even..L
UITBLAZEN
De Brauw: 'Bouw kerncentrales is slecht voor de democratie'
Beleid zure regen: een
'volstrek leeg gebaar'
Joodse Identiteit moet verdwijnen
Smit
Wie betaalt
de schade?.
'MARK
De atoom
priester
STUURGROEPLEIDER ENERGIEDISCUSSIE OVERLEDEN
OVERHEID ONBEHOORLIJK BESTUUR VERWETEN
SOVJETS PAKKEN HEBREEUWSE LERAREN AAN
Unie BLH
komt met
looneisen
DE STEM CC
Kortzichtig
WIM KOCK
WOENSDAG 14 NOVEMBER 1984
ACHTERGROND
Veto
WOENSDAG 14
Zelf hoor ik met bij de
genen die wakker lig
gen van eventuele ge
varen die heel misschien
onze toekomstige samenle
ving wel eens zouden kun
nen bedreigen. Bij iemand,
bij wie ik vroeger veel over
de vloer kwam - het zal
wel bij familie zijn geweest of
in het huis van een school
vriendje - hing een bordje aan
de wand met het spreekwoord:
„De mens lijdt nog het meest
door het lijden dat hij vreest,
maar dat nooit op komt da
gen." Die waarschuwing schijn
ik dus ter harte te hebben geno
men, tenminste in een aantal
opzichten.
Ik neem wel kennis van alle
in de ochtendkrant geëtaleerde,
eventuele rampspoed, maar het
zal niet gauw gebeuren dat ik er
mijn denken of handelen door
laat beïnvloeden. Ze moeten bij
mij ook niet aankomen met de
belangen van toekomstige ge
neraties. We moeten van onze
planeet natuurlijk geen onher
stelbare rotzooi maken, geen
„na ons de zondvloed", maar
we hoeven ons evenmin geroe
pen te voelen de wereld tot in
alle eeuwen der eeuwen van
eventuele problemen te vrijwa
ren. We zijn per slot van reke
ning onze lieve heer niet en toe
komstige generaties hebben
evenzeer recht op hun proble
men als wij.
Ik ben dus een lauwe als het
gaat om mogelijk onheil op ter
mijn. Ik kan me vreselijk druk
maken over de aanleg van een
camping in een geliefd en tot
nu toe vrijwel ongeschonden
stukje natuurschoon waar ik
dagelijks de hond uitlaat, maar
onder een probleem als dat van
het radio-actieve afval blijf ik
tamelijk kalm. Ik heb er het
volste vertrouwen in dat de we
tenschap dat zal hebben opge
lost, lang voordat elke stad op
aarde een heel industrieterrein
vol loodsen nodig heeft om ra
dio-actief afval tijdelijk in op te
slaan. Het afvalprobleem zal
dringender worden naarmate
meer kernenergie wordt toege
past en de geschiedenis leert
dat alleen dringende problemen
worden opgelost. Zo werkt het
en ik heb er vrede mee.
Betrokkenen
Dat neemt niet weg dat ik
het toejuich dat er mensen zijn
die zich wèl druk maken en de
straat op gaan om ervoor te
zorgen dat zo'n probleem niet
onopgemerkt gaat dringen. Die
hevig betrokkenen vormen in
feite de gevoelige veiligheids
buffer waarachter wij, de lauwe
meerderheid, ons gezapige le
ventje leiden. Nóg geruststel
lender is het dat ook mannen
van de wetenschap alert zijn.
Er wordt naarstig gezocht naar
bergplaatsen waar radio-actief
afval veilig kan rusten tot het
einde der tijden dat aanvangt
met de implosie die van het
heelal één groot zwart gat
maakt. Overal zoeken de ge
leerden. In zoutkoepels en op
de zeebodem, onder rotsge
bergten en in de ruimte. Vroeg
of laat vinden we zo'n plaats.
Reken maar.
