ïren
350 jaar
passiespelen
aan de voet
van de
Beierse Alpen
W4 I ZATERDAG 26 ME11984
Jn Oberammergau loopt weer
een serie Passiespelen, die met
vijf opvoeringen per week tot
eind september zal duren.
Normaal worden de spelen eens
in de tien jaren, op een
afgerond jaartal, gehouden.
Voor het laatst was dat nog in
1980. Voor dit jaar maakte men
echter een uitzondering, omdat
het precies 3 V2 eeuw geleden is,
dat het spel voor het eerst
opgevoerd werd. Toen het dorp
in 1633 door de pest geteisterd
werd, deed de bevolking de
gelofte elke tien jaar een spel
ter herdenking van het lijden
en de dood van Jezus op te
voeren. In 1634 voegde men
voor het eerst de daad bij het
woord. Toen geschiedde dat in
alle afzondering in een
uitgelegen uithoek aan de voet
van de Beierse Alpen. Maar nu
al sinds generaties trekken de
uitvoeringen van
Oberammergau bezoekers uit
de hele wereld.
Beloften
Welvarend
Kritiek
Vogeltjes
Aandrang
Artistiek
Zonder hulp
W5
ran anderen. Het is bijzonder!
jk te benadrukken dat del
en van de ontwapening nied
n kunnen worden van de an-|
ïdamentele aspecten van del
ning. Te weten de vers ter kin»
vertrouwen tussen de volken
rzwakking van het totalitaire
r van de Sovj et-maatschap.
spanning is nu eenmaal on-|
acharov, in zijn afkeer van del
jressie in de Sovjet-Unie, het
zou idealiseren, is een dènk-
ziet bliksems goed wat er inl
europese landen gebeurt en|
daar niet zonder humor over
daar zie, heeft hij letterlijk
ren, lijkt vaak zo chaotisch
Rus die het Westen bezoek,
indruk moet krijgen in een]
tuis te zijn beland. Men zou
opmerken, dat dit niet in de
plaats voor Nederland geldt,
voor- en tegenstanders van
atsingsbesluit soms op het
een te staan elkaar met kleine
cetjes te gaan bestoken,
'an de mondiale verdraag-
id viert de onverdraagzaam-
er eens op typisch vaderland-
hoogtij.
:isch dus. Maar Sacharov
lat juist deze chaos, of ver-j|
chaos, het paradoxale waar
van de democratie. In zijr
in andere Oosteuropese sta-]
;t hij, krijgt die chaos geen
eer, omdat men met de liqui-J
van tevens het recht op vrije
iuiting om zeep heeft ge-j
En daarmee vanzelfsprekend
ere rechten, die mensen nodig
om niet tot robots te worde
ideerd.
irov - en hij mag op zijn minst
leien in staat worden geacht
erhalen, dat elk eenzijdig gi
m het Westen de machthet
het Kremlin alleen maar in ds
an spelen, omdat zij niet wer-
p ontspanning uit zijn. Dat zij]
niet kunnen, omdat zelfs eer
aar onschuldig gesprek 'aar
lis' (zie Mient Jan) al di
ading kan bevatten voor eer
lijke meningsexplosie, met alk
>n vandien. Van eerdere erva-
in eigen land, en vooral in en-
urlanden, hebben zij in dit of
>k heel wat geleerd,
eigenzinnige en alleen door
i gedreven dissident, óf eer
n integer mens met een rusti)
te verwaarlozen inzicht, dis
zijn gedwongen isolement er
;te van zijn eigen gezondheic
van zijn vrouw het Westen te-
ilijft waarschuwen voor licht
en wat hij noemt gevaarlijke
ngen? Er is, dacht ik, alle re
it voorlopig op het laatste t'
l Daarom - en juist daarom
nuttig kunnen zijn de jongst
en over het lot van de Sacha-
et te negeren. In hun beknopt-
raar indringende betekenis zijr
ïenteel veelzeggender, en zeke
inder actueel, dan de diepzin-
paneldiscussie in Hilversum,
oe dan ook: een diep besef var
chuwelijke gevaar van atoom-
s kan men Andrej Sacharov
liet ontzeggen. Hij heeft er te*
relf een paar gemaakt.
jinnen. De bruid in fraai
an lege vaas in de hand en sluiil
1 aan in de rij voor het loKeil
beurt kiepert ze de vaas om en
den centen liggen voor loke 1
'illiam Heige (temidden van a»
me gebeuren hebben enkel
en zichtbaar namen). 'Hoev
waard?' William schiet in
a bedenkt, dat de bruid erm j
e Nederlandse Bank moet; o l
ileveren op postkantoren to
mogelij k was... ,f
pinguins' gaan in pr°L eff
markt, met wierook, rijs
muziek. Voorop een zw
met een beeld. 'De dwaze rn
n Argentinië', roept een j
s op een fiets passeert- w i
in cowboy-dress komt ia s-
lie 'erbij'? En die matroos da
postkantoor binnengaat, n
aar evengoed niet. Even
1 matroos met de n>ann_iJ
jas een helse baby Ion i
verwarring aan. Er word
;edanst onder heftig ha
ten echte gastarbeider tra
mkbrauwen. 'Wat is da
weet niet wat het is^ j
niets van zeggen'.-
tje?
is
mee.,
ig
er
le
lechtig
t het
tale
«ar
iets
stoep
ink
en
vaarom
een oudere heer 'HetJJ
1 apart!1" Plotseling
te zingen... Veelste I
,6. Onverstaanbaar. hrf|
t stil. Na een «"rhXpoSt-«
e leven in en rond her v
teruggekeerd Nieman^^
iemand. Een Zee -
zegt
geval
egroep
dat
1 erbij i
van iemand. Een t;|
van het postkantoo t j
het de bedoeling E 1
lgj^weei
j na gaan denkea ^1
n het gaat. Ten bate 1
Mensen reageren zo pjl
lacht. De ander
was het in ieder g
De
Voor
meemd'
een
hier
JUBILEUM
in Oberammergau
Door Frans Wennek.es
Na de heftige verwijten, dat
de Passiespelen anti-semi-
tisch zouden zijn, beleefde
Oberammergau deze keer
voor het eerst sinds tientallen
jaren een tamelijk rustig
voorspel.
Alleen de kritiek, dat de spelen
meer de commercie dan de religie
dienen, wordt nog van diverse zijden
gehoord. Reeds een eerste blik op het
dorp maakt duidelijk, dat hier inder
daad welvaart heerst, maar enerzijds
is er geen enkel argument te vinden
om maar een einde aan de spelen te
maken en anderzijds zijn de bewo
ners er er in de loop der eeuwen eco
nomisch zo afhankelijk van gewor
den, dat een abrupt einde hen op de
rand van de armoede zou brengen.
Voor de Jezusfiguur heeft de regie
weer het oog laten vallen op de 25-ja-
rige Rudi Zwink, die deze rol reeds in
1980 speelde en in Keulen voor tand
arts studeert. Vier jaar geleden was
hij de jongste Christus in de lange ge
schiedenis van de spelen. Wegens de
grote inspanning, die het spel vergt,
wordt hij afgewisseld door de 39-jari-
ge drogist Max Jabonkla, chef van
'Christkindlmarkt', waar men het he
le jaar door kerstattributen kan ko-.
pen.
Voor Maria speelt de 22-jarige,
zwartharige verpleegