CHT
BOEKEN
Jan Arends als 'ridder
van het droevige figuur'
Vrouwen uit vijf werelddelen
schreven 'Ongehoorde woorden'
W.F. Hermans
heeft weer wat I
'De Stille Vriend'
van Reve: oudbakken
f auI Morand
Grote Broers
^kade-album
VERZAMELD WERK UITGEBRACHT
Irritatie
NOVELLE 'DEZEGELRING'
J®»
s*
■slindende projecten van de re-
FOTO'S ARCHIEF DE STEM
men. „De bevolking hier is niet
klaar voor een dergelijke ak-
1tie", aldus Cardoso. „Ze zijn
het slachtoffer van segmenta
tie in dit grote versnipperde
land. Solidariteit van de klas
sen is minimaal en de vakbon
den zijn relatief onbelang
rijk."
Ik ben erg pessimistisch, de
moderne economische sector is
te sterk en een herverdeling
van het inkomen zit er niet
Hij en veel anderen voor
zien een toekomst waarin de
panning zich op ongecoördi
neerde wijze zal gaan ontla
den - sporadische voedselrel-
len, het plunderen van super
markten, meer roofovervallen
en inbraken en meer 'landver-
overingen' door hongerige
boeren. Maar alles bij elkaar
zal dit geen wezenlijke veran
dering teweeg kunnen bren
gen. De scharrelaars op de
vuilnisbelt van Sao Paulo zul
len in aantal toenemen en de
oankiers zullen hen blijven
voorbijgaan.
Copyright The Guardian/ De Stem
om het communisme te kun
nen bestrijden hettommunis-
me moet bestuderen". Een
dergelijke visie zal je niet bij
Galtieri of Videla vinden. In
hun simplistische anti-Mar
xistische ogen staat links niet
voor een andere zienswijze,
maar voor een ander ras.
In de tien jaar dat Pinochet
aan de macht is, heeft hij on
geveer 50 nieuwe generaals
om zich heen verzameld. Hij
veracht nog altijd alle burger-
politici en wenst dan ook geen
van hen als opvolger aan te
wijzen. Toch verschilt zijn
economisch beleid van dit mo
ment en zijn groeiende natio
nalistische houding tegenover
de internationale banken
waarschijnlijk niet eens zo
veel van de koers die een bur
gerregering zou volgen.
Modesto Collados, minister
van Economische Zaken, wil
dat de afbetaling van de bui
tenlandse schuld beperkt
wordt tot 25 procent van Chi
li's inkomsten uit de uitvoer
handel. De burgerpolitici zijn
van mening dat een democra
tisch Chili een betere kans zou
maken om door Brazilië ®n
Argentinië geaccepteerd j®
worden als een respectabel®
bondgenoot, zodat de drie lan
den dergelijke eisen gezamen
lijk aan de buitenlandse ban
ken voor kunnen leggen.
Voorlopig zal Pinochet w®
aan de macht blijven, tenzij d®
oppositie de eenheid en
de
moed kan opbrengen om
massa te mobiliseren en e®
algemene staking uit te roe
pen, die een breuk in het lege»
moet veroorzaken.
„nL GREGOOR: DE TANTES
j, Kwadraat - 4,90).
eenmalige uitgave van
wadraat in samenwerking
jjteen aantal boekhandels in
^erland. De meest nabijge-
,ji boekenzaken in deze re-
zijn Fanoy in Middelburg
De Bengel in Dordrecht,
toi actie die officieel loopt tot
15 november. De vaardige
schrijver Nol Gregoor uit het
(estdijkse Doorn vertelt in
in)[ele bladzijdes bij een oude
joiovan zijn vader en zijn drie
jntes anecdotisch over die
jrie vrouwen. Daarbij neemt
jj ook zijn moeder (vriendin
l9n een van de drie) mee. Aar-
Jig tijdsdocument.
Ml Morand: 'Hecate en haar
tonden- Vertaald door Ernst van
tllena. Ui tg. Agathon, Weesp, 1984.
Prijs/ 2*,S0.
totische zinnelijkheid en
wereldse vindingrijkheid", zo
het werk van de Franse
Rijver Paul Morand ooit
naschreven.