Stel echter dat het eerder
laat dan vroeg wordt. Welnu:
ook daaraan wordt gedacht. U
heeft dat gisteren in deze krant
kunnen lezen. Het was het
krankzinnigste bericht dat ik in
tijden in een serieuze krant heb
zien staan. Maar die krant had
het van een serieus persbureau
en daar hadden ze het bericht
uit The Washington Post ge
haald, óók niet de eerste de
beste. Een wetenschapper van
de Universiteit van Indiana,
iiiiiiiiiiiiimiiiiiiHiiiiiiiiiuiiiiiiiiiiihihiiuiuniiimiiiiiuiiiiniiiuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiihiiiiiiB
professor Thomas Sebeok heeft
zijn hooggeschoolde gedachten
laten gaan over het vraagstuk
hoe domme mensen ervan
weerhouden moeten worden
bergplaatsen voor kernafval te
betreden.
Prikkeldraad
Als leek zou je zeggen: prik
keldraad er omheen en een
bordje erbij: „Levensgevaar
lijk! Stralingsgevaar! Desnoods
nog een schildwacht met een
waakhond. Maar leken hebben
daar geen kijk op. Leken gra
ven niet diep genoeg. Weten
schappers doen dat wel. Tho
mas Sebeok, die zijn denkwerk
verrichtte op verzoek van het
Amerikaanse ministerie van
Energie, komt dan ook met een
oplossing, heel wat genialer
dan prikkeldraad. De mensen
moeten doodsbang worden ge
maakt. Doodsbang voor kern
afval.
Dat moet je niet doen door
de massa te onderwijzen in de
gevaren ervan. Onderwijs is
aan de meeste mensen immers
niet besteed. Onberedeneerde,
maar zorgvuldig gerichte angst
werkt bovendien krachtiger.
Daarom bepleit Sebeok metho
den als het verspreiden van
strips waarin we mensen af
schuwelijke doden zien sterven
als gevolg van straling, het zó
weerzinwekkend laten stinken
van de bergplaatsen dat we er
vanzelf wegblijven, het aanleg
gen van ondoordringbare afras
teringen en zelfs het manipule
ren met onze genen.
Knettergek
Er moet, vindt Sebeok, een
soort atoom-priesterschap ko
men dat stralingsvrees bevorde
rende rituelen en legenden
creëert en voedt. De atoom
priesters zullen geleerden zijn,
'deskundigen op het gebied van
stralingsziekten, antropologen,
taalkundigen en psychologen.'
Omdat het nu nog niet moge
lijk is de mensen al voor hun
geboorte kernafval-schuw te
maken door geknutsel aan de
genen, gaat Sebeoks voorkeur
vooralsnog uit naar de atoom
priesters met hun angst-sprook
jes, 'terwille van het effect liefst
geënt op al bestaande lokale
folklore.' De mensen moeten
gaan geloven, aldus professor
Sebeok, dat het in de wind
slaan van de raad der atoom
priesters leidt tot 'bovennatuur
lijke vergelding'.
Pas als het probleem van de
opslag van kernafvalstoffen af
doende is opgelost kan de
mensheid weer worden verlost
van atoomtrollen, kerndwaal
lichten, radio-actieve duivels en
stralingsspoken. En van de
atoom-priesters natuurlijk.
Professor Sebeok is slechts
één van de geleerden die door
de regering is gevraagd om
ideeën voor het behandelen van
lange termijn-vraagstukken.
Volgens mij is hij knettergek of
zelf al van de atoomduivel be
zeten.
Of is hij misschien een prac
tical joker die in elk geval de
Washington Post, UPI en De
Stem bij de neus heeft gehad?
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: L. Leijendekker en H. Coumans.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236883.
Sportredactie 076-236884.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Breda, Nwe. Ginnekenstraat 41076-236326.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Hulst, Steenstraat 14, ©01140-13751
Oosterhout, Arendstraat 14, ©01620-54957.
Roosendaal, Molenstraat 45, ©01650-37150.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, ©01150-17920.
Vlissingen, Torenstraat 5, ©01184-19910.
Openingstijden
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementen:
22,10 per maand; 63,70 per kwartaal of 247,60 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van 1,- per maand,
1,80 per kwartaal, 7,20 per jaar. Prijzen: inclusief 5% B.T.W.
Voor post-toezending geldt een toeslag.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Informatie over Stern-reizen en promotie 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
-Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur ©076-236394/236911
Rankcplfltioc
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447
NCB rek. 230301584 -Rabo rek. 101053738.
