Hetjaar 1950: Korea,
prinses Marijke
en het gevaar
van gemengd zwemmen
itisnob
ItERDAG 4 AUGUSTUS 1984
W3
pi
In ONZE ZOMERSERIE 'Vergeelde vakanties' hebben we al bekeken
hoe de Nederlanders met vakantie gingen in 1900,1910,1920,1930 en
1940. In het Limburgse Valkenburg ontstaat rond 1950 iets watje het
bescheiden begin van de toeristenindustrie zou kunnen noemen.
Valkenburg noemt zichzelf overigens graag 'Centrum van
Wereldtoerisme'. Volgende week, ook in de weekendbijlage, de
vakantie van 1960.
Beroering
Ehrenbraute
Snorders
Tevreden
Weerplankjes
T OT IN alle details nauwkeurig stippelen ze de
route uit vanuit het zuiden naar de Nederlandse
Vrens. Terug in Holland redden we het wel, dachten
ze. Maar na de slagbomen duikt menig
vakantieganger in een zwart gat.
be weg kwijt, trammelant tussen man en vrouw,
kildende kinderen.en dan slaat de reismoeheid
h het holst van de nacht genadeloos toe." Aan het
■°°rd is de Porschedienst van de Rijkspolitie.
Service
Spaans benauwd
Attractie
W2
-3nn)'
Door Bert van Velzen
tijg vanavond bezoek. Het
paar Van Vloten. Snobs.
akkert lucht. Ze zijn altijd
herder weg geweest. Ze
ten altijd iets exclusiever
If en. Ze weten alles beter.
Jten de Bentley thuis en
Jgen een grote, uitgehon-
le hond mee. Vemielzuch-
I ier. Van Vloten heeft ook
luis om dood te drukken,
V als hij zijn schuif open
t is hij het rijke neefje van
sis. Mevrouw keft mee in
arge. Ik moet me verdedi-
keuken staan nog enkele
Bourgogneflessen, waarin
ijn van grote allure
't gezeten. Pommard.
in zal ik die steenkoude
fcenrioja overgieten zodra
in een steelpannetje op
ieratuur heb gebracht. Ik
e wijn teder serveren, als
ibaar goud. De kaviaar,
[er de neus van de ayatol-
meegesmokkeld uit Iran
het lege blikis net op, zal
ggen, wat is dat tóch jam-
zeg. We breken een
■mkool in fracties en rrta-
een dip van gedroogde
en karnemelk. Cuisine
ivelle, cuisine criminelle,
ik daarbij.
•g Ethica (in meetkundige
t uiteengezet) van defilo-
Baruch Spinoza, openge
en bij een duistere passage
•en stoel, alsof ik aan de
ica zat te sleutelen toen ze
belden. Ik zal in de kant
een klein vraagtekentje
en. Ik ben nog steeds ge-
keld over het feit dat ik
geleerde opstellen lang
tzo gemakkelijk absorbeer
zeg eens wat, een fles
\ursault met een pikant
je geitekaas.
het tafeltje bij de tv (een
leet van een kleurenbak)
ioneer ik gebundelde uitla-
,gen van Ludwig Wittgen-
n, want daar krijg ik ook
punthoofd van. Ik kan er
sociologische studie over
'iiti bij leggen en die voor de
halen als het gesprek over
[thans zo populaire Middel
wen gaat. Dan zal ik aanto-
hoe ik de Middeleeuwen
doorgemaakt in de bin-
landen van dat duivelse
onder toezicht van de ge-
■esde tonton macoute.
t. Nu de muziek. Hij legt
|ijd enkele platen klaar,
iek die zo zwaar is dat je
k er van afzakt. Ik kan
[m pesten met dat beruchte
•rspel van Orson Welles,
'ar of the Worlds', waardoor
30 oktober 1938 ontstellende
niek is uitgebroken in de
srenigde Staten. Die opname
bben ze zelfs bij de NOS niet.
kijk nou eens, authentieke
ianengezangen, zo mono-
>n dat ik er niet goed van
irdIk zal dat plaatje draai
en melden dat ik de grote
tachezanger Cassadore heb
ren zingen en van zijn va-
\r, Grote Pijl, nog een handje
b gehad. Er zijn ook nog een
ar Ip's van de Zwarte Pan-
van bloedstollende kwa-
:eit en leuk als achtergrond
een gesprek over de Cen-
mpartij.
die bloemkoolstronkjes
nnen we een stukje koude
p aanbieden met de aante-
■ning dat het een filet van
t is, op een aan mij door
onnikenin Nepalgeopen-
rde wijze gemarineerd in
ardemelk. De ontreddering
n de Van Vlotenszal nu
htbaar worden. Hij zal er
If op toezien dat hij de als
ommard vermomde rioja in
oog tempo naar binnen ramt,
lat zo is hij wel.
