoolreisje naar Wieliczka. Op de tweede rij tweede van rechts de tienjarige Lolek. Twee plaatsen verder naar links vader Wojtyla. was. Ik weet wel, dat we in de ho gere klassen achter de meisjes aan zaten en dat we hem probeerden mee te krijgen. Maar hij trok zich dan altijd terug. Hij zocht zijn af leiding liever in sport. Op het grasveld achter het spoor hebben we menig partijtje gevoetbald: hij in het doel, ik als midvoor tegen hem. Hij genoot ook zichtbaar van de militaire vooropleiding die wij in de hoogste klassen van het gymnasium kregen. Hij hield van beweging." Na zijn eindexamen besloot Ka rol Wojtyla Poolse taal- en letter kunde te gaan studeren. Voor de meesten van zijn klasgenoten was dit een verrassing, ook voor Jozef Kwiatek. „Natuurlijk wisten we dat hij een groot talent had om te schrijven en te acteren, maar ve len van ons hadden toch gedacht dat hij priester wilde worden. Hij was erg vroom." Vroomheid was in het vooroor logse Wadowice overigens even min een zeldzaamheid als nu; Ka rol Wojtyla kreeg het van huis mee zoals ook de tieners van nu die overdag de Mariakerk binnen lopen om een kwartiertje in gebed verzonken neer te knielen. En dat Lolus op de leeftijd van negen jaar, toen zijn moeder overleden was, samen met zijn vader en 23 jaar oude broer Edmund een be devaart naar het naburige Kalwa- ria Zebrzydowska maakte was toen even normaal als nu. Hoek van de kamer waar Ka rol Wojtyla geboren werd. Waar het boekenkastje staat stond vroeger zijn wieg. Links aan de muur een foto van zijn broer Edmund. - foto's leo van vlijmen Jozef Kwiatek herinnert zich nog, dat de Wojtytla's na de dood van Emilia elke middag in een eetgelegenheid tegenover hun wo ning de maaltijd gebruikten. Va der Wojtyla, die wegens zijn ge zondheid vervroegd gepensio neerd werd, zorgde zelf voor het ontbijt en het avondbrood, hij deed de was en hield de woning schoon. Broer Edmund studeerde in Krakow medicijnen. Toen Lolek dertien jaar was verloor hij ook zijn broer. De pas afgestudeerde arts bezweek aan roodvonk waarmee een patient hem had aangestoken. Dat Karol Wojtyla uiteindelijk voor Pools en niet voor theologie koos stelde ook de toenmalige aartsbisschop van Krakow, Sapie- ha, teleur. Begin mei 1938, enkele weken voordat de hoogste klas wan het gymnasium zou afzwaai- -en, visiteerde hij Wadowice. Pas toor Edward Zacher had de jonge Wojtyla uitverkoren om een wel komsttoespraak te houden. Vol gens de pastoor was het „een schitterende speech". Hij moest de aartsbisschop, die grote belang stelling toonde voor de jongeman, echter meedelen dat Karol Wojty la niet van plan was naar een se minarie te gaan. Zes jaar later, in de laatste oor logsjaren - Lolek had zijn Poolse studie inmiddels toch voor een il legale priesteropleiding verwis seld - werd het paleis van aarts bisschop Sapieha in Krakow Ka rol Wojtyla's schuilplaats toen de Duitse bezetters op hem aasden. Toneelspeler Voor magister Rafal Tatka - die overigens Wadowicer chocolawa fels presenteert, maar niet vertelt hoe hij er aan komt - was het wel voor de hand liggend dat papiez in eerste instantie voor de Poolse taal en voor het toneel koos. „Wij hadden een geschiedenisleraar Kotlarczyk die een zeer moderne opvatting over theater had. Papiez was gefascineerd door zijn ideeen en zat uren lang bij hem thuis, pal tegenover het voormalige gymna sium, te discussieren over hun ge meenschappelijke visie op het tekst-theater. Uiteindelijk resul teerde dit in de oprichting van een van de beste toneelgezelschappen die Polen ooit gehad heeft, het Teatr Rapsodyczny onder leiding van Kotlarczyk. Papiez was een van zijn beste acteurs. Bovendien, in Wadowice stond het patriottis me altijd hoog aangeschreven. Het omgaan met de