Brazilië: Van demilita regen in de monetaire DEMOCRATIE CHILI NOG LANG NIET IN ZICHT Paul Mor and Grote Broers Verkade-album EXTRA DONDERDAG 8 NOVEMBER 1984 C H I LI GREGOOR: DE TANTE wadraat - 4,90). eenmalige uitgave va in samenwerkin een aantal boekhandels i De meest nabij ge legen boekenzaken in deze re Ao zijn Fanoy in Middelbur jL De Bengel in Dordrech Een actie die officieel loopt tc 10 november. De vaardig schrijver Nol Gregoor uit hc Vestdij kse Doorn vertelt i enkele bladzijdes bij een oud foto van zijn vader en zijn dri tantes anecdotisch over di (jrie vrouwen. Daarbij neem hij ook zijn moeder (vriendii van een van de drie) mee. Aar dig tijdsdocument. HE. Paul Morand: 'Hecate en haa honden'. Vertaald door Ernst va Altena. Uitg. Agathon, Weesp, 19» Prijs 24,50. .Exotische zinnelijkheid ei wereldse vindingrijkheid", z is het werk van de Frans «chrii ver Paul Morand ooi omschreven. Die kenschets is inderdaa, van toepassing op de zojuis vertaalde roman 'Hecate ei haar honden', een boek uit he begin van de jaren vijftig, toei Horand al een oude man was. Het is de ietwat raadselach tige liefdesgeschiedenis tusser twee Fransen in een niet na der genoemde Noordafrikaan se kolonie, en het schijnt da Morand een pikant hoofdstul uit zijn jeugd heeft willet prijsgeven. De gelieven in het verhaa hebben een puur zinnelijke re latie: ze liggen met andere woorden voortdurend in bed De mannelijke partner echtei komt tot de onbevredigende slotsom dat zijn geliefde in af nemende mate genot onder vindt van de tussen zijn on derste extremiteiten aange brachte uitrusting. Sterkei nog: hij moet ondervinden dai de vrouw geheel haar eiger gang gaat en slechts door he1 spelen van 'dames enkelspel het 'wonder aan zichzelf kan vóltrekken' (met dank aan Ge rard Reve). Via een grote omweg (Chi na) loopt dit boek naar zijn einde, een boek waarvan men zich af kan vragen waarom het zo nodig vertaald moest worden als men weet hoeveel meesterwerken in de moderne Franse literatuur nog op ver taling wachten. h.r. 5984. Krijgen Orwell en Huxley gelijk?'. Auteur: Miel Dekeyser. Uigave: Lannoo, Tielt/Weesp. Prijs: 29,50. WE realiseren ons nauwelijks in welke mate Orwell en Hux ley gelijk hebben gekregen. Veel van wat zij zagen aanko men, is al onder ons aanwezig. Maar we weten er aardig mee te leven. Gewenning is de kortste weg naar de wereld van Orwell en Huxley: de we reld van de Vriendelijke On derdrukkers. Wat de Belgische journalist Dekeyser daarover in dit boek schrijft mag je niet zonder meer afdoen als sensationeel, al geeft hij een beeldrijke op eenstapeling van schrikwek kende voorbeelden van machtsmisbruik. Soms ont popt hij zich als een cultuur pessimist, bijvoorbeeld in zijn kritiek op de media en de mas sa. Maar hij is realist genoeg, als hij niet alleen in landen als Noord-Korea, maar ook in de Verenigde Staten, de Grote Broers ontmaskert. Een helder boek. a:t. hr. Jac. P. Thysse: De bloemen naar vrienden (uitg. Zomer •taming-ƒ27,90). De heruitgave van de zogehe ten Verkade-albums gaat ge staag door. Dit is al het elfde dwl, dat daarvoor in aanmer- kmg kwam. De eerste uitgave van dit album was in 1934. Zo als bekend schreef Jac. Thys- se. befaamd om zijn propa ganda voor alles wat groeit en bloeit, de teksten en maakten Jr- en H. Rol en J. Voerman er oe inplakplaatjes bij, die je via oe koek en de beschuit van de- firma kon verwerven. Nu r'igje die plaatjes bij de aan koop er ineens bij. Maar je ™ag ze nog wel zelf inplakken. Br. p. Zonderwijk schreef oor de heruitgave een inlei ding, want 'nadere waarne mingen geven aanleiding tot bige aanvullingen op de in aantal verschillende nsecten is intussen opgelopen rj