BOEKEN
Jacob Israël de Haan
verdient slechts lezers
Katholieke meningen over
huwelijk en sexualiteit
Satire over de gekte
van Machado de Assis
Frans Hoppenbrouwers:
mooi romandebuut
met teleurstellend slot
Komisch zelfbeklag
van Philip Roth in
'Les in anatomie'
Konstantin Weekers
brieven van
een verslaafde
zonder schuldgevoel
Het hart van
Arthur Hailey
Gij sen loopt
weg bij
KRO-interviety
Ed van Westerloo
volgt Enkelaar op
HILVERSUM 2
HILVERSUM 3
HILVERSUM 4
HILVERSUM 5
Omstreden
Megatrends
Landenmappen
Films
i is in feite
lel Frank
T2
Van onze rtv-redactie
HLVERSUM - Tussen de Rra
en de bisschop van RoernuJi
mgr.dr.J..Gijsen is zaterda,
naar nu pas bekend is geWOf
den, een conflict ontstaan
waarbij de bisschop woeden
is weggelopen tijdens een in
terview. KRO's televUie-2
recteur Ad Langebent heeft in
dit conflict de zijde van de bis
schop gekozen en voorkomen
dat het weglopen van de bU
schop op het scherm zou wor
den gebracht.
Brandpunt-redacteur
Brinkhuizen was naar R<^7
mond gekomen met zijn pW
om opnamen te maken van
inwijding van de hulpbissehor
van Roermond, Mgr. Ter-
schuere, bedoeld voor bel
KRO-programma Kruispunt.
TV, de zondag daarop. Brink,
huizen maakte van de gele.
genheid gebruik om Gij sen ter
plekke te interviewen. Het ge-
sprek verliep zakelijk, totdal
Brinkhuizen enkele vrager
stelde over de opleiding van
priesters in het bisdom van
Roermond.
Dit was volgens Mgr.Gijsen
niet volgens de afspraak en hij
liep boos weg. Dit moment
werd met camera en micro
foon opgenomen met de be
doeling het tijdens 'Kruispunt
TV' in beeld te brengen. In-
grijpen van Langebent voor
kwam dit. Redacteur Cees
Brinkhuizen is momenteel
'met ziekteverlof.'
HILVERSUM (ANP) - De
hoofdredacteur van het NOS-
journaal, Ed van Westerloo,
wordt volgend jaar hoofd van
de dienst televisieprogramma
van de NOS.
Hij volgt Carel Enkelaar op
die op 1 oktober 1985 met pen-
sioen gaat, zo heeft de NOS
meegedeeld. Van Westerloo
(46) zal tot 1 april van het vol
gend jaar bij het Journaal
blijven, waar hij in 1976
hoofdredacteur aantrad.
oNPERDAG 6 DECEMBER 1984
T1
AVRO: 7.00 Nws. 7.06 AM. (7.30,8.00
en 8.30 Nws). 9.00 Menselijkerwijze
gesproken. 9.30 Nws. 9.33 Uit de re
gio. 9.50 Snotneus ahoy! 10 tt
AVRO's radiojournaal. 10.03 Bui
ten (10.30 Nws). 11.00 AVRO's ra
diojournaal. 11.03 Hollywood Bou
levard. 11.30 Nws. 11.33 Kijk op
kunst. 12.00 AVRO's radiojournaal,
12.03 Buitenland Spectrum.
Overh.voorl.: 12.16 Uitzending voor
de landbouw. NOS: 12.26 Meded.
voor land- en tuinbouw. 12.30 Nws.
AVRO: 12.36 AVRO's radiojour
naal. 13.00 Nws. 13.10 AVRO's
sportpanorama. 13.30 Nws.
Hersengymnastiek. 14.00 AVRO's
radiojournaal. 14.05 Hilversum
bestond nog niet (14.30 Nws). 15.08
AVRO's radiojournaal. 15.03 Da
burgemeester is jarig. (15.30 Nws)
16.00 AVRO's radiojournaal. 160!
In de wandelgangen. (16.30 Nws).
17.00 PM. 17.30 Nws. VOO: 17.36
Nieuwsradio. (18.00 Nws). 19.00 Ve
ronica Sport. NCRV: 20.00 Nws.
20.03 De wereld zingt Gods lof. 21.00
In beweging. 21.30 Bij de tijd. 23W
Literama-donderdag. 22.15 Onder
de kop. 22.30 Nws. 22.35 Hier en nu.
