Teheran op
zoek naar
opvolger
Khomeiny
I Maarte
kleintje inti
-ZATERDAG 29 SEPTEMBER 1984
EXTRA
DE ZON was nog maar net boven het Hot-
tentot-Holland-gebergte verschenen, toen
er op een kruispunt op de Lansdowne weg
een 'bakkie' (bestelauto) tot stilstand kwam.
Tegenstrijdig
Nachtmerrie
Vier
groepen
ZUID-WEST
AFRIKA
Kleurling
Jaarcontract
Pasjeswet-
arrestaties
Aangepast
Kandidaat
Bazargan
Economie
nimi«
Straffen
betaald
voetbal
W ereldkampioen
Kopilov
snel in Columbia
Giles gaat
naar SVV
Zevende partij
schaaktweekam
dames
remise
T47
Perverse logica van
Pretoria's pasjeswet
Door David Beresford
Zes spookachtige figuren renden door de och
tendmist naar de wagen en sprongen in de laad
ruimte. De bestuurder en de zes mannen voerden
een kort gesprek, waarna het bakkie weer vertrok
- met drie extra passagiers.
Dit was, in meer dan een
opzicht, een typisch voor
beeld van Zuidafrikaanse
zwarte markthandel. De zes
mannen waren zwarte Xha-
sa-Afrikanen uit het nabu
rige beruchte Crossroads
kamp en de plaats waar de
bestelauto stopte wordt wel
eens schertsend het plaatse
lijk arbeidsbureau genoemd,
maar dan wel een bijzonder
illegaal bureau.
De zwarten, die 's och
tends vroeg bij de Lansdow-
neweg staan te wachten, zijn
de illegale bewoners van het
Crossroadskamp in de buurt
van Kaapstad. De bestuur
ders van de auto's die de
zwarten oppikken zijn aan
nemers en blanke huiseige
naren, op zoek naar goedko
pe illegale arbeidskrachten,
die voor ongeveer 38 gulden
per dag in hun bedrijf of
huis willen werken. Beide
partijen lopen een groot risi
co. De werknemer kan er
bijna zeker van zijn dat hij
in de gevangenis terecht
komt, wanneer zijn illegale
verblijf ontdekt wordt; de
werkgever maakt kans op
een boete die tot ruim 10.000
gulden op kan lopen.
De Zuidafrikaanse pas
jeswet en de strenge contro
le op immigranten stamt uit
de Britse koloniale tijd en
kwam voort uit de tegen
strijdige wensen van blanke
regeringen, die hun politieke
veiligheid wilden waarbor
gen door het aantal zwarten
in 'blanke' gebieden zo klein
mogelijk te houden, maar
tegelijkertijd verzekerd wil
den blijven van goedkope
zwarte arbeidskrachten.
Het systeem werd nadat
in 1948 de Nationale Partij
aan de macht kwam, nog
verder uitgewerkt in de
apartheidspolitiek, die het
gescheiden houden van
blanken, kleurlingen, Azia
ten en zwarten inhield.
Vooral onder de regering
van premier Verwoerd
(1958-1966) leefde de droom
van een blank Zuid-Afrika
zonder zwarten, met uitzon
dering dan van de 'tijdelijke
gasten', die nodig waren en
nog steeds nodig zijn om de
wielen van de industrie en
handel draaiende te houden.
Deze nachtmerrie leeft nog
altijd voort in de zogenaam
de Urban Areas wet, die
verbiedt dat zwarte Afrika
nen (de Bantoevolken) lan
ger dan 72 uur in een zoge
naamd stadsgebied verblij
ven. Om de aanvoer van ar
beidskrachten niet in gevaar
te brengen, is er een uitzon
dering gemaakt voor die
zwarte Afrikanen die onder
paragraaf 10 (1) van de wet
pasjeswet vallen.
groep dan de zwarte Afrika
nen)
Voor ruim honderd gul
den wist hij een vervalst ge
boortebewijs te bemachti
gen, waarmee hij vervolgens
- zonder succes - een identi
teitsbewijs als kleurling
aanvroeg. Na zijn huwelijk
met een 'gekleurde' vrouw
wist hij met behulp van zijn
trouwboekje wel een identi
teitsbewijs op naam van
Henry Claasens, kleurling,
te bemachtigen. Alles ging
goed, tot vorig jaar.
De tandarts, die op de
hoogte was van Henry's ge
fingeerde identiteit, heeft
ook een zwarte huishoudster
met paragraaf 10 rechten in
dienst. Zij had vakantie op
genomen en zelf voor een
vervangster gezorgd - een
meisje dat niet onder para
graaf tien viel, zodat de
huishoudster er zeker van
was haar baantje bij terug
komst weer terug te krijgen.