ongeveer een miljoen'. In 62e tijd, die rijp is voor "stolgie is deze heruitgave gepland. Maar ook als je zo open staat voor dat jOrt terugblikken en vooruit "komen is dit album nog cU -een verrassend attente sepf bii het ontdekken van in- u^ten, die momenteel wat kans krijgen nu er wat s„u ingebonden met chemi- ne verdelgingsmiddelen. Door Jonathan Steele SANTIAGO - Senator Patricio Philips kan het zich veroorlo ven om tevreden te zijn. De glazen deuren van zijn com fortabele studeervertrek bie den een schitterend uitzicht op de appelbomen in zijn tuin en de met sneeuw bedekte toppen van de Andes. Op de patio drentelt zijn Duitse herder, luisterend naar de naam Rom mel, heen en weer. Een be diende brengt de thee binnen. Senator Philips, een belang rijke man in de rechtse Natio nale Partij van Chili, is een van de mensen die profijt heb ben gehad van de coup van ge neraal Pinochet, nu elf jaar geleden. De gedeelten van zijn grote zuivelbedrijf die tijdens de socialistische regering van Salvador Allende onteigend werden, zijn onder Pinochet weer in zijn bezit gekomen. Maar de senator is kwaad. „Pinochet is wreed, hij is een beest. De kleine jongens die hij om zich heen heeft zijn bang voor hem en hebben geen in vloed op hem", gromt hij In de lager gelegen sloppen wijken van Santiago is het moeilijk om iemand te vinden die een beleefd woordje wil zeggen over de man die nu al elf jaar het land beheerst. In tegenstelling tot de meeste an dere dictaturen neemt de be volking in Chili beslist geen blad voor de mond tijdens ge sprekken met buitenstaan ders. De oppositie tegen het regime van de generaal is zo algemeen, dat voorzichtigheid niet meer noodzakelijk is. Ondanks de voelbare aan wezigheid van een algemene rebellie lijkt generaal Pino chet echter nog geen aanstal ten te maken zijn machtsposi tie te verlaten. Van de drie nog resterende dictaturen in Zuid- Amerika (Paraguay is een ge val apart) heeft Chili de minst gunstige toekomstverwachtin gen. Het leger is stevig veran kerd in de macht en zelfs wan neer een onverwachte paleis revolutie daar een einde aan zou te maken, zijn de proble men voor de nieuwe burgerre gering nog lang niet voorbij. Chicago Boys Als tweede op het lijstje van onpopulaire figuren staan de 'Chicago Boys', de economen die de richtlijnen van Milton Friedman op Chili hebben uit geprobeerd. Dankzij hun vrije handelsbeleid en een moneta- ristisch intern bestuur zijn grote delen van de Chileense industrie bankroet. Tot 1980 bleef de staatsgreep populair bij zakenlieden en aanhangers van de Nationale Partij, zoals senator Philips. Door middel van het terug draaien van de landbouwher vormingen, het aangaan van buitenlandse leningen en een verlaging van de invoertarie ven wisten de Chicago Boys de inflatie te verlagen en een eco nomische groei van acht pro cent per jaar te bereiken. Maar toen sloeg de wereld recessie toe, zakten de koper- prijzen in elkaar en hielden de buitenlandse leningen op. De Chicago Boys hielden de wis- Koper Spoorweg 0km jOO De huidige Chileense president generaal Pinochet. Het is de vraag hoe lang hij nog aan de macht zal blijven. FOTO'S ARCHIEF DE STEM selkoers van de peso hoog, en een stroom van invoerartike len kwam het land binnen, zo dat honderden kleine bedrijf jes moesten sluiten en de werkloosheid steeg. Twee gro te privé-banken moesten door de regering gered worden. Uit angst de steun van het bedrijfsleven te verliezen be sloot de regering haar mone- taristisch beleid af te zwak ken. Er werd een programma voor openbare werken opgezet om het werkloosheidscijfer van 24 procent te verminde- De in 1973, tijdens een staats greep, vermoorde president Salvador