DR. W. RUIM
I FFRT
ZATERDAG 22 DECEMBER 1984
ACHTERGROND
SATERDAG 22 DECEMBEF
Natriumbrand
„Dit is de juiste
Jasper in het mi<
u: ik zit toch een
niet genoeg met
Is vaak afwezig
verwacht wordt,
wordt. Ja, en Jasj
klas, zal hij het
Opslagsysteem
SPECIALISTEN GENUANCEERD IN RONDE TAFEL-GESPREK
Torpederen
Beheersbaar
Stuwdam
Vandaag de zevende en laatste aflevering in de serie 'De i
van de zaak' de vorige afleveringen plaatsten wij op 15, 17,ij|
19, 20 en 21 december
Binnenkort, in de loop van volgend voorjaar, neem;
de Tweede Kamer aan de hand van concrete
kabinetsvoorstellen een besluit over de toekomstig
elektriciteitsvoorziening in Nederland.
Formeel zijn die voornemens (met in elk geval twee|
of drie nieuwe kerncentrales) nog steeds niet
bekend. Toch vond De Stem de energiespecialist®
van de drie grootste fracties al bereid voor een ruin
twee uur durend ronde-tafel-gesprek.
In deze laatste aflevering van 'De kern van de zaak
prof. dr. R. Braams (VVD), dr. A. Lansink (CDA) en
dr. K. Zijlstra (PvdA) over de voor- en nadelen van
kernenergie, de politieke betekenis van de Brede
Maatschappelijke Discussie over het Energiebeleid
en de zin en onzin van alternatieve bronnen. „Mei
die mystificaties moet het nou maar eens uit zijn!
Zeg nou eens concreet waar het op staat!"
„Als je mij laat uitspreken doe ik dat!"
Ad Lansink: „Mensen als Zijlstra komen iedere kee:
met mythes".
zitter van de Vereniging van
Gasbedrijven in Nederland,
deze zomer in een weekbla
dinterview heeft gedaan. Hij
zei: als je kernenergie wil
propageren, baseer je dan
niet op de lagere kosten,
want dat verhaal kan ik zó
torpederen."
Lansink: „Wat een onzin!
Kom nou eens met feiten, en
laat die flauwekul achterwe
ge!"
Zijlstra: „Okay. Dan zeg ik
dat bij kernenergie de inves
teringskosten al op ruim
5500 per kilowattuur ko
men. Nog afgezien dus van de
kosten van afvalberging,
non-proliferatie en WA-ver-
zekering, als dat al kan."
Lansink: „En in het bui
tenland is iedereen dus gek.
Iedereen die daar nieuwe
kerncentrales bouwt."
Zijlstra: „En mij maar my
thes verwijten! Alsof wij het
enige land zijn zonder nieu
we kerncentrales! In Enge
land is er al sinds 1977 geen
meer gebouwd!"
Lansink: „Weer zo'n mys
tificatie! De opzet van het ge
leid is nog steeds nieuwe'te
bouwen!"
Zijlstra: „Ik heb met dat
beleid niks te maken. Er is er
al zeven jaar geen meer bij
gebouwd!"
Na de vrij rationele bezwa
ren tegen kernenergie die we
nu uitvoerig hebben bespro
ken, is er nog een laatste pro
bleem: dat van de maatschap
pelijke acceptatie. Simpel ge
zegd: wat doet u met de uit
komst van de Brede Maat
schappelijke Discussie, dat
driekwart van de bevolking
tegen kernenergie is?
Zijlstra: „Dat is een factor
waar wij uitdrukkelijk reke
ning mee wensen te houden.
De bevolking is misschien af
en toe wat in het overdrevene
ongerust, maar ik kan haar
dat ook nauwelijks kwalijk
nemen. Als je kijkt hoe ge
heimzinnig er omgesprongen
wordt met zaken als die na
triumbrand in Kalkar, en die
vastgeroeste kleppen in
Borssele... Ik vind in ieder
geval dat de politiek de BMD
zodanig serieus moet nemen,
dat we overgaan tot extra
- FOTO DE STEM JOHAN VAN Gl»
decentrale opwekking en eea
heel andere inrichting van di
energiestructuur in de vol
gende eeuw."
