Tussen de i op school China plaatst Vlaamse jezuïet 300jaar na zijn dood in kwaad daglicht ZATERDAG 15 DECEMBER 1984 EXTRA i l; FERDINAND Verbiest werd op 9 oktober 1623 in het Westvlaamse Pittem geboren, als zoon van Joos Verbiest, griffier bij de recht bank, en Anna van Hecke. ZATERDAG 15 DECEMBE 'Het oneindige verhaal' op de film \Suske en Wiske: Amc *ppie Happie en de wipt n/LAATt ZO WEU W&07P pamêVÊM Wèasy., OVER M4AR P-^ De geschillen tussen de Volksrepubliek China en de Sovjet Unie zijn niet nieuw. Vanaf de zeventiende eeuw bestaan er al grensconflicten tussen de twee naties. Dat toont de Belgische journalist Marcel van Nieuwenborgh aan in zijn laatste boek: 'Ferdinand Verbiest, missionaris of spion?'. In dat boek tracht Van Nieuwenborgh de Chinese beschuldiging te weerleggen als zou de Vlaamse jezuïet Ferdinand Verbiest, verblijvend aan het hof van de Chinese keizer Kang Xi, in de 17e eeuw gespioneerd hebben voor de Russen. Dit staat in scherp contrast met het aanzien dat Verbiest tijdens zijn leven in China genoot. De Chinese keizer achtte hem zelfs zo hoog, dat hij de jezuïet bij zijn begrafenis in 1688 de uitzonderlijk postume eretitel 'Werker en Doordringende Geest' verleende. In 1988 wordt Verbiest in zijn geboorteland België op bijzondere wijze herdacht. Onze verslaggever An ja Verbiest- haar vader is vernoemd naar de jezuïet - las het boek en sprak met de schrijver over haar ver familielid. ken vrij recente houtgravure van Ferdinand. Verbiest. T4; Werkschets van Verbiest om de werking van zijn /canon nen te verduidelijken. m Wëm i 'mmmïi— fcllLZ- <r FOTO LINKS Gedenksteen voor Ferdinand Verbiest op het kerkhof t Chala in Peking. Door Anja Verbiest In 1641 treedt hij bij de jezuïeten in, het noviciaat vervult hij te Mechelen. Hij gaat vervolgens filoso fie en astronomie studeren aan de universiteit van Leuven. In 1645 wordt hij leraar te Kortrijk. In 1647 krijgt hij een aan duiding om als missionaris naar Mexico te gaan, maar zijn vertrek wordt verhin derd door politieke omstan digheden in het Spaanse Se- villa. Een jaar later wordt hij in Brussel leraar Latijn en Grieks, in afwachting van zijn uitzending. Vier jaar later is hij nog steeds in Europa. Aan de Gregoriana in Rome stu deert hij theologie. In 1653 wordt hij in Sevilla tot priester gewijd. Ondertus sen heeft hij een aanduiding ontvangen als missionaris bestemd voor Columbia, maar wederom gaat de uit zending niet door. Spanjaar den verzetten zich tegen het vertrek van de niet-Spaanse missionaris naar Latijns- Amerika. In 1654 komt voor Verbiest de ommekeer. Dan komt de jezuïet Martino Martini naar Europa, om missiona rissen te ronselen voor Chi na. Hij bezoekt Leuven en weet de oversten over te ha len de paters Frangois Rou- gemont, Philippe Couplet en Albert de Dorville toestem ming te geven mee naar China te gaan. Een jaar later mag ook Ferdinand Verbiest gaan. Een eerste poging om in januari 1656 vanuit Genua uit te varen met het Hol landse zeilschip De Griet loopt op een mislukking uit. Wachtend op een gunstige wind, duurt het uiteindelijk twee maanden voor het schip op volle zee is. En dan, drie dagen later, ontwaart men een verdacht zeil aan de horizon. De volgende morgen blijkt het een Frans piratenschip te zijn, de Ko ningin Christina. Een half uur nadat de piraten de eer ste kanonskogel hebben af geschoten, ligt het dek vol met lijken en is de lucht ver vuld van huiveringwekken de kreten van stervenden en zwaar gewonden. Verbiest schrijft in een van zijn eer ste brieven: „Afschuwelijk contrast. Op het schip dave rend lawaai en tumult en rondom het vaartuig