Er zijn vier groepen zwar
ten die wel in een 'blank' ge
bied mogen werken en wo
nen;
A. Diegenen die geboren
zijn in een stadsdistrict en
daar al hun hele leven wo
nen;
B. Diegenen die geduren
de een ononderbroken perio
de van tien jaar bij dezelfde
werknemer in een stadsdis
trict in dienst zijn geweest of
nog in dienst zijn en ook in
dat gebied wonen;
C. De vrouw en kinderen
van de onder A en B vallen
de personen. Diegenen met
C-rechten verliezen deze
weer bij het overlijden van
de man.
Onder subsectie D vallen
de 'kontrakt-arbeiders' die
door de arbeidsbureaus, die
de Zuidafrikaanse regering
in alle thuislanden heeft op
gezet, gemachtigd zijn om
voor een bepaalde periode in
de steden te werken.
P. W. Botha
Het menselijke aspect in
deze pasjes wetgeving kan in
alle bureaucratische details
gemakkelijk uit het oog ver
loren worden. De gebeurte
nissen 's ochtends vroeg op
de Lansdowne weg en de re
gelmatige verwoesting van
de barakken in het Cross
roadskamp zijn echter een
overduidelijke aanwijzing
dat de pasjeswet enorme
problemen oplevert.
De door de regering opge
legde beperking op de toe
voer van zwarte arbeiders
valt samen met de armoede
die er in de thuislanden en
op het platteland heerst. Een
groeiend aantal zwarten ziet
zich hierdoor gedwongen il
legaal werk te zoeken in
Zuid-Afrika en overtreedt
daarmee dus de pasjeswet.
Het verhaal van 'Henry
Claasens' is een voorbeeld
van hoever de zwarten wil
len gaan in hun poging het
pasjessysteem te omzeilen.
Drie jaar geleden kreeg
een zwarte Xhosa-Afrikaan
een jaarcontract bij een
bouwterrein, dat hem in
staat stelde zijn geboorte
land Ciskei te verlaten. Tij
dens de bouw van het huis in
een blanke voorstad van
Kaapstad wist hij de huisei
genaar over te halen hem als
tuinman in dienst te nemen.
De Xhosa-Afrikaan had op
dat moment nog maar een
verblijfsvergunning voor
zes maanden en besloot, in
de wetenschap dat hij daar
na niet voor verlenging in
aanmerking zou komen, zich
voor te doen als kleurling.
(Kleurlingen vallen name
lijk weer in een andere
Op een ochtend zag de
vrouw van de tandarts tot
haar grote verbazing het
nieuwe meisje met de
grootst mogelijke haast het
tuinhek overklimmen. Even
later stond er een ambte
naar van het Administratie
Bureau voor de deur. Ge
frustreerd over de ontsnap
ping van het meisje greep de
man vervolgens Henry bij
de kraag en beschuldigde
hem ervan illegaal in Zuid-
Afrika te werken. De vrouw
van de tandarts stond erop
dat haar man gebeld zou
worden, die Henry's identi
teit als kleurling bevestigde.
„De ambtenaar was door
het telefoontje aan het twij
felen gebracht, maar hij was
duidelijk toch nog niet hele
maal overtuigd. Toen kwam
de kleine Mhipto, het zoontje
van Henry, naar voren. Wat
is jouw naam?, vroeg de
man. Mijn naam is Jan, zei
de kleine jongen. Hij was op
en top een kleurling", aldus
de vrouw van de tandarts.
Henry werd losgelaten, door
zijn zoontje gered van de ge
vangenis en verbanning
naar Ciskei.
Vorig jaar werden er in
Zuid-Afrika op de grond
van de pasjeswet 262.904
zwarten gearresteerd. Dat
komt neer op 720 arrestaties
per dag oftewel 30 per uur.
Veel mensen die tijdens deze
pasjeswet-arrestaties opge
pakt worden, bezitten echter
toch een geldig identiteits
bewijs en volgens hen doet
de politie, of het administra
tiebureau, niet de minste
moeite om die bewijzen ge
lijk na hun aanhouding te
controleren. Dergelijke ver
halen en cijfers wekken de
indruk dat de pasjes wet-
razzia's in feite een soort
'stofzuiger' operaties zijn,
waarbij mensen zomaar
Hendrik Verwoerd
willekeurig opgepakt wor
den en zonder verder onder
zoek in de cel verdwijnen.
Dan pas wordt er naar hun
gegevens gekeken.