Lansink: „Ik til heel zwaar
aan het probleem van di
maatschappelijke acceptatie
Wij hebben de plicht daar
over met iedereen goed door
te praten. Ik tast de uitkom
sten van de BMD-enquêtf
niet aan, maar ik blijf wei
staande houden dat de BMD.
qua deelname, niet geworden
is wat ervan werd verwacht
Veel praten is heel belang
rijk. Ik merk dat tijdens
spreekbeurten, dat na afloop!
bezoekers - ook mensen di'
goed thuis zijn in energie
vraagstukken - er toch an
ders tegenaan gaan kijken
Meegaan met primaire reac
ties zonder discussie, da!
maak ik in ieder geval niet
mee. Als er na een uitgebrei
de discussie een andere ener-
giepolitiek uit de bus moei
komen, dan okay Maar da»
moeten we wel acceptere»
dat we ons isoleren van
rest van Europa."
Braams: „De BMD is een
erg belangrijk proces ge
weest, een factor om reke
ning mee te houden. Maar i»
feite is dat ook al gebeurd
we zij n, op het punt van d'
kernenergie, al een stof
langzamer dan onze buur
landen. En daar komt bij da1
een BMD nooit in de verant
woordelijkheden van
parlement kan treden.
Mijn idee is dat nu de rege
ring een behoorlijk plan aa»
de bevolking moet aanbie
den, waarin de optie van
kernenergie wordt openge
houden. Als je dat met gc
argumenten onderbouwt,
een voorzichtige stap in die
richting zeker verantwoord
worden gevonden. Als je
technische kennis in stand
wil houden, zul je niet anders
kunnen dan nieuwe centrales
bouwen op het moment dal
de oude gestopt worden. An
ders blokkeer je de mogelijk
heid van kernenergie niet al
leen voor deze eeuw, of voor
een paar jaar, zoals de ker
ken en vakbeweging wilde"
toen ze in 1975 een denkpau®
van vijf jaar vroegen, maar
voor veel langer. Zeker voor
een groot deel ook van de ko
mende eeuw."
Jm» jLm fmtmi I f t
door Laur Crouzen
Jaarlijks worden op deze of
een vergelijkbare manier
duizenden ouders in Neder
land voorzichtig attent ge
maakt op het feit, dat hun
Jasper, hun Floortje, hun Mi
ke of Loesje een wat afwij
kende indruk maakt op de
juffrouw van de kleuter
school. „Hij doet het niet zo
goed; hij kan niet zo goed
mee", luidt vaak het aanvan
kelijke oordeel. De reacties
zijn vaak tweeërlei: vader en
moeder schrikken, hebben
zich nooit gerealiseerd
dat.denken dat hun kind
mischien de laatste tijd al
leen maar wat moe is ge
weest. Of de behoedzame in-
troduktie van de kleuterleid
ster ontmoet met name bij de
moeder een stil vermoeden,
dat haar kind inderdaad
enigzins anders is.
Heel wat ouderlijke emo
ties werken zich op een der
gelijke mistige avond in no
vember, halverwege de eer
ste helft van het nieuwe
schooljaar, omhoog. Maar
meestal wordt in goed over
leg tot het inwinnen van ad
vies besloten. En dan komt
een team van deskundigen in
aktie om op moeilijke vragen
antwoord te geven.
•Wat is dit voor een kind?
•Wat zijn nu precies die
moeilijkheden, waarmee het
in de klas te maken heeft?
•Is er sprake van een dui
delijk aan te wijzen lichame
lijk afwijking?
Heeft het kind achterstand
opgelopen?
•Is dit een minder begaafd
kind?
•Hoe intelligent is het en
kunnen we wat zeggen over
zij n toekomst op school?
•Zijn de leerproblemen op
te vangen en mogelijk van
voorbijgaande aard?
•Moet Jasper naar een
school voor moeilijk lerende
kinderen (MLK) of een school
voor kinderen met leer- en
opvoedingsmoeilijkheden
(LOM)?