de kalmte en rust die zweeft over de wateren. Het Hollandse schip wordt grondig geplunderd. De gevangen genomen pas sagiers worden in de kleine kajuit van de kapitein van de Koningin Christina opge sloten. Dertien man in een ruimte van ongeveer drie bij drie-en-een-halve meter. Na een paar weken gooit het piratenschip het anker uit bij het eiland Sainte-Mar- guerite voor de Franse Kust. Daar wordt Verbiest met zijn confrater Dorville ge vangen gehouden, Martini moet in Genua gaan onder handelen over het losgeld voor de twee Belgen. Die zorgen uiteindelijk zelf voor de oplossing. Ze ontsnappen. Vijf weken nadat hij vanuit de Italiaanse haven is ver trokken, is Verbiest 'terug bij af. Ruim een jaar later, in maart 1657, vertrekken de jezuïeten opnieuw. Nu van uit Lissabon. Maar deze reis kent niet minder leed dan de eerste. Twee paters sterven van uitputting, een derde wordt gek, een vierde sterft bij aankomst in Goa. Ook Verbiest wordt ernstig ziek. En het tweede deel van de reis is al even verschrikke lijk. Het schip, de Onze Lie ve Vrouw van Bijstand, loopt bijna te pletter op de klippen, er breekt brand uit in de kruitkamer en het roer wordt tijdens een storm ver brijzeld. Maar in juli 1658 wordt dan eindelijk toch Macao, de Portugese kolonie voor de Chinese kust, be reikt. De tocht is voor Ferdi nand Verbiest zo'n trauma tische ervaring geweest, dat hij later alles in het werk zal stellen om er voor te zorgen dat zijn opvolgers iets der gelijks niet meer hoeven mee te maken. Een gedegen route over land moet uit komst bieden. In 1659 wordt Verbiest missionaris in Siangfoe, het huidige Xian. Hij neemt daar de Chinese naam Nan Huai Ren aan. (De eerste twee Chinese karakters ge ven de klank van zijn naam aan, de derde - jen of ren - betekent 'die de mensheid liefheeft'). In Xian blijft. Verbiest maar een paar maanden. Dan vraagt de Duitse jezuïet Adam Schall von Bell hem naar Peking te komen. De roem die Schall dan nog in de Chinese hoofdstad geniet, straalt af op Ver biest. Maar in 1662 sterft Schall's beschermer, Qing- keizer Shun Zhi. Na diens dood barst het al sluimerend verzet tegen de jezuïeten pas goed los. Verzet van voorna melijk Chinese islamieten, die gedurende ongeveer 300 jaar het monopolie bezaten van de astronomische ge meenschap in China. Nu zij verdrongen dreigen te wor den door de jezuïeten, bete kent dat een niet te accepte ren gezichtsverlies. Met name de astronoom Yang Guanxian (ook wel 'De Mohammedaan' of 'De Te genstrever' genoemd) heeft het niet zo op de jezuïeten en hun westerse wetenschap begrepen. Yang beweert dat 'de jezuïeten die voortdu rend bedrijvig zijn met het tekenen en kopiëren van landkaarten, wel spionnen moeten zijn'. Ook doet hij het voorkomen alsof de pa ters een soort 'vijfde kolon- ne' van Macao vormen. Dat ze sympathiseren met de te genstanders van de Mands- joes die zich in het zuiden verzameld hebben. De jezuï- ten zouden volgens Yang een 'geheim genootschap' vor men, met het doel de Mings, rond 1650 afgezet, weer aan de macht te brengen. Tijdens de moeilijkheden na de dood van keizer Shun Zhi toont Verbiest zich al de diplomaat en pragmaticus die hij zijn leven lang zal blijven. Hij weet in te spelen op het 'speelse' karakter van de Chinezen, die dol zijn op debatten en wedstrijden waarbij de verliezers zwaar worden gehoond en de win naars even zwaar worden geprezen. In een van zijn brieven schrijft hij: „Je moet zo'n dikke Chinees zonder aarzelen van ant woord dienen. Klinkt het niet, dan botst het. Maar je moet zorgen nooit met je mond vol tanden te staan!" En zo praat hij zichzelf