IGEN EN!
>W
„ALS ER EEN HOBBEL ZIT, BELT E.Z. GEWOON EVEN WAT ROND"
ACHTERGROND
CLIMAX S&FMXAGfl
dec. '84
Tel. 01152-1283-1453
Geen flappen
Blinde paarden
Bruggetjes
Moerdijk
Borssele
nONDERDAG 20 DECEMBER 1984
5n show van land-
[iwste machines eni
onze show.
Lobby werkt heel subtiel
Door Frans Boogaard, Mathieu Kothuis en Henk Postma
pRskosten Pniswiizigjngen voorbehoud
ÊEWEG 318 "VILLA NOVA",
pBEDRIJF OOSTVOGELS, Ni.™
yiERS B.V., ERASSTRAAT 1,
I.V., KEIWEG 57,
1JENBERG B.V., BURG, FREIJTES I
ZN B.V., ALVAREZLAAN145,
lENSTRAAT 45,
„NOU, ALS je met mij
over de energielobby wil
praten, zijn we gauw
klaar. Ik weet daar niks
van."
I Ad Lansink, CDA-ener-
giespecialist, kijkt echt alsof
je hem van een niet-begane
doodzonde beschuldigt. De
man die samen met zijn col
lega Van der Linden de
roemruchte nota 'Tijd voor
elektriciteit' schreef, die sa
men met Van der Linden ook
het hele CDA (partijbestuur
èn Tweede Kamerfractie)
van een afwijzend ('nu geen
verdere bouw van kerncen
trales') tot een instemmend
('optie voor kernenergie
openhouden') standpunt
bracht, ontkent simpelweg
het bestaan van een duister
netwerk, van lijnen die Arn
hem, Nijmegen, Petten, Den
Bosch, Borssele en de Bezui-
denhoutseweg in Den Haag,
de zetel van Van Aardenne,
met elkaar verbinden.
Lansink: „Als die lobby er
al is, een lobby buiten de be
kende, officiële kanalen om,
dan heeft die zich bij mij
nooit gemeld."
En Van der Linden: „Ener
gielobby? Wat bedoel je
daarmee?"
-Bijvoorbeeld wat het nou
oplevert om het CDA om te
turnen.
„Als het zo moet, hoeft dat
gesprek voor mij niet."
Een luide schaterlach aan
de andere kant van de lijn,
dan: „Nee, ik heb er nog nooit
wat van gezien. Als het al zo
werkt, dan hebben ze kenne
lijk mijn gironummer niet."
Dr. L. Reynders, als staf
medewerker van Natuur en
Milieu het intellect van mi
lieubewust Nederland en te
vens lid van de Algemene
Energie Raad, het hoogste
adviesorgaan van Van Aar
denne, weet wèl hoe de lobby
werkt: „Heel subtiel. Er gaan
geen flappen over tafel, re
ken daar niet op. Maar toch
verandert er van alles. Ik zou
dat het tweede no-nonsense-
karakter van dit kabinet wil
len noemen. Neem nou zo'n
Brede Maatschappelijke Dis
cussie. In het begin werd wel
gezegd: moeten we al dat ge
zeur nou wel serieus nemen?
Nu is het heel simpel: geen
gezeur, laten we flink zijn.
Zaken doen. De stijl van
Bukman. Hij zoekt ook heel
geduldig de mensen uit die
het CD A-partij bestuur over
energie adviseren. Hij rede
neert: ik heb dat en dat ad
vies nodig, dus zet ik die en
die mensen in mijn commis
sie. Nou, als je zo'n openings
bod hebt weet je wel hoe de
discussie verder verloopt.
In de Energieraad ligt dat
gelukkig allemaal wat an
ders, maar toch hebben we
het kortgeleden ook daar
meegemaakt dat een advies
naar buiten ging zonder dat
beide helften door de voltal
lige raad waren besproken."