T5 PAGINA 2
Door Frans Boogaard
DEN HAAG - „Zestig procent van de
bevolking zegt nu al: mijn stem telt
helemaal niet mee. Voor hen is de
Haagse politiek iets wat zich op de
Noordpool afspeelt, het zegt hen niets.
Als Kamer en regering zich nu zouden
distantiëren van dit resultaat, zou dat
uitermate slecht zijn voor de demo
cratie."
De maandag overleden stuurgroepleider
jonkheer mr. M. (Maurits) L. de Brauw heeft
er nooit een geheim van gemaakt dat 'zijn'
inspraak-experiment, de Brede Maatschap
pelijke Discussie over het Energiebeleid, door
kabinet en Kamer serieus moet worden ge
nomen. Vlak voordat het kabinet de besluit
vorming over de energiediscussie afrondt,
stapte De Brauw (59) uit dit leven. „Na een
geduldig gedragen lijden", zoals dat in de
doorsnee-rouwadvertentie heet.
De Brauw heeft een veelbewogen politieke
en bestuurlijke loopbaan achter de rug. Mi
nister van Wetenschapsbeleid in het kabinet-
Biesheuvel ('71/72), dat hij samen met de an
dere DS'70-ministers verliet na een conflict
Jhr. mr. De Brauw (tweede van rechts)
bij de overhandiging van het eindrapport
over de BMD in januari van dit jaar.
Rechts Kamervoorzitter Dolman. FOTO
ANP
over de begroting voor '73; voorzitter van en
Kamerlid voor DS'70 in de daaropvolgende
twee en een half jaar. Opgestapt bij deze par
tij toen Drees jr. DS'70 te ver naar rechts
trok; voorzitter van het bestuur van Beren
schot, tot in '81 oud-minister Terlouw (Eco
nomische Zaken) de inmiddels ook tot D'66
bekeerde De Brauw aanzocht als stuurgroep
leider.
Aan die functie, het voorzitterschap van de
energiediscussie, die werd voorafgegaan door
een maatschappelijke discussie over het
jaarsalaris (ruim twee ton) van de voorzitter,
ontleent De Brauw zijn bekendheid. Steeds
weer zag hij het als zijn taak regering en
parlement te betrekken bij zijn poging de
energiediscussie zo breed mogelijk te maken,
verwijten in de sfeer van 'vals spel' en 'door
gestoken kaart' gemotiveerd en geëmotio
neerd van de hand wijzend.
Vooral het ondergraven van de BMD tij
dens de rit kon hij moeilijk velen. Dat pikte
hij niet van actiegroepen, maar evenmin van
mensen als Wiegel, Van Aardenne of spraak
makende woordvoerders in de Tweede Ka
mer.
Op de dag dat de BMD was afgelopen, toen
de dozen in zijn kantoor aan het Voorhout
werden ingepakt en De Brauw zich met een
paar blikjes bier in de laatste nog ingerichte
kamer terugtrok om de discussieresultaten
toe te lichten, kwam hij daar opnieuw op te
rug, en verweet hij de teleurgestelde werkge
verswereld waarvan hijzelf zo lang deel had
uitgemaakt, „wel erg spastisch" te reageren.
Tegelijk nam hij fel afstand van de ener
giescenario's van het kabinet en de zeer pro
kernenergie gerichte liberaal Van Aardenne:
„Er is geen enkel hard bewijs dat de prijs van
nucleaire energie rond 2000 is zoals de rege
ring aanneemt. De onzekerheidsmarge is
zelfs zodanig, dat dat alleen maar een argu
ment is voor het gebruik van zoveel mogelijk
bronnen."
Na een teleurstellende kandidaatstelling
voor een hoge post bij het Internationaal
Energie Agentschap (IEA) in Parijs (waar de
kandidatuur van de ex-stuurgroepleider
door de VS werd gevetoëd omdat men zijn
houding ten opzichte van kernenergie wan
trouwde), kreeg De Brauw een bestuursfunc
tie bij een Friese onderwijsinstelling.
En vorige week nog, toen al volstrekt dui
delijk was dat hij nog slechts enkele dagen te
leven had, woonde hij een reünie bij van de
stuurgroep, waar hij zei er vast van over
tuigd te zijn dat het BMD-proces en de resul
taten van de energiediscussie, hoewel ze nu
door regering en parlement nauwelijks se
rieus worden genomen, in binnen- en buiten
land alsnog erkenning zullen krijgen.