uit de gevangenis en redt hij Ferdinand Verbiest: missionaris of spion? Afbeelding waaruit blijkt welke achting Verbiest in China genoot. Op de tekening wordt de tot mandarijn verheven jezuïet in een draagstoel vervoerd. Schall van de marteldood. Verbiest heeft in zijn ja ren in China niet alleen met Chinese tegenstanders te maken. Ook in eigen kring ondervindt hij vijandigheid. Jaloerse confraters zien bij voorbeeld met lede ogen aan, welke gunsten keizer Kang Xi de Vlaamse jezuïet per soonlijk bewijst. Die naijver is er onder meer ook de oor zaak van dat Verbiest de Russische gezant Nicolai Spathary Milescu in 1676 verzoekt met niemand te spreken 'zelfs niet met ande re jezuïeten' over een boek, een brief voor de tsaar en kaarten van China die Ver biest hem geeft. De Russische tsaar Alexis Michaëlovitsj heeft meerde re redenen om Spathary naar de Chinese keizer te sturen. Allereerst hoopt hij door een goed handelsak koord met de Chinezen weer geld te brengen in de, door drie verloren oorlogen, na genoeg lege schatkist. Ook droomt hij er van Rusland (toen nog Moskovice gehe ten) het verdeelcentrum voor Europa te maken voor goederen uit het Verre Oos-, ten. Tenslotte ziet hij in Chi na tevens een reusachtige afzetmarkt voor de Russi sche pelzen. Spathary krijgt dan ook de opdracht veilige en mak kelijke wegen te zoeken naar Peking, zowel over land als over water. Hij moet een kaart tekenen, on derweg de bevolking obser veren, zien te achterhalen wie wie is in China en er bij de keizer op aan dringen dat deze een ambassadeur naar Moskou stuurt. Deze moet dan wel een vracht edelste nen, Chinese zijde, zilver en geneeskrachtige kruiden voor de tsaar meenemen. In Spathary's opdracht staat niets over de grensge schillen. En dat is een mis ser, want juist die conflicten houden de Chinezen enorm bezig. China maakt zich zor gen over het oprukken van de Russen in het gebied van de Amoer, de rivier De Zwarte Draak. De Chinezen willen de grenzen vastleg gen en voorkomen dat ko zakken nog langer Chinees gebied binnendringen. Spathary blijkt ook zeer slecht op de hoogte van het feit dat ondertussen de Mandsjoes de touwtjes in China vrij stevig in handen hebben. In 1675 schrijft Spa thary, onderweg van Mos kou naar Peking, een brief aan de tsaar, waaruit blijkt dat hij van mening is dat de Mings de Mandsjoes op den duur weer zullen verdrijven. Die brief maakt in zekere zin dat later de missie van Spathary mislukt. Eenmaal in Peking weigert hij zich bijvoorbeeld aan de gebrui ken van de Mandsjoes te 'onderwerpen', er van over tuigd dat hun heerschappij niet lang meer zal duren. Ook Verbiest kan de Rus sische gezant aanvankelijk niet van het tegendeel over tuigen. En juist dat is van groot belang, wil de Russi sche missie - en daarmee het langgekoesterde plan van Verbiest voor een route naar China over land - een succes worden. Met de komst van Spatha ry denkt de Vlaamse pater eindelijk 'zijn' landroute te kunnen verwezenlijken. In de periode dat Verbiest in China verbleef, komen er van de 600 jezuïeten die uit Europa naar China vertrek ken uiteindelijk maar hon derd aan. Verbiest doet dan ook al het mogelijke - en waar schijnlijk ook onmogelijke - om de missie van Spathary te doen slagen. Daarbij stuit hij onder meer op het al ge- schetse, wel zeer eigenzinni- Standbeeld van Verbiest, zoals dat op het dorpsplein in zijn geboorteplaats Pittem (België) staat. ge gedrag van de Russische gezant. Toch blijft hij de ge leerde gezant als een uiterst geschikt contactpersoon be schouwen. Spathary moet enorm blij geweest zijn om in Peking iemand als Verbiest te ont moeten. Uit geschriften van de Russische gezant blijkt dat hij zich beklaagt over het feit dat hij en zijn gevolg in Peking worden 'opgeslo ten'. Voor hun verblijf staan Chinese soldaten en de Rus sen worden verzocht het ge bouw niet te verlaten (een 'euvel' waarmee tot voor kort officiële bezoekers ove rigens nog steeds werden geconfronteerd, av). Na verloop van tijd blijkt dat de Chinese keizer de Russische gezant niet echt te woord wil staan. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door de eigenzinnige houding van Spathary. Ook het overlopen naar de Russen van het Mongoolse stamhoofd Gan- timoer en de stichting van Russische nederzettingen in het gebied van de Amoer wekken wrevel. Uiteindelijk kan Spathary niet anders dan concluderen dat zijn missie is mislukt. En ook de pogingen van Verbiest om, naar beide kanten, begrip te kweken, kunnen daar niets aan veranderen. Wat er zich precies tussen de Vlaamse pater en de ge zant heeft afgespeeld, is slechts af te leiden uit één bron. En die ene bron is het verslag van Spathary zelf, zo geeft schrijver Marcel van Nieuwenborgh in zijn boek aan. Van Ferdinand Verbiest zijn tussen 10 juli 1671 en 7 januari 1678 geen brieven bewaard gebleven. Alle communicatielijnen tussen Peking en Macao wa ren in die periode verbro ken, door de oorlog die in die jaren in grote delen van China woedde. Vastgesteld kan wel wor den, zo blijkt uit het Van Nieuwenborgh's boek, dat Verbiest van alles heeft ge daan om Spathary's missie te laten slagen. Allereerst treedt hij op als tolk. En daarbij heeft hij zelfs, op eigen initiatief, allerlei di plomatieke activiteiten ont plooid. Hij heeft getracht te bemiddelen tussen de gezant en de keizerlijke adninistra- tie, heeft Spathary een aan tal 'trucjes' aan de hand ge daan, kaarten met hem uit gewisseld etc. Maar het mocht allemaal niet baten. Bij terugkomst in Rus land heeft Spathary, inmid dels in ongenade gevallen, verslag gedaan van zijn we derwaardigheden in het Rijk van het Midden. In dat verslag laat hij Verbiest een paar wel zeer onaardige dingen over de keizer zeg gen. Ook dikt hij de hulp, die hij van de Vlaamse jezuïet heeft ontvangen wel heel erg aan. Voordat Spathary zijn va derland Roemenië verliet en naar Rusland ging, deed hij een greep naar de Roemeen se troon. Dit mislukte en als straf werd de intrigant de neus afgehakt. Mede gezien dit verleden van de Russi sche gezant zou zijn verslag veel meer een geschrift ge weest kunnen zijn om zich zelf schoon te praten, dan een waarheidsgetrouw ver slag van zijn mislukte mis sie. Dat de huidige Chinese historici geneigd zijn het ge schrift van Spathary te be schouwen als het ware ver slag, heeft volgens Van Nieuwenborgh voorname lijk te maken met de ortho doxe marxistische visie op de Chinese geschiedenis. Daarbij worden de Mands joes beschouwd als een volk dat China heeft bezet. Ver biest was in dienst van de Mandsjoekeizer Kang Xi en is dus iemand die met de be zetter heeft geheuld. Langzamerhand echter zijn sinologen en historici over de hele wereld er van overtuigd geraakt dat de overheersing van de Mands joes op de lange duur hele maal niet als een bezetting door de Chinezen is gevoeld. Sterker nog, de bezetters zijn door het bezette land 'opgeslokt', zo meent Van Nieuwenborgh. Aan het be gin van deze eeuw zijn de Mandsjoes als het ware zelfs uitgestorven. Tijdens de Culturele Revolutie echter heerste nog steeds het idee dat de bezettende Mandsjoe- macht tijdens haar bewind de imperialisten heeft bin nengelaten. En de geest van die Culturele Revolutie is ook nu nog in ruime mate terug te