Die kenschets is inderdaag
toepassing op de zojuist
«taalde roman 'Hecate en
jaar honden', een boek uit het
i van de jaren vijftig, toen
ilsrand al een oude man was.
Het is de ietwat raadselacht
ige liefdesgeschiedenis tussen
twee Fransen in een niet na-
jer genoemde Noordafrikaan-
kolonie, en het schijnt dat
Morand een pikant hoofdstuk
lit zijn jeugd heeft willen
ujsgeven.
De gelieven in het verhaal
'ebben een puur zinnelijke re-
,atie: ze liggen met andere
noorden voortdurend in bed.
Je mannelijke partner echter
lomt tot de onbevredigende
iiotsom dat zijn geliefde in af
nemende mate genot onder-
lindt van de tussen zijn on-
jerste extremiteiten aange-
rachte uitrusting. Sterker
nog: hij moet ondervinden dat
vrouw geheel haar eigen
ig gaat en slechts door het
spelen van 'dames enkelspel'
iet 'wonder aan zichzelf kan
Strekken' (met dank aan Ge-
nrdReve).
Via een grote omweg (Chi
na) loopt dit boek naar zijn
e, een boek waarvan men
af kan vragen waarom
zo nodig vertaald moest
«orden als men weet hoeveel
meesterwerken in de moderne
Franse literatuur nog op ver
taling wachten.
RR.
L Krijgen Orwell en Huxley
lelijk?'. Auteur: Miel Dekeyser.
Uigave: Lannoo, Tielt/Weesp.
Prijs: f. 29,50.
ffi realiseren ons nauwelijks
iitwelke mate Orwell en Hux
ley gelijk hebben gekregen.
Veel van wat zij zagen aanko
men, is al onder ons aanwezig.
we weten er aardig mee
te leven. Gewenning is de
kortste weg naar de wereld
«an Orwell en Huxley: de we-
teld van de Vriendelijke On
derdrukkers.
Wat de Belgische journalist
fekeyser daarover in dit boek
schrijft mag je niet zonder
meer afdoen als sensationeel,
eft hij een beeldrijke op
eenstapeling van schrikwek
kende voorbeelden van
machtsmisbruik. Soms ont-
?°Pt hij zich als een cultuur
pessimist, bijvoorbeeld in zijn
kritiek op de media en de mas-
8 Maar hij is realist genoeg,
els hij niet alleen in landen als
foord-Korea, maar ook in de
Verenigde Staten, de Grote
"s ontmaskert. Een helder
ÏT.
ftr. Jac. P. Thysse: De bloemen
"aar vrienden (uitg. Zomer
Mining-ƒ27,90).
^heruitgave van de zogehe-
j® Verkade-albums gaat ge-
Jaag door. Dit is al het elfde
•tel, dat daarvoor in aanmer-
®tg kwam. De eerste uitgave
i'?n dit album was in 1934. Zo-
hekend schreef Jac. Thys-
hefaamd om zijn propa-
Wa voor alles wat groeit en
'wit, de teksten en maakten
an H. Rol en J. Voerman er
t ["Plakplaatjes bij, die je via
'«koek en de beschuit van de-
firma kon verwerven. Nu
Igje die plaatjes bij de aan-
3P er ineens bij. Maar je
's? ze nog wel zelf inplakken.
r- P. Zonderwijk schreef
?°r de heruitgave een inlei-
j1?, want 'nadere waarne
men geven aanleiding tot
aanvullingen op de
Het aantal verschillende
is intussen opgelopen
ongeveer een miljoen'. In
tijd, die rijp is voor
e is deze heruitgave
gepland. Maar ook als je
üet
zo open staat voor dat
terugblikken en vooruit
"komen is dit album nog
«ws een verrassend attente
™s bij het ontdekken van in-
ten, die momenteel wat
«j kans krijgen nu er wat
Door Henk Egbers
In 1974 sprong Jan Arends in
Amsterdam, midden in de
stad, uit zijn flat. Hij werd
er zeer bekend mee. Had hij
de laatste jaren voor zijn
dood steeds meer voyeuristi
sche belangstelling van de
media ondervonden, zijn li
teraire werk - publicaties
vanaf 1955 - brak maar
moeizaam door.