let een beetje geluk kan ik
em tot wanhoop brengen met
lijn nieuwe theorieën om-
ent Socrates (nu ik hem weer
ens heb nagelezen verbaast
et me eigenlijk niets dat ze
em hebben vergiftigd en die
■eks Xantippe was eiggenlijk
>.n engel. Ja mevrouw, de oer-
loeder van de vrouwenbewe-
ing). Ik zal voorstellen er
lijn in leder gebonden Soera-
is op dundruk bij te halen,
iaar dat zal met paniekge-
aar worden af gevlagd. Nee,
ran Vloten wil nog even rus-
g naar die Indianen luiste-
m, geweldige magie. Mooi zo,
ie hebben 'm klem. Nu kan ik
■ijn gedetailleerde beschrij-
ing kwijt van de Negerhut
an Oom Tom, uitleggen waar
in New Orleans op zondag-
chtend een Bloody Mary
aoet drinken onder de pal-
nen en mevrouw op stang ja-
en met mijn research in het
roepsgedrag van kakkerlak
en.
lis hij naar het toilet vlucht
leefik hem een duur stukje
:eep mee dat ik in het Dorces-
_er Hotel te Londen aantrof
iraag mevrouw, confidentieel,
toe hij zijn kinderen heeft ge'
leerd Vlaamse gaai te eten,
1vant de mijne weigeren dat
hardnekkig. Het zal best een
leuke avond worden.
DOOR RINZE BRANDSMA EN HANS TOONEN
1950: vakantie moet nog
altijd met een c.
Nederlands Indië is niet
meer. Ook al rukt ex-
-KNIL-kapitein Ray
mond Westerling met 600
'rode baretten' Bandung
binnen, ook al roepen
Manuhutu, Soumokil en
Manusama op Ambon
hun bloedeigen Republik
Maluku Selatan uit, het
vrijgevochten Indonesië
geeft geen krimp.
1950, het scharnier-jaar
van de twintigste eeuw,
zit barstensvol dreiging.
Stampei in Amerika over de
fabricage van de waterstofbom.
David Lilienthal, voorzitter van
de Amerikaanse atoomcommis
sie, wenst niet langer mee te
doen aan deze 'aanloop naar
volkerenmoord' en stapt op. Al-
bert Einsteins' waarschuwing
wordt ontvangen door twee
miljoen tv-toestellen. En afge
drukt in de Amerikaanse pers
die dan reeds dagelijks
52.300.000 exemplaren telt.
Even later kraakt in Korea
het eerste schot. President Tru
man verklaart dat de atoombom
niet op deze Koreaanse oorlog
zal worden geworpen. Het Brit
se blad 'The People' weet zeker
dat 'Moskou' 60 atoombommen
rijk is. Boven de Amerikaanse
atoomfabriek Los Alamos, New
Mexico, wordt permanent gepa
trouilleerd door de luchtmacht.
H Meisjes
1950: in Nederland is beroe
ring over Bertha Hertogh, een
13-jarig katholiek meisje, na
verblijf in een Jappenkamp
verdwaald in Singapore, om
wier komst naar Nederland op
schaamteloze wijze wordt ge
procedeerd.
Nog een meisje springt in het
oog: prinses Marijke. Buiten
landse kranten onthullen dat
Valkenburg
loert
op elke
toerist
Al ver voor de
oorlog was
Valkenburg de
opstapplaats
bij uitstek
voor
dagtochtjes
naar het
nabije
buitenland.
Hier een
uitstapje met
Splendid Cars.
haar gezichtsvermogen ver
slechtert. Professor H. Weve in
Utrecht sust de Nederlandse
pers. De 'koningin der aarde'
noteert braaf dat „het gezichts
vermogen voldoende is om prin
ses Marijke in staat te stellen
het gewone schoolonderwijs te
volgen en ook in andere opzich
ten een normaal leven te lei
den."
1950: Valkenburg, ooit begonnen
als 'luchtkuuroord', is bezorgd
om de oprukkende verloedering.
Met het aantrekken van het
toerisme, trekt de toerist zelf
steeds minder aan. Van dames
in kampkleding korte broek),
losjes slenterend over door de
straten of rondkijkend in de
'Romeinse katakomben', loopt
Valkenburg rood aan. Artikel 80
van de Algemene Politieveror
dening verbiedt het dragen van
kleding, 'welke niet voldoet aan
de redelijke eisen van openbare
Wervende toeristenteksten van Valkenburgse hotels.