vinden in de officië le Chinese naslagwerken. Volgens Van Nieuwen borgh speelt tevens mee dat Verbiest aan het Chinese hof ook als militair een machts positie bekleedde. Hij zorgde voor nieuwe beweegbare kanonnen voor het Chinese leger en maakte zo de Qing (Mandsjoes) superieur ten opzichte van zowel binnen- als buitenlandse tegenstan ders. Een oorlog tussen Rus land en China zou echter de plannen van Verbiest met betrekking tot een route over land teniet doen. Van Nieuwenborgh: „Zou het kunnen dat Verbiest om zulks te verhinderen Spa thary op de hoogte heeft ge bracht van een aantal mili taire geheimen van China, teneinde een gelijkbewape ning en een evenwicht tot stand te brengen tussen de beide staten? Dat zijn vra gen die ik mij gesteld heb en die ik denk positief te moe ten beantwoorden". Tevens wijst Van Nieu wenborgh in dit verband op de onderling gespannen si tuatie tussen de paters in de Pekinese jezuïetengemeen schap. „Verbiest heeft het, in verband met het vervaardi gen van de kanonnen, ook aan de stok gehad met zijn twee confraters Buglio en De Magalhaens, die oude Ming-loyalisten waren. Het is duidelijk dat zij niet graag hebben gezien, dat Verbiest in 1676, op een moment dat de Mings op het punt ston den Peking te heroveren, de Qingkeizer voorzag van deze nieuwste wapens. Als u nu weet, dat Buglio en De Ma galhaens eveneens een ont moeting met de Russische gezant hadden in dat kriti sche jaar 1676, dan begrijpt u dat ook zij met de zaak ge moeid zijn geweest. Hun rol is voorheen nooit belicht ge worden. De ruzie in de je zuïetencommuniteit van Pe king is al te vaak met de mantel der liefde bedekt ge bleven. Maar ze heeft vol gens mij een veel grotere rol gespeeld, dan op het eerste gezicht lijkt". Marcel van Nieuwen borgh zet vraagtekens bij een al dan niet spoedige re habilitatie van de Vlaamse jezuïet. Onlangs heeft wel een jonge Chinese historicus een artikel ter verdediging van Verbiest geschreven, waarin hij de aantijging van spionage tracht te weerleg gen. Maar volgens Van Nieuwenborgh gaat hij daarbij niet naar de grond van de zaak. Hij beweert dat de fout ligt bij de onjuiste vertaling van de teksten van Spathary uit het Russisch in het Chinees. Een echte rechtzetting van de feiten zou volgens Van Nieuwenborgh tot on vermijdelijk gevolg hebben dat Spathary in een slecht daglicht wordt gezet. „En dat is momenteel in de Chi nese Volksrepubliek niet haalbaar. Om de doodeen voudige reden dat Spathary een Roemeen is en Roemenië voor China momenteel zeer dierbaar is omwille van de onafhankelijke koers die het land vaart tegen de vijand: de Sovjet Unie". Na de mislukte missie van Spathary laat Verbiest voorlopig de hoop op goede betrekkingen tussen China en Rusland varen. Echter, in 1686 wordt hij door de om standigheden gedwongen opnieuw de relatie tussen beide landen te bekijken. In dat jaar namelijk leggen de kooplui van de Verenigde Oostindische Compagnie weer aan in Peking. Zij heb ben al jaren maar één doel voor ogen: het vestigen van een factorij in China. En als er iets is dat Verbiest wil voorkomen, dan is het dat wel. „Van alle vijanden met wie Verbiest in China te doen kreeg, kan men rustig stellen dat hij de Hollanders het meest heeft gevreesd' schrijft Van Nieuwenborgh „Hij heeft vaak de hete adem van het calvinisme in de nek gevoeld en dit heefl bij de Vlaamse jezuïet meer dan eens de doorslag gege ven om daden te stellen waarvoor hij anders zou zijn teruggedeinsd". Ook bij de fabricage van kanonnen speelde de dreiging van de Hollanders een rol. In 1686 bieden de Hollan-| ders de Chinese keizer i een