22.45 Nocturne. 23.00 Waken
dromen.
Ieder heel uur nieuws. TROS:
De havermoutshow. 9.03 De Hugo
van Gelderenshow. 11.03 De W'
derpopparade. 12.03 50 Pop of een
envelop. 14.03 TROS top 50 show.
NOS: 18.04 De avondspits. TROS.
19.02 De Nederlandstalige top tien-
20.02 Ferry Maat's soulshow. 22.W
De LP-show.
VARA: 7.00 Opmaat. De komend»
matinee-concerten. 9.00 Het Orlan
do Festival (3). 9.55 Omroep Or
kest: klass. muz. 11.30 Vioolm®-
van Janacek. 12.00 Promenade or
kest. VPRO: 13.00-22.00 De bewe
ging. Met om: 13.00 Muz. actuali
teit. 14.30 De wandelende tak. va»
schelphoorn tot disco. 16.00 B*
portret: De Tachtigers. 17.00 Be
concert. VPRO: 18.00 De tafel van
IV. 19.30 De laatste beweging- B®
dendaags muziekprogr., wa»\-
het Festival New Music Amen»
84. 20.30 Jazzfestival '84 Heerlen
NOS: 22.00 Muziek uit de Middel
eeuwen en Renaissance. 22.30 A»
koord. 23.00 Musica Nova live.
NOS: 9.03 NOS-sportief. 9.25 Ws
terstanden. RVU: 9.30 Alleen OP*
KRO-RKK: 10.00 Uit de grond va»
mijn hart (herh.). 10.30 Lees
plezier. 10.45 Hobbeltje-2. Af- J
10.57 Jeugdkatachese. 11.10 Swj®
on-13, herh. IKON: 18.05 Kwartier
PP: 18.20 Uitzending WD. iKOJ
18.30 Liturgie en kerkmuzie
NOS: 19.00 Nieuws voor buiten!»
ders (19.00 Turks. 19.10 Berber*
19.20 Marokkaans-Arabisch. l*
Spaans). Teleac: 19.40 TuhbJ
vrouwen projekt (herh. 9).
Duits voor beginners (herh. 7).
Cadcam (2). 21.10 Follow me
(herh. 40).
poor Gerard van Herpen
IN MIJN uit 1921 daterende
bundeltje van 'Het Joodsche
Lied' van Jacob Israël de
Haan, komt nog geen intro
ductie van een tijdgenoot
voor. Ja zelfs een verklarend
uavvoord ontbreekt. De lezer
kocht in de jaren twintig het
bundeltje of hij kocht het
niet
Vast staat dat Jacob Is
raël de Haan (1881-1924) als
dichter meer bekendheid ge
noot dan als novellist of als
romanschrijver. Voor zijn
dichtbundels schreven zijn
beroemde tijdgenoten Al-
bert Verweij en Frederik
Van Eeden in ieder geval
geen voor-of nawoord en
Van Deijssel zeker niet, hoe
wel die De Haan persoonlijk
goede moed en een lang le
ven' toewenste. Dat lange le
ven was hem niet beschoren,
want hij werd in 1924 in Je
ruzalem vermoord en hij
veroorzaakte in alle stadia
van zijn leven zovele moei
lijkheden, dat hij 'goede
moed' wel in royale mate
kon gebruiken.
Toen Jacob Israël de Haan
in 1904 zijn meest omstreden
boek 'Pijpelijntjes' publi
ceerde, liet de hoofdredac
teur van 'Het Volk', P.L. Tak
hem weten dat hij voortaan
geen copy meer voor de kin
derkrant van De Haan ver
wachtte. „Omstreden is de
figuur van Jacob Israël de
Haan tijdens zijn leven ge
weest en na zijn leven geble
ven", schrijft Gerrit Komrij
in de bloemlezing van ge
dichten, die in 1982 ver
scheen onder de titel „Ik ben
een jongen te Zaandam ge
weest".
In de jaren tachtig is Ja
cob Israël de Haan echter
weer helemaal terug, al mag
van Uitgeverij Bert Bakker
zeker nog menig smaldeeltje
worden verwacht en al kon
digen zijn herontdekkers
aan, dat er nog heel wat on
derzoek dient te worden ge
pleegd. Zo vanzelfsprekend
en onbegeleid de veel toe
gankelijker romans van zijn
zus Carry van Bruggen wor
den herdrukt, zo nadrukke
lijk wordt er tachtig jaar na
zijn dood om erkenning van
De Haan gesmeekt. Er is een
ware rehabilitatie-slag
gaande om De Haan en ik
vond de verzuchting van Al
fred Kossmann wel terecht,
dat De Haan toch zeker niet
heilig verklaard hoeft te
worden.