Zijn Keef man, die de ja
ren zeventig binnenstapte
kreeg onder meer modieuze
belangstelling. Nu, tien jaar
na zijn dood, geconfronteerd
met ruim 500 pagina's 'Ver
zameld Werk' sta je wat op
afstand te kijken naar dit
fenomeen. Waarom die be
langstelling voor het ver
schijnsel Arends?
„Ontelbare malen heb ik
de cruciale zin uit het voca
bulaire van een verpleegde
van een psychiatrische in
richting aangehoord: 'Je
denkt toch niet dat ik gek
ben'. Die zin komt ook voor
in Keefman", aldus Koos
van Weringh in zijn inlei
ding op deze door Arends'
psychische erfenis, die via
deze verzamelde geschriften
wel draagkracht krijgt. Bo
vendien blijkt dat hij prach
tige stukken geschreven
heeft, maar soms ook gren
zeloos is vastgelopen. De
manier waarop hij schrijft is
van een directe duidelijk
heid, die echter een hele ge
compliceerde werkelijkheid
dekt.
Het boek bevat de volgen
de delen: Proza (Keefman;
Ik had een strohoed; ver
spreid proza) - tot pagina 301
- en Poëzie (Gedichten;
Lunchpauzegedichten; na
gelaten gedichten; versprei
de gedichten en ongepubli
ceerde gedichten) - tot pagi
na 500. Daarna de verant
woording.
Keefman dankte zijn po
pulariteit, een goede tien
jaar geleden, vooral aan het
feit dat hij als een soort ex
ponent gold voor degenen
die fikse kritiek hadden op
de psychiatrie. Er is inmid
dels zo her en der wel wat
veranderd, maar kritiek
blijft nog steeds noodzake
lijk. Na een decenium blijkt
Keefman echter nog steeds
dezelfde vervelende kanke
raar. Hoewel hij niet hele
maal het andere ik van
Arends is, werd dit verhaal
toch van binnenuit - vanuit
ervaring met behandeling in
tehuizen geschreven. Arends
had het zelf meegemaakt.
Het interessante of schrij
nende, als je wilt, is de rela
tie die hij in talrijke verha
len legt met zijn roomse op
voeding. In het protestantse
kamp is dat literair veel
meer gebeurd dan in het
roomse (cfr Biesheuvel,
Wolkers, 't Hart). Met name
in het autobiografisch ge
kleurde 'Ik had een stro
hoed' komt dat aan de orde.
Ongewenst kind van een ka
tholiek weesmeisje; nonnen
en pastoors in zijn jeugd, die
veroordelend de basis leg
den voor zijn paranoïde le
venshouding; voor zijn huis
knechten-bestaan bij dra
gonders van vrouwen de
laatste jaren van zijn be
staan voer voor de media
werd. „Ik ben namaak. Wat
ik doe is namaak. Mijn moe
der is naar de nonnen ge
gaan... Wist mijn vader wie
hij was? Hoe komt een vader
in de wereld? Wanneer is
iemand vader. Liefde bouwt
geen geluk"...
Zijn leven bestaat uit een
afwisseling tussen baantjes
en psychiatrische inrichtin
gen. Daarover gaan zijn ver
halen. Klagend en exhibitio
nistisch; raak beschrijvend
en aangrijpend; vervelend
en boeiend. 'Vrijgezel op ka
mers' ('als een getrapte hond
die ergens wil schuilen') of
'Het ontbijt' ('Maar zwak
dement wil nog niet zeggen
niet menselijk meer... 'Zwak
dement' sneert de goede ver
zorgster. 'Die vent is zo se
niel als de pest'). Maar het
verhaal 'Castratie' (in afle
veringen voor een tijd
schrift), waarin via twee
vrouwen een castratiesyn
droom ontstaat bij een jon
getje, komt niet uit de verf;
noch voor de schrijver noch
voor de lezer.
Tussendoor spelen frus
traties over zijn schrijver
schap; op een sarcastische
manier aangepunt in het
verhaal 'Barre welvaart'.
