ZATERDAG 6 OKTOBER 1984
£jr staan in Zuidwest-Nederland heel
wat bedrijfsgebouwen leeg. De meeste zijn
in de jaren zeventig gebouwd door
projectontwikkelaars, die hun winsten als
sneeuw voor de zon zagen verdwijnen met
de economische recessie. Die nieuwe
gebouwen zijn niet meer dan lege hallen
met weinig sfeer. De oude gebouwen
ademen hun verleden wel uit. Elke foto is
een verhaal van vergane industriële
glorie.
WffKWffKfNDfND
Enebrigade, de 1ste
rbrigade, de 104de
lie en verder nog
enheden.
fete Leger had een
I ondankbare taak.
Ikervleugel van de
[assa moest het de
lerdedigde Kanaal-
I én slag leveren
jn Antwerpen. Als-
Iwas moest het ook
P het 2de Leger, „op
lergebied", dekken
[ijdkr achten steeds
pn het strijdtoneel
[.Generaal Crerar's
leger was de Asse-
enhower's strijd-
n beroemde Britse
bnt later schrijven.
t Leegte voor de suikerfabriek in Steenbergen.
Ruiten van de Etna.
;enaanvallen definitief
Gras groeit over de rails, waar eens de kranen reden.
In afgebroken leidingen, waar vroeger koelwater
stroomde, huizen nu duiven, die koerend hun poep en
veren laten vallen op de werkvloer.
Vorheen raasden daar de machines. Mannen in overalls haalden
de hendels over, hielden de druk op de meters in de gaten en namen
een bakje koffie, als de chef het even niet in de gaten had. Toen von
den honderden mensen werk in de fabriek, nu is het een monument
van de industriële revolutie in een digitaal tijdperk.
Er zijn eigenlijk maar weinig van die monumenten in Zuidwest-
Nederland. Produktiehallen kregen een bestemming als cash and
carry of gingen tegen de vlakte. De leegstand van oudere bedrijven
is mede gering, omdat de industriële revolutie voor dit gebied pas na
de oorlog uitbrak, zoals door het verlies van het voormalig Neder
lands Indië heel Nederland pas in de jaren vijftig industrialiseerde.
De meeste oude bedrijven zijn dan ook te vinden in de verwerking
van agrarisch produkten: melk-, suiker- en vlasfabrieken bijvoor
beeld. Vooral de suiker is immer goed vertegenwoordigd geweest.
Roosendaal, Stampersgat, Breda, Zevenbergen en Steenbergen bo
den werkgelegenheid aan duizenden mensen. Door automatisering
en concentratie is Steenbergen vier jaar geleden gesloten, Zeven
bergen volgt over twee j aar.
De Steenbergse suikerfabriek staat sinds vier jaar stil. Het ter
rein wordt nog slechts gebruikt voor de overslag van bieten, waar
voor tijdens het seizoen zes werknemers van de Bredase CSM-vesti-
ging worden ingeschakeld.
De Steenbergse suikerindustrie werd in 1871 opgestart door de
firma Van Loon, De Ram en co, die de Steenbergse Beetwortel- en
Suikerfabriek oprichtte. In 1919 fuseerde fabriek met de Centrale
Suiker Maatschappij, zodat zowel in 1971 als in 1969 en 1979 nog ge
zellige feestjes konden worden gevierd. Het diamanten feest werd
opgeluisterd met de mededeling dat de CSM wenste uit te breiden.
Nog geen jaar later werd het doodvonnis over de kleinste van de fa
brieken, die van Steenbergen met 125 werknemers, geveld.
Voor de stilstaande fabriek is nog immer geen nieuwe bestem
ming gevonden. Leeg is het gebouw niet: de meeste machines en ke
tels zijn gewoon gebleven, omdat ze qua capaciteit niet passen in de
andere fabrieken. Slechts een enkel apparaat is verdwenen.
