BOEKEN
Barbie werkte langer voor Amerikanen dan voor Nazi's
1 De Pari
\Japann
MOL
MOL
'WARDAY'AANGRIJPEND BOEK OVER ONDERGANG VS
DONDERDAG 23 AUGUSTUS 1984
Italo Svevo:
verstikkende
levensangst
Boeiende
roman
over Samoa
Poëzie
T47
'Een leven' van Italo Svevo; ultg.
Bert Bakker, prijs: £.29,50
De Italiaanse schrijver Italo
Svevo (1861-1928) is vooral be
kend geworden door zijn de-
taillistisch-psychologisch zelf
portret Bekentenissen van Ze-
no, en door het feit dat hij ont
dekt is door zijn vriend James
Joyce.
Italo Svevo stond als schrij
ver geheel onder invloed van
het sombere Naturalisme van
Emile Zola, die aan het eind
van de vorige eeuw overal in
Europa, ook in Nederland,
werd nagevolgd.
Zijn roman Een leven, nu
voor het eerst in het Neder
lands vertaald, doet dan ook
zeer sterk denken aan het
werk van Marcellus Emants
en aan dat van J. van Ouds
hoorn.
In Een leven wordt tot in de
kleinste dagelijkse details het
sombere bestaan van een een
zame bankbediende getoond.
Een jongeman zonder wils
kracht, die zijn moeder en zijn
geboortedorp heeft verlaten en
in de grote stad bij een klein
burgerlijk gezin inwoont. Op
zijn werk tracht hij tevergeefs
hogerop te komen, wat door
zijn slapheid en angstige ze
nuwachtigheid ('nevrose'
noemde men dat in die tijd)
jammerlijk mislukt.
Het drama van dit onaange
paste bestaan in verstikkende
levensangst kan dan ook in
niets anders eindigen dan in
zelfmoord, geheel volgens de
deterministische filosofie van
die dagen. De eerlijkheid ge
biedt te zeggen dat de lang
dradigheid en de voortduren
de zwarte somberheid voor de
lezer van nu te veel van het
goede zij n.
H.R.
'Kroniek van Sapepe' van Albert
Wendt; uitg. Het Wereldvenster
Novib-Derde Sprekerserie 27,75).
Een van de beste boeken uit
deze serie, waarin geschriften
uit en over de zogeheten Derde
Wereld worden uitgegeven.
Deze roman uit West-Samoa
is min of meer klassiek opge
bouwd en uitgewerkt, maar de
auteur schrijft zo boeiend
vanuit duidelijk een persoon
lijk ervaren werkelijkheid dat
dit eiland in de Stille Oceaan,
waarvan de meeste Nederlan
ders nauwelijks het bestaan
van kennen, heel nabij komt.
Albert Wendt wordt mo
menteel beschouwd als één
van de belangrijkste schrij
vers uit de Pacific.
Hij heeft een grote invloed
bij de ontwikkeling van een
eigen cultuur in dat gebied.
Zijn opleiding ontving hij nog
in Nieuw Zeeland. Een ver
schijnsel uit de overgangstijd
van kolonie naar zelfstandig
heid; overal. Daarom is hij is
staat om juist de tijd waarin
een gekolonialiseerd gebied
zich via de kolonisator ont
wikkelt naar mondigheid en
onafhankelijkheid goed te ka
rakteriseren. Hij doet dat in
deze roman op een uitstekende
manier. Als proces niet onbe
kend, maar door de Samoaan-
se inkleuring beleef je het als
lezer toch opnieuw.
Kroniek van Sapepe bestaat
uit drie delen; soort trilogie
(420 pagina's). Over alle drie
heerst de figuur van Tauilope-
pe Mauga, die als arme mis
lukte theologiestudent zich wil
revancheren. Daarbij trekt hij
zich op aan het voorbeeld en
de rijkdom van de kolonialise
rende blanken. Hij weet op de
wildernis plantages te verove
ren en schakelt daarbij zijn ri
vaal Malo uit. Concurrentie
leert hij uit het kapitalistisch
stelsel van de blanken, het
christendom dat hun 'heiden
se' levenswijze eerder had
versterkt dan verzwakt wordt
daarbij subtiel ingeschakeld.
