y
Fela Kuti
Izinderenc
EXTRA
De klompenindustrie wordt volwassen. Binnen anderhalf jaar zullen de nu nog met de
handbediende machines worden vervangen door hypermoderne, computergestuurde ma
chines. Volgens de Nederlandse Vereniging van Klompenfabrikanten zullen van de totaal
60 fabrieken er uiteindelijk nog maar 20 deze renovatie overleven. De kleine eenmansbe
drijfjes verdwijnen en het ambacht van het klompenmaken sterft uit.
Had vroeger elk gehucht wel een klompenmaker, tegenwoordig vind je ze enkel nog op
braderieën en ambachtenmarkten en dan is het nog maar de vraag of we met een echte
klompenmaker te doen hebben of met een klungelaar die fabrieksklompen verkoopt.
u
feu
Geschiedenis van de klomp
\frx-
S, J
1
Uitzet
Kaasmes
r
êm i
Export
Kletsnat
ïuske en Wiske: I
yy:
l ^Ppie Happie lees
H'f'i
DINSDAG 29 ME11984
De echte
O
I|MSPAG 29 ME11984
IEDERE nieuwe plaat
Chicago besef ik, dat
>3" mUzikanten een dagje
Kpr Kunnen worden zon-
„er meteen het spelen aan
seven. '17' is de titel van
kt nieuwste Chicago-pro
fit en die titel zegt eigen-
if veel over de fantasie, die
•jde band aanwezig is.
■ne muziek op de nieuwe
,„at wijkt nauwelijks af
pakweg de laatste vier
Rago-platen. De stijl
Fat al jaren vast en het ge-
PH wordt met de volgende
laat gepolijster. De band
klompenmaker
is uitgestorven
Met de schuine bijl wordt het hout ontschorst.
De klomp dankt zijn onstaan aan de platte sandaal met
een stevige houten zool, die in de middeleeuwen trip of
platijn werd genoemd. Het woord 'clomp' staat voor het
eerst vermeld in de Arnhemse stadrekening van 1487. Hoe
de houten sandaal zich heeft ontwikkeld tot de klomp die
wij nu kennen, is niet meer na te gaan. Geschiedschrijvers
vonden klompen kennelijk te onbenullig om over te
schrijven. Bovendien stonden klompenmakers bekend als
arme lieden die zich geen knecht konden veroorloven.
Klompen werden ook vooral gedragen door de minder
draagkrachtigen, kortom 'armoei-schoeisel', voor mensen
die ruw en smerig werk verrichten zoals stoepmeiden,
veenarbeiders en boeren. De vaak erg vuile klompen
moesten voor de deur of in de (school)gang uitgedaan
worden. Zo wist je precies hoeveel mensen er binnen wa
ren en vooral ook wie!
Het gebrek aan lerenschoeisel brengt in en vlak na de
Tweede Wereldoorlog een opleving van de klompenindus
trie te weeg. In 1942 gingen zo'n 5.550.000 klompen van de
hand. Daarna ging het bergafwaards met de klompenver
koop. Door het image van 'armoei-schoeisel' wilden veel
mensen er niet mee gezien worden. Toch is de klomp nooit
echt weg geweest. Nu, in 1984, is de klompenindustrie weer
goed voor zo'n 3.000.000 paar klompen per jaar, waarvan
1.200.000 paar aan Nederlandse voeten.
5"
j'',J'l< :'vtx
'J," - f
trA'; Tèck-y fa
Door Jacqueline Leenders
DUSSEN - In een dijkwoning aan de Korn in Dus-
sen woont een man die het vak van het klompen-
maken nog verstaat. Piet van Gennip, al meer dan
vijftig jaar klompenmaker. Behalve een echt snij-
paardje, een soort werkbank waarop de klomp
wordt gemaakt, staan er in zijn schuur ook machi
nes voor het snijden en boren van de klomp. „Als
ik al m'n klompen met de hand zou maken, dan
viel er geen droog brood te verdienen. Ik zou dan
minstens ƒ125,- per paar moeten vragen".
Alhoewel de eerste ma
chines al in het begin van
deze eeuw uit Frankrijk en
Duitsland werden geïmpor
teerd, heeft Van Gennip het
handwerk toch nog van zijn
vader geleerd. Arbeids
krachten waren toen veel
goedkoper dan machines.
„Ik doe het nog weieens voor
groepen schoolkinderen die
hier in mijn schuur komen
kijken. Ook word ik regel
matig uitgenodigd door ho
tels om aan buitenlanders te
laten zien hoe de klompen
vroeger gemaakt werden".
Op verzoek gaat Piet van
Gennip achter zijn snij-
paardje staan om een de
monstratie te geven. Er
blijkt nog heel wat gereed
schap voor nodig te zijn.
Voor klompen worden wil
gen of populieren gebruikt.
De populieren zijn nog volop
in Brabant te krijgen. Vroe
ger was het namelijk de ge
woonte dat de vader van een
pasgeboren baby een aantal
populieren plantte. Als het
kind ging trouwen werden
de bomen gerooid en van de
opbrengst werd de uitzet
aangeschaft. Het gebruik is
verdwenen, maar de bomen
staan er nog.