Maar er is ook een verhaal
met de titel 'De zelfmoorde
naar' dat begint met de con
statering dat dramatiek ge
boden is en dat er dingen
zijn in je leven die je niet
kwijtraakt, 'net zoiets als
katholiek zijn, dat blijf je
ook tot je dood, omdat het nu
eenmaal zo is'....
„Jezus/ had niet/ moeten
zeggen/ dat hij god was.//
Grote dichters/ mogen/ niet
gek doen.// Maar/ mis
schien/ heeft hij/ het nooit
gezegd.// Ik heb/ het ner
gens/ gelezen". Zo luidt één
van zijn, in de afdeling poë
zie gerangschikte, ontboeze
mingen. En mogelijk nog ty
perender: „Het woord/ is
vruchtbaar als een rat/ er
komen altijd woorden bij/
zij maken/ van opstandig
heid/ een magere krijgs
man/ een ridder/ van het
droevige figuur"....
Maar ook beschuldigend
(méér dan verklarend): „Het
is/ een vrouw geweest/ die/
zulke zieke planten/ in mijn
ziel/ gezaaid heeft..." Daar
door blijkt Jan Arends niet
meer in staat positieve erva
ringen emotioneel goed te
beleven, want: „Een/ stre
lende hand/ doet/ mij ook
pijn". Een hele frappante
uitspraak, die tekenend is
voor de inhoud van dit dikke
boek vol pijnlijke gevoelens.
Waarom sprong hij uit het
raam na gedicht te hebben:
....„Teplettervallen/ is/ een
goede dood...// ...Maar/ de
dood/ die je/ te wachten
staat/ dat is/ een slechte
dood// Altijd". Hij koos voor
de slechte 'oplossing'.
Jan Arends; Verzameld Werk
(uitg. De Bezige Bij - 49,50).
ingebonden met chemi-
6 verdelgingsmiddelen.
Door Henk Egbers
'EEN vrouw is als een halve
cent; je kunt haar niet klei
ner krijgen', aldus een Suri
naams spreekwoord. Ook in
dat land is de halve cent af
geschaft! Maar zo'n uit
spraak is natuurlijk een leu
ke kreet ter introductie van
een congres over vrouwen
en literatuur uit Afrika,
Azië en Latijns-Amerika,
onlangs in de Amsterdamse
Vrije Universiteit. Mineke
Schipper, die citeerde, voer
de ook de redactie van het
boek dat de aanleiding was
voor dit congres: 'Ongehoor
de woorden'.
Zo'n boek is - in dit geval
zeer terecht - veel duurza
mer en breder toegankelijk
dan zo'n studiedag. 'Een be
scheiden aanzet tot verder
onderzoek over de plaats
van de vrouw in de litera
tuur van de derde wereld in
ontwikkeling', noemde zij
deze bundel. Daarop volgde
een concreet voorstel: de op
richting in Nederland van
een intercultureel studie
centrum op dat gebied.
Ook constateerde Mineke
Schipper, dat bij ontwikke
lingssamenwerking cultuur
vaak als een luxe wordt ge
zien. Minister Schoo merkte
vervolgens op dat zij dat in
ieder geval niet vindt. Die
constatering werd onder
meer onderbouwd met de
mededeling dat haar minis
terie onlangs was overgege-
gaan tot de instelling van
een soort dereguleringscom
missie én het aanstellen van
thema-coördinatoren in ont
wikkelingslanden, die ook
de emancipatie er in de ga
ten moeten houden. Kolo
nialisme is vaak een ver
kleedpartij
Het congres had een ver
moeiende hoeveelheid in-
leidsters. Astrid Roemer
(Suriname) verweet op bit
tere toon de Nederlandse li
teratuur gebrek aan belang
stelling voor de zwarte
vrouw. En als er sprake van
is gaat het meer om projec
tie dan interpretatie. Mi
riam Tlali (Zuid-Afrika)
vertelde over haar dubbele
handicap (apartheid en
vrouw) bij de uitgaven van
haar boeken. Zij weet gren
zen te doorbreken. Ana Se
bastian (Argentinië) zei, dat
de geijkte manier waarop
het functioneren, of het ont
breken daarvan, van de
vrouw weliswaar onderkend
wordt maar lijdt aan simpli
ficaties.