koeriersdienst te verzor gen van Peking via Batavis naar Moskou. Verbiest treedt op als tolk, net als in dertijd bij Spathary. Geheel op de hoogte van de Hol landse plannen, stelt hij d( keizer voor om 'voor de ze kerheid' ook een brief aandt Russische tsaar te versturen via Macao en Rome. De je zuïeten hebben inmiddels ook een bescheiden residen tie in Moskou. En zo gebeurt Eenmaal in Moskou gear riveerd, wordt de laatste brief door de jezuïet Georges David voorgelegd aan ene heer Gareus, vroeger Rus sisch gezant in Peking 1 een goede bekende van Ver-| biest. De man blijkt uiteinj, delijk niemand minder zijn dan de, bij de Russische autoriteiten weer in go» aanzien staande Spathary. Verbiest wil ten zeers# voorkomen dat de jezuïeten uiteindelijk hun greep opd' Russisch-Chinese bespre kingen zullen verliezen Maar veel invloed zal M daar niet meer op uit kun nen oefenen. Begin maakt hij een noodlottige; val van zijn paard. Aan verwondingen zal hij ten slotte op 28 januari 1688 be* zwijken. Op 11 maart va» dat jaar wordt hij op hei kerkhof Chala in Peking be' graven. Keizer Kang Xi ken] hem de posthume eretiW 'Werker en Doordringende Geest' toe. Van een missie narissen-route over Siberi' is nooit meer iets gekomen. Ferdinand Verbiest: missions"1 of spion?; Marcel van Nieuwe'' j borgh bij Uitgeverij Tabor Brugge, f22,75. Echt 'n boek voor de kerstvakantie: 'Het oneindige verhaal' van Michael Ende. Het kreeg vorig jaar een Zilveren Griffel en terecht! Het is een fantastisch boek vol avonturen, spanning en geheimzinnigheid. Nu is 'Het oneindige verhaal' verfilmd e ending story'. Het gaat over een jongen, Bastiaan I tweedehands- winkel een prachtig, ouc oneindige verhaal'. Het trekt hem zo aa verstopt en begint te lezen. Het gaat ov dreigt in het niets te verdwijnen, omdat is. Niemand kan haar genezen. Er is mt wereld, die misschien genoeg moed en kunnen. En dat is... je raadt het al.. Bas dat hij dezelfde is als Atréjoe, de dappe boek, die op weg gaat om de koningin - beleeft hij de meest fantastische avonti In het begin vond de schrijver, Michë zijn boek verfilmd zou worden. Maar to bezig waren, was voor hem gauw de lo een slappe Disney-film zou worden en goed voor. Toch is 'The neverending s geworden zeggen de mnsen die hem g kerstvakantie draait hij in heel veel bioscopen in Nederland, behalve natuurlijk in Zuid-West- Nederland. Stom! Wij moeten wachten tot volgend jaar. Als het zover is kun je dat lezen in de grote krant bij het filmnieuws. En natuurlijk geven we je in de Kleine Stem een seintje! Als je 'Het oneindige verhaal' wilt lezen in de kerstvakantie: je kunt het gratis lenen bij de jeugdbibliotheek (een boek voor doorzetters). Michael Ende: 'Het oneindige verhaal' Uitgeverij Stijhoff f 29,95. Vanaf 10 jaar. Hoe zou je het vinden om voortaan me school te gaan en bovendien 'n half u zouden dan heel wat minder kinderen s verkeer. Dat zegt de SWVO - de Stiel Onderzoek Verkeersveiligheid. Als a scholen tussen de middag op school b jaar bijna 130 ernstig gewo Als het plan wordt doorgevoerd, dan I middag op school blijven. Je kunt er oc de middagpauze dan wel korter dan h je weer verder met de lessen. Dat hee gaat gewoon door. In heel veel lande behalve ip Nederland. Maar het Minis ook nog. Daar zeggen ze: „Zo'n robs vermoeiender dan een dag met lan< worden niet dai fi Oo/c de voetgang ersverenigini houdt zich bezig met kinderen, se) een klein gedeelte uit een werkb van Dagmar Stam, dat de VBV d stuurd aan scholen. .Wit is er, L< <bOEPVÖOfHX PEJOMóQM/'éW- ZN&J6EtSte..

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1984 | | pagina 28