Allende. ren. Kleine bedrijfjes konden makkelijker aan krediet ko men en de peso devalueerde. Deze beleidslijn wordt op dit moment nog gevolgd: vorige maand ging de pesokoers weer omlaag terwijl de invoerrech ten verhoogd werden. Chili besteedt op dit mo ment meer dan de helft van haar inkomsten uit de uitvoer aan afbetaling van de rente over de 18.000 miljoen dollar buitenlandse schuld. Vooral voor de arbeiders komen de nieuwe maatregelen hard aan, des te meer omdat de lonen de afgelopen twee jaar met 17 procent zijn gedaald. - De ligging van Chili op het Zuidamerikaanse continent. Toch weet Pinochet zich nog steeds staande te houden, in tegenstelling tot de militaire regimes in Argentinië, Brazi lië en Uruguay, waar de gene raals het toneel al hebben ver laten, of daarmee bezig zijn. De voornaamste reden hier voor ligt misschien in Chili's politieke traditie van voor de staatsgreep, die zich kenmerkt door de scherpe tegenstellin gen tussen links en rechts. Volgens Eduardo Ortiz, een socialistische econoom, heeft Chili „een subtielere politieke cultuur dan Argentinië. Er is een sterke ideologische schei ding tussen de partijen en het marxisme is sterk aanwezig. In Argentinië werd de arbei- derspolitiek in de war ge bracht door het nationalisme van Peron en was er geen gro tere middengroep". Erfenis Allende In tegenstelling tot Argenti nië heeft links in Chili een tijd het land kunnen besturen. De erfenis van Allende heeft niet alleen zijn sporen achtergela ten op de traditionele tegen standers van zijn linkse be stuur, maar ook op diegenen die Allende steunden en het onderling nog steeds niet eens zijn over wat er verkeerd is gegaan. In Argentinië, Uruguay en Brazilië vertrouwen de mid den- en bovenlaag van de be volking erop dat zij de linkse partijen bij de terugkeer van de democratie wel onder con trole kunnen houden. In Chili is men daar niet zo zeker van. Er zijn nog meer zaken die een belangrijke rol spelen in het regime van Pinochet - hij is een sterke persoonlijkheid, een 'caudillo', een leidersfi guur. Hij heeft zijn eigen ideo logische principes en projec teert zichzelf als een 'groot le zer', die regelmatig marxisti sche boeken bekijkt „omdat je om het communisme te kun nen bestrijden het-communis- me moet bestuderen". Een dergelijke visie zal je niet bij Galtieri of Videla vinden. In hun simplistische anti-Mar xistische ogen staat links niet voor een andere zienswijze: maar voor een ander ras. In de tien jaar dat Pinochet aan de macht is, heeft hij on geveer 50 nieuwe generaalt om zich heen verzameld. Hij veracht nog altijd alle burger politici en wenst dan ook geen van hen als opvolger aan te wijzen. Toch verschilt zij" economisch beleid van dit mo ment en zijn groeiende natio nalistische houding tegenover de internationale banken waarschijnlijk niet eens zo veel van de koers die een bur gerregering zou volgen. Modesto Collados, ministe' van Economische Zaken, wil dat de afbetaling van de bui tenlandse schuld beperkt wordt tot 25 procent van Chi li's inkomsten uit de uitvoer handel. De burgerpolitici zijn van mening dat een democra tisch Chili een betere kans zou maken om door Brazilië en Argentinië geaccepteerd j® worden als een respectabele bondgenoot, zodat de drie lan den dergelijke eisen gezamen lijk aan de buitenlandse ban ken voor kunnen leggen. Voorlopig zal Pinochet we' aan de macht blijven, tenzij oppositie de eenheid en o moed kan opbrengen om massa te mobiliseren en een algemene staking uit te roe pen, die een breuk in het lege moet veroorzaken. -v, volg van de rentestijging en een inefficiënt beleid zijn ze tot witte olifanten gemaakt - een kostbaar maar lastig bezit. Een van