De Brauw maakt dat dus niet meer mee.
Maar hij is in elk geval tot op zijn laatste dag
een aarts-optimist gebleven.
LtOüf jrïëiëT-jün udKKOrs
ZURE regen, het ecologisch
Hiroshima.
Zo begint drs. Gerben Poor-
tinga zijn vorige week ver
schenen boek 'Zure regen,
kwaadaardige bedreiging van
ons welzijn'.
In 1982 verschenen de eerste be
richten over massale sterfte van
bossen als gevolg van luchtveront
reiniging. Sindsdien zorgt een aan
zwellende stroom van berichten
over de grootste milieu-catastrofe
uit de menselijke geschiedenis er
voor dat zelfs gezagsgetrouwe, be
houdende burgers de straat op gaan
om te protesteren.
Protesteren tegen een overheid
die nog steeds niet overtuigd is van
de gevolgen van de zure regen voor
het leefmilieu. Tenminste, als men
die bezorgdheid mag afmeten aan
de maatregelen die die overheid
neemt om de oorzaak van zure re
gen te bestrijden.
Poortinga herinnert in dat ver
band aan het jaar 1982 toen deskun
digen met grote stelligheid verkon
digden dat de Nederlandse bossen in
geen enkel opzicht door zure regen
waren aangetast. En volgens de be
trokken overheidsinstanties was al
le paniek - zoals bij onze oosterbu
ren - volstrekt onjuist en dus over
bodig.
Nu, twee jaar later, komen die
zelfde instanties tot de onthutsende
conclusie dat in de Nederlandse bos
sen negen op de tien bomen door zu
re regen zijn aangetast. Grootscha
lig afsterven van het Nederlandse
bos staat voor de deur.
Het gaat overigens niet alleen om
die bossen. Ook metalen, construc
ties en apparatuur worden aange
tast. Maar wat twee jaar geleden
voor de overheid nog gold ten aan
zien van de bossen wordt vandaag,
1984 nog verkondigd ten aanzien
van andere schade.
Poortinga vindt die houding te
recht onaanvaardbaar. Want tot nu
toe levert elke inventarisatie on
aangename verrassingen op. Zo zijn
naar aanleiding van enkele grote
ongelukken met stalen bruggen alle
bruggen in de VS onderzocht op me
taalmoeheid en roest. Geen enkele
overheid die aan de uitkomst voor
bij kan gaan: alle onderzochte brug
gen bleken in ernstige mate te zijn
aangetast en moeten binnen vijf
jaar worden vervangen wil men
nieuwe ongelukken voorkomen. Er
is, aldus Poortinga, geen enkele re
den aan te nemen dat roestvorming
in Amerika anders verloopt dan in
Nederland, hoewel de overheid soms
een andere indruk wekt.
Betonrot. Het afgelopen j aar hoog
op de 'hit'lijst: de kosten van het re
pareren van balkons en flatgalarij-
en worden door deskundigen op een
half miljard gulden geschat. En dan
gaat het slechts om het provisorisch
herstellen van de aangerichte scha
de met als gevolg dat de betonrot
zich over tien jaar of zoveel eerder
weer manifesteert.
Luchtverontreiniging. Een be
dreiging voor de mens, maar ook
voor het bos. - fotcs archief de stem
WE worden veronderstelt
te leven in een rechts
staat. Twee fundamenten
van die staat zijn het
recht op bescherming
van gezondheid en eigen
dom. En juist op deze
twee terreinen faalt de
overheid, constateert drs.
Poortinga.
De regering blijkt eige
ner beweging niet voor
een effectieve bescher
ming te kunnen of willen
zorgen. Boseigenaren
zien hun vaak over gene
raties instandgehouden
bezit verloren gaan. Ast-
mapatienten hebben het
dank zij de bescherming
van de concurrentieppo-
sitie van de industrie dag
na dag benauwd en wo
ningbouwverenigingen
zien hun onderhoudskos
ten tot onaanvaardbare
hoogte stijgen (betonrot).