- FOTO'S DE STEM
zedelijkheid en openbaar fat
soen.'
Gemengd zwemmen moet je
biechten. Bovendien, zo vreest
de katholieke geestelijkheid,
kan „in een seizoensplaats als
Valkenburg, waar veel vreemde
elementen komen, het gemengd
zwemmen een slechte morele
invloed op de jeugd uitoefenen".
Ook het lokale gezag wil zijn
vingers niet aan koud zwemwa
ter branden. En laat zich (nog)
niet verleiden om in Valken
burg als eerste gemengd zwem
men toe te laten. Het motief
gaat echter kopje onder in hy
pocrisie. „Indien wij dit goed
keuren zullen er duizenden
mensen uit Maastricht en Heer
len op het bad komen. Deze
mensenmassa's zijn niet meer te
controleren. Deze bezoekers
gaan niets in Valkenburg ge
bruiken, zodat het slechts in het
eigen belang van de directie is
en niet in het belang van de ge
meenschap."
Het vaak krampachtig behoe
den van heilige huisjes zoals de
openbare zeden in 'Valleken-
berg' -zo noemen de inwoners
hun Geulstadje- heeft tot ver
boven de Moerdijk de lachspie
ren gekieteld. Ria Valks' hit
'Worstjes op mijn borstjes' was
burgemeester Breekpot
(1953-1969) te hitsig. Trouwens,
ook het verbod dat P. Gilissen,
de huidige burgemeester, vorig
jaar afkondigde tegen het mod-
derworstelen was landelijk een
dijenkletser.
Wellicht wortelt de fatsoens
rakkerij in een, anno 1950, net
schoon geschuierd oorlogsverle
den. Valkenburg, waar vóór de
tweede wereldoorlog opvallend
veel NSB-ers nestelden, is tij
dens de bezetting door de Duit
sers uitverkoren tot kraamka
mer van de zogeheten 'Ehren-
brauten'. Verschillende hotels
herbergen deze ongehuwde
moeders, tot heil van Hitiers'
heerschaar zwanger gemaakt
door meestal Duitse officieren.
Ook de Amerikanen die op 17
september Valkenburg bevrij
den, blijven er graag hangen.
Tot eind augustus 1945 vertroe
telt dit 'uitgemergelde' stadje
minstens 200.000 'Yankees'. Als
de laatste bevrijder weer zijn
laarsen aantrekt, kunnen de ho
teleigenaars als doekje voor het
bloeden de schade aan gebou
wen en meubilair op rijkskosten
Gidsen voor de in 1917 geopende model-steenkoolmijn, een van
de oudste attracties van Valkenburg.
laten herstellen.
Geruchten willen dat sommi
ge hoteleigenaren van deze
schaderegeling heel wijs zijn
geworden.
Anno 1950 woedt er in Valken
burg een andere oorlog.
Splendid Cars-eigenaar
Eugène Schoonbrood, de nu wat
verbitterde oud-wethouder
(„vroeger gebruikte ik mijn
schouders om ze overal onder te
zetten, nu alleen nog om ze op te
halen.") blikt gretig terug op de
Slag om de Toerist.
Net als nu was Valkenburg
voor velen een opstapje bij uit
stek voor busreizen naar het
nabije buitenland. Van massa
toerisme was nog geen sprake.
Dus keek men halsreikend uit
naar elke trein van boven de
Moerdijk.
„Wat heet uitkijken!men
lag letterlijk op de loer," grijnst
Schoonbrood, sinds 1955 direc
teur van Valkenburgs' grootste
en oudste touringcarbedrijf, op
de weg gezet in 1918 door de
Zwitser A ('Accu') Ackermann.
Hij verhaalt van 'snorders' die
op het perron van Valkenburg
toeristen te hulp schoten. „Nog
al wat hotels hadden (te) veel
kamers vrij. Toeristen die van
deze leegstand niet op de hoogte
waren, werden bij de arm geno
men door een 'huisknecht' die
hun koffers inpikten om ze al
vast naar het hotel te brengen.
Pas als ze zich hadden inge
schreven en nadat de ronselaar
van de hotelier de premie had
ontvangen, kreeg de toerist
zijn/haar koffer terug."
De bus-baron is niet te stui
ten: „Valkenburg kende rond
1950 tien tot twaalf touringcar-
bedrijven. Om overeind te blij
ven in de concurrentieslag ke
ken vooral de kleinere buson
dernemers vanaf Hotel De
Kroon, dat recht tegenover het
station lag, uit naar de binnen
komende treinen. Zaten die
tjokvol dan renden ze naar huis
en verhoogden de rondrit door
Zuid-Limburg van 6,50 naar
drie rijksdaalders."