de ergste gevolgen hiervan is misschien wel dat de sociale voorzieningen totaal op de achtergrond zijn ge raakt. Brandstof De wegen van Brazilië zijn overbevolkt met auto's die het veelzeggende label 'alcool' dragen. In Brazilië wordt na melijk op grote schaal suiker in brandstof omgezet - alweer in theorie een goed idee. Maar het is helaas op een dermate verkeerde manier aangepakt, dat de produktiekosten ervan bijna net zo hoog zijn als de kosten van het invoeren van brandstof. Bovendien worden vele hectaren kostbare land bouwgrond nu gebruikt voor het verbouwen van suikerriet, waardoor er minder voedsel op de markt komt. De enigen die werkelijk baat hebben bij dit brandstof-uit-su iker pro ject zijn de grootgrondbezit ters, die zich hebben toegelegd op de suikerrietproduktie. De sojaboon, een veelge vraagd uitvoerprodukt, heeft ook veel landbouwgrond opge slokt. Het resultaat hiervan is dat gedurende de laatste zeven jaar de voedselopbrengst per inwoner met 12 procent ge daald is - en dit in een land dat toch al te kampen heeft met chronische ondervoeding. De Braziliaanse industrie, die in het begin van de jaren zeventig nog een groeitempo van 7 procent per jaar kende, heeft sinds 1981 met een eco nomische achteruitgang te maken gekregen. Hoewel het dit jaar iets beter gaat, zal het waarschijnlijk nog tot 1996 duren voordat er in Sao Pau lo's fabrieken weer evenveel mensen werken als in 1980. De recessie treft niet alleen de arme bevolkingslaag; ook de middenstand van Brazilië begint nu de gevolgen van de hoge inflatie te merken - 200 procent eind vorig jaar, mis schien 300 procent aan het ein de van 1984. Overal zie je teke nen van verval; aan de vuil nishoop bij Sao Paulo en aan het groeiend aantal barakken- dorpjes, aan de stijgende mis daad en aan het aantal huizen dat te koop wordt aangeboden omdat de eigenaars in een huurflatje hun kapitaal op moeten gaan eten. Burgerregering Op dit moment is de aan dacht in Brazilië voornamelijk gevestigd op de overgang van een militair regime naar een burgerregering. In tegenstel ling tot Chili, waar president Pinochet nog lang niet lijkt op te stappen, of Argentinië, waar de macht van generaals na de mislukking van de Falk- landoorlog ineenstortte, zijn de Braziliaanse militairen al vijf jaar bezig met de voorbe reidingen voor hun terugtrek- keing van het regeringsfront. De dictatuur in Brazilië was altijd wat milder van aard dan die van Chili of Argentinië. Er werden niet zoveel mensen ge marteld, er verdwenen er minder en vijf jaar geleden kwam er amnestie voor bal- Ontwerptekening voor de, inmiddels gebouwde, nieuwe hoofdstad Brasilia. Een van de vele geldverslindende projecten van de re gering, waardoor het land nu met een enorme buitenlandse schuld zit. foto's archief de steii lingen en politieke dissiden ten. Sindsdien zijn er directe verkiezingen voor het gouve- neurschap van de afzonderlij ke staten. Toch zal de keuze van een burgerpresident in januari niet aan het volk worden overgelaten, maar aan een kiescollege, dat bestaat uit congresleden en senatoren. Deze laatste poging van de mi litairen om de overdracht van hun macht enigszins in de hand te houden lijkt echter te mislukken. Tancredo Neves, de kandidaat van de voor naamste oppositiepartijen maakt een goede kans de ver kiezingen te winnen, nadat er in de voorkeurspartij van de militairen een breuk is ont staan. Economische verlichting Als Tancredo Neves in maart aan de macht komt, zal hij geconfronteerd worden met de vraag naar economi sche verlichting. De voor schriften van het IMF van vo rig jaar, die gebaseerd waren op de theorie dat een beper king van de geldvoorraad en het verminderen