De literatur uit Zuid-
Amerika wordt gedragen
door conflicten, die stammen
uit de koloniale - of de hui
dige politiek moeilijke si
tuaties. Sanjunkta Gupta
(India) en Etel Adnan (Liba
non) voegden daaraan we
zenlijk niet zoveel nieuwe
dingen toe. Variaties op het
zelfde thema. Er waren ver
der acht workshops, waar
van die over vrouwenlitera
tuur en kritiek - door ons
bijgewoond - niet zoveel
nieuws opleverde en waar
bij begeleider van de shop,
Miep Diekman, op een nogal
patronerende toon sprak
over het coachen van de der
de wereld-schrijvers.
Het boek 'Ongehoorde
Woorden' is op de eerste
plaats inventariserend. Goe
de verzamelrubrieken over
activiteiten van schrijfsters
in respectievelijk Afrika,
Arabische Wereld, Azië, Ca-
ribisch gebied en Latijns-
Amerika. Elk deel begint
met een reeks spreekwoor
den, die de situatie van de
vrouw er karakteriseren.
Zoals: Houd van je vrouw,
maar vertrouw haar niet
(Senegal); Men bindt de
vrouw aan haar tong en het
muildier aan zijn poten (Ma
rokko); Verlies je je vrouw,
dan kun je een ander zoe
ken, verlies je je verstand,
dan heeft het ongeluk je ge
troffen (Indonesië); Beter
een goede baisait (maitresse)
dan een slechte echtgenote
(Curagao); Vrouwen en snel
wegen zitten vol bochten en
gevaren (Mexico). Vanuit
die vrouwelijke underdogsi
tuatie groeide overal op be
perkte schaal literatuur uit
vrouwenhanden. Wezenlijk
zijn er weinig verschillen;
de inkleuringen zijn anders.
Begrippen als 'discrimi
natie' en 'feminisme' zijn
langzamerhand zó sleets ge
worden, dat ze op dit mo
ment niet meer echt dekken
wat er aan de hand is; inte
gendeel nieuwe irritaties
opwekken, omdat ze vaak
ongerechtvaardigd gebruikt
worden. Dat valt op. Een an
dere parallelle ontwikkeling
is dat literatuur in die we
relddelen dikwijls goed op
gang gekomen is dankzij de
kolonisators (het waren niet
alleen misdadigers; wat wel
eens zo lijkt uit de boeken
van de bevrijden). De kwes
tie van de taal (die van het
land of die van kolonisator?)
speelt overal een rol. Het is
ongetwijfeld zo, dat het hier
bijeengebrachte materiaal
voor verdere uitsplitsing in
aanmerking komt. Zo kan
'Ongehoorde Woorden' deel
I van een reeks worden! De
bruikbaarheid van dit boek
zou vergroot zijn met een
namen-index, zodat je bij
voorbeeld de in ons land be
kende (door vertalingen) en
nog meer onbekende schrijf
sters sneller kimt naslaan.
De leesbaarheid van het
boek heeft gewonnen door
bij elk gebied een interview
te plaatsen met een desbe
treffende auteur. Met Mi
riam Tlali (Zuid-Afrika): 'Ik
geloof dat Schrijven kan bij
dragen tot verandering'. Met
Etel Adnan (Libanon):
„Schrijfsters in de Arabi
sche wereld hebben geen
grote problemen; ze worden
niet op grond van hun
vrouw-zijn gecensureerd; ze
worden wel als de mannen
politiek gecensureerd". Met
Nabaneeta Deb-Sen (India):
„Hetzelfde persoonlijke
schandaal dat voor manne
lijke schrijvers een groot
succes oplevert, zal voor de
vrouwelijke auteur het defi
nitieve einde betekenen".
Astrid Roemer (Surina
me): 'Ik vind mijn positieve
inspiratie in literatuur door
vrouwen geschreven, en
haal uit die van mannen
mijn agressiviteit'. En met
Cristina Peri Rossi (Uru
guay): „In Latijns-Amerika
is het machtselement in he
teroseksuele relaties op bij
na buitensporige wijze ge
karakteriseerd. Machtsver
houdingen zijn altijd twee
slachtig".