Dr. ir. A. Oele, nu Commis
saris van de Koningin in
Drente maar van '76 tot vorig
jaar juni voorzitter van de
Energieraad, ziet de raad in
tegenstelling tot Reynders
allesbehalve als een forum
waar de 'slikken of stikken'-
formule wordt gehanteerd.
„Er is, althans voorzover ik
daarbij ben geweest, altijd
sprake geweest van zakelijke
argumentatie. En contacten
die er achter de schermen
zijn, och.De resultaten
daarvan komen toch altijd
boven water. Ik zoek daar
verder niks achter. Zolang
hetgeen de raad doet maar
controleerbaar is en hij de
redelijke mate van onafhan
kelijkheid die hij nu geniet
kan behouden, lijkt me er
weinig aan de hand."
Grosso modo is dat ook de
redenering van Meiny Epe-
ma, oud-PvdA-Kamerlid en
opvolger van Oele als AER-
voorzitter. „De lobby," zegt
zij, „zit heel, heel ingewik
keld in mekaar; altijd inge
wikkelder dan je denkt. Je
kunt natuurlijk globaal zeg
gen dat je de pro's moet zoe
ken bij de SEP, die een heel
lage prijs verwachten van
kernstroom, en bij een hand
jevol enthousiastelingen op
het departement.
Maar als ik nou in de raad
kijk: Ed Berg, de VNG-voor-
zitter, is een partijgenoot van
me. En vóór kernenergie.
Mudde van de Consumenten
bond ook. En Bierman, WD-
wethouder uit Heemstede,'
maar ook oud-stuurgroeplid
van de BMD, idem.
Neem daarentegen de
PZEM-directeur uit Borssele,
Tiktak; voorzitter van ver
schillende werkgroepen op
het gebied van kernenergie,
maar nu ook zeer gelukkig
met zijn kolencentrale en de
nieuwe technieken die daar
bij te pas komen. Dat is toch
op zijn minst een heel ambi
valente houding."
De Energieraad zelf, zegt
Epema, hoeft geen platform
voor zware lobby te zijn, om
dat de elektriciteitswereld
(via de directeur en oud-di
recteur van de SEP) en ande
re witte-boordenachtige
pressiegroepen gewoon zit
ting hebben In de raad.
Wat Economische Zaken
achter de schermen nog voor
lijnen heeft met deze groe
pen, is ook de AER-voorzitter
niet bekend, maar binnen de
raad heeft het departement
in elk geval geen stem. „De
ambtenaren die er bij zitten,
druk ik altijd terug op tech
nische informatie. En ver
der. er zal best veel overleg
zijn - maar reken er wel op
dat de club van Lucas Reyn
ders op dat punt ook van
•wanten weet."
Reynders zelf geeft toe dat
de AER een 'vrij nette club'
is, waar in de regel grote to
lerantie wordt betoond je
gens andersdenkenden. „Je
komt ook adviesorganen te
gen, die vol blinde paarden
zitten, óók van overheidswe
ge. Sommige van die advies
clubs worden volgezet met
vriendjes van de kernener
gielobby, en die clubs demon
streren daarna geen achting
meer voor welk feitelijk ge
geven ook.
Voorbeelden?
Neem de commissie Reac
torveiligheid. Die heeft het
klaargespeeld in de pers te
komen met het verhaal dat
kerncentrales veel veiliger
zijn dan tot nu toe werd ver
ondersteld. Die stelling is ge
baseerd op een Amerikaans
onderzoek, dat sommige gro
tere ongevallen met kerncen
trales meevallen. Dat onder
zoek is trouwens nog lang
niet afgerond, dat wordt te
gen zeer hoge kosten voort
gezet tot eind volgend jaar.
Maar de commissie Reactor
veiligheid had in '82 al ge
noeg, en negeert straal de
verdere uitkomsten van dat
onderzoek.
Een ander voorbeeld is de
meer dan evenredige stra-
lingsschade, waarover in het
buitenland dure studies zijn
gemaakt. De Gezondheids
raad, althans een speciale
commissie daarvan, doet met
die studies niks.
Bij de AER gaat dat alle
maal wat netter, hoewel het
ook daar niet altijd deugt.