Poortinga vraagt zich
af of het nog verstandig
is welwillend te wachten
tot de politiek uitkomst
biedt. Hij heeft daar wei
nig vertrouwen in en
houdt daarom een plei
dooi voor het inschakelen
van de rechter om de
overheid en de vervuiler
tot het vergoeden van de
schade te dwingen.
Dat is overigens niet zo
simpel. De schrijver pro
beert aan te tonen dat het
instandhouden van
luchtverontreiniging een
onrechtmatige over-
heidsdaad is en in dat ge
val zouden gedupeerden
op basis van het Burger
lijk Wetboek de schade
op overheid en vervuiler
kunnen verhalen. Maar
het bewijs is vaak moei
lijk te leveren, vooral
omdat de vervuiler werkt
met een door de overheid
verstrekte vergunning,
dat die vervuiling in feite
legitimeert.
Vandaar het pleidooi
van Poortinga het beroep
op het Fonds Luchtver
ontreiniging te verge
makkelijken. Dat is een
door de wetgever gescha
pen instrument dat be
doeld is om extra schade
als gevolg van luchtver
ontreiniging te kunnen
vergoeden.
Maar de overheid wei
gert een effectief gebruik
van dat fonds. Niet alleen
omdat het geld er niet is,
maar ook door het stellen
van beperkingen. Zo
wordt schade voor de ge
zondheid al uitgesloten.
Dat laatste is in strijd
met het principe 'De ver
vuiler betaalt' en dus in
strijd met de Wet Lucht
verontreiniging. De over
heid laat namelijk het
vergoeden van schade
voor de gezondheid als
gevolg van luchtveront
reiniging over aan de so
ciale voorzieningen,
waarvoor de gedupeer
den zelf de premies moe
ten opbrengen en niet de
veroorzaker van de
'schade'.
Toch ziet Poortinga
kansen voor degenen die
doorzetten. Hij wijst in
zijn boek op een aantal
gevallen waarbij de ver
vuiler door de rechter ge
dwongen werd schade te
vergoeden en doet dan
ook een beroep op iedere
'getroffene' niet bij de
pakken neer te zitten. Als
het aan hem ligt krijgt de
overheid de komende tijd
heel wat processen aan
de broek.
•Zure regen, kwaadaar
dige bedreiging van ons
welzijn. Door drs. Gerben
Poortinga. Uitg. Elsevier,
272 bi. f24,50.
Voorbeelden te over om de over
heid te doordringen van de nood
zaak de zure regen aan te pakken.
Maar zolang niet elke wetenschap
pelijke twijfel is weggenomen
wordt van overheidswege geen actie
ondernomen, schrijft Poortinga. Het
meest recente voorbeeld: in het
structuurschema drinkwatervoor
ziening wordt met geen woord ge
rept over de toenemende verzuring
van het grondwater.
Zo vervallen we voortdurend in
dezelfde fout: niet doordenken van
A tot Z maar ophouden bij de K.
Van Kortzichtigheid. Anno 1984
wordt ons de rekening gepresen
teerd van de achter ons liggende in
dustriële explosie. Maar in plaats,
van die rekening te (laten) betalen
komt de overheid niet verder dan
het stellen van normen aan de in
dustrie, die politiek haalbaar zijn.
En dat is niet veel.
Nederland vervuilt bewust,
schrijft Poortinga, want de overheid
blijkt donders goed te weten wat de
risico's van luchtverontreiniging
zijn. In 1979 al ondernam de toen
malige milieu-minister Ginjaar het
initiatief voor een daadwerkelijke
aanpak van de luchtverontreini
ging. Hij erkende toen dat het stel
len van het emissieplafond (de tota
le uitstoot van zwaveldioxyde) op
500.000 ton per jaar en een lucht
kwaliteit van 75 microgram per ku
bieke meter volstrekt onvoldoende
zou zijn.
Het trieste is dat de regering in
1980 op grond van de feitelijke be
staande situatie een beleidsnorm
vaststelde op een niveau, dat al lang
een gepasseerd station was: toch een
emissie van 500.000 ton en de reeds
genoemde 70 microgram. Deze norm
overleefde zelfs een kabinet met so
cialisten erin (Van Agt-Den Uyl).
Als klap op de vuurpijl meldde de
huidige bewindsman Winsemius de
Tweede Kamer eerder dit jaar dat
er geen enkele aanleiding was de tot
dan gehanteerde normen te herzien.