Tauilopepe wordt diaken en
predikt over 'God, Geld en
Succes'
Tauilopepe legt het aan met
de vrouw van zijn grootste
concurrent Malo, die met zijn
familie het dorp wordt uitge
werkt.
In het tweede boek wordt
duidelijk welke prijs Tauilo
pepe ervoor betaalde in zijn
familieleven. Dit verhaal
wordt geschreven vanuit zijn
zoon Pepe, die met tbc op zijn
sterfbed ligt. Tauilopepe werd
de machtigste en rijkste man
van Sapepe; zoon Pepe een
'mislukkeling', die hem haat.
„De papalagi en zijn wereld
hebben ons mensen veranderd
in karikaturen van onszelf!".
In het derde boek neemt het
leven wraak, als het nage
slacht Tauilopepe uiteidelijk
onderuit haalt; door de in
Nieuw Zeeland opgeleide zoon
van Pepe en een zekere Galu-
po, die zijn buitenechtelijke
zoon van de vrouw van de
door hem verbannen Malo
moet zijn. Een dramatisch
ontknoping waarbij duidelijk
wordt, dat je niet straffeloos
overspel met je eigen cultuur
Door Mare de Koninck
WASHINGTON - Een
bestseller in Amerika
is sedert geruime tijd
Warday, een boek
over hoe de Verenigde
Staten er uitzien in
1993, vijf jaar nadat er
op 28 oktober 1988
('warday' is oorlogs
dag) een beperkte
kernoorlog met de
Sowjet-Unie heeft
plaatsgehad.
Het boek is zo aangrijpend,
omdat de twee auteurs, Whit
ley Strieber en Jim Kunetka,
een scenario hebben uitge
werkt tot in precieze details,
die voor de lezer tegelijk ver
rassend en waarachtig zijn.
Het echte Amerika, vijf jaar
na een 'kleine' atoomoorlog
zou er heel anders uit kunnen
zien dan Warday beschrijft.
Maar men realiseert zich bij
het lezen van dit boek dat die
werkelijkheid zo moeilijk
voorstelbaar is, dat een situa
tie als hier beschreven zich net
zo goed voor kan doen als een
heel andere toestand. Hoe dan
ook zal het voor de overleven
den geen 'globale' ramp zijn,
maar een heel concrete, vol
nooitgedachte bijzonderheden.
Een journalist en een ro
manschrijver maken in 1993
een reportagereis door Ameri
ka. Vijf jaar tevoren was het
tot een nucleaire confrontatie
met de Sowjet-Unie gekomen,
nadat de VS een satelliet had
gelanceerd die alle Russische
atoomraketten electronisch
kon verlammen. Het Kremlin
zag zich daarom genoodzaakt
electromagnetische bommen
boven Amerika tot ontploffing
te brengen, teneinde in de VS
alle electronische systemen uit
te schakelen.
Alle computers in het land
vielen uit, verbindingen wer
den verbroken, vliegtuigen
stortten neer. Wel kon dankzij
noodvoorzieningen de presi
dent nog de opperste lucht
machtleiding bereiken en op
dracht geven tot het afvuren
van enkele intercontinentale
Minuteman-raketten op de
Sowjet-Unie. De Russen rea
geerden met een salvo van
atoomraketten op onder meer
New York, Washington, San
Antonio en enkele andere
strategisch belangrijke doelen
in de VS.
In New York is Manhattan
niet rechtstreeks geraakt, wel
de buitenwijken Queens en
Brooklyn. Washington is van
de kaart geveegd. Alles, inclu
sief de president, de regering
en de volksvertegenwoordi
ging is weg. De stad Baltimo
re, 60 km. noordelijk van
Washington, is verbrand. De
aanval heeft over geheel Ame
rika 7 miljoen onmiddellijke
doden geëist.