Opvoedkundigen (pedago
gen), zielkundigen (psycholo
gen), specialisten in de op
vang van leermoeilijkheden
(orthopedagogen) en andere
deskundigen van schoolbege
leidingsdiensten of sociaal-
pedagogische centra gaan
proberen in héfr kinderhoofd
te kijken en het gedrag van
de kleuter ontleden. Juf
frouw of meester zet obser
vaties op papier en er worden
gesprekken met de ouders
gevoerd. En het meest be
langrijke onderzoek, dat bij
een kind,'dat verder niets lij
felijks mankeert, gedaan
wordt is de Intelligentie-test,
de IQ-test of de bepaling van
het intelligentie-quotiënt.
Jasper moet reeksen van
korte opgaven, taken en puz
zeltjes doorwerken, meestal
in het bijzijn van een zwij
gende toezichthouder. Het
uiteindelijke resultaat is een
getal, dat gemiddeld rond de
honderd ligt. De uitkomst
van een deelsom, waarbij de
zogeheten 'geestelijke' leef
tijd van het kind vergeleken
wordt met zijn leeftijd in ja
ren.
„Zo wordt soms in een
paar uur tijds een beslissing
genomen, die een leven lang
kan doorwerken. En daarbij
speelt de intelligentie-test
een erg belangrijke rol, even
afgezien van de inbreng van
de ouders, die het kind al van
de geboorte kennen, en de ob
servaties van leerkrachten.
Een te belangrijke rol vinden
n
wij
bee
kan
en 1
het
ver
wel
moe
grij
ui te
star!
D
naa
ped
Uni
Sam
gebc
Elslc
Rijk
Utre
na ja
Unit
op b
schil
leert
stekl
ger
H«
voed
wrcx
plaai
lijke
leert
soor
en d
zijni
soorl
Ruys
'Leei
„■w
Jo
maai
schri
kunr
stan<
goed
staai
wat
mij
de le
supei
wel
■llllllllHlllllllllllllllllllllllllHllllltllllllllHIIIIDU,!,,,,,,,,!,!,
DEN HAAG - „Ik til
heel zwaar aan de hou
ding van de bevolking
ten opzichte van kern
energie, zoals die ook uit
de Brede Maatschappe
lijke Discussie over het
Energiebeleid naar vo
ren is gekomen. Voor
mij is dat een enorme
worsteling. Je moet op
werken tegen een muur
van angst, van onbegrip.
De bevolking ervan
overtuigen dat kern
energie kan en moet is
één van de zwaarste op
gaven van de komende
jaren."
Perscentrum Nieuwspoort,
half elf 's avonds. Terwijl in
de Tweede Kamer minister
Van Aardenne (Economische
Zaken) zijn politieke leven
probeert te rekken, maakt
Ad Lansink (CDA) duidelijk
hoe zwaar toch ook voor zijn
fractie de BMD-uitslag
weegt.
De VVD en sinds kort ook
het CDA zijn voorstander
van uitbreiding van het aan
tal kerncentrales, en gaan
daarmee in tegen de verlan
gens van de meerderheid van
het Nederlandse volk. Het
PvdA-standpunt (geen nieu
we kerncentrales) spoort met
die verlangens, maar in het
ronde „taleLgesprek blijkt
dat geen enkel standpunt on
wrikbaar vastligt. Hoe Zijl
stra (PvdA) met een WA-
verzekering nog voor kern
energie te winnen is, en
Braams (VVD) en Lansink
nog van hun pro-kernener-
gie-houding te genezen zijn.
De Stem: De kabinetsplan
nen, nu formeel nog niet be
kend, gaan ervan uit dat hal
verwege de jaren '90 in totaal
rond 8.000 MegaWatt vervan
gend vermogen nodig is voor
de elektriciteitsvoorziening.
Vast staat ook al dat het kabi
net een deel daarvan - maxi
maal de helft - uit kernener
gie wil halen. Wat is uw
keus?