En dat in de wetenschap - door de
minister trouwens zelf toegegeven -
dat 30 microgram waarschijnlijk al
niet streng genoeg is om schade aan
flora te voorkomen.
Winsemius zag wel aanleiding
het emissieplafond van 500.000 ton
'in heroverweging' te nemen. Voor
Europa zou een verlaging tot 75 pro
cent noodzakelijk zijn. Voor Neder
land zou dat op een verlaging tot
350.000 ton neerkomen. Maar die
zelfde Winsemius komt niet verder
dan een verlaging tot 475.000 ton,
een reductie van amper 5 procent.
Een realistische doelstelling, voegde
hij er nog trots aan toe.
Een merkwaardig contrast meent
de schrijver te moeten constateren
uit de officiële cijfers die het kabi
net hanteert en de nieuwste cijfers
van het Centraal Planbureau. Vol
gens het CBS is de uitworp van
zwaveldioxyde niet meer dan
450.000 ton. In 1982 is die uitstoot van
industrie en elektriciteitscentrales
gedaald met 19 procent en vorig jaar
zelfs met een kwart. En omdat die 70
procent van de totale uitstoot voor
hun rekening nemen is de totale
emissie, nog steeds volgens het CBS,
vergeleken met 1980 met tenminste
30 procent afgenomen.
Poortinga vraagt zich af waarom
Winsemius in het licht van het bo
venstaande in de Tweede Kamer
niet verder komt dan een daling met
5 procent als uitgangspunt voor het
kabinetsbeleid. Maar het is vooral
verbazingwekkend dat diezelfde
minister eerder dit jaar zo'n enorme
publiciteit gaf aan een internatio
nale conferentie over zure regen in
het Canadese Ottawa. Daar tekende
de minister het 'Verdrag van Otta
wa' waarin de aangesloten landen
plechtig beloofden de emissie van
zwaveldioxyde binnen tien jaar met
30 procent te verminderen.
Een streven dat in Nederland al
lang en breed is gehaald (al is het
slechts een begin). Aangenomen dat
een minister doorgaans op de hoogte
is van de feiten was de onderteke
ning van het verdrag een aardige
demonstratie. Maar verder een vol
strekt leeg gebaar, constateert
Poortinga.
En zo zal het nog wel even blijven.
Want nog steeds gelooft de overheid
niet in een ecologisch Hiroshima.
Door onze redactie buitenland
OP zaterdagavonden, na
de synagoge, vullen de
donkere straten zich met
op en neer wandelende
gezinnen die hun vrien
den ontmoeten en over
religie en persoonlijke
problemen praten. Af en
toe vallen een paar
woorden in het He
breeuws.
Wanneer je de bontmutsen
en baarden ziet lijkt het bij
na Meah She'arim, de con
servatieve wijk van het jood
se Jeruzalem.
In werkelijkheid is het
Moskou. De mutsen worden
meer tegen de koude gedra
gen dan uit traditie. De
woorden in het Hebreeuws
zijn opgedaan in privé-les-
sen, die deel uitmaken van
een door de autoriteiten be
streden joodse culturele ople
ving.
De afgelopen drie maan
den zijn vier privé-leraren
Hebreeuws, twee in Moskou
en twee in Odessa, gearres
teerd. Zij worden door de
autoriteiten vastgehouden op
beschuldigingen die variëren
van gebruik van verdoven-
den middelen tot verboden
wapenbezit.
Familieleden van de vier
noemen de arrestaties onder-
deel van een poging He
breeuwse lessen de kop in te
drukken omdat deze taal
door Moskou wordt be
schouwd als de met het zio
nisme geassocieerde taal van
Israël.
De zaterdagavondbijeen
komsten voor de synagoge,
op de feestdag Jom Kippoer
zijn er zelfs duizenden men
sen, dienen verder als een
soort club voor 'refuseniks'
(de Russische naam voor
mensen die geen toestem
ming hebben gekregen naar
Israël te emigreren).