Amerika vijf jaar na de
kernoorlog van 1988
Vijf jaar later is dat aantal
dodelijke slachtoffers (door
brandwonden, straling, ver
hongering) tot 75 miljoen toe
genomen.
In 1993 is Amerika
grotendeels een onleefbaar
continent, waar miljoenen
overlevenden vooral vanwege
opgelopen straling ten dode
zijn opgeschreven. Maar voor
nieuwkomers is er weinig ge
vaar meer en dus krijgt Ame
rika koloniale belangstelling
van landen als Japan en Enge
land. Japanse technici exploi
teren er de grondstoffen en
brengen weer computers en
auto's naar het land. De feite
lijke macht is in handen van
enkele duizenden Britse 'hulp
verleners'. Zij hebben onder
meer het euthanasie-systeem
opgezet, waarbij patiënten die
meer dan 450 radio-actieve
straling hebben opgelopen niet
meer voor de schaarse medi
cijnen in aanmerking komen.
Alleen Californië, aan de
westkust, is ongeschonden uit
de kernoorlog gekomen en
ontwikkelt zich nu, in 1993, tot
een onafhankelijke staat, die
als zodanig reeds diplomatiek
erkend is door een aantal an
dere landen. Niemand uit de
de besmette rest van Amerika
mag Calefornië binnen. In Los
Angeles zetelt een 'voorlopige
regering' van de oude Ver
enigde Staten, maar die heeft
geen macht. Aan het hoofd
staat 'president' White, die tij
dens Warday staatssecretaris
van Financiën was, maar toe
vallig op vakantie was en als
enig regeringslid aan de dood
is ontsnapt.
In het zuidelijk deel van de
VS, te weten een deel van Te
xas plus Nieuw-Mexico en
Arizona, hebben Spaans-spre
kende emigranten ook een
eigen staat Aztlan genaamd,
gesticht. In de hoofdstad El
Paso zijn al ambassades van
Mexico, Nicaragua, El Salva
dor en andere Latijns-Ameri
kaanse landen gevestigd. Ook
daar zijn het de Japanners die
hoog technologische ontwik
kelingshulp verlenen.
Het boek is een verzameling
van persoonlijke reisimpres
sies en van interviews van
Whitley en Jim met mensen
die zij op hun tochten door de
VS, Californië en Aztlan ont
moeten. De waarnemingen
zijn meestal op koele toon
neergeschreven en daarom
nergens melodramatisch. Een
indrukwekkend hoofdstuk is
dat van het bezoek aan Man
hattan, waar een van de
schrijvers zelf woonde tijdens
de aanval. Hij weet dat hij aan
kanker zal sterven.
De meeste wolkenkrabbers
en huizen op Manhattan staan
nog overeind, maar ze staan
nu in een soort jungle. Straten
en gebouwen zijn grotendeels
overwoekerd door planten. Er
leven verwilderde honden en
roof- en andere dieren uit de
dierentuin. Op het hele eiland
wonen slechts een paar hon
derd vrijwilligers, die zoveel
mogelijk waardevolle spullen
proberen te verzamelen. Op
Broadway en de overige grote
boulevards zijn smalle door
gangen gemaakt tussen de
autowrakken.
De vrijwilligers trekken da
gelijks voor tonnen aan koper
draad uit de leidingen van het
World Trade Center. Tot hun
verbazing horen de bezoekers
dat de vrijwilligers een trein
stel van de metro weer aan de
praat hebben gekregen. Jim
vindt in de wijk Greenwich
Village het gedeeltelijk inge
storte huis waar hij met
vrouw en dochtertje woonde.
Hij treft er hun spullen verre
gaand verrot, maar alsof hij er
gisteren nog tussenleefde, aan.
Plotseling staat hij oog in oog
met een reusachtig 'katachtig
dier' dat in een van de kamers
blijkt te wonen. Zijn gids
schiet het beest tijdig dood.
„De kop verdween in een rode
klodder van bloed en schedels
plinters."