Braams: „Ik denk niet dat
er kort na 1990 al 8.000 MW
nodig is, volgens mij zal 2- a
3.000 MW genoeg zijn. Als we
daarover praten, is mijn eer
ste keus kernenergie, voor de
volle 3.000 MW. Het aantal
centrales vind ik daarbij niet
belangrijk; het belangrijkste
is voor mij dat de anti-kern
energie-sfeer wordt doorbro
ken. Later, als ook de behoef
ten beter zichtbaar zijn, kun
nen we misschien nog kijken
naar windenergie en warm
te/kracht-koppeling (gecom
bineerde opwekking van
warmte en elektriciteit -
red.)."
Lansink: „Ik kom inder
daad op 6- tot 8.000 MW ver
vangend vermogen, waarvan
2.000 MW uit warmte/
kracht-koppeling en decen
traal vermogen (kleine, ver
spreid staande energiedra
gers - red.) kan worden ge
haald. In onze nota 'Tijd voor
Elektriciteit', die inmiddels
door de fractie is aanvaard, is
2- a 3.000 MW kernenergie
voorzien, tenminste 1.000 MW
wind en nog wat steenkool.
Met een opslagsysteem erbij
zoals voorgesteld door Lie-
vense, een spaarbekken dus,
zou het nog mooier zijn, om
dat je dan je vermogen beter
kunt benutten."
Zijlstra: „Ik zou eerst eens
precies willen nagaan hoe de
elektriciteitsvraag zich ont
wikkelt, want een te globale
invulling van het nieuwe
vermogen dat nodig is leidt al
gauw tot een enorme overca
paciteit, en daardoor extra
kosten. Als de elektriciteits
vraag met 1 stijgt, zal er 4-
a 5.000 MW nodig zijn. Dan
zie ik 3.000 MW extra aan de
centraal vermogen, wind
energie daar nog bovenop en
desnoods wat extra kolen-
vermogen. Op die manier zal
het in elk geval heel makke
lijk zijn in te spelen op de
vraag. Met kerncentrales, die
in mijn model dus niet nodig
zijn, is het veel moeilijker
ratieproblemen (versprei
ding van grondstoffen voor
kernwapens -red.) die je met
plutonium uit afgewerkte
splijtstof kunt krijgen, vind
ik de bouw van kerncentrales
absoluut onverantwoord zo
lang het afvalprobleem niet
is opgelost. Ik vind dat de
enig zuivere redenering. We
werken nu al dertig jaar met
kernenergie, maar voor het
afvalvraagstuk hebben we
nog steeds geen oplossing. Nu
zit je weer met zoutkoepels
die bewegen
Braams en Lansink:
„Flauwekul! Wat een onzin!"
Zijlstra: „...En uit De
Stem begrijp ik dat de Fran
sen nu ook al zeggen dat ze
ons afval niet overnemen.
Als Lansink dus zegt dat het
buitenland dat wel zal doen,
is dat een pure speculatie.
Bovendien, als het afval al
naar het buitenland zou kun
nen, moet je betalen wat het
buitenland wil, want Neder
land zit dan - bij gebrek aan
opslagmogelijkheden - in een
dwangpositie. En straks, met
nieuwe kerncentrales erbij
heb je dat probleem tien- tot
twintigvoudig."
Lansink, zeer verontwaar
digd: „Daar heb je weer
zoiets: pure verdraaiing van
feiten! Er staat nu ruim 500
MW kernenergie. Straks
wordt dat op zijn hoogst 4.000
MW. Dat is dus achtvoudig!
v.l.n.r. Reinier Braams (WD), Ad Lansink (CDA) en Kees Zijlstra (PVDA) tijdens het rondetafel-gesprek in perscen
trum Nieuwspoort in Den Haag.
- FOTO HENDRIKSEN-VALK
Kernenergie:
geen 'ja'
zonder meer
Door Frans Boogaard, Pieter Eggen en Harry Vermeulen
Waarom zeg je dat dan niet?"
Zijlstra: „Braams heeft net
al gezegd dat na 2.000 hij nog
meer kerncentrales wil.
Daarom zeg ik dat dan het
probleem tien tot twintig
keer zo groot wordt."