Vermelding
Het is zeker waar dat De
Haan ook als dichter in de
Nederlandse literatuurkri
tiek is veronachtzaamd. Ja
cob Israel de Haan was ho-
mosexueel en hij liet dat on
omwonden blijken ook. Zijn
homo-erotische poezie be
hoort precies als bij Guido
Gezelle tot het mooiste wat
hij heeft gedicht. Erkenning
van die levenshouding was
ook in de literaire en poli-
tiek-geavanceerde kringen
van zijn tijd nog niet in
zwang. In de literatuur-ge
schiedenis werd hij slechts
zijdeling vermeld als „de
dichter van het Joodse lied,
het meest geinspirteerd door
godsdienstig- joodse gevoe
lens". Door De Vooijs werd
hij in de kleine lettertjes ge
rubriceerd bij schrijvers van
verzen „die ook van zich de
den horen". De roman 'Pij
pelijntjes' werd door hem
geheel verzwegen.
In zijn onlangs versche
nen novelle 'Ondergangen'
brengt De Haan ons zijn
veelzijdigheid eens te meer
onder ogen. Hij kan een gaaf
verhaal vertellen en zijn
taalgebruik is origineel en
aangepast aan de beschre
ven situatie. Die toepassing
bewijst dat hij een begaafd
taalkunstenaar is.
Van Jacob Israël de Haan
is bekend dat hij 'geplaagd'
werd door een sterk heim
wee naar zijn Zaanse jeugd.
In het verhaal 'Ondergan
gen', wordt het heimwee
naar de streek waar hij is
opgegroeid heel duidelijk
verwoord. Niet alleen in de
Jacob Israël de Haan.
beschrijving van de streek
rond Nauerna, maar ook
door het gebruik van woor
den die karaktersitiek zijn
voor de Zaanse spreektaal.
Rob Delvigne en Leo Ross
stellen in hun nawoord vast
dat zij zich door het gebruik
van dialectwoorden niet zo
gestoord voelen. Mij stoort
het niet als ik door De Haan
in de betekenis van woorden
- FOTO ARCHIEF 0E STEM
op een ander spoor word ge
zet, het is wel een boeiend
verschijnsel dat aan woor
den een dubbele waarde kan
worden toegekend, maar het
dient geen enkel doel als De
Haan ook nog gewoon Zaans
dialect toelaat in zijn taalge
bruik. 'Vleken' gebruikt hij
dan voor 'handen', 'kluft'
voor 'helling' en 'temet' voor
'bijna'.
'Ondergangen' vertelt het
verhaal van een Westzaanse
molenaarsfamilie Van Arkel
die aan faillissement ten on
der gaat. Een van de kinde
ren Van Arkel is de dochter
Anna, die zich als dagver-
pleegster in Amsterdam
verhuurt. De Haan concen
treert al zijn aandacht op
haar leven en er ontstaat
dus een heel fijn getekend
vrouwenprofiel. Een uit Pa
rijs overgewaaide zuster
Elisabeth brengt haar op
passende en spaarzame zus
met haar chicanes aan de
rand van de afgrond. De
dialogen tussen die beide
vrouwen zijn ronduit span
nend beschreven. Jacob Is
raël de Haan toont zich een
goed verteller, maar hij
voelt zich niet verplicht om
aan de nieuwsgierigheid van
zijn lezer tegemoet te ko
men. Het levensverhaal van
Anna eindigt met een onze
ker slot, dat in het midden
laat of er sprake is van een
ondergang van de hoofdfi
guur.
De novelle 'Ondergangen'
is een vertelling die onder
zoekers van het leven en
werk van Jacob Israël de
Haan niet ongelezen kuyn-
nen laten, omdat er een heel
duidelijke verwijzing is
naar zijn eigen leven. De op
dracht aan zijn vrouw, de
arts Johanna van Maarse-
veen, is danook niet zo heel
toevallig en hoe terecht die
verwijzing is blijkt tevens
uit een datum, de 28-ste
maart, in het boek, die 'toe
vallig' de trouwdatum van
Jacob met Johanna is.
