Een museum
voor
Anton Pieck
In deze
Glds-
Weekend:
Vergeelde vakanties:
Massaal per vliegtuig
naar zonnige stranden
Herinneringen aan
de retraite: je
terugtrekken uit de
werelden
'Arendsoog' lezen
G*
rert Heidemann (53), sterverslaggever van
het gerenommeerde Duitse weekblad Stern, is
van de hemel in de hel teruggekomen. Als een
ordinaire oplichter staat hij volgende week
in Hamburg voor zijn rechters. De dagboeken
van Adolf Hitler, die Heidemann voor Stern
op de kop tikte, bleken bij het eerste de beste
serieuze onderzoek plompe vervalsingen te
zijn. En de ruim negen miljoen die Stern er
achteloos voor neertelde, zijn foetsie.
Nazi-tic
Gedonder
Drie minuten
ZATERDAG 18 AUGUSTUS 1984
Alle radio en
tv-programma's
van het weekend
op de achterpagina
Spijt
Door Gerard Kessels
In een proces dat negen maanden tot een jaar gaat duren zullen
de rechters proberen na te gaan hoe in mei 1983 de grootste jour
nalistieke sensatie binnen enkele weken uitmondde in het
grootste persschandaal aller tijden.
Naast Heidemann staat ook de vervalser Konrad Kujau (46)
terecht en zijn vriendin Edith Lieblang.
Volgens de officier van justitie
heeft Heidemann van de Stern-mil
joenen ruim 1,7 miljoen in eigen zak
gestoken en Kujau bijna 1,6 miljoen.
Van de resterende ruim 6 miljoen
ontbreekt elk spoor. De journalist en
de vervalser beschuldigen elkaar er
van het geld geïncasseerd te hebben.
Het naderende proces heeft een
forse aanslag gedaan op de gemoeds
rust van een aantal Stern-managers.
Want het wordt steeds duidelijker dat
het niet zal lukken Heidemann alle
schuld van het debacle in de schoenen
te schuiven. De heren in de bestuur-
setages zijn ernstig in de fout gegaan.
Niemand kwam op het idee de
groeiende stapel dagboeken op hun
echtheid te laten onderzoeken.
Pas toen al vele miljoenen via Hei
demann waren uitgegeven, werden
enkele oppervlakkige onderzoeken
gedaan. En zelfs toen kwamen er al
signalen dat het niet goed zat. In het
papier was een stof verwerkt, die pas
na de oorlog op grote schaal gebruikt
werd. Maar dat gegeven werd gene
geerd, omdat de andere in ijltempo
uitgevoerde expertises positief wa
ren. Die waren overigens positief om
dat de Hitler-dagboeken vergeleken
werden met enkele tekstproeven van
de Führer uit de privé-verzameling
van Heidemann. Maar ook de Hitier-
teksten van Heidemann waren van de
hand van Kujau. Vervalsingen wer
den dus vergeleken met vervalsingen.
Dat de dagboeken volstonden met
banaal gezwets, dat de bijgevoegde
getikte beschrijvingen de meest af
schuwelijke taalfouten bevatten,
maakte niemand argwanend. De
Stern-top leefde in een roes. Manfred
Fischer, indertijd directeur van
Stern-uitgever Gruner en Jahr be
schreef de sfeer zo: „Het is een bijna
zinnelijke ervaring zo'n ding in de
hand te hebben. De wetenschap dat
HIJ dit dagboek heeft geschreven en
dat ik het nu in de hand houd! We
hebben waarschijnlijk allemaal een
black out gehad. Het was zoiets als
een groepspsy chose."
De als een brave kantoorklerk
ogende Heidemann heeft niets van de
razende reporter. Maar veel collega's
die nu over hem heenvallen zijn ver
geten dat het nog niet zo lang geleden
is dat zij hun hand voor hem in het
vuur durfden te steken. Heidemann
had namelijk in een dienstverband
van meer dan 30 jaar uitstekend werk
voor Stern gedaan. Hij was inderdaad
de man die op de moeilijkste klussen
werd afgestuurd en die in de regel
ook wist te klaren. In de jaren '70
raakte hij zo gefascineerd door het
Derde Rijk dat op de redactie al snel
gesproken werd over Heidemann's
'Nazi-tic'.