Lansink: „Maar we hebben
het nu over de kabinetsvoor
stellen, en die gaan maxi
maal uit van 4.000 MW. Dat is
acht maal 500. Dan moet je
niet zitten kletsen over tien
tottwintig!"
Zijlstra: „Dan houden we
het op tien!"
De Stem: Nog een bezwaar
tegen kernenergie: de kosten.
De geleerden zijn het er aller
minst over eens dat, zoals zo
vaak wordt gezegd, kernener
gie echt de goedkoopste ener
giedrager is.
Braams: „Je moet dan
weer de kosten van kern
energie vergelijken met die
van andere energiedragers.
Als Zijlstra zegt dat kern
energie duurder is meet hij
met twee maten, want het
probleem van de koolzuur
gassen (die op termijn leiden
tot het smelten van de pool
kappen; niet te verwarren
dus met de uitstoot van zwa
veldioxide en stikstofoxiden,
twee andere kostenposten -
red.) maakt kolenstook ook al
onbetaalbaar. Van kernener
gie is bekend dat het grote
eenmalige investeringen
vergt, maar dat daarna de
kosten beperkt blijven. An
dere landen doen het al heel
goedkoop; zodahig zelfs dat
wij van hen kernstroom im
porteren tegen een prijs
waarvoor wij het met fossiele
brandstof niet kunnen ma
ken. Maar natuurlijk zal er
voor Nederland een aparte
kostenberekening moeten
komen, voordat de VVD in
stemt met de bouw van nieu
we kerncentrales."
Lansink: „Ik vind het van
groot belang dat de uitvoe
ringstermijn goed wordt
vastgelegd. Geen Kalkar
achtige toestanden, of zoals
in sommige staten van de VS,
waar de bouw van de centra
les zo slecht was voorbereid
dat door de lange duur van
de bouw de kosten de pan
uitrezen. Als die twee dingen
goed in de gaten worden ge
houden - de aanbestedings
som en de duur van de bouw
- moet er prijsvoordeel op
kunnen treden. En kun je
daarmee ook weer mensen
overtuigen van het nut van
kernenergie."
Zijlstra: „Ik verwijs voor
het gemak maar naar uit
spraken die Kaland, CDA-
energiedeskundige en voor-
Reinier Braams: „De BMD is een erg belangrijk pro
ces geweest, een factor om rekening mee te houden."
- FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
als nu weer over die WA-
verzekering."
Zijlstra: „Dat zijn geen
mythes!"
Lansink: „Dat zijn het wèl.
En dat geldt ook voor die zo
genaamde nieuwe vesti
gingsplaats voor een kern
centrale die plotseling op
dook, Boxmeer. Daar heb ik
ook nog nooit een officieel
stuk over gezien."
Zijlstra: „Dat kan ik voor
lezen!"
Lansink: „Niet overleg
gen? En dat is dan de man die
het CDA altijd geheimhou
ding verwijt! Nee, ik vind dit
geen sterk nummer van Zijl
stra."
De Stem: Wellicht één van
de grootste bezwaren van
kernenergie is het nog steeds
niet opgeloste probleem van
het hoog radio-actieve afval.
Braams: „Het radio-actie
ve afval is technisch geen
groot probleem meer. Dat
was het lang, omdat het om
sterke stralingsbronnen gaat.
Maar inmiddels is men zover
dat het voor lange tijd be
heersbaar is, dat tijdelijke
opslag verantwoord mogelijk
is. De vraag is alleen wat je
er op langere termijn mee
doet. Daar is men nu interna
tionaal druk mee bezig: op
slag in de klei in België of in
graniet in Zweden. Neder
land kan gewoon afwachten,
en wanneer men in het bui
tenland ervaring heeft opge
daan met definitieve opslag
methoden kunnen wij een
keus maken."
Lansink: „Ik vind het af
valvraagstuk het moeilijkste,
niet zozeer vanwege de tech
niek, maar omdat bijna niet
uit te leggen is dat het pro
bleem oplosbaar en beheers
baar is. De schaal van het
probleem, de tijdsduur,
groeit de mensen boven het
hoofd. Je kunt dat eigenlijk
alleen duidelijk maken door
te wijzen op de kolenstook,
waarbij wij voorraden fos
siele brandstoffen die in mil
joenen jaren zijn opgebouwd,
in enkele honderden jaren
opgebruiken.