Rubriceerlust
Wat mij mateloos hindert
in de herontdekking van Ja
cob Israël de Haan, is de wat
modieuze inlijvingsdrift die
rond zijn figuur op gang is
gekomen. Geen enkele fi
guur, ook de miskende lite
rator De Haan niet, is het
geestelijk eigendom van de
groepering die zich het
meest met hem verwant
voelt. Hij verdient met 'On
dergangen', dat een vrou
wenroman heet te zijn, zeker
ook geen ereplaats op de fe
ministische boekenplank,
zoals de uitgever Bert Bak
ker op de flap veronderstelt.
Jacob Israël de Haan mag
allemaal geweest zijn wat
hij was, een jood, een zionist,
een homofiel, een marxist en
misschien wel een vrouwen
hater, maar hij is met al de
ze hoedanigheden voor mij
op de eerste plaats een bege
nadigd dichter. Op grond
van die kwalificatie ver
dient hij slechts een ere
plaats in de Nederlandse li
teratuur.
'Ondergangen' van Jacob Israël
de Haan, Uitgeverij Bert Bak
ker, Amsterdam, prijs 24,50.
Door Dirk Vellenga
OOK in zijn nieuwste boek,
in anatomie', lijkt de
Amerikaanse schrijver Philip
Roth maar niet los te komen
van de drukkende joodse fa
milietradities, die hem ooit in
spireerden tot het shockerende
Portnoy's klacht'. Zijn hoofd
persoon, de inmiddels bekende
Nathan Zuckerman, zit in een
midlife-crisis. Hij is leegge-
schreven en pijnen maken
zelfs typen onmogelijk.
Onafgebroken is hij met
zichzelf bezig. Zijn de pijnen
in zijn nek en zijn rug een ge-
van de vreselijke dingen
die hij zijn ouders en het jo
dendom heeft aangedaan?
Zuckerman blijft uiteraard de
schuld zoeken bij het onbegrip
van anderen. Zijn woede is
vooral gericht op criticus Mil
ton Appel, die zijn boeken
heeft gekraakt. Hij noemde
Zuckerman zelf anti-semi-
[tisch.
'Les in anatomie' is het der
de boek van Philip Roth over
N'athan Zuckerman. In 'De
ghostwriter' (1979) was Zuc
kerman een beginnende
schrijver, die gretig het leven
aftast, in 'De eenzaamheid van
Zuckerman' (1981) is hij een
beroemd auteur geworden.
Het succes van 'Carnovski' (te
vergelijken met 'Portnoy's
klacht') isoleert hem echter
onverbiddelijk van zijn ouders
en zijn joodse verleden.
Nu zijn zijn ouders overle-
d® en lijkt het of daarmee
zijn motivatie verdwenen
is. Vier vrouwen verzorgen
Zuckerman in zijn woning in
New York. Hij raadpleegt
tientallen artsen en onder-
Werpt zich aan de ene therapie
na de andere om van de kwel
ende pijnen af te komen. Dan
Wuit de stuurloze stakker
zuckerman plotseling medi
anen te gaan studeren in
Chicago, waar hij vroeger de
diversiteit bezocht.
Philip Roth.
- FOTO ARCHIEF DE STEM
Hij komt bij zijn studie
vriend Bobby Freytag terecht,
maar het optimisme van vroe
ger vindt hij niet terug. Zuc
kerman wordt opgescheept
met Bobby's vader, een huile
rige man, die zeurt over de de
cadentie van zijn kleinzoon en
de vervlakking van de joodse
waarden. Zuckerman wordt zo
opnieuw geconfronteerd met
zijn ouder-complex. Alleen
pillen en wodka kunnen hem
nog op de been houden. Na een
val op het kerkhof belandt hij
tenslotte in het ziekenhuis. Hij
is patient in plaats van dokter!
Philip Roth schrijft thea
traal en sentimenteel. Zijn on
derwerp is uiterst beperkt,
maar op de beslissende mo
menten weet hij zijn egoïsme
en zelfbeklag een bizarre rich
ting te geven. 'Les in anato
mie' is een humoristisch boek
en Roth is op zijn best als Zuc
kerman zich uitgeeft als de
eigenaar van het blad 'Lickety
Split', dat 'Playboy' verre
overtreft. Zuckerman schroeft
zijn avonturen als porno-baas
steeds meer op en geeft hem
bovendien de naam van de
door hem zo gehate criticus
Milton Appel!
Les in anatomie' van Philip Roth,
uitg. Meulenhoff, prijs 34,50.
'Megatrends', door John Naisbitt,
uitg. Het Spectrum, prijs ƒ.29,90.