Als er soms een concepttekst
is waarin EZ kritisch wordt
benaderd, of er anderszins
voor dat departement een
hobbel zit, wordt er tussen
twee vergaderingen door
even rondgebeld. En dan
wordt zo'n tekst altijd wel
weer bijgesteld.
Qua prijsstelling fungeert
EZ helemaal als pr-bureau
voor de nucleaire industrie.
Door de grote basislast van
kolen- en kernenergie kom je
met zeer hoge kosten te zit
ten, maar dat is EZ kennelijk
een zorg. Als je dat afzet te
gen de aandacht voor alter
natieve bronnen, dan is dat
een wanverhouding van'de
eerste orde."
Oele: „Wat ik vastgesteld
heb is dat de gevestigde in
stellingen en bedrijven, die
op hoger ni-">au verantwoor
delijk zijn jor de stroom
voorziening, er in de eerste
plaats naar hebben gestreefd
hun brandstofvoorziening zo
veilig mogelijk te stellen.
Qua prijsontwikkeling wil
len zij niet voor verrassingen
komen te staan. En kern
energie mag dan op het eer
ste oog geen prijsvoordeel ge
ven, het is in ieder geval een
uiterst stabiele energiedra
ger."
Begin dit jaar werd een
28 miljoen kostende opera
tie afgesloten, die enerzijds
als 'uniek inspraakproces',
anderzijds als 'praatcircus'
werd betiteld. Hoe ervaren
de leiders van dit energiepro
ject, de Brede Maatschappe
lijke Discussie over het Ener
giebeleid, nu de lobby?
Dr. ir. L. Jansen, oud-
PPR-Kamerlid, blijkt thans
werknemer van minister
Winsemius, afdeling Afval
stoffen, en doet er op die
grond nu liever het zwijgen
toe. „Als ambtenaar Afval
stoffen heb ik ook te maken
met de elektriciteitsbedrij
ven, en dan is het wat verve
lend als ik nu publiek uit
spraken in relatie tot hen ga
doen," aldus het vroeger(e)
radikale Kamerlid.
Oud-FNV-bestuurder en
ex-stuurgroeplid Schrave-
made, naar wie Jansen ver
wijst, blijkt spraakzamer.
Van een lobby heeft hij nooit
iets gemerkt, zegt hij, maar
wat er nu met de resultaten
van de BMD gebeurt is rond
uit schandalig.
„Als stuurgroep hebben
wij voor een enorm stuk de-
polarisatie gezorgd," zegt hij.
„We hebben allemaal brug
getjes gebouwd, maar door
mensen als Van Aardenne -
hij voorop - worden die alle
maal weer afgebroken. De
mensen die in het algemeen
in de eerste rij staan om de
anti-kernenergiebeweging
polarisatie te verwijten, ma
ken zich er zelf aan schuldig.
Je moet vóór zijn, dan mag je
meepraten; anders niet," al
dus Schravemade, die in dit
verband ook over het CDA -
„ik ben benieuwd wat die
over de BMD hadden gezegd
als de uitslag positief was ge
weest voor kernenergie" -
weinig enthousiast is. En let
terlijk: „Als wij van te voren
hadden geweten dat de reac
ties van CDA en VVD zouden
worden wat ze zijn, durf ik te
wedden dat er nooit een
stuurgroep was gekomen.
Dan had geen van de leden
zich daartoe geleend."
Lansink (CDA)„Dat is ge
klets achteraf. Natuurlijk
hebben wij de plicht de uit
komsten van de BMD zo goed
mogelijk mee te nemen in on
ze standpuntbepaling, maar
iemand moet mij eerst maar
eens aanwijzen waar in het
BMD-rapport die principiële
afwijzing van kernenergie te
vinden is. Het zou toch Bvaan-
zin zijn van onze kant om je
in te zetten voor iets waar
voor je geen hand op elkaar
krijgt? En dan nog: ik vind
het vraagstuk van onze elek
triciteitsvoorziening van een
zo fundamenteel belang, dat
je dat niet kunt afdoen met
een simpel vraag- en ant-
woord-spelletje."