Heidemann stak zich zwaar in de
schuld om het onderkomen jacht van
de vroegere rijksmaarschalk Her
mann Goering te kopen. Op zijn nieu
we bezit ontving hij dikke vrienden
zoals de voormalige Nazi-kopstuk
ken, de SS-generaal Wolff en Mohn-
ke. Het bruine duo trad ook op als ge
tuige bij zijn huwelijk. De Stern-ver
slaggever verzamelde alles uit de Na
zi-tijd wat hij te pakken kon krijgen.
Op de redactie pochte hij dat hij wist
dat Hitiers rechterhand Martin Bor-
mann nog in leven was en dat hij hem
te allen tijde kon bereiken. Als bewijs
pakte hij dan de telefoon en sprak hij
monter enige tijd met 'Martin'.
De hoofdredactie begon het alle
maal een beetje griezelig te vinden en
verbood Heidemann zich nog langer
met onderwerpen uit de Nazi-tijd be
zig te houden. Niettemin bleef de ver
slaggever rondneuzen in het schim
mige wereldje van handelaren in Na
zi-documenten en militaria. Daar
-fk
m
Miljoenen van Heidemann
en Kujau nog steeds zoek
werd hem ook toegefluisterd dat de
Führer een dagboek had bijgehouden
en dat een militaria-handelaar in
Stuttgart, een zekere Fischer, wist
hoe hij er aan moest komen. Fischer
bleek in werkelijkheid Kujau te he
ten, maar tegenover Heidemann bleef
hij de naam Fischer aanhouden.
Kujau vertelde Heinemann dat in
de laatste dagen van de oorlog een
vliegtuig met de persoonlijke bezit
tingen van Hitier boven de huidige
DDR was neergestort. Daarbij zat
ook Hitler's dagboek. Via een familie
lid in de DDR - „een heel hoge Piet" -
kon hij er wel aankomen, maar het
zou een dure aangelegenheid worden.
Heidemann wist genoeg. Omdat hij
vreesde gedonder te krijgen met zijn
hoofdredactie stapte hij meteen naar
de directie van het bedrijf. Fijntjes
liet hij doorschemeren dat als Stern
I niet geïnteresseerd was, hij wel een
Amerikaanse uitgeverij zou weten te
vinden. Nee, nee, dat was niet nodig,
verzekerde directeur Fischer hem.
Deze grote vis was voor de netten van
Stern bestemd. Heidemann moest
maar zeggen hoeveel hij nodig had.
Zo kwam de bal aan het rollen. Hei
demann had een onuitputtelijke geld
bron aangeboord. Dat was begin 1981.
Toen Fischer korte tijd daarna pro
motie maakte in het Bertelsmann-
concern, waartoe de Stern-uitgeverij
behoort, gaf hij de fakkel door aan
zijn opvolger Gerd Schulte-Hillen.
Ook die liet de miljoenen onbekom
merd stromen. Met geen andere ga
rantie dan dat Heidemann zei dat het
spul echt was.
De Stern-directie zat met handen
en voeten aan de verslaggever vast.
De kiene Heidemann had een con
tract afgesloten met het bedrijf
waarin was vastgelegd dat hij 'niet
verplicht was de nadere omstandig
heden van het verkrijgen van de dag
boeken en zijn bronnen prijs te ge
ven'. Ook tegenover de later geïnfor
meerde hoofdredactie weigerde Hei
demann een tipje van de sluier op te
lichten. „Mensenlevens zijn in ge
vaar", mompelde hij, en daarmee was
de kous af.
Volgens de justitie moet Heide
mann op zijn laatst medio 1981 gewe
ten hebben dat de dagboeken verval
singen waren. (Kujau: „Het was voor
mij allemaal maar een grap") be
weert zelfs dat hij van Heidemann
opdrachten kreeg ten aanzien van de
inhoud van de dagboeken.
En Kujau, hij schreef maar voort.