van loons verhoging, tot onder het infla tieniveau, de problemen op zou lossen, zijn in conflict ge komen met de wensen van de regering. Het Braziliaanse Congres heeft onlangs een wet aange nomen, die loonsverhoging vastkoppelt aan het inflatie cijfer en de geldvoorraad is bijna twee maal zo snel ge groeid als het IMF-plan oor spronkelijk wilde. Nu probeert het IMF om Brazilië over te halen haar invoer te verhogen. Dit wordt zowel door de aftre dende militairen als het Tan- credo-team gezien als een per vers plan, dat er volgens hen op gericht is de met moeite verkregen buitenlandse reser ves op te slorpen om zo de on derhandelingspositie van de nieuwe burgerregering te ver zwakken. „Hoewel de bevolking uit kijkt naar de terugkeer van een burgerregering, hebben ze niet veel hoop dat er op lange termijn wat zal veranderen", aldus senator Fernando Hen rique Cardoso, een Braziliaans socioloog en lid van Tancre do's partij. „Wij hebben de re cessie-problemen van Europa en de ontwikkelingsproble men van de derde wereldlan den en niet eens de sociale be scherming van een werkloos heidsuitkering." Ook de kleine linkse partij en en de kerk in Brazilië ma ken zich bezorgd over de hui dige situatie. Hun sleutel woorden zijn landbouwher vorming en voedselproduktie, zaken die in plaats moeten ko men van de wilde over-indus- trialisatie van het land, die nu al een generatie lang in de mo de is. Zal Brazilië te maken krij gen met een sociale revolutie, zoals sommige bankiers vre zen, wareneer de afbetaling van Brazilië's schulden niet opnieuw geregeld wordt? In Brazilië geloven noch radicaal links noch de wat gematigdere partijen dat het zover zal ko men. „De bevolking hier is niet klaar voor een dergelijke ak- tie", aldus Cardoso. „Ze zijn het slachtoffer van segmenta tie in dit grote versnipperde land. Solidariteit van de klas sen is minimaal en de vakbon den zijn relatief onbelang rijk." „Ik ben erg pessimistisch.de moderne economische sector is te sterk en een herverdeling van het inkomen zit er niet in." Hij en veel anderen voor zien een toekomst waarin de spanning zich op ongecoördi neerde wijze zal gaan ontla den - sporadische voedselrel- len, het plunderen van super markten, meer roofovervallen en inbraken en meer 'landver- overingen' door hongerige boeren. Maar alles bij elkaar zal dit geen wezenlijke veran dering teweeg kunnen bren gen. De scharrelaars op de vuilnisbelt van Sao Paulo zul len in aantal toenemen en de bankiers zullen hen blijven voorbijgaan. Copyright The Guardian/ De Stem Door Jonathan Steele SAO PAULO - „Ik wou dat we David Rockefeller of een van die andere bankiers hierheen konden laten komen. We zou den hem niet vertellen waar hij heen ging, gewoon naar wat plaatselijke klanten zou den we zeggen. We zouden hem naar deze mensen bren gen, die de schulden niet ge maakt hebben, maar wel de genen die ze nu moeten terug betalen." De Braziliaan, die deze woorden uitspreekt, staat op een gigantische vuilnisbelt buiten Sao Paulo. Om hem heen zijn ongeveer 200 mensen druk bezig te scharrelen in be schimmeld eten, papier en an dere rotzooi, op zoek naar blikjes en stukjes plastic die hen een paar dubbeltjes op kunnen leveren. Sommigen zijn nog geen tien jaar oud, anderen zijn kromgebogen en bejaard. Op enkele plaatsen is zelfs de hele familie aan het werk. Telkens wanneer er een nieuwe vuil nisauto het terrein oprijdt, loopt de massa naar de achter kant van de auto. Ze hopen er als eerste bij te zijn wanneer de afvalberg gestort wordt. Elke windstoot zwiept wolken as in de lucht en verspreidt duizenden snippers papier over het braakliggende terrein - het is een scène die een Euro peaan zal doen denken