Bestaat er een boek over
Vrouwen en literatuur in
Europa? En is dat wense
lijk? Of zouden we het toch
over mensen en literatuur
moeten hebben? Goed boek.
Mineke Schipper (red.): Onge
hoord woorden - vrouwen en li
teratuur in Afrika, Azië en La
tijns-Amerika (uitg. NOVIB/
Wereldvenster - 24-50).
Door Henk Egbers
'MENSEN die denken dat ze
beter zijn dan een ander,
omdat ze van oude adel af
stammen, dat zijn mensen
die niet deugen'. Dat noteert
W.F. Hermans in zijn jong
ste novelle 'De zegelring*.
Beter dan wat? Het-van-
adel-zijn komt in dit boekje
op de koffie. Een bewijs voor
zijn andere stelling in De
Zegelring: 'Die oude edelen
Struikrovers en moorde
naars waren het ge
weest...??? Die schavuiten
lopen in deze wat groteske
geschiedenis met parabel
achtige trekjes aan de hand
van 'de moffen'. Een verhaal
met een nare smaak. Dus
echt W.F. Hermans, de
schrijver met een on-adelij-
ke ordinaire hollandse
naam.
Het lijkt erop dat hij een
nieuwe serie aan het opbou
wen is, gesteund door de Be
zige Bij die het korte adem-
werk van W.F. Hermans in
keurige zwarte boekjes
steekt. Homme's Hoest en
Geyerstein's Dynamiek gin
gen vooraf. Zwart is een
aardige 'kleur' voor Her
mans, zoals wellicht bekend.
Ook bij het lezen van 'De ze
gelring' krijg je vaak het on
behaaglijke gevoel, dat hij
bezig is mensen en zaken,
die hem niet zinnen, onder
uit te halen. Dat zit dikwijls
in subtiliteiten (in zinscon
structies; in woordjes als
'dus' en 'toch'), maar als al
tijd ook in (vaak flauwe)
grofheden. Journalisten, so
cialisten, communisten,
Duitsers zijn meestal zijn
vaste doelgroepen.
Rond 1938 had een journa
list van een 'plaatjesweek
blad' een verhaal 'verzon
nen' over verlopen adel, i.e.
over de notarisklerk Fraey-
lema. Een messenslijper in
het twentse Delden (niet on
bekend in adelijke kringen)
zette hem daarbij op het
spoor. Fraeylema's zoon
Jasper minacht het baantjes
van zijn vader, maar waar
deert wel de gouden zegel
ring met familiewapen van
diens werkgever notaris
Mortel Bloemhoff. Jasper,
een verwoed uitvinder
wielrenner, krijgt bij zijn
glorievolle afsluiting van
het gymnasium een zegel
ring van zijn vader met en
kel zijn initialen. Met min
achting legt hij deze terzijde.
Jasper raakt in de mei
dagen van veertig zijn lin-
W.F. Hermans.
kerbeen kwijt in de strijd te
gen de duitsers op de Greb-
benberg. Als troost wordt hij
als held vereerd in zijn dorp.
Hij doet weliswaar pogingen
om via een schriftelijke cur
sus toch maar notaris te
worden, trouwt met de kos-
tersdochter en drie kinde
ren, waaronder zoontje.
Wittekind zijn het gevolg.
Als op een dag in zijn nabij
heid een duitse legerauto
door een geallieerd vliegtuig
onderuit wordt gehaald kan
hij het feit van roemloos
hinkend door het leven te
gaan wreken. Van een van
de gesneuvelde duitsers
snijdt hij een vinger af
waaraan een heuse zegel
ring zit. Het prul van zijn
vader gooit hij in de sloot en
de vinger mag zijn hond op
peuzelen.
Zoon Wittekind krijgt de
ze duitse zegelring met een
vals verhaal erbij over fa
miliewapens e.d. Niet alleen
notaris Mortel reed zijn
paard stomdronken tegen
een trein op, zonder positie
ve gevolgen voor zijn groot
vader, Witte wordt ook het
slachtoffer van een dronken
- FOTO ARCHIEF DE STEM
tegenligger. Zijn linkerhand
moet geamputeerd. De ver
frommelde 'Duitse' ring
komt in handen van zijn
verpleegster. Het blijkt de
ring van haar vader, die
door desbetreffende duitsers
als illegaal strijder werd af
gevoerd toen de auto in
brand werd gestoken. Het
noodlot getart. Een onheil
brengende zegelring.