IS HET weer leuk om over de
toekomst na te denken? Het
is na de jaren zestig hele
maal uit de mode geraakt.
Toekomstdenken werd
doemdenken. Heel langzaam
is het weer toegestaan 'licht
puntjes' te zien. In Amerika
overdonderde John Naisbitt
twee jaar geleden alle som
berheid met het boek 'Mega
trends', waarin hij tien stro
mingen noemt 'die ons leven
en werk veranderen'. De
grote maatschappelijke ont
wikkelingen leiden naar
goede tijden, zegt Naisbitt en
'als je meebeweegt, kun je er
gemakkelijk mee overweg'.
Het boek is nu in het Neder
lands vertaald.
Naisbitt en zijn mensen
onderzochten jaren lang sta
pels kranten om de nodige
feiten te verzamelen. Die fei
ten tonen aan dat we allang
op weg zijn van het indus
triële tijdperk naar een eco
nomie die gebaseerd is op
schepping en ditributie van
informatie.
'Megatrends' is bij vlagen
fascinerend om te lezen, ook
al voel je dat Naisbitt de
werkelijkheid wel erg simpel
voorstelt in soepeleslagzin-
nen. Hij ziet in de informa
tie-maatschappij geen ge
vaar: elke technische vin
ding roept immers een men
selijke reactie op!
Over de werkloosheid doet
hij nauwelijks uitspraken.
Er wordt gesteld dat er
steeds meer part-time banen
komen en dat de oude indus
trieën niet meer zullen
groeien. Kleine bedrijfjes
zullen opkomen, want klein
schaligheid is een van de
'megatrends'. Zelfhulp
neemt de plaats in van de
grote instituten, netwerken
(groepen mensen die infor
matie verwerven) worden
belangrijker dan de oude
verbanden (gezin, buurt,
kerk).
'Megatrends' is deels op
Amerika gericht, ma ar een
van de 'Amerikaanse' con
clusies van Naisbitt is ook
interessant voor ons: Ameri
ka zal niet langer de wereld
overheersen op economische
gebied. Er vallen heel wat
kanttekeningen te maken bij
de 'peptalk' van Naisbitt,
maar zijn boek kan toch be
schouwd als een bruikbaar
'passeerwoord' om toegang te
krii gen tot de toekomst.
Ju. Hermans: *Wat God verbon-
Hgeej%.U'tgeVerij Tab°r
'N 1979 begon paus Johannes
aiiA 11 zijn wekelijkse
nt'es besteden aan het
v,, i Werp 'huwelijk en se-
Pas eind november
ij r°ndde hij zijn verhande-
,,Lgen af over wat hij zelf
geologie van het lichaam'
darÜ! De langdurige aan-
ond Van deze Paus voor dit
hi»»erwerP is overigens geen
Norisch unicum De r.k.
Beeft haar hele bestaan
.eze aspecten van het
e leven warme aan-
aacht gehad.
biüi°nze dagen is die nadruk
vol kerkelijke aandacht
m. met name sexualiteit in
vinHt8 °°e zelfs verdacht. Dat
jij. 0161 in de laatste plaats
be\!r°0J2aak in de opmerkelijk
trsHu discrepantie, dat die
aj-.i'nneel gedetailleerde
Drin8 afkomstig is van
Bupiele vrijgezellen.
0d o er meer aan de hand.
ieriTv^j. enkel terrein blijken
iuiJ'dmg en kerkvolk zo
njk uiteen te gaan als op
het terrein van huwelijks- en
sexuele moraal. De feitelijke
afwijzing van de encycliek
Humanae Vitae spreekt voor
zichzelf. Het formele katholie
ke denken wordt door tallozen
als totaal achterhaald be
schouwd. Niettemin houdt de
hoogste kerkleiding aan dat
achterhaalde denken mordi
cus vast.
In zo'n situatie kan gemak
kelijk de behoefte ontstaan in
de geschiedenis terug te dui
ken om te zien hoe een en an
der in de loop van de eeuwen
vorm heeft gekregen. Met na
me hoe de vroege kerk over dit
soort zaken heeft gedacht met
in het achterhoofd natuurlijk
de vraag of in de eeuwen
daarna geen vervorming is
opgetreden van het oorspron
kelijke gedachtengoed.