In het laatste hoofdstuk, als
zijn reis is voltooid, bedenkt
Whitley in zijn huis in Dallas
hoe vreemd het na vijf jaar
nog altijd is dat Rusland en
Amerika, begrippen waar hij
mee is opgegroeid, niet meer
bestaat. Hij herinnert zich zijn
eigen anti-Russische gevoe
lens en vraagt zich af of die op
een of andere manier hebben
bijgedragen tot die kortstondi
ge oorlog op 28 oktober 1988,
die zijn hele wereld zo onher
kenbaar heeft Veranderd. „Ik
zou willen dat we door de tijd
heen terug konden reiken en
alsnog voorkomen wat er is
gebeurd."
'Warday' door Whitley Strieber en
James Konetka. Uitgever Holt, Ri-
nehart and Winston, New York.
15,95.
Door Jan van de Ven
Nazibeul Klaus Barbie, de
slachter van Lyon, heeft lan
ger voor de Amerikanen ge
werkt dan voor Hitler. Van
april 1947 tot maart 1951 heeft
hij in dienst van de Amerika
nen gegevens over Russen en
communisten verzameld. Zijn
ijver werd uiteindelijk be
loond met een vlucht naar
Zuid-Amerika. Geregeld en
betaald door zijn Amerikaan
se vrienden.
Dat staat te lezen in het
boek: 'Klaus Barbie, een nazi
in dienst van de VS'. Schrijver
is de Amerikaan Erhard Da-
bringhaus, die kort na de oor
log als werknemer van een in
lichtingendienst Barbie als in
formant kreeg toegewezen.
Dabringhaus heeft het gerui
me tijd met Barbie weten uit
te houden, maar hij vroeg
overplaatsing aan toen hem
steeds duidelijker werd welke
rol de Nazibeul in het zuiden
van Frankrij k had gespeeld.
Het boek is onlangs in een
Nederlandse vertaling op de
markt gekomen.
Dabringhaus vertelt zijn le
zers, dat hij in 1948 al zijn su
perieuren op de hoogte bracht
van het Nazi-verleden van
Klaus Barbie. Toen schonk
men geen aandacht aan deze
berichten. Pas in 1983 kreeg
het verhaal van Dabringhaus
gehoor. In de Verenigde Staten
lieten verslaggevers van kran
ten en televisiestations het
hem vele malen vertellen op
het moment, dat Barbie zon
der pardon uit Bolivia naar
Frankrijk werd overgebracht,
omdat dat land hem voor zijn
daden tijdens de tweede we
reldoorlog wilde berechten.
Aannemelijk
Dabringhaus maakt aanne
melijk, waarom een man als
Barbie -en met hem vele an
deren- een gerechte straf kon
ontlopen. In het Duitsland van
kort na de oorlog heerste cha
os en na een eerste zifting van
oorlogsmisdadigers wilden de
overwinnaars zo snel mogelijk
overgaan tot herstel van het
land. Doorgaan met vervolgen
van Duitsers zou betekenen,
mensen met leiderskwalitei
ten ging beroven.
Een grove, eerste zifting had
vele Nazi's ten aanschouwe
van de hele wereld gevange
nis- of doodstraf bezorgd. Wie
daarna nog vrij rondliep en
bereid was met de bevrijders
mee te werken, kon op de be
lofte dat hij zijn Nazi-ideeën
had laten varen meteen aan de
slag. Zo ook Barbie, die dank
zij de hulp van Kurt Merk, een
legerofficier die hem van
Frankrijk kende, onder de be
schermende paraplu van een
machtig bezettingsleger aan
het werk kon bij een van de
Amerikaanse inlichtingen
diensten.
Informatie
Barbie viel op door grote ij
ver. Hij ging immers door met
wat hij ook tijdens de oorlog
had gedaan; informatie voor
zijn bazen verzamelen. De
Amerikanen wilden alles we
ten over de bewegingen van
andere geallieerden, met name
de Russen. Ook de Duitse com
munisten moesten worden ge
schaduwd. Barbie leverde die
informatie tot grote tevreden
heid van de Amerikanen, die
hem na korte tijd liever als in
formant handhaafden dan
hem uit te leveren aan de
Fransen.