Simpel gezegd een triest
verhaal. Maar Hermans is
niet alleen bezig om profes
soren e.d. onderuit te halen,
hij ziet het als zijn levens
taak om bestaande (on)
waarden te relativeren. Op
zich hoef je daartegen nog
geen bezwaar te hebben.
Maar als (toekomstig) lezer
moet je wel weten, dat dit op
een gevoelloze en kille van
dik houdt zaagt men plan
ken manier gebeurt. Maar
dat weten we van deze
auteur. Waarom dan nog zo
veel aandacht voor dit
boek Omdat W.F. Hermans
behoort tot de categorie
'nieuws'. Maar 'nieuws' is
zeer tijdgebonden...
W.F. Hermans: De zegelring
(uitg. De Bezige Bij, f 29,50).
Gerard Reve.
- FOTOARCHIEF DE STEM
Door Dirk Vellenga
HEEFT Gerard Reve in zijn
nieuwe boekje van 117 pagi
na's, getiteld 'De Stille
Vriend', iets nieuws te bie
den aan zijn vaste lezers? Is
het leesbaar voor mensen
die niet zo geïnteresseerd
zijn in homosexuele fanta
sieën?
'De Stille Vriend' gaat
over een schrijver met de
suggestieve naam Speer
man, die ee®jongen ontmoet
met wie hij vele jaren gele
den, in 1962, een en ander
heeft beleefd. De schrijver
leefde toen in armoede in
een krot drie hoog aan de
Oudezij ds Achterburgwal
en werd gekweld door de
aanwezigheid van een 'dich
ter of prozaschrijver, of geen
van beide, met een baard, uit
Groningen of Friesland'.
De bezoeker bezorgt
Speerman 'jeuk op het
hoofd' en deze zet het daar
om op een zuipen. In de
Stoofsteeg ontmoet hij de
jongen Marcel, de 'droom
prins', en hij drukt hem een
giro-afschrift met zijn adres
in handen. De jongen komt
hem inderdaad opzoeken.
Speerman mag met hem
doen wat hij wil, de jongen
zegt geen woord.
Later komt de jongen on
verwacht terug, met een
gloeiendhete vis tegen zijn
borst gedrukt. De vis, be
doeld door Speerman, laat
een brandwond op zijn li
chaam achter, in de vorm
van een hart. Langzamer
hand krijgt alles voor de
schrijver een religieuze be
tekenis. Hij spreekt Maria,
'de Middelares aller Gena
de', toe en komt daarbij tot
de conclusie dat de droom
prins voor hem de rol van de
Verlosser speelde en in hem
gevoelens van zachtheid op
wekte. Terwijl hij vroeger in
verband met jongens louter
dacht aan kooien, boeien en
geweld.
De verliefdheid en de hij
gerigheid van Speerman/
Reve zijn niet erg boeiend
voor buitenstaanders. De
stijl van Reve is hier en daar
komisch, maar de grappen
worden wel oudbakken. Zo
zet hij achter trekharmoni-
ka tussen haakjes 'akkor-
deon' en achter prostituee
'veile vrouw'. Hij spreekt
verder van En Zie Klopie,
schaamteloos gebruik ma
kend van Wim Kan.
Ook de meest gulzige Re-
ve-fan zal in 'De Stille
Vriend' weinig sprankelends
ontdekken. Het zou hoog
stens de constatering kun
nen zijn dat Reve de leeftijd
van het terugblikken heeft
bereikt en nu het gevoel
krijgt dat hij te weinig heeft
geleefd: „Ik wou dat ik ooit,
ooit in mijn leven echt, maar
dan ook goed, echt, diep ge
zondigd had, echt, diep, diep
gezondigd, onherstel
baar
Gerard Reve: 'De Stille Vriend',
uitg. Manteau, prijs 19,50.