aan een film van Fellini. Deze vuilnishoop is voor veel mensen, die hun dag hier doorbrengen, de belangrijkste bron van inkomsten. Een voorstel van de plaatselijke gemeenteraad om de afval hoop te verplaatsen omdat Sao Paulo zich steeds verder uit breidt, werd dan ook fel afge wezen door deze menselijk aasvogels. Veel van hen zijn afkomstig uit het noord-oos ten van Brazilië, waar de af gelopen vijf jaar meer mensen aan ondervoeding zijn gestor ven dan Hitier naar de gaska mers heeft gestuurd. Het werken op de vuilnis belt is nog altijd beter dan werkloos rond te hangen (34 procent van de arbeiders in Sao Paulo is werkloos). Het is vrijer en levert op een goede dag meer op dan een baantje in een fabriek. Bovendien is alles beter dan een terugkeer naar het leven in het noord oosten. „Wij zijn een jaartje terug gegaan", zo vertelt Maria de Gonceicao, terwijl ze doelloos tussen wat oude nummers van The Economist rondscharrelt. „Maar daar loop je het risico alles kwijt te raken door de droogte. We waren dagloners op een veeboerderij. Hier kan je tenminste nog leven." Miljardenschuld In theorie zijn zij en al haar familieleden de internationale banken ongeveer 2500 per persoon schuldig. Brazilië heeft de grootste schuldenlast van de wereld; het is het enige land met een schuld van 100 biljoen Amerikaanse dollars. Er zijn twee groepen aan te wijzen, aan wie dit enorme probleem te danken is - Brazi lië's militaire dictators, die in de jaren zeventig onverant- woordelij ke leningen sloten en de internationale banken, die roekeloos geld leenden aan ogenschijnlijk veilige regimes, die geen vakbonden of politie ke tegenstand verdroegen. In maart volgend jaar zal Brazilië voor het eerst sinds 21 jaar een burgerpresident heb ben. De militaire dictators zul len onbeweend van het toneel verdwijnen, met achterlating van een land dat bankroet is en een economisch beleid dat in puin ligt. Maar met elke stijging van de rentevoet in New York, realiseren de Brazilianen zich dat een terugkeer van de bur gerregering niet een einde van hun problemen betekent. Ze zullen nog steeds te maken hebben met een dictatuur - ditmaal van het Internationa le Monetair Fonds en de ban ken van de industrielanden. Deze vormen een juk, dat nog moeilijker af te schudden zal zijn dan een militaire dicta tuur. Brazilië, het grootste land in Zuid-Amerika. Brazilië is voor buiten- en binnenland een monument van mislukking geworden. In vervoering gebracht door het idee van ontwikkeling door het opzetten van enorme, ka pitaal verslindende projecten, ging het militaire regime le ningen aan voor het openstel len van de Amazone, voor de uitvoering van een kostbaar nucleair programma, voor de bouw van hydro-electrische centrales en voor een vervier- dubbeling van de staalindus trie. Zelfs de grote sprong die de wereld-olieprijs in 1973 maak te, kon de dictators, hun eco nomische adviseurs of hun buitenlandse banken niet stui ten en onder generaal Ernesto Geisel bleven de leningen bin nenstromen. In de race voor het binnen halen van lucratieve rege ringscontracten bloeide de corruptie en miljoenen dollars zijn op deze manier verdwe nen. Terwijl Brazilië steeds meer leende, werd er door de Braziliaanse welstand veel geld uitgevoerd, dat waar schijnlijk overgeheveld was van regeringsprojecten en nu veilig op een Zwitserse bank rekening staat, of omgezet is in onroerend goed in Europa en Noord-Amerika. Op papier maakten de pro jecten, economisch gezien, een zinnige indruk. Maar dank zij inflatie, hoge schulden als ge- FOTO'S ARCHIEF DE STEM Ufc ■- kM Sloppenwijk net buiten Sao paulo.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1984 | | pagina 18