Na gedane arbeid bezocht hij Stutt-
garter nachtclubs waar hij niet zel-
In zijn huis in Hamburg vertelt
Heidemann de pers dat hij zijn
werkgevers niet heeft opgelicht.
den op een avond 15.000 mark liet. Be
kenden vertelde hij dat hij aan een
serie werkte voor Stern, hetgeen nog
niet eens zover bezijden de waarheid
was. Toen hij het Hitler-schrift een
maal onder de knie had, schreef hij
één dagboekbladzijde in drie minu
ten. Zijn bekentenis bij de justitie in
Hamburg schreef hij ook in het Hit-
Ier-handschrift. En passant liet grap
penmaker Kujau een van de officie
ren van justitie promotie maken en
ondertekende het papier met 'Hitier'.
In een interview met het weekblad
Der Spiegel zei hij: „Ik schrijf dat
Hitler-schrift sneller en beter dan
mijn eigen handschrift. Schrijf maar
eens twee uur lang zo'n handschrift.
Als ik ergens zat en begon te schrij
ven, ging dat automatisch in het Hit
ler-schrift. Ik heb mijn eigen hand
schrift er zelfs mee verpest."
De militaria-handelaar Kujau had
net als Heidemann een Nazi-tic. Als
redelijk begaafd vervalser zorgde hij
er in nijvere huisvlijt voor dat zijn
verzameling op peil bleef. Ook voor
aquarellen en olieverfschilderijen,
die als echte Hitler's te koop werden
aangeboden, schrok hij niet terug.
Voordat hij de Stern begon uit te mel
ken, had hij ook al eens een gerenom
meerde wetenschapper bij de neus:
De prominente Nazi-onderzoeker
prof. dr. Eberhard Jackel. De histori
cus kocht bij een handelaar ergens in
Stern-verslaggever Gerd Heidemann toont trots drie van de 'Hitler-dag
boeken' tijdens een persconferentie in het gebouw van Stern in Hamburg
(april 1983).
Zuid-Duitsland een aantal hand
schriften van Hitier, waaronder en
kele gedichten, van vóór 1924. Jackel,
van de echtheid overtuigd, publiceer
de ze. Na nader onderzoek moest de
historicus beschaamd toegeven dat
hij er was ingetuind en dat het ver
valsingen waren.
Toen Stern met veel tamtam de
Hitler-dagboeken presenteerde,
maakte Jackel 's avonds deel uit van
een televisieforum dat Stern-hoofd
redacteur Peter Koch stevig aan de
tand voelde. Grimmig zei de histori
cus dat hij zich wel kon voorstellen
uit welke hoek de dagboeken afkom
stig waren. Daarop zei de presenta
tor: „Er zal hier nu toch niemand op
bellen in de studio en zeggen, ik heb
de dagboeken geschreven." Thuis
voor het scherm hoorde Kujau dat.
„Ik had ontzettend veel zin om te bel
len, maar als ik dat gedaan had was
ik waarschijnlijk afgedaan als een
gek, die belangrijk wil doen. Maar ik
moest tijdens die discussie zo lachen
dat ik het niet meer op mijn stoel uit
hield. Vooral toen gezegd werd dat op
grond van de dagboeken de geschie
denis van het Derde Rijk opnieuw ge
schreven moest worden."
Kujau is trots op zijn handvaardig
heid. Hij heeft een plaats veroverd in
de geschiedenis van de criminologie.
Zijn Hitler-dagboeken vormen de
grootste vervalsing die ooit gemaakt
is. Dat experts het werk later afdeden
als een „plompe vervalsing" zit hem
niet lekker. „Dat heeft me pijn ge
daan", zei hij.
De banaliteiten waarmee hij de
dagboeken vulde, sprokkelde hij her
en der bijeen. Het-meeste haalde hij
uit een boek van Hans Domarus, die
een Hitler-kroniek heeft samenge
steld. Opvallend: Op de dagen dat
Domarus dienst had, wist ook ook
Kujau's Hitier dienst te melden.
Twee omslagen van Stern. Het
blad was van plan weeek na week
delen uit de dagboeken te publice
ren. Het blad Nieuwe Revue was in
Nederland hetzelfde van plan.