Piet van Gennip: „Het
kost minstens twee uur om
een paar klompen te maken.
Eerst moet je de boom in
stukken zagen en daarna
probeer je uit die plakken
minstens vier blokken te
hakken. Elke blok moet een
klomp worden. We gebrui
ken nat hout, omdat daar
het beste mee te werken is.
Droog hout scheurt of barst
te vlug".
V
Na het ontschorsen krijgt
het blok hout met de schuine
bijl een ruw model. De stuk
ken hout vliegen in het rond.
Met het blokmes, een lang en
smal soort kaasmes, wordt
deze vorm verfijnd. Van
Gennip geeft een klap op het
snij paardje en een blok hout
valt eruit. „Hierdoor kan ik
er een boorpaardje van ma
ken". Door de klomp tussen
houtblokken te klemmen zit
de klomp muurvast. Dit is
nodig omdat de klomp nu
moet worden uitgeboord.
Met een dopbeitel wordt de
klomp uitgehold. Van Gen
nip steekt er een lineaaltje
in en meet na of de klomp
diep genoeg is. Nu pakt hij
de lepelboor voor het fijnere
werk. De lange, smalle staaf
met een lepeltje aan het uit
einde holt de klomp verder
uit.
Voor al deze handelingen
zijn maar een paar machi
nes nodig. Een machine
maakt de buitenkant en de
andere zorgt voor het uit
hollen van de klomp. Deze
klompen moeten wel telkens
op de machine gelegd wor
den. Het schuren van de
klomp gebeurt nog helemaal
met de hand. De knecht van
Piet van Gennip houdt de
klomp tegen een snel draai
end schuurlint. Deze ouder-
wedse en arbeidsintensieve
machines worden in bijna
alle klompenfabrieken ge
bruikt. Nu er, na jarenlang
zoeken, een automatische
schuurmachine is uitgevon
den, zal de klompenindus
trie snel moderniseren. De
verwachting is dat over tien
jaar nog maar 20 van de to
taal 60 klompenfabrieken
over zullen zijn.
Voor Van Gennip is mo
derniseren niet zo van be
lang: „Een echte opvolger
heb ik eigenlijk niet. Enkele
jongens heb ik het klompen
maken wel geleerd, maar of
die de zaak ook werkelijk
voort willen zetten, is nog
maar de vraag".
Ondertussen komt een
man de schuur binnen die
een paar klompen wil kopen.
Een vaste klant, hij heeft ze
zo gevonden. Fabrieksklom
pen, maar met de hand be
schilderd. Hij moet er ƒ19,-
voor neertellen. „Regelmatig
komen er mensen naar mijn
schuur om een paar klom
pen aan te schaffen. Laatst
had ik hier zelfs een deftige
dame met privé chauffeur.
Ze was helemaal uit Wasse
naar gekomen om mijn
handgemaakte klompen te
kopen voor haar verzame
ling", vertelt Van Gennip.
Volgens hem hadden
klompenmakers het nooit
erg breed. „Maar wie had
dat wel, zo vlak voor de oor
log? In de dertiger jaren
Tt&As.
i m
„Als ik elke klomp met de hand zou maken, dan kostte een paar klompen minstens f125,-". - fotosde stem/johanvangup.p j
verdiende ik ongeveer ƒ13,-
per week. Maar de klompen
kostten toen ook maar ƒ0,60
per paar". Uit een in 1910 ge
houden onderzoek van het
Departement van Land-'
bouw, Nijverheid en Handel
blijkt ook dat het klompen
maken geen vetpot is ge
weest. In Noord-Brabant
werkte de klompenmaker
van 's morgens half zeven
tot 's avonds zeven. De
'schaft' nam anderhalf uur
in beslag. Gemiddeld kwam
de klompenmaker aan een
werkweek van zo'n 66 uur.
De verdiensten: ƒ5,50 tot ƒ7,-
per week. Het maken van
één paar klompen duurde
ongeveer twee uur.
Mansklompen kostten toen
ƒ0,50 per paar en voor vrou
wenklompen moest ƒ0,40 be
taald worden. Ter vergelij
king: een brood kostte toen
ƒ0,13, een liter melk ƒ0,10 en
een pond suiker ƒ0,30.
De onderzoekers hebben
ook de werkruimte van de
klompenmaker bekeken. De
meesten bleken in het bezit
van een schuurtje, maar het
kwam ook voor dat de klom
penmaker de woonkamer tot
werkplaats had omgedoopt.
Deze kamer deed dan ook
nog dienst als keuken en
slaapvertrek.
Het beschilderen van de
klompen doet Van Gennip
ook zelf. Hij heeft een eigen
motiefje, een soort schoen
wordt op de klomp getekend.
„Ik ga met de seizoenen mee.
In de winter donkere kleu
ren en in de zomer weer wat
lichtere".