Zo werkt dat - kennelijk -
in Den Haag. En hoe in de
provincie?
Minder subtiel in elk geval.
Van Agt, zes jaar geleden
premier van een kabinet dat
de plannen van Den Uyl voor
de bouw van drie nieuwe
kerncentrales terugdraaide
(onder druk van de gewijzig
de omstandigheden, dat
wel!), legde eerder dit jaar
méér enthousiasme aan de
dag voor een nucleaire
krachtbron op Moerdijk dan
hij ooit heeft getoond voor
zijn huidige ambt.
In de ogen van menige
AKB-cel in Brabant riep hij
zichzelf daarmee uit tot pro
vinciaal kampioen-lobbyist.
Ook PNEM-directeur ir. J.
van Rooij zou graag een
kerncentrale op het zwaar
belaste Moerdijkterrein zien,
maar in tegenstelling tot Van
Agt oordeelt hij zich in af
wachting van een kabinets
besluit niet tot een officieel
standpunt gerechtigd. Hoe
wel: „Natuurlijk zullen wij
er ons best voor doen. We
zullen Van Agt zeker niet te
genwerken
Net als op nationaal ni
veau - Epema en Oele signa
leerden dat al - zijn het ook
in Brabant vooral de grote
ondernemers die zich onge
remd voor verklaren.
De Brabants/Zeeuwse
Werkgeversvereniging, bij
monde van haar voorzitter
Mes, riep beide provincies
eind september al op zich
sterk te maken voor een
kerncentrale. De 'breinba-
zenclub', in het leven geroe
pen om Brabants wankele
economie nieuwe impulsen te
geven, laat zich evenmin on
betuigd. Commissielid, te
vens CDA Eerste Kamerlid
ir. F. C. de Jong uit Roosen
daal, gebruikte bij zijn af
scheid als directeur van de
Suikerunie deze krant om op
het belang van kernenergie
te wijzen.
Aan de mening van andere
leden van de commissie, zoals
RABO-topman en CDA-kop-
stuk Wijffels, BOM-direc-
teur Van Opstal en de Til-
burger mr. B. van Spaen-
donck kan al evenmin wor
den getwijfeld.
Maar geen van hen kan
Van Agt nog naar de kroon
steken. Of zoals PvdA-frac-
tievoorzitter in de staten J.
Baartmans zegt: „De rol die
hij persoonlijk heeft gespeeld
is ongekend belangrijk. Maar
nog meer schrokken we toen
we eind oktober tijdens een
bezoek aan de PNEM de visie
van Van Rooij mochten ver
nemen op het belang van
kernenergie in de toekomst.
Het werd bijna belachelijk
gevonden als je daar iets te
genin bracht. De hele PNEM—
houding wijst er trouwens op
dat ze alles zal doen om met
kernenergie te kunnen be
ginnen."
Aldus Baartmans, die l^pt
stilzwijgen van de CD A-sta
tenfractie, ook na de uitlatin
gen van Van Agt, wenst uit te
leggen als nadrukkelijke me-
/andaag de vijfde aflevering in de serie 'De kern van de zaak' de
forige afleveringen plaatsten wij op 15, 17, 18 en 19 december,
norgen -vrijdag- de zesde pagina.
Een meerderheid van het Nederlandse volk wil geen
nieuwe kerncentrales; toch komen ze er.
Het CDA schreef in zijn verkiezingsprogram dat 'nu
geen verdere bouw van kerncentrales plaatsvindt';
toch wil het CDA ze nu.
Hoe komt het dat kabinet en Kamer zich zo weinig
gelegen laten liggen aan de vox populi? En welke
buitenaardse machten hebben het CDA in een zo
korte tijd tot een koerswijziging van tegen de 180
graden bewogen?
Drie Stern-redacteuren verdiepten zich in het
schimmige wereldje van de energielobby, op Haags
èn provinciaal niveau.