De grote vraag in dit schelmenstuk
is waar de Stern-miljoenen zijn ge
bleven. Het is niet uitgesloten dat
Heidemann en Kujau de buit gedeeld
hebben. Feit is dat beiden er belang
bij hadden dat Hitier zolang mogelijk
bleef schrijven. Dat bleek ook al snel.
Had Heidemann oorspronkelijk aan
gekondigd dat de dictator 27 dagboe
ken had vervaardigd, later meldde hij
doodgemoedereerd dat het er 70 wa
ren. Hij had er ook een eenvoudige
verklaring voor: „In de oorlogsjaren
gebeurde zoveel dat Hitler met twee
boeken per jaar niet meer uitkwam."
Maar daar bleef het niet bij. Heide
mann meldde ook de komst van his
torische schatten, waarvan niemand
het bestaan wist. Een derde band van
'Mein Kampf', een speciaal boek over
Hess en als klap op de vuurpijl de
opera 'Wieland de Smid', die Hitier
met een jeugdvriend had geschreven.
„Aan die opera ben ik niet meer toe
gekomen", verzuchtte Kujau in de ge
vangenis in Hamburg.
Heidemann, die ondanks zijn sala
ris van 9.500 mark bruto per maand,
altijd schulden had gehad, zat in één
keer goed bij kas. Het Goering-j acht
liet hij eens goed opknappen. Die
grap kostte 900.000 mark en alsof hij
het dagelijks op zak had, betaalde hij
contant. Dat zou hij voortaan vrijwel
steeds doen. In een keer was hij ook
geïnteresseerd in onroerend goed. In
Spanje kocht hij een gemeubileerde
villa voor 550.000 mark en toen het
pandje ernaast vrijkwam, pakte hij
er dat voor 300.000 Zwitserse franks
nog even bij. En op oudejaarsavond
1982 liet hij zich iets leuks invallen.
Met zijn vrouw vloog hij even op en
neer naar New York voor de traditio
nele Sylvester-party in het Waldorf
Astoria, de j ustitie viel op dat Heide
mann vooral royaal uitpakte als hij
bij Stern weer eens een koffertje met
contanten had opgehaald.
Als Heidemann en Kujau veroor
deeld worden, zit het er dik in dat zij
na het uitziten van de straf als gefor
tuneerde mannen de gevangenis ver
laten. Want ook Kujau schijnt goed
voor zichzelf te hebben gezorgd. Toen
het schandaal aan het licht kwam en
iedereen hem zocht, was de vervalser
spoorloos. Later gaf hij zich vrijwillig
aan. Waar hij in de tussentijd had ge
zeten? Hij was op weg geweest in
Oostenrijk en Zwitserland. De justi
tie vermoedt dat hij tijdens die trip
een deel van de Stern-miljoenen bij
een aantal banken heeft onderge
bracht.
Het proces gaat Stern meer pijn
doen dan de verloren 9 miljoen. Het
steenrijke Bertelsmann-concern kan
de publiciteit die de komende maan
den te verwachten is, missen als kies
pijn. De kille chequeboek-journalis
tiek van het blad zal genadeloos aan
de kaak worden gesteld, evenals de
mentaliteit dat voor geld alles te koop
is en dat niets te duur is voor de in
formatie van de lezers. Concurreren
de weekbladen graven al wekenlang
in de affaire.
Managers als Fischer en
Schulte-Hillen, die slechts als
getuigen optreden, moeten vre
zen dat hun stoel alsmaar wan
kelt. Zij zijn rustig blijven zit
ten terwijl de hoofdredacteu
ren Schmidt en Koch die voor
voldongen feiten werden ge
steld, de laan uit werden ge
stuurd. Niet voor niets natuur
lijk. Geheel in Stern-stijl, voor
1,5 miljoen mark de man netto.
Het huis van Kujau, 40 kilometer
ten noorden van Stuttgart. Hier
schreef hij in hoog tempo zijn 'Hit
ler-dagboeken'.
- FOTO'S ARCHIEF DE STEM