De Fransen wilden hem
overigens naar Frankrijk ha
len om informatie te krijgen
over de rol van een miskende
verzetsheld, zo meent Da
bringhaus. Enkele malen heeft
hij de Fransen met een kluitje
in het riet moeten sturen van
zijn superieuren; Nee, van
Barbie had hij nooit gehoord.
Uiteindelijk hebben de Fran
sen dan toch met Barbie mo
gen praten en zij kregen te ho
ren dat de in Frankrijk te ver
volgen Franse verzetsheld
nooit een verraderlijke rol had
(Tocnool H
Pas in 1949 wilden de Fran
sen Barbie over zijn misdaden
aan de tand voelen. Op last
van de Amerikanen kwamen
zij echter niet bij hem in de
buurt.
Een woelige, warrige tijd, zo
vlak na de oorlog, waarin or
ganisaties de beste kans had
den om zich staande te hou
den. Organisaties bescherm
den haar leden: informaten
van de ene inlichtingendienst,
die door een andere dienst
werden opgepakt, konden re
kenen op snelle vrijlating.
Maar ook: een organisatie als
de SS was zelfs na de oorlog
een machtig bolwerk, als de
individuele leden maar te ken
nen gaven met de geallieerden
te willen samenwerken.
Klaus Barbie leefde er goed van in Bolivia.
FOTO ARCHIEF DE STEM
Leiding
Volgens Dabringhaus, en hij
haalt uitlatingen van hoge SS-
ers aan, heeft in het na-oor-
logse Duitsland deze organisa
tie kans gezien zijn leden op
belangrijke en minder belang
rijke, in ieder geval leidingge
vende posities, te droppen. De
leden kwamen voor elkaar op.
En volgens de Amerikaanse
schrijver heeft de SS-organi-
saite er uiteindelijk ook voor
gezorgd, dat Kurt Merk op
verzoek van de in Zuid-Ame
rika verblijvende Barbie werd
opgeruimd, omdat hij teveel
wist.
Kurt Merk heeft dus zijn
behulpzaamheid met de dood
moeten bekopen. Hij helpt
Barbie aan een veilige baan,
maar de twee krijgen ruzie
over de verdiensten en de een
vertelt over de ander aan hun
contactman Dabringhaus. Die
vindt echter geen gehoor bij de
legertop, waardoor Barbie een
betrekkelijk rustig bestaan in
Duitsland heeft.
De verhalen van Merk moe
ten gruwelijk zijn geweest.
Dabringhaus schrijft onder
meer: „Hij kon een vrouw op
zijn schoot liefkozen en op het
zelfde moment opdracht geven
een andere afwisselend te
slaan en in ijswater onder te
dompelen. Toen hij genoeg
kreeg van zijn Zwitserse
vriendin, schoot hij haar dood.
Een van zijn meest afschuwe
lijke represaillemaatregelen
was het opsluiten van 100 kin
deren in een schoolgebouw,
dat hij daarna in brand stak
en opblies."
Front
„Als SD-chef in Lyon van
1942 tot 1944 was hij persoon
lijk betrokken bij 4342 moor
den en zorgde hij ervoor dat
bijna 8000 mensen naar de
vernietigingskampen werden
gestuurd. Dit zijn de aantal
len, die werden vastgesteld
door de Franse rechtbanken,
die hem tweemaal - in 1952 en
in 1954- ter dood veroordeel
den."
Zo'n man kon zichzelf in een
sterk verdeelde wereld hand
haven. Volgens Dabringhaus
bespioneerde iedereen ieder
een en de SS spon er garen bij
door als een gesloten front op
te treden. Een SS-kolonel
schijnt Dabringhaus te hebben
gezegd: „Als soldaten al vrien
den worden in schuttersputjes
in de frontlinie tijdens de oor
log, worden ze nog grotere
vrienden achter het prikkel
draad van interneringskam
pen. Jullie Amerikanen stop
ten na de oorlog alle SS-ers bij
elkaar, omdat wij automatisch
werden gearresteerd."