Met zijn ietwat prijzige
boek 'Wat God verbonden
heeft' voorziet dr. J. Hermans
althans gedeeltelijk in deze
behoefte. Hij heeft namelijk
een flinke hoeveelheid oor
spronkelijke teksten van be
roemde kerkvaders en minde
re goden over huwelijk, huwe
lijksbeleving en sexualiteit in
een bloemlezing bijeenge
bracht. Het katholieke denken
gedurende de eerste tien eeu
wen in zijn oorspronkelijke
vorm is erin terug te vinden.
Behalve de teksten van den
kers zijn er ook kort uitspra
ken van concilies opgenomen
en bovendien verhandelingen
van auteurs, die nooit kerke
lijke erkenning hebben gekre
gen, maar wel invloed hebben
uitgeoefend.
Wie echter mocht denken
dat die oorspronkelijke tek
sten verder voor zich spreken,
vergist zich. Men kan deze ge
schriften pas echt verstaan als
men ook kennis heeft van de
historische contekst en achter
gronden. Die toelichtende ver
klaring ontbreekt in het boek
volledig. Dat maakt dat dit
boek alleen nuttig is als een
soort ececlopedisch naslag
werkje: wie heeft wat precies
gezegd en geschreven. Dat is
op zichzelf best verdienstelijk.
J.B.
Door Anton Theunissen
IN de reeks nieuwe verta
lingen die August Willems
maakt van de Braziliaanse
negentiende eeuwse schrij
ver Machado de Assis ver
scheen de verhalenbundel
'De psychiater'. Hoofdper
soon in het kroniekachtige
titelverhaal is dokter Simao
Bacamarte, een medicus die
zijn wetenschappelijke am
bities botviert op het nog on
betreden terrein van de
waanzin.
Hij schenkt de provincie
plaats waar hij is gevestigd
een krankzinnigeninrich
ting en laat er naar eigen
goeddunken iedereen in op
nemen die maar enigszins
afwijkt van wat hij normaal
acht. Dit criterium staat
voor leken (iedereen behalve
de dokter) buiten discussie,
en blijkt ook nogal eens van
inhoud te veranderen.
Ten slotte zit driekwart
van de plaatselijke bevol
king opgesloten, en breekt er
een volksopstand uit tegen
de medische stand. Maar,
zoals dat vaker pleegt te
gaan als revolutionairen op
de troon zitten, worden de
nieuwe leiders door de
macht gecorrumpeerd. Een
enkele gek komt vrij, maar
die geste is uitsluitend be
doeld om het publiek gerust
Machado de Assis
te stellen; verder blijft alles
voorlopig bij het oude.
Op een gegeven moment
ziet de dokter dat zijn sys
teem zelfvernietigende trek
jes begint te vertonen. Nu er
van elke vijf inwoners vier
voor krankzinnig doorgaan,
neemt hij zijn toevlucht tot
de statistiek die hem leert
dat een verhouding van één
gek op vier normalen we
tenschappelijk gezien veel
waarschijnlijker is. Wat
voorheen afwijkend gedrag
heette, wordt op slag tot
standaard verheven, en wie
voordien bekend stond om
zijn geestelijke gezondheid
mag proberen om zich in
Bacamarte's kliniek een be
paalde gekte eigen te ma
ken.
Ook deze theorie blijkt
onhoudbaar, en de psychia
ter ziet zich tenslotte ge
dwongen tot de conclusie te
komen dat volmaakte even
wichtigheid van het brein
niet bestaat, zijn eigen psy
che uitgezonderd. „Het
kwam hem voor dat hij de
scherpzinnigheid bezat, het
geduld, de volharding, de
verdraagzaamheid, de
waarheidslievendheid, de
zielskracht, de trouw, enfin,
alle wezenstrekken van de
volslagen idioot". Het slot
van het liedje: De dokter is
zich nooit bewust geweest
van zijn geestelijke superio
riteit omdat hij beschikt
over de deugd van de be
scheidenheid. Hij laat zich
daarom als enige in zijn ge
sticht opsluiten. Bescheiden
heid is immers de ernstigste
van alle afwijkingen.
Een fantantische, bijtende
satire van Machado de As
sis, die in de negentiende
eeuw de realiteit van dit
moment presenteert: de
gekte is namelijk afhanke
lijk van willekeurige nor
men. Nog niet zo lang gele
den was immers de slogan,
dat 'gek eigenlijk gezond is'.
Literatuur (en vertaling)
van de bovenste plank.
A.T.
'De psychiater' door Machado de
Assis. Uitgave: De Arbeiders
pers. Prijs: 29,50.