Een insider: „Op sommige punten fungeert
Economische Zaken écht als het public relations-
bureau van de nucleaire industrie."
deplichtigheid aan de pro
lobby.
Stilzijgen ook in Zeeland,
althans in de politiek. De di
rectie van de Provinciale
Zeeuwse Energie Maat
schappij mag zich van het
provinciebestuur sterk ma
ken om Nederlands enige
commerciële kerncentrale in
Borssele van 'een broertje of
zusje' te voorzien. Vrije me
ningsuiting, zo redeneren de
bestuurders, is een groot
goed, ook voor PZEM-direc-
teuren die in jaarverslagen
of waar dat maar te pas komt
de loftrompet over kernener
gie blazen.
Toch ligt er sinds 1977 in
Zeeland een motie van CDA,
PvdA en PPR, waarin bou
wers aan een tweede kern
centrale resoluut de deur ge
wezen wordt. Maar of die
motie straks, wanneer het er
op aankomt, overeind zal
blijven is onderwerp van ge
rede twijfel, zeker wanneer
in de provincie door afwij
zing van nieuwe kerncentra
les produktievermogen voor
elektriciteit verloren zou
gaan.
Provincie en gemeente
Borssele hebben in streek- en
bestemmingsplan planologi
sche barrières opgeworpen.
Maar er zijn tekenen die erop
wijzen dat men lijdzaam toe
zal zien wanneer de minister
van Ruimtelijke Ordening
die remmen met één enkele
pennestreek losgooit.
Zeeland, zich bewust dat
het over uitstekende vesti
gingsfactoren beschikt, zal
dan gewoon meewerken,
heeft de Zeeuwse gedepu
teerde voor ruimtelijke orde
ning, E. Maris-Koster (WD)
al duidelijk laten doorsche
meren. Misschien, zo hoort
men in de wandelgangen,
kan Zeeland wellicht zelfs
compenserende voorzienin
gen in de wacht slepen wan
neer de provincie schijnbaar
tegen wil en dank een nieuwe
kerncentrale accepteert.
Had het aan de Zeeuwse
VVD gelegen waren er niet
eens planologische barrières
geweest en anders waren die
maar alvast tijdens het laat
ste debat rond de provincie
begroting geslecht. Maar de
sleutelpositie bij de politieke
besluitvorming in Zeeland
over kernenergie is in han
den van het CDA. En waar
VVD en PvdA hun stellingen,
lijnrecht tegenover elkaar
hebben betrokken, blijven de
christen-democraten zwij -
gen. Officiéél houden ze vast
aan de anti-kernenergiemo
tie van 1977, maar het is dui
delijk dat er binnen het CDA
krachten aan het werk zijn,
die proberen het bedje voor
een tweede kerncentrale te
spreiden.
CDA-senator A.Kalant
werd in de tijd dat hij als
Zeeuws gedeputeerde Neder
lands eerste en tot nu toe eni
ge commerciële kerncentrale
naar Borssele haalde wel de
Zeeuwse 'onderkoning' ge
noemd. Zijn reputatie liep
een forse deuk op toen bleek
dat hij maatschappelijk on
aanvaardbare manipulaties
van de toenmalige PZEM-di-
recteur gedekt had. Maar in
middels is Kalant één van de
invloedrijkste mannen, in de
nationale energie-wereld.
Afgelopen zomer toonde
hij in het weekblad Vrij Ne
derland tot de meest energie
ke kernenergie-lobbyisten te
behoren. „Ik hoop dat de
meest geschikte ligplaats, bij
de bestaande centrale van
Borssele wordt gekozen. De
mensen hier hebben nu al
zo'n vijftien jaar ervaring. Ze
kennen de werking, de vei
ligheidsvoorschriften. Ze be
zitten alle kennis van de ex
ploitatie. Het zou toch ontzet
tend dwaas zijn om net zo'n
groep ergens anders in het
land van voren af aan te la
ten beginnen".