Deze zomer werd Alek-
sandr Cholmjanski, een 34-
jarige Moskoviet die in zijn
vrije tijd Hebreeuwse les gaf,
tijdens zijn vakantie in de re
publiek Estland gearresteerd
op beschuldiging van 'straat
schenderij'. De woning van
de computerprogrammeur
werd doorzocht en He
breeuws lesmateriaal werd
in beslag genomen, zegt zijn
moeder Rosa. Maar er werd
ook een pistool en scherpe
munitie gevonden. Volgens
Rosa waren die daar door de
KGB zelf neergelegd. Cholm
janski wordt in afwachting
van een proces nog steeds
vastgehouden.
Cholmjanski's vriend Joeli
Edelstejn was pas onlangs
begonnen met het geven van
Hebreeuwse lessen toen hij
op 4 september ook werd
gearresteerd. Bij een huis
zoeking in zijn woning von
den veiligheidsambtenaren
marihuana. Volgens Tanja,
Joeli's vrouw, hadden de
KGB-ers dat er zelf neerge
legd om Edelstejn te kunnen
arresteren.
In de havenstad aan de
Zwarte Zee Odessa, sinds
eeuwen een centrum van de
joodse cultuur in de Sovjet
unie, werden de twee leraren
Hebreeuws Mark Nepomnisji
en Jakov Mesj gearresteerd.
Vrienden en familieleden
van de twee zeiden dat de
Sovjet-staat het aanmoedin-
gen van het bestuderen de
taal van Israël gelijkstellen
aan een aanmoediging om
een uitreisvisum aan te vra
gen.
Bij de jongste volkstelling
in de Sovjetunie, in 1979,
bleek dat er 1,8 miljoen joden
in het land wonen. Bij de
volkstelling van 1926 waren
dat er nog 2,7 miljoen. Van de
emigratiegolf uit de jaren ze
ventig bleef na de afkoeling
van de oost-west-relaties nog
maar een emigratie van een
handjevol joden over.
De Sovjetunie behandelt
de joden niet in de eerste
plaats als een religieuze
groep maar als een nationali
teit, één van de meer dan 100
nationale groepen waaruit de
Sovjet-bevolking is samen
gesteld.
Hebreeuws wordt gedo
ceerd aan het 'Jesjiva', het
religieuze college waar de ra-
bijnen voor Moskouse syna
goge worden opgeleid. Maar
dat is Ashkenazi-Hebreeuws,
de westerse versie van de
oude religieuze taal, in plaats
van de sefardistische, of
oostelijke, versie van de mo
derne taal die in Israël wordt
gesproken.
En aan de muur van de sy
nagoge vraagt een gebed God
de leiders van de Sovjet-Unie
te beschermen. Net als alle
andere geregistreerde 'reli
gieuze gemeenschappen'
moeten de officiële vertegen
woordigers van het joodse
geloof concensies doen aan de
politieke realiteit.
Het is niet onwettig He-
-breeuwse lessen te geven.
„Wij zijn bereid belasting te
betalen over ons inkomen",
zegt Michaïl Cholmjanski,
een broer van de gearresteer
de Aleksandr en zelf ook le
raar Hebreeuws. Het lesgeld
bedraagt zo'n drie tot vijf
roebel (14-20 gulden) per les
periode van drie uur.
De Sovjetstaat zegt dat de
joodse burgers net als de an
dere nationaliteiten hun
eigen taal hebben, het Jid
disch, een van Germaanse
afkomst geschreven taal met
Hebreeuwse letters. Volgens
officiële statistieken spreekt
niet meer dan 14 procent van
de Sovjet-joden Jiddisch. In
Hebreeuwse kring schat men
het aantal nog lager.
Toch geeft de staat een
Jiddische krant uit in de
'Joodse Autonome Repu
bliek', een afgelegen gebied
aan de zuidoostgrens met
China, waar joden zo'n vijf
procent van de in totaal
200.000 bewoners uitmaken.
Dit gebied werd in 1928 als
joods thuisland opgericht,
een actie die door de meeste
Sovjet-joden als een slechte
grap wordt opgevat.
Diegenen die willen emi
greren zeggen dat Israël als
enig vaderland beschouwd
kan worden hoewel velen die
het land verlaten uiteindelijk
in de Verenigde Staten te
rechtkomen.
Het Kremlin beweert on
dertussen dat de joden, sa
men met moslems, baptisten,
Polen, Duitsers en andere zij
het nationale of religieuze
minderheden, een gelijk
waardige rol kunnen spelen
in de Sovjet-maatschappij.