Ook de bus-ondernemer die
bij het ongevraagd overnemen
van reclameteksten voor zijn
folder domweg vergeet de naam
van zijn concurrent weg te stre
pen en derhalve jubelt geze
ten in onze comfortable Splen
did Cars.blijft voor Schoon
brood onvergetelijk.
In haar jaarverslag 1950 rept de
Valkenburgse VW (viert in
1985 haar eeuwfeest) van een
'bevredigend toeristenseizoen'.
Toegegeven, het aantal over
nachtingen is teruggevallen van
300.000 in 1949 naar 295.000. Te
genover deze daling heeft de
VW meer aanvragen voor toe
ristische informatie mogen tur-
fen: in totaal 12.711 tegen 10.946
het jaar daarvoor. Dankzij me
dewerking van de KLM heeft
men in Engeland 4000 vouwbla
den kunnen verspreiden.
Momenteel is Valkenburg
goed voor 1,1 miljoen overnach
tingen, terwijl hotel Vossen in
1890, vijf jaar na de oprichting
van VVV 'Het Geuldal', voor
1450 vreemdelingen de bedla-
kens recht trok.
Over eigendunk heeft Val
kenburg niets te klagen.
Wat ronkend proza, gelicht
uit de VW-folder van dat jaar.
Valkenburg is als een
sprookje: bijna negenduizend
bedden verzekeren uw nacht
rust; en alle koks uit luilekker
land wrochten dag in dag uit
weer nieuwe gastronomische
wonderen; in oude kelders slui
meren eerbiedwaardige wijnen
een heerlijke rijpheid tegemoet;
de barman tovert uit zijn sha
ker de verrukkelijke cocktails;
dansmuziek lokt de jeugd van
iedere leeftijd naar de dans
vloer. Op de vraag: Waarom
naar Valkenburg? is slechts een
antwoord: „Waarom niet?"
de meest veeleisende toerist kan
niet meer eisen dan hij hier
vindt. En wie als vreemdeling
naar Valkenburg gaat, komt als
vriend hier terug
Anno 1984 deinst Valkenburg
niet terug voor het predikaat
Centrum van Wereldtoerisme.
Petjes met de A-team. Ajax-
mutsen. Negerinnen in gips.
Geglazuurde hengsten. Molens
en klompen met snoer. Zie daar
de uitgestalde souvenirs van
Valkenburg, anno 1984.
Nee, 'hot-items' als de sex-
pater en de lachzak zijn in de
afgelopen zomer opgekocht door
hordes potige polderpummels,
die het verre Valkenburg zien
als hun vrijplaats.
Natuurlijk kun je er nog al
tijd een wandelstok, een brons-
-gipsen mijnwerker met lamp
of een mini-Lourdesgrot in
sneeuwend water kopen.
„Eerlijk gezegd is er geen we
zenlijk verschil tussen de toerist
die in 1950 Valkenburg bezocht
en die van nu," meent Tinie
Pluymmaekers, die juist in dat
jaar een sou venier winkel open
de. „Goed, men gedroeg zich iets
beter; gooide geen benen op ta
fel. Maar in zijn koopgedrag is
de toerist hetzelfde gebleven.
Men koopt naar gelang de leut
erin zit. Komt er een bus over de
vloer dan durft men gekke din
gen te kopen zoals een mal
hoedje. Echtparen kopen een
handdoek, een wandelstok of
een weerplankje."
Ze wijst naar een hoek achter
in de winkel. Daar hangen wat
beschilderde berkenschijven
met een weermannetje van kar
ton, En dreunt het volgende
versje op: „Broekje rood, water
in de sloot.je ziet het gauw;
bij mooi weer blauw.
Wat dichter bij de kassa prij
ken 'weerbeeldjes'.
Italiaanse kitsch voor nog
geen tientje.
Toch een bedrag waarvoor in
1950 drie-en-dertig toeristen de
kasteel-ruïne van Valkenburg
op mochten.
'Over de grens
duiken ze in
een zwart gat'
DoorJos Campman
Bij bosjes plukken de beman
ningen van Rijkspolitie's
'Porchedienst' aan het eind
van het vakantieseizoen de
gestrande landgenoten van de
vluchtstroken. Al mopperend
volgen deze dan meestal het
advies op van de agenten om
het dichts bijzijnde motel op
te zoeken.
En daaraan doen ze verstandig. Het
zwarte gat is niet voor niets de grote
angst van de leden van de - wat offi
cieel heet - Algemene Verkeersdienst
Rijkspolitie.