De CSM probeert het gebouw in zo goed mogelijke conditie te
houden. Slechts enkele ruiten zijn ingegooid, maar door die ramen
weten duiven hun weg naar binnen te vinden. Op de grond, waar
eens noeste arbeiders met opgestroopte mouwen en okselvlekken
zich de WAO inwerkten, liggen vandaag de sporen van duiven. In
het kantoor voorheen de chef produktie zijn dagstaten opmaakte,
tekenen de glasscherven het verval.
Sommige machines zijn afgedekt met plastic, een oude groene
NSU ligt onder een centimeter stof. Een karretje voor het vervoer
van gasflessen met het opschrift 'monteurs' staat er verloren bij. De
drukmeters zijn alle teruggevallen naar de stand nul met daaronder
een kaartje 'vrij'. De suikerfabriek is niet meer.
In Breda staat aan de Tramsingel de Etna, de keukenvriend van
de huisvrouw. Twee jaar terug moesten de laatste arbeiders na lan
ge tijd van saneringen en onzekerheid het gebouw verlaten. Een
kwart eeuw eerder luidde het bij het eeuwfeest van de fabriek nog
triomfantelijk in De Stem: 'Een echt Bredaas bedrijf, dat uitgroeide
tot een fabriek waar 925 man zijn boterham verdient'. De ruiten aan
Leopoldkanaal en in
pnderen gaat het niet
Baar is de tegenstand
fee 64ste Divisie (gen.
kat voor een belangrijk
ren soldaten van het
lm de chaotische sep-
an verlof zijn terugge-
luitsers zijn omringd
les: het Leopoldkanaal,
in talloze ondergelopen
Ir trekt de 7de Infante-
nn de 3de Divisie met
Ide buurt van Eede over
fcnaal. De Canadezen
In bruggehoofd te vor-
fcevechten lijden beide
Ie verliezen. 's-Nachts
lp een tweede brugge-
Pas op 9 oktober kun-
Ivorden samengevoegd,
Pt nog tot de 13de eer de
|g over het kanaal kan
Igade heeft dan al 500
fevaarvan er 400 zijn ge
leen wel wijst op de fel-
(vechtend:h jg
lp 8 oktober ëen andere
lade met amphibievoer-
I Terneuzen de Braak-
feken om in Zeeuwsch-
«n tweede front te ope-
rtober bereikt deze bri-
l. Op de 16de breken de
Eede door. Ook het ob-
lellapolder, waar de Ca-
Pptember al op vastlie-
t'onnen. Op 19 oktober
troepen die de Braak-
rgestoken en zij die uit
iden van het Leopold-
elkaar bij Aardenburg
pen stukje Zeeuwsch-
rij. Maar hoe moeizaam
gegaan.
kar de rechterflank van
r. Op 3 oktober heeft
se pantserbrigade, als
het 1ste Legerkorps, in
et en na hevige gevech-
assau ingenomen. Bij
t het Duitse verzet zo
ppmars vastloopt. Voor
ten is er het front vrij-
Doorkijkje in de gesloten
suikerfabriek van Steenbergen.
FOTO'S: DICK DE BOER-TEKST: WILLEM REIJN
de achterkant zijn vrijwel zonder uitzondering ingegooid, aan de
voorkant zijn achter de ruiten planken aangebracht, zodat onge
wenste elementen het gebouw niet kunnen betreden.
De Etna heeft een vreselijke doodsstrijd gekend. 'Er is nog hoop'
werd de patiënt ingefluisterd, maar de werknemers wisten wel be
ter. 'De nieuwe Etna' was de titel van een rapport, maar voor dit be
drijf was er geen leven na de dood.
De suikerfabriek Steenber
gen: waar eens de noeste arbei
ders hun brood verdienden, la
ten nu de duiven hun sporen
achter.
Etna Breda.
De monteurs zijn vertrokken,
y^het karretje staat stil (Suikerfa-
aiy» briek Steenbergen).