In hun groepsverbonden-
heid zorgden ze er wel voor,
dat ze bij de bezetters in een
goed blaadje kwamen. Da
bringhaus kwam er na zijn
overplaatsing achter, dat ver
schillende inlichtingendien
sten het bericht doorkregen,
dat de Russen bij de Tsjechi
sche grens naar uraniumerts
aan het delven waren. De
nooit opdrogende SS-bron
zorgde voor ruime versprei
ding en dankzij de verdeeld
heid van de geallieerden, elk
deel koesterde informatie als
een deel van zichzelf, waren de
Nazi-informanten uitstekende
medewerkers.
Dankbaar
De inlichtingendienst van
Dabringhaus (CIC -Counter
Intelligence Corps- geheten)
bleek niet ondankbaar. Zij
hielp informanten aan een
vluchtroute. Volgens schrijver
gaf CIC zijn reizigers gewoon
lijk de status van ontheemde
en pater Dragonovics -een
Kroaat- band met de katholie
ke kerk gaf de vluchtroute,
door de Amerikanen 'ratten-
route' genoemd, een respecta
bele buitenkant.
Het CIC hielp deze priester,
misschien onopzettelijk aldus
schrijver, een aantal oorlogs
misdadigers, die door de geal
lieerden werden gezocht,
Europa uit te krijgen. In ruil
hielp de pater het CIC wan
neer die informanten had wier
leven afhing van een vertrek
uit Europa. Het gezin Barbie is
hier een voorbeeld van. Het
CIC betaalde Dragonovic tus
sen de duizend en veertien
honderd dollar voor elke vol
wassen vluchteling die hij op
de route zette.
Dabringhaus schetst een
beeld van een tijd, die hij zelf
heeft meegemaakt. Aan oor
delen komt hij niet toe, wel
aan veronderstellingen, die
voor een goede lezer overigens
overbodig zijn. De schets geeft
immers aan, dat in die woelige
periode meer nog dan anders
het leven van de enkeling van
toevalligheden aan elkaar
hangt.
Excuus
Het individu Barbie heeft
zijn toevalligheden in het le
ven mogelijk beter dan een
ander richting kunnen geven,
na Frankrijk in Duitsland en
later in Bolivia, waar een on
der andere een lid van de na
oorlogse generatie -Beate
Karsfeld- hem het leven on
aangenaam begon te maken
door te wijzen op zijn daden
tijdens de oorlog.
Het verhaal van Dabring
haus geeft een nieuw stukje in
de legpuzzel 'Klaus Barbie',
niet doorslaggevend maar in
teressant. En het merkwaardi
ge daaruit is, dat de Ameri
kaanse regering zich vele ja
ren na de oorlog meende te
moeten verontschuldigen bij
de Franse voor het feit dat het
Amerikaanse leger -gelijk an
dere bevrijders- na de oorlog
Duitse informanten in dienst
had gehad. Paste die mede
werking niet geheel in het
tijdsbeeld?
'Klaus Barbie' van Erhard Da
bringhaus; Uitg. Batteljee en
Terpstra Uitg., 19.90
Jacques Schmitz: Potloden
niet kunnen (uitg. In de Kim.
scheer - 23,50).
Schmitz (38) debuteert hier.
mee in boekvorm; publiceerde
eerder in De Gids, Mandala
etc. Is journalist (momenteel
bij VARA). Liefdespoëzie;
liefde voor het landschap, lief]
de voor het landschap,
vrouw heet. Een spel met taal,
met proza, dat uiteindelijk
door - soms wat geforceerd,
aangebrachte ritmiek tot poë-
zie werd verheven; ook het
drukken (schrijven) binnen4
bladspiegel speelt daarbij eet
visueel idioom. Gekruid niet
een snufje 'maatschappij;
„Niet de poëzie niet dit ver
maak hier van glitters niet
de liefde is de drijfveer vat
het kapitalisme, het moet
maar gezegd, dit niets ontzien-
de maschien. Hier fluisten
alvast de strijd om de macht
(alsjeblieft: Poëzie) als ee:
vlag hoe harder het waait
hoe strakker zij staat".