Een officieel 'anti-zionis
tisch' comité, samengesteld
uit belangrijke militaire en
wetenschapelij ke vertegen
woordigers van joodse af
komst, ondersteunt publiek
de Sovjet-politiek en kriti
seert Israël. De leden van het
comité worden door 'refuse
niks' echter omschreven als
gepriviligeerde personen,
'aan wie niets wordt gewei
gerd'.
Van onze Haagse red
den haag -
Smit-Kroes (Verkeer
aan het begin van h
merdebat over de
spreiding haar woc
koeld op haar partij
Vonhoff, commissari
de koningin in Gronin
De WD-commissa
schuldigde haar vorig
van 'deloyaliteit en
trouwbaarheid'.
Smit-Kroes stookte
terne WD-ruzie op d
een officiële verklar'
zeggen: „Uitlatinge
door de heer Vonhof
mijn adres gedaan k
niet door de beugel. I"
niet te slikken als mij
griteit in het geding
Fr*
VELDHOVEN(ANP) -
Unie BLHP wil voort
tweejarige cao's afsluiten,
opnieuw twee uur arbeidst
verkorting. Bovendien
de Unie, dat in de nieuwe
tractperiode telkens op I
nuari de lonen met tenmins
procent moeten worden
hoogd.
Daarnaast eist deze b
een eenmalige niet-structu
uitbetaling van 3 procent,1
deeld over twee jaar. Dat
voorzitter J. Werkhoven d'
dag in Veldhoven op een
eenkomst van de Unie BLH
De arbeidstijdverkort
zou vóór of uiterlijk op 1
nuari 1987 moeten wor
doorgevoerd.
Volgens Werkhoven is
tijd gekomen, dat ook
werknemers moeten meep
fiteren van de conjunctu
opleving. Een verdergaa
arbeidstijdverkorting m
daarom worden gefinanci
uit de verlichting van de
lasting- en premiedruk en
produktiviteitsstijging van
bedrijfsleven. Werkho
stelde nadrukkelijk, dat z
bond geen medewerking
verlenen aan een verdere
vellering van de inkomens.
ONLANGS nog betoogde me
de grand old ladies van het d
van gelukkig is met de grote
peilingen voor de PvdA in he
zijn nog niet klaar om weer te
Mevrouw Verwey doelde o
geen begin van eenstemmigl
cialistische visie op het tijdpe
tal politici, waaronder de cor
iswaar dat de hoop op een 'rr
gers van de wieg tot het graf
'Husie is gebleken maar de pa
blijft nog steeds verkondigei
boeft te worden en dat deson
in stand gehouden en een e
beidsduur doorgevoerd kunne
Volgens CDA-fractieleider
warring der geesten' voor d
[rekkelijke coalitie-genoot. Or
laatste weken blijft hij daaron
een gaaf karakter moet die
9eleden werd hij nog voor on
alles al weer vergeven en ve
een voorbeeld aan hem kun
nog dat, wat hem betreft, de
kabinet zouden moeten forme
val met elkaar gemeen, cons
2i) grondig de pest hebben a
opvattingen over gezinspoli
christelijk onderwijs etcetera.
Lubbers is onbetwist de po
opvatting moet dus meer ge\
van De Vries, zou je denken
was echter niet meer dan ee
osdoeld om de WD-kiezers c
langs die weg Nijpels en zijn
reepen. Dat hij met die uitsprr
o® PvdA was mooi meegenorr
De een mag 'onbetrouwbae
voorspelbaar', zoals de kaar
"and in hand verder en zulle
'a°6 proberen, desnoods me
ooip dus van de kleine rechtse
'e regeren. Voor de sanering
*an sociale zekerheid, zoals
VieMaar nodig.
Dat is de strategie. De grot
wereld daarin gelooft. Het wo
®en publiek geheim dat er in
eerd 2a| WOrden. als de onde
uidige, werkgevers-vriendelijl
yezet. Die afwachtende hoi
L®ormate er in het particulier
eidspiaatsen bij komen wordl
aoinet Lubbers komt. Een ka
énigen met, wat de werkgele
e lezers verschijnt, krijgt gee