De klomp is met blokken hl
vastgeklemd.
ut tegen het snijpaardje
Inmiddels heeft de klomp
het gewenste model gekre
gen. Alleen de afwerking
moet nog gebeuren. Aller
eerst worden de kletsnatte
klompen één of twee weken
gedroogd in een droogka-
mer. Na het drogen worden
de klompen geschuurd. Van
Gennip: „Vroeger, toen
iedereen nog op klompen
liep, werden de klompen met
een stuk glas mooi glad ge
schraapt en de klomp was
klaar. Vuile klompen wer
den schoongeschuurd met
kalk of schelpenzand. Alleen
bruids- of feestklompen
werden beschilderd of be
sneden".
Met de komst van de toe
risten zijn ook de beschil
derde klompen gekomen.
„Alleen bruids- of
feestklompen werden nog
wel beschilderd of uitgesne
den. Nu schieten boeren hier
uit de omgeving snel hun
beschilderde klompen aan
als ze even naar de bank of
naar de winkel moeten. Op
het land dragen ze nog ge
woon blanke klompen".
De toeristen zijn belang
rijk, want Jan van Gennip
verkoopt ook veel klompen
tijdens de demonstraties in
hotels en af en toe op mark
ten. Van de Nederlandse (fa-
brieksjklompen verdwijnen
er jaarlijks vele naar het
buitenland, rechtsteeks ge
ëxporteerd of via de verkoop
aan toeristen hier in Neder
land. Het gaat dan meestal
niet om draagklompen,
maar om souvenierklompen.
Van Gennip maakt zelf ook
kleine klompjes, die hij
vuurrood beschildert. Met
een mesje kerft hij er de
naam van een bonbonwinkel
in. „Die geven ze aan buiten
landse klanten, als aanden
ken". Toch worden er ook
nog wel blanke klompen aan
het buitenland verkocht.
Vooral Denemarken wil ze
graag. Al heel wat lange
Deense winters werden
doorgebracht met het schil
deren van traditionele
Deense motieven op Neder
landse klompen.
Van Gennip heeft een
kleine verzameling verschil
lende klompen. „De Bra
bantse zijn stomp van voren,
maar de Overijsselse klomp
daarentegen heeft een lange,
puntige neus. Dat zijn ty
pisch vrouwenklompen. De
boerin kon daar de kinderen
een schop mee verkopen als
ze lastig waren", grapt Van
Gennip. „De puntige klom
pen werden ook wel ge
bruikt door nettenknopers
Met de punt van de klomp
werd het net vastgehouden".
„Vooral boeren hebben al
tijd op klompen gelopen.
Maar voor de veehouders
was dat toch niet zo handig
omdat ze in de mest behoor
lijk diep wegzakten. Daar
om sloegen ze een stuk rub
ber of leer bovenop de
klomp en maakten er zo een
soort laars van", zegt Van
Gennip.
Tegenwoordig zijn vooral
de houders van een volks
tuin en mensen met een ca
ravan klompendragers. De
klompen zijn immers ge
makkelijk aan en uit te
schieten. Je hoeft met je vui
le voeten niet naar binnen.
Van Gennip verkoopt
steeds meer klompen aan
kinderen. „Dat wordt ze
aangeraden door artsen en
specialisten. Klompen heb
ben een prima voetbed en de
belangrijke vijfteensneus.
Als ik ooit nog eens in de
vierdaagse mee loop, zal J
dat zeker op klompen doen
V. I. n. r. Een Overijsselse, een Brabantse en eet
Zeeuwse klomp. Achter een exemplaar uit Gelderland-
1
Fel a Anikulapo Kuti:.o;
militante teksten.
IK HEB de laatste tijd wat
swingende concerten be
zocht en het is me opgeval
len, dat gemiddelde blanke
concertganger hooguit drie
verschillende bewegingen
heeft om op de muziek te
dansen. Negen van de tien
keer staat hij maar wat hou
terig van het ene been op het
andere te wippen, allang
blij, dat hij enigszins de
maat kan houden.
Wat dat betreft leren we
het nooit. Negers en kleur
lingen swingen zeker twee
keer zo hard en dat is ook
1 aan de muziek te merken.
Blanke dansmuziek is im
mers niet meer dan aange
paste zwarte muziek, die ook
voor een gewone westerse
I sterveling te volgen is. Zo
dra de muziek echt zwart
wordt, staan we onbeholpen
met handen en voeten in het
luchtledige te maaien.
Desondanks mag ik graag
luisteren naar alles wat
zwart is. Lichamelijk kan ik
het dan wel niet overal vol-
I gen, maar mijn hart stroomt
I over bij het horen van
authentieke soul of R B.
j En sinds ik ook Afrikaanse
platen ben gaan beluisteren
j is de beleving alleen maar
rijker geworden.
Zo ben ik al tijden kapot
van Fela Anikulapo Kuti en
1 elke nieuwe of oude, hier
eindelijk verkrijgbare plaat
(M dit hdbeliduw eruitEen v<j
\js ter teveel
Jf rim nob nnnri nei men whti
'ffn mist mauR% beien o
uMfn Uit oe bnint worn is weer
Puffed itr vroeger mdeTJPX
PP se/ia/éerd Aeó, versta /tr
o óeecje rg zegt
{ptrte rr&n met '6 Óaan/je
/S
Met het vlijmscherpe blokmes krijgt de klomp het
gewenste model.