Door Hans Rooseboom
SIMON Vestdijk heeft er
eens een aardig essay aan
gewijd: aan het verschijnsel
van een geslaagde roman of
film, die echter eindigt met
een volkomen ongeloof
waardig of minderwaardig
slot.
Vestdijk noemde dit 'het
pernicieuze slot': een slot dat
het voorafgaande moois
grondig verpest. 'Lolita' van
Vladimir Nabokov staat
hiervoor model: een ontroe
rend liefdesboek dat eindigt
met een ordinaire schietpar
tij.
Het romandebuut van
Frans Hoppenbrouwers,
'Een stille dinsdag in sep
tember', wordt ook afgeslo
ten met zo'n pernicieus slot.
Het boekje is goed en so
ber geschreven, gaat over de
belangrijke problemen van
leven en dood, van menselij
ke identiteit en integriteit,
heeft een mooie symboliek,
en bouwt bladzij na bladzij
een groeiende spanning op,
een spanning die dan ten
slotte, althans voor deze le
zer, op ronduit teleurstellen
de wijze wordt opgelost.
De 65-jarige belasting
ambtenaar Bernard van
Kempen besluit na een
kleurloos en zwijgend ar
beidsleven, waarin hij door
zijn vrouw en zijn collega's
werd gekoeioneerd, de rollen
definitief om te draaien: hij
zegt voortaan waar het op
staat en doet alleen nog
maar waar hij zin in heeft.
Intussen werkt hij aan een
duister plan om wraak te
nemen op de onvoorstelbare
praatjesmakers en betwe
ters die hem ook via krant,
radio en televisie het leven
zuur maken.
Dat hij bij deze plannen
ook zijn eigen dood incalcu
leert Is vanaf de derde zin
van het boek duidelijk:
„Vanavond zal ik er niet
meer zijn".
Bernard van Kempen zal
dus zelfmoord plegen, maar
de vraag naar de wijze
waarop hij dat voornemen
zal uitvoeren veroorzaakt de
spanning van het boek,
evenals de raadselachtige
vorm waarin hij zijn wraak
op het mensdom wil gieten.
Het heeft iets van doen met
bijen, en met de uiterst gifti
ge plant Gele Monnikskap.
Volgens de tekst achterop
het boek heeft Frans Hop
penbrouwers een tweede
boek in voorbereiding. On
danks het hierboven gesig
naleerde 'pernicieuze slot'
ben ik daarnaar wel degelijk
benieuwd, want deze schrij
ver houdt zich met serieuze
onderwerpen bezig en
schrijft uitstekend.
Frans Hoppenbrouwers: Een
stille dinsdag in september. Uitg.
De Kempen Hapert, 1984. 104 p.
Prijs 19,95.
NOVIB-serie 'Landenmappen':
Afghanistan, 8,50
Toen de Russen enkele jaren
geleden Afghanistan bin
nenvielen, zullen de meeste
mensen nauwelijks iets ge
weten hebben over dat land.
Hooguit enkele oppervlak
kige gegevens over de lig
ging op de aardbol en de
ruigheid van het land. Op
zo'n moment kan de behoef
te groot zijn om even een
boekje na te slaan.
Zo zijn er natuurlijk re
gelmatig 'onbekende' landen
die ineens wereldnieuws
zijn en waarover je dan
meer wilt weten. De NOVIB
(Nederlandse Organisatie
voor Internationale Ontwik
kelingssamenwerking) heeft
in die behoefte voorzien met
de uitgave van de serie
'Landenmappen'. In deze se
rie zijn al 52 landen gedocu
menteerd. Afghanistan is als
53ste erbij gekomen.
Onlangs is ook Bij EEN/
DERDE WERELD INFOR
MATIEHUIS met eenzelfde
initiatief gekomen onder de
titel 'Landenwijzers'. Het
verschil tussen beide series
is echter duidelijk en biedt
de geiinteresseerde daarom
een echte keuze. Is 'Lan
denwijzers' beknopt, 'Lan
denmappen' is een stuk uit
gebreider. Het is dus maar
net met welk oogmerk
iemand documentatie over
landen onder handbereik
wil hebben.
J.B.
Speelfilmencyclopedie, twee
de editie, uitg. Rostrum, prijs
49,50.
Uitgeverij Rostrum heeft
van de Speelfilmencyclo
pedie, die twee jaar gele
den uitkwam, een twee
de, herziene en uitgebrei
de editie op de markt ge
bracht. Het aantal in het
kort besproken films is
gebracht van 20.000 naar
27.500, terwijl ook is aan
gegeven of de film op vi
deo is uitgebracht. Het
papier ziet er wat goed
koper uit, maar dat mag
de pret niet drukken.