Ik zou eerst willen kijken
of we voor het kernsplij-
tingsafval geen oplossing
kunnen vinden in het buiten
land. Je kunt dat altijd pro
beren: wij verrijken, Franr-
kijk werkt op, misschien dat
nog weer een ander land het
afval wil bergen. Een andere
mogelijkheid is langdurige
bovengrondse opslag, of een
semi-permanente opslag bo
vengronds, met als voordeel
dat je er zo bij kunt als er
nieuwe verwerkingstechnie
ken zijn. Ik vind in ieder ge
val dat het kabinet reëel uit
zicht moet bieden op een der
gelijke oplossing. Dat wordt
één van de harde voorwaar
den voor het CDA. Zonder
uitzicht op een oplossing voor
het afvalvraagstuk geen
kerncentrales."
Zijlstra: „Ik ga verder,
want nog los van de prolife-
Kees Zijlstra: „Nu zitje i
wegen"
flexibel op de vraag te reage
ren."
De Stem: Eén van de be
zwaren tegen kernenergie is,
nog steeds, de onveiligheid
van de centrales. Hoe zwaar
weegt dat argument voor u?
Zijlstra: „Ik kan daar kort
over zijn. Ik merk alleen
maar even op dat het nog
steeds niet mogelijk is om
een WA-verzekering (Wette
lijke Aansprakelijkheid -
red.) af te sluiten tegen kern
ongevallen. Kennelijk dur
ven dus de verzekeraars dit
risico niet aan. Dat zegt ge
noeg over de onveiligheid
van de centrales."
De Stem: Dus als er morgen
een verzekeraar opstaat die
zegt: ik verzeker de heer Zijl
stra tegen kernongevallen,
dan vervallen de PvdA-be-
zwaren tegen kernenergie
Zijlstra: „Op dit onderdeel
grotendeels wel, ja."
Braams: „In mijn optiek
kun je de gevaren van kern
energie alleen goed beoorde
len als je ze vergelijkt met de
gevaren van andere energie
dragers. En dan stel ik vast
dat kernenergie niet gevaar
lijker is dan andere bronnen,
als je tenminste bereid bent
de hele cyclus na te lopen.
Kolencentrales bijvoorbeeld
lijken veilig, maar door
mijnongevallen moet je per
miljoen ton steenkool toch
•er met zoutkoepels die be-
- FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
met een x aantal doden reke
nen. Een stuwdam, voor som
mige mensen het toppunt van
milieuvriendelijkheid, kan
uiterst gevaarlijk zijn. Ik
weet dat bij kernenergie al
tijd de kans bestaat op een
uitzonderlijk ongeluk, maar
tegelijk stel ik vast dat het
risiko in nieuwe schattingen
steeds verder omlaag is ge
bracht. De risico's voor mens
en milieu zijn bij kernenergie
dus laag vergeleken met an
dere opties."
Lansink: „Ik ben het daar
mee eens. In ons programma
van 1977 was de onveiligheid
van de centrales nog één van
de punten van kritiek. In
middels hebben we in de Ka
mer uitgebreid gedebatteerd
over de gevolgen van de bij -
na-ramp in Harrisburg. Ik
ben er pas geweest, toen één
van de centrales daar werd
schoongemaakt, en wat zie je
dan? Dat de Japanners aan
die schoonmaak meebetalen,
om er zelf van te leren. We
zijn ook in Borssele geweest,
toen Jan van Houwelingen
(nu staatssecretaris van De
fensie - red.) nog voorzitter
was van de vaste Kamercom
missie voor Kernenergie. Na
mens de voltallige commissie
heeft hij na afloop vastge
steld dat de Nederlandse cen
trales de veiligste ter wereld
zijn. Waar ik een enorme he
kel aan heb is dat mensen als
Zijlstra dan toch iedere keer
weer met mythes komen, zo-