„In dat soort situaties kunnen de
meest verschrikkelijke ongelukken
ontstaan", weet wachtmeester-eerste
klasse Frans Zuiderhoek. „Aan al
heel wat vakantieplezier is op die
manier een rampzalig einde geko
men."
Voor te hard rijdende automobilisten
zijn ze de schrik van de snelweg.
Maar de binnen- en buitenlandse va-
kantievierder - die zich volgens Zui
derhoek doorgaans keurig aan de re
gels houdt - heeft alleen maar profijt
bij de Porche-dienst. De service van
de agenten gaat zelfs zover dat ze wa
gens aanhouden om mededelingen
van het thuisfront door te geven.
„Nee, we zijn echt de beroerdste
niet", lacht Frank Zuiderhoek. „Het is
voor ons een kleine moeite uit te kij
ken naar een bepaalde wagen. We
zijn toch op de weg. Als vakantiegan
gers hun papieren of geld vergeten -
en dat komt vaker voor dan je denkt -
willen we die mededeling van de ach
terblijvers met plezier doorgeven.
Een telefoontje naar onze meldkamer
is voldoende. Zet het telefoonnummer
maar rustig in de krant: 03438-14321."
Het melden van files voor de ver
keersinformatie op de radio èn het zo
snel mogelijk oplossen van die ver
keersopstoppingen. Dat is in de va
kantieperiode eigenlijk de belang
rijkste taak voor de snelle 'bood
schappenjongens' van de snelweg.
Het Velperbroekcircuit, Bergh-
Autoweg, Rijksweg 12 ter hoogte van
Utrecht.Het zijn de bijna voorspel
bare plaatsen waar het vakantiever
keer regelmatig stokt.
Volgens Frans zijn deze files niet
alleen de oorzaak van een groter ver
keersaanbod, maar vooral ook van de
onervarenheid van mening toerist.
„Je hebt van die mensen die met de
auto nooit buiten het eigen dorp ko
men en die het Spaans benauwd krij
gen op de snelweg. Bij elke bocht en
elk viaduct remmen ze af. Maar een
paar van die automobilsten hoeven
dat te doen en je hebt het begin van
een file. Binnen de kortste keer staat
de zaak vast. Ook in de andere rich
ting. Want tegemoetkomende wagens
remmen af om te kijken wat er aan
de hand is."
Scïms ook is de Porche-bemanning
zelf ongewild de veroorzaker van een
opstopping. „Onze wagens vallen op",
legt Zuiderhoek uit. „Dat is ook de
bedoeling. Dat werkt preventief.
Maar als we langs de weg stil staan
zie je dat er sterk wordt afgeremd.
Vakantiegangers hebben toch tijd zat
en zien ons gewoon als een toeristi
sche attractie. Staan wij langs de weg
te gebaren dat ze door moeten rijden,
trappen ze keihard op de rem en
zwaaien terug."
„Laatst stopte er zelfs een Ameri
kaanse wagen op de vluchtstrook om
een foto van ons te maken. Zo'n leuk,
klein politiewagenlje hadden ze nog
nooit gezien. 'Typical Dutch', net zo
als de klompen en de molens. Dat
moesten ze thuis laten zien."
Met de Amerikaanse toeristen heb
ben de RP-mensen overigens weinig
problemen. Je gelooft het niet als je
afgaat op de speelfilms met spectacu
laire achtervolgingen, maar „als
iemand zich aan de verkeersregels
houdt zijn het de Amerikanen wel".
„De maximum-snelheid zullen ze
zeker nooit overschrijden", beweert
Zuiderhoek. „Honderd kilometer per
uur? Ze verklaren ons voor gek. Zo
hard rijden ze thuis nooit. Al zijn de
wegen er nog zo lang en breedt."
Anders ligt dat met de West-Duit
sers. „Ze kunnen het weten, onze be
perking aan de snelheid. De waar
schuwingsborden bij de grensover
gang zijn groot genoeg. Maar als ze de
grens over zijn worden ze als het wa
re door de zee als een magneet aange
trokken."
Kinderachtig is de Porche-beman
ning overigens niet wat betreft de
snelheidsovertredingen.
„In eerste instantie houden we het,
zowel bij Nederlanders als buitenlan
ders, bij een waarschuwing. Dat is
een landelijke afgspraak", onthult
Zuiderhoek. „Maar als we ze een
tweede keer snappen of als levensge
vaarlijke situaties ontstaan treden
we hard en zonder pardon op. Dan
wordt er een bekeuring uitgeschre
ven. Een forse. Ook dat zijn we niet
kinderachtig."