De Zuidafrikaanse rege
ring probeert door een aan
gepast bouwprogramma het
aantal zwarten dat een be
roep doet op paragraaf 10
(B) te verminderen. In de
thuislanden worden zwarte
woonwijken gebouwd die in
de buurt van een 'blanke'
stad liggen en ook net buiten
de 'verboden' blanke gebie
den wordt de bouw van der
gelijke wijken aangemoe
digd. De stad Umlazi, bijv-
boorbeeld, maakt praktisch
gesproken deel uit van Dur
ban, maar ligt geografisch
gezien in het thuisland
KwaZuli. Zwarten die in de
ze wijk leven, maar werken
in Durban, kunnen geen be
roep doen op paragraaf 10
(B), omdat zij niet aan de
daar genoemde voorwaar
den voldoen.
De rechten zoals vermeld
in paragraaf 10 zijn in elk
geval toch alleen maar van
toepassing op diegenen die
Zuidafrikaans staatsburger
(geweest) zijn - een catego
rie die door de thuislanden-
politiek van de regering in
Pretoria gestadig kleiner
wordt.
In de ogen van de Zuid
afrikaanse wet wordt name
lijk elke inwoner van een
thuisland, die geboren is na
dat land 'onafhankelijk' is
verklaard, automatisch be
schouwd als een 'vreemde
ling' en kan daarom gede
porteerd worden. Of men
'staatsburger' is van een
thuisland hangt af van de
taal die men spreekt; alle
Xhosa-sprekers bijvoor
beeld zijn 'staatsburgers'
van Transkei of Ciskei, on
geacht of zij of hun ouders
ooit in die gebieden gewoond
hebben.
Het resultaat hiervan is
dat de zwarte bevolking van
Zuid-Afrika in grote getalen
gedenaturaliseerd wordt -
sinds 1976 hebben meer dan
8,5 miljoen zwarten hun
Zuidafrikaanse staatsbur
gerschap op die manier ver
loren. Tegenwoordig woont
nog maar ongeveer 23% van
de Zuidafrikaanse zwarte
bevolking in stadsdistricten;
in de vijftiger jaren was dat
nog meer dan 50%.
De rede van de Zuidafri
kaanse president Botha over
de toekomst van de nog in de
stadsdistricten wonende
zwarten moet dan ook in dit
licht bekeken worden. Botha
verklaarde na afloop van de
verkiezingen - waarbij
Aziaten en Kleurlingen een
vertegenwoordiging in het
parlement kregen - dat er
nu tien miljoen zwarten in
onafhankelijke thuislanden
of staten met zelfbestuur
leefden, die daar hun eigen
bestuur konden kiezen.
„Maar we zullen moeten
toegeven dat er nog negen
miljoen anderen buiten deze
staten vallen, omdat zij hun
voordeel zoeken in onze in
dustrie en op onze boerderij
en. Wij zeggen niet dat deze
mensen geen recht op hun
bestaan hebben en dat is
waarom de regering, in
overleg met de leiders van
de zwarte staten en steden,
een oplossing moet zien te
vinden."
Door Juan-Carlos Gumucio
TEHERAN - Islamitische heerschappij heeft Iran
de afgelopen vijf jaar totale oorlog gebracht, bloe
dige interne twisten en een zieke economie. Nu is
de tijd gekomen dat Teheran in alle rust op zoek
gaat naar een opvolger voor zijn 84-jarige leider,
de ayatollah Roehollah Khomeiny.
De euforie van de revolu
tie is grotendeels verdwenen
en heeft plaats gemaakt
voor de zich opdringende
urgente kwesties. Zelfs
Khomeiny's vijanden lijken
zich te hebben neergelegd
bij de veranderingen die de
revolutie van 1979 met zich
meebracht.
De taaie patriarch heeft
duidelijk gesteld dat hij nog
steeds stevig in het zadel zit,
hoewel hij dit voorjaar een
hartaanval zou hebben ge
had. Zijn recente uitlatingen
doen vermoeden dat ook hij
zich voorbereidt op zijn af
treden. „De islamitische re
volutie is niet afhankelijk
van personen", zei hij vorige
maand in een interview op
de tv.
Intussen trachten, temid
den van geruchten omtrent
de gezondheidstoestand van
Khomeiny, de Iraanse mol-
lahs (de islamitische clerus),
hun eigen geschillen met be
trekking tot de opvolgings
kwestie uit de weg te rui
men, zo weten diplomaten
en andere welingelichte
zegslieden.
Khomeiny heeft zelf ook
een kandidaat in gedachten:
de 62-jarige ayatollah Ali
Montazeri, die door de radi
caal-fundamentalistische
vleugel binnen de religieuze
leiding wordt gezien als de
aangewezen man voor de rol
van imam - politiek en
geestelijk leider van het
land.