Sinds die tijd treft men
hem opmerkelijk vaak tij
dens Zeeuwse CDA-bijeen-
komsten aan. Met de be
drijfsleider van de kerncen
trale in Borssele, ir. U. Ban-
ga, maakt hij deel uit van de
'energiebegeleidingscommis
sie' van het CDA. En dan is er
nog het CDA-statenlid E.
Nieuwkerk, lid van de Raad
van Bestuur van de PZEM.
Nieuwkerk laat over de wer
kelijke intenties van zijn
partijgenoten weinig te ra
den over. „Ik heb ooit eens
gezegd, als de Raad van Be
stuur van de PZEM zelf voor
de keuze zou hebben gestaan
tussen het kolenombouwpro-
ject en een kerncentrale, dan
had de Raad van Bestuur
naar alle waarschijnlijkheid
gekozen voor een kerncenta-
le".
Het PvdA-statenlid J.
Roodenburg, het enige
PZEM-bestuurslid dat slui
ting van de bestaande kern
centrale voor z'n verant
woording zou willen nemen,
is inmiddels tot een soortge
lijke conclusie gekomen.Hij
zegt: „We kunnen het best
onze mond houden. Elke actie
op dit moment zou tot een
uitspraak voor een tweede
kerncentrale kunnen leiden".
Het statenlid J. Boogerd-
Quaak (D'66) vroeg zich tij
dens het recente statendebat
over de provincie af of stille
krachten in Zeeland het kli
maat rijp aan het maken zijn
voor een tweede kerncentra
le. Inmiddels heeft ze daar
over zekerheid. Tijdens het
zelfde statendebat lekte uit
dat PZEM-directeur M. Da
lebout achter de rug van het
PZEM-bestuur bij de Kroon
beroep heeft aangetekend te
gen het bestemmingsplan
Sloe I, dat de bouw van een
nieuwe kerncentrale in de
weg staat. Dat bezwaar
schrift kreeg achteraf alsnog
de instemming van het
PZEM-bestuur, officiéél om
dat het bestemmingsplan de
PZEM ook andere beperkin
gen oplegt.
PZEM-voorzitter W. Don,
gedeputeerde van de PvdA,
schaarde zich ook achter het
bezwaarschrift, al gaf hij toe
dat de directeur buiten z'n
boekje was gegaan. Zijn hou
ding wordt door de anti-ker
nenergiebeweging argwa
nend bekeken, al laat Don te
genwoordig nog slechts wei
nig gelegenheden voorbij
gaan om te benadrukken dat
er in Nederland geen nieuwe
kerncentrales gebouwd mo
gen worden, zolang het af
valprobleem niet beter is op
gelost. Die redenering kan
ook bij het CDA worden ge
hoord, al kan men daar nogal
eens beluisteren dat er voor
het afval al oplossingen zijn.
De Zeeuwse CDA-fractie
heeft zich ondertussen ook
opgeworpen als de vurigste
pleitbezorger voor een snelle
fusie van de PZEM met de
Brabantse PNEM en de Lim
burgse PLEM. Men verwacht
dat de PZEM in de toekomst
alleen nog voor de bouw van
nieuwe centrales in aanmer
king komt wanneer het be
drijf zich laat opnemen in
grotere verbanden. Maar ook
zonder een dergelijk samen
werkingsverband beschikt
de PZEM langs de Wester-
schelde over vestigingsvoor-'
waarden, waarbij de Neder
landse energiewereld zich de
vingers aflikt. Het kan daar
bij netzogoed om concentio-
nele centrales gaan.
Hoe de grote lobby achter
de schermen precies werkt,
zou ooit in het kader van een
doctoraalscriptie nog eens
gedetailleerd uit de doeken
moeten worden gedaan. Vast
staat in ieder geval dat de
stuurgroep BMD onder lei
ding van jonkheer mr. De
Brauw zich in haar tussen
rapport eufemistisch uit
drukte toen zij, in één klein
zinnetje op pagina 136, vast
stelde dat „op energieterrein
er een sterke verwevenheid
is tussen overheid en bedrij
ven."
Inderdaad, soms is
het koud in de winter.