Tom Lanoye: In de piste (uit,
Bert Bakker - 19,50).
Dichten of poëzie lijkt vaak
een uitvlucht om te ontkomen
aan de discipline van het pro-
za. Zo hier. Lanoye beschik!
over een taalgebruik met flair
en wordt bevangen door har
de- en indringende levens-
spinsels, die te maken hebben
met veel waanzin. De waag
halzerij in de piste van het le
ven overwinnen met sterke
verhalen, bepoederd met poe-
zie. Hallucinaties in een beeld
rijke woordenstroom. „Nie
mand moet mij vragen stellen
Zet me niet onder stroom.;
Ik kan hoogstens bedriegen,,
het vertellen van een droom".
Georges Lambrechts: Hm
kwetsbaar jij en ik (uitg. De Ne.
derlandse Boekhandel - 18-50).
Fraai uitgegeven boekje
(voor iemand die eens poëzie
als cadeau wil geven),
mooie tekeningen van
Nouwkens heeft Lambrechts
gedachten genoteerd over
aantrekkingskracht tussen
mens en natuur en tussen
mens en mens. Tegelijk klinkt
er onmacht in door. „Ik het
met mijn voet mulle namen
in het zand geschreven II
zee, wind en regen hebben
elk spoor verdreven //ik
leen ben overgebleven".
Geo Milev: September (uitg,
Zuid/Knipscheer - 19,50).
Boeiende-, historische bun
del van de Bulgaarse schrijver
Georgi Milev Kasabov (1
1925). Zijn stoffelijke resten
werden in 1954 teruggevonden
tijdens graafwerken bij een
fort nabij Sofia in een massa
graf. Deze 'prinicipieel anti
realist, rücksichtlos artistiek
vernieuwer, antiburgelijke
non-conformist en individua
list Geo Milev' was het slacht
offer geworden van een poli
tieke strijd in Bulgarije. In een
nawoord vertelt Mon Detrez,
die ook de vertaling van Sep
tember deed, er meer over. Mi
lev die bij het uitbreken van
de eerste wereldoorlog naar
Engeland ging en onder meer
kennis maakte met het werk
van Verhaeren en Nietzsche,
vond dat de Bulgaren op Vla
mingen lijken. „Wij vonden
onszelf in het leed en barbaar
se terreur, die alleen maar
vergeleken kan worden met de
verknechting van de Vlamin
gen door de katholieke kerk".
In September rekent hij i
met god die de mens in de
steek laat en laat hij de mens
het lot in eigen handen nemen
In September vernielt de
priester Andrej met een ka
nonschot zijn kerk en legt
daarna de strop om zijn eigen
hals. September is een gedicht
als een mitraileur; betreffende
opbouw en indhoud. „Alles
wat geschreven is door filoso
fen en poëten -/ zal geschie
den Zonder god Zonder
heer September zal zo mooi
als mei zijn".
Maarten Maurik: Van bomen,
plaats en tijd (uitg. Agathon -
f 16,50).
Maurik is thans Nederlands
ambassadeur bij de UNESCO
in Parijs. Vanaf 1955 werd zijn
poëzie al gebundeld. Sedert
1970 was zijn visuele poëzie t'
zien op talrijke exposities in
binnen- en buitenland. Me'
Albert Helman en Marnix Gij'
sen maakte hij de bundel 'Pet
diplomatieke koerier'. In
nieuwe bundel staat dood en
verderf tegenover het verlan
gen naar onsterfelijkheid
Mourik is 61 jaar. De titel van
het boek met de begrippen
ruimte en tijd in relatie me'
bomen verwijst naar de ge
hanteerde symboliek in ver
band met de verschillende le
vensfases van de mens. Ook de
visualiteit speelt in deze bun
del een rolletje. Tussen Voort
planten, Klimop, Tussen jouv'
takken en Wortels is er heel
wat zinnebeeldigs te beden
ken. De begrippen 'plaats' en
'tijd' treden echter afzonder
lijk op en niet geïntegreerd U
de boomgedichten. Hele direc
te en mooie gedachten, die
voor velen herkenbaar zullen
zijn. Of niet Het gedicht 'De
dood'; „Punt op de i van
het niets".