Een meer conservatieve
vleugel binnen de clerus die
banden onderhoudt met rij
ke kooplieden van de bazaar
van Teheran, voelt echter
meer voor een groep leiders
dan een enkele opvolger
voor de imam. Voorts wil die
vleugel dat de religieuze
raad zich minder in de poli
tiek mengt en een meer be
houdend economisch beleid.
Volgens de islamitische
grondwet moet een 60 leden
tellende raad van deskundi
gen de opvolger(s) van Kho
meiny benoemen.
Ayatollah Azari Qomi, lid
van de raad en van de com
missie die over een namen
lijst beschikt van mogelijke
opvolgers, zei dat het over
leg zich de afgelopen tijd
toespitste „op een bepaald
persoon in de samenleving".
De commissie, zo zei hij„zal
iemand voordragen die in
onze ogen het beste de revo
lutie kan dienen. De raad
van deskundigen zal de uit
eindelijke beslissing ne-
Iraanse en buitenlandse
waarnemers twijfelen er
niet aan dat Montazeri de
beste kansen heeft ondanks
zijn weinig charismatische
uitstraling - in tegenstelling
tot die van de huidige imam.
Montazeri, een vroegere
leerling van Khomeiny en
thans hoogleraar in de isla
mitische wijsbegeerte en
ethica, wordt beschouwd als
zachtzinnig, maar onom
wonden. Hij is evenals Kho
meiny een van de groot
ayatollahs, het hoogst be
reikbare ambt binnen de is
lamitische clerus. Hij heeft
het imago van een grootva
der. Aan zijn iele stem en
zijn vlezige uiterlijk dankt
hij enkele oneerbiedige bij
namen. Overal hangt zijn
beeltenis naast die van Kho
meiny met het immer fron
send voorhoofd.
wordt gezegd dat in de
westelijke provincie Koer-
distan duizenden strijders
van de moedjahedien zijn
gesneuveld en dat in de ste
den honderden activisten
zijn geëxecuteerd. De verhe
vigde onderdrukking ten ge
volge van vliegtuigkapingen
en een recente bomaanslag
in Teheran waarbij 18 men
sen om het leven kwamen en
300 gewonden vielen zou wel
eens de genadeslag kunnen
zijn voor de vanuit Parijs
opererende opstandelingen
organisatie.
Voorstanders van de mo
narchie lijken geen schijn
van kans te hebben in Iran,
omdat de haat jegens het ko
ningshuis diep geworteld
ligt in de Iraanse gemoede
ren. De herinnering aan het
meedogenloze regime van
wijlen sjah Mohammed Re-
za Pahlavi wordt levend ge
houden door middel van
massale bezoeken aan de
koninklijke paleizen in de
buitenwijken van Teheran.
1 Ayatollah Montazari
Het officiële politieke be
leid wordt echter groten
deels uitgestippeld door de
voorzitter van de majlis
(parlement), hojatoleslam
Ali Akhbar Hashemi Raf-
sanjani. Deze wordt be
schouwd als een van de
Ayatollah Khomeiny
sluwste politici die Iran her
bergt en doet geen enkele
moeite om zijn politieke am
bities te verbergen. Ook zijn
naam wordt dikwijls ge
noemd in verband met de
opvolgingskwestie.
In diplomatieke kringen
De enige oppositie die
oogluikend wordt toege
staan is afkomstig van de
kleine 'vrijheidsbeweging'
van de voormalige premier
Mehdi Bazargan, die zich
slechts zelden in het open
baar vertoont en weigert
buitenlandse journalisten te
woord te staan. Bazargan
publiceerde onlangs een po
litieke analyse met als titel
„De Iraanse revolutie in
twee bewegingen". Opval
lend is daarbij het ontbre
ken van het woord 'islami
tisch'.
Wrede onderdrukking,
schaarste, lange rijen en een
uit zijn krachten gegroeid
bureaucratisch apparaat
vormden geen belemmering
voor Khomeiny om grote
aanhang te vinden onder de
burgerbevolking. Op het
platteland krijgen buiten
landse bezoekers dikwijls te
horen dat het de revolutie
van Khomeiny was die hun
electriciteit bezorgde, medi
sche voorzieningen en nieu
we moskeeën.
Daarnaast is de ontevre
denheid echter even wijd
verbreid. Levensmiddelen
zijn duur. Islamitische ge
dragsregels zijn streng. Ver
schillen in religieuze over
tuiging bestaan niet.