D.V.
Konstantin Wee ker
Door Henk Egbers
„SOMS geloof ik dat onze ver
slaving meer uw probleem is
dan het onze", schrijft Konsta-
tin Wecker in het boek 'Ket-
terbrieven van een verslaaf
de'.
Dit boek schreef deze be
kende Duitse artiest in 1981,
toen hij zelf verslaafd was. Nu
het vergezeld van een singeltje
met twee door hem gezongen
teksten in het Nederlands ver
schijnt, komt Wecker vandaag
een concert geven in .muziek
centrum Vredenburg in
Utrecht en op 7 december in de
Stedelijke Muziekschool te
Maastricht. De lp waarvoor
hij in 1981 al een Edison kreeg
wordt dezer dagen opnieuw
gereleased.
Konstantin Wecker (37) is
een man die zich noch politiek,
noch artistiek voor karretjes
laat spannen. Noch links, noch
rechts heeft écht vat op hem,
maar hij laat zich ook niet in
hokjes van rock-pop of klas
siek stoppen. Hij is zichzelf.
Bijna was hij zichzelf kwijt
geraakt toen hij drugs ging
gebruiken. En ook dat kwam
bij hem voort uit de behoefte
om de grenzen van het bestaan
af te tasten.
In het boek 'Und die Seele
nach auszen kehren: Ketzer-
briefe eines Süchtigen' rea
geert hij via dertien brieven
op zijn proces. Niet vanuit een
schuldgevoel, want 'meestal
wordt door de economie be
paald wie tot het uitschot van
de maatschappij gerekend
wordt', constateert hij. Een
drugverslaafde kun je niet
helpen, hoogstens tegemoetko
men. Hij vertrouwt alleen ge
lijken, zo weet hij nu. „Edel
achtbare rechter... Ik snuif. U
spreekt recht. Zo is dan alles
toch nog eerlijk verdeeld",
klinkt het sarcastisch.
„Mijn hart klopt voor de
verslaafden. Zij geven zich
over aan het leven zonder het
te moeten bezitten. Zij leven
met hun zwakheid". En Wec
ker neemt in het Duitsland
van moraal en wet stelling on
derdrukkingssystemen.
„Iedereen wil je een slecht ge
weten aanpraten. De enige be
wustzijnsverruimende eigen
schap die alle drugs gemeen
hebben, is het besluit ermee te
stoppen"... Alleen mensen die
kunnen liefhebben in plaats
van vervolgen, zullen drug
verslaafden kunnen helpen
De tweede helft van het
boek wordt ingenomen door
negen Elegieën (treurdichten),
die hij in één nacht in Toscane
schreef. „In plaats van het le
ven te grijpen, vergrijpen wij
ons eraan", zo beginnen deze.
Hij vraagt zich af: „Wat redt
dan wel de rechters; wie be
vrijdt hen uit hun versteende
werkelijkheid Schuldig
blijft alleen hij, die over ande
ren 't schuldig uitspreekt"...
Het is een frontaal boek, dat
om een positieve stellingname
vraagt ten aanzien van het
drugsprobleem. Het gaat
daarbij op de eerste plaats om
een mentaliteit en niet om mo
gadon, gevangeniscellen e.d.
waarmee dit verschijnsel te
gemoet getreden wordt.
Konstatin Wecker: 'Ketterbrieven
van een verslaafde', uitg. Novella -
f 24,96.
„In 1979 heb ik na publicatie
van Overload aangekondigd
met schrijven op te houden. Ik
was moe", schrijft Arthur
Hailey, de schepper van best
sellers als 'Hotel' en 'Airport'.
„Wat ik niet wist was dat ik de
dood nabij was door zes ver
stoppingen in de kransslaga
der".
De schrijver onderging een
viervoudige bypass-operatie
in het Texas Heart Institute.
Hailey voelde zich daarna
weer goed, zo goed dat hij di
rect een dik boek ging schrij
ven. Over de medische wereld.
Het heet 'Strong Medicine' en
het kwam onlangs in Neder
land op de markt als 'Macht
als medicijn' (uitg. Van Holke-
ma en Warendorf, prijs
Arthur Hailey.
- FOTO VAN HOLKEMA EN WARENDORF
.39,50).Hailey richt zich voor
al op duistere zaken in de far
maceutische industrie.