taal speelde daar bij een grote rol. Waarschijnlijk heeft dat in eerste instantie bij pa piez ook de doorslag gegeven om voor het Pools en voor het toneel te kiezen. Hij steunt het werk van de culturele kring van Wadowice nog steeds; hij is er ook erelid van. Jozef Kwiatek, een van de zes tien jongens uit de eindexa menklas van 43 abituriënten die nog in leven zijn, herinnert zich: „Eigenlijk waren we in onze klas allemaal goed met elkaar be vriend. Maar naast mij in de bank zat een jongen die later een bij zondere relatie met papiez gekre gen heeft: Jerzy Kruger. Hij was van joodse afkomst. Zijn moeder en zijn zusje zijn tijdens de oorlog in Auschwitz omgekomen. Zelf is hij met zijn vader via Rusland en Palestina naar Engeland gevlucht. Daar is hij met een anglikaanse vrouw getrouwd en nu woont hij in Rome. Toen papiez al zijn klas genoten in 1980 naar Rome heeft uitgenodigd heb ik hem voor het eerst weer ontmoet. Hij vertelde me dat hij geregeld bij papiez op bezoek komt. Ze zijn zeer goede vrienden." Met het bezoek aan Rome heb ben de voormalige klasgenoten van Lolek in Wadowice zelf een geweldige beurt gemaakt. „Het was ook een belevenis. Eerst heb ben we de Mis bijgewoond die pa piez in zijn huiskapel voor ons op droeg en daarna hebben we samen gegeten en gedronken - geen wod ka, maar wel rode en witte wijn - herinneringen opgehaald en lied jes uit onze jeugd gezongen. Dat was vlak voordat hij naar Groot- Brittannie wilde reizen. We heb ben hem toen nog gezegd dat hij niet moest gaan, omdat de aan hangers van Paisley misschien een aanslag op hem zouden ple gen. Maar hij zei telkens maar weer: dat is mijn opdracht. En er werd niet alleen maar Ocje Swiety (Heilige Vader) gezegd, maar ook gewoon Karol. Het was geweldig en hij heeft alles voor ons betaald, ook onze verdere reis naar Monta Cassino en naar Assisi." Patriot In de late lente van 1938 doet de klas van Karol Wojtyla eindexa men. Marian Bieniasz, eveneens een klasgenoot en momenteel als ambtenaar werkzaam in Wadowi ce, weet te vertellen: „Karol Woj tyla moest alleen maar mondeling examen in het Duits afleggen, want voor de overige vakken had hij een vrijstelling gekregen om dat hij zeer goed was. Het examen verliep zonder problemen; hij had een talenknobbel. Op 27 mei hield hij als vertegenwoordiger van de hele klas een afscheidsspeech van ,het oude hok'. Hij was altijd al onze woordvoerder geweest." Op 1 oktober 1938 verliet Karol Wojtyla samen met zijn vader Wadowice. Hij had zich in Kra kow laten inschrijven bij de filolo gische faculteit. Een levensperiode was voorbij. Precies veertig jaar later, op 16 oktober 1978, kwam de naam Wa dowice in de wereldpers. Tot ze ven uur 's avonds op die dag had geen mens ooit gehoord van dit plaatsje, waar de pas gekozen paus, nota bene een Pool, vandaan bleek te komen. Toen Jan Pawel Drugi op 20 ju ni 1979 - de verjaardag van zijn doop - zijn geboorteplaats bezocht zei hij„Het is bekend, hoeveel de eerste jaren van een mensenleven, de kleutertijd en de jeugd, voor het menselijk individu en voor zijn karakter betekenen. Met na me die jaren zijn voor mij onver brekelijk verbonden met Wadowi ce, met de plaats die in vroeger tij den de trotse wapenspreuk droeg: ,de koninklijke vrije stad Wado wice'." De opgeknapte huizen op het marktplein, de barokke Maria kerk, de goed voorziene winkels doen het Galicische verleden bijna vergeten. Lolus, de verpersoonlij king van een stuk plaatselijk pa triottisme, heeft zijn geboorte plaats uit de schaduw van de ge schiedenis gehaald. Wadowice is hem er dankbaar voor. De Karol Wojtyla-straat komt er dus wel. Wojtyla's klasgenoten weten van de paus geen kwaad

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1985 | | pagina 17