Bommen op Amerika (foto uit de film 'The day after').
FOTO ARCHIEF DE STEM
4
1 Toen in het begin van de j
1 een kleine, verlegen Japar
eerst zijn visie op de mode
I pers en inkopers liet zien,
moment vast niet kunnen
I groot zijn invloed zou gaa
het internationale modegt
1 Waren het tot dan toe slee
I handjevol stylisten van dl
confectiemerken die in ve
ruimtes hun showtje gavel
I met het défilé van Emmanl
in de gang van een verkool
1 ik bekneld tussen een dew.
I de schouder van een Duits
mocht gadeslaan!), deze ta
1 jongeman uit het land var
1 zon pakte het heel anders i
Hij huurde het leegstaat
Commerce af, in de afbraa
I toenmalige Hallen, bouwc
plankier in het midden en
het publiek, dat nu eens ei
heel goed kon zien, met ee
spektakel vol vrolijke vro
I en kinderen in kleurige er
kleren. Zijn naam: Kenzo
I credo: weg met het dwang
mode, hulde aan de vrij he
vrolijkheid in de mode. K
om je prettig in te voelen,
kleur aan te passen aan je
1 niet andersom. Hij ontkeU
revolutie. Kenzo's ster rees
het modefirmament en zei
mode-ontwerper zo geïmi
Japanse stylist.
Denk bij voorbeeld maa
toen ongewone combinati
met bloemen en ruiten, aa
1 'vouwcol' op een bloes, aar
puntzakken, aan de comfc
geplooide broeken, waarai
gewend zijn geraakt. Nu, r
jaar, wordt Kenzo's boetie
de Victoire nog steeds dru
staat de bescheiden Japan
hoofd van een honderd pr
mode-imperium dat het n
1 export heeft betekend. Ma
niet de enige. Na hem hebI
Japanse ontwerpers zich n
1 Parijs gevestigd.
Zoals Issey Miyake, die r
I vernuftig gemaakte eenvo
een van de beste exporteur
Amerika wordt beschouw
Kansai Yamamoto, die me
felle ontwerpen een groot
weten te bereiken, zijn dn
gedessineerde T-shirts en
de hele wereld te koop. De
I Yamamoto (geen familie)
jaar geleden van zich spra
nieuwe versobering in sto;
Wat er zo'n drie jaar geli
getoond is nu overal geacc
1 losse wijde kielen, de enkt
en broeken, de 'droge' linr
1 katoenen stoffen. En de re
voort. De Japanners krijgt
grip op de Franse mode, er
naam in eigen land al law,
echt tevreden zijn ze pas a
Europese modemekka is gt
hun ideeën. Soms is daar l
woord Frans bij, want velt
vanuit hun thuisland en k
ten tijde van de Pret a Por
naar Parijs. Zoals de enert
Kawakubo, die met haar c
'Comme des Gargons' er nt
abstracte ideeën op nahou
velen nog moeten wennen
Haar volumineuze creat
ingewikkelde draperieën,
en breisels, ongebruikelijl
I en bindsels zijn niet direc
om even 'aan te schieten' t
winkelen. Het 'Commes dt
concept is nog moeilijk te
alleen weggelegd voor ave
gardistische trendsetters. 1
verloop van tijd zullen oo
filosofieën vertaald zijn ir
I onconventionele, creatiev
Het tijdperk van'jasje-bit
1 dan inmiddels ver achter i