In de laatste vijf jaar zijn
de kosten van levensonder
houd meer dan verdubbeld,
zijn de lonen op hetzelfde
peil gebleven en blijft de
met oliegelden gefinancier
de oorlog met Irak de Iraan
se economie uithollen in een
tempo van enkele miljoenen
dollars per dag.
Westerse diplomaten in
Teheran geven toe dat de'
oorlog tussen Iran en Irak
voor een deel is verworden
tot een zegen voor het regi
me van Khomeiny, ondanks
de hoge tol die de strijd heeft
geeist.
„Oorlog doet de vader
landsliefde opleven en leidt
de aandacht af van urgente
kwesties als politieke en re
ligieuze vrijheid", aldus een
van de diplomaten. „Tegelij
kertijd is het ook oorlog die
de inmiddels chronisch ge
worden ziekten van de
Iraanse economie veroor
zaakt".
In antwoord op de ge
ruchten die in oppositie
groeperingen in balling
schap de ronde doen over
Khomeiny's gezondheid,
waarschuwde de ayatollah
dat het wel enige tijd kon
duren voor hij van het to
neel verdwijnt en bespotte
hij „degenen die vergeefs
hopen" op zijn dood.
De ayatollah heeft nog
een oudere broer van onge
veer 90.
MOSKOU (ANP) - Ana
Karpov heeft een riante k:
zjjn voorsprong in de tw
kamp om de wereldtitel tef
Garri Kasparov te vergro
tot 3-0. De zevende partij in
match werd na 41 zetten in
voor de wereldkampioen z
voordelige stelling afgeb
ken.
Met wit heeft Karpov
uitdager in een bijzonder
drongen positie op de konin
vleugel gemanoeuvreerd.
Kasparov, die donderdaj
tweede zitting met wit de 2
de partij had verloren ver
digde zich met de Tarras
variant van het Damegamb
Slaagt Karpov er in d
voetl
Arm
De uitslagen van de vrijdag
de Bundesliga gespeelde
wedstrijden zijn:
Eintracht Frankfurt -
Bielefeld 3-2 Schalke '04
tracht Braunschweig 3-0.
ZEIST (ANP) - Cambuur
zaterdagavond in de thu
wedstrijd tegen RKC twee I
sisspelers moeten miss
Schouwenaar en Cante
werden beiden door de str
commissie van de KNVB v<
één duel geschorst.
De door de tuchtcommis
uitgesproken straffen in
betaalde voetbal zijn:
(Wageningen) twee wedsti
den, Schouwenaar (Cambu
één wedstrijd, Cantello (Ca
buur) één wedstrijd, Timm
mans (SVV) vier wedstrijd^
PEREIRA (Reuter) - Vierv<
dig wereldkampioen op
sprint Sergei Kopilov he
nog niets van zijn snelht
verloren. Bij wedstrijden
het Columbiaanse Pere
versloeg hij in de finale
twee ritten de Amerika
Nelson Vails, winnaar van
zilver op de Olympische S]
len. Kopilov klokte 10.84
10.93 seconden over de laat
200 meter.
Op de individuele acht
volging leed Olympisch ka
pioen Steve Hegg opnieuw
nederlaag. De Amerikc
werd derde met de tijd 4
nuten en 45,16 seconden. W
naar werd de Rus Joeri Li
palenko, die de vier kilome
bijna acht seconden sneller
raasde: 4.37,28. De Pool R;
zard Dawidowicz werd twee
in 4.43.63.
den HAAG (ANP) - Recht
vleugelspits Paul Giles
van Excelsior heeft vrije
een contract getekend bij
Schiedamse eerste-divisiev
eniging SW. De Engelsrr
zal tot eind van dit jaar v<
SVV uitkomen en speelt ze
dag al met zijn nieuwe club
gen Vitesse.
WOLGOGRAD (DPA)
zevende partij uit de tw
kamp om de wereldtitel sch
ken voor dames, tussen tit
verdedigster Maja Tsjibo
oanidse en Irina Lewitina,
vnjdag in remise geëindigd.
De partij besloeg 58 zett
De stand in de WK-tweekai
tussen de schaaksters uit
s°vjetunie is 3 V2. -3%. Het
reldkampioenschap is voor
sPeelster, die het eerste a
Punten achter de naam heel
i'HHlIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIII
LECTOURE (ANP/AFI
Maarten Ducrot gebruik
Ster de Beloften om
[narktwaarde stevig te
"ogen. De Nederlar
I amateur klom vrijdag
I de zevende naar de tw<
Plaats in de algemene r£
schikking. Met alleen
vierde en laatste etappe
'n het verschiet behoeft
crot alleen de Franse pro
sional Gilbert Duclos-1
salie voor zich te dulden.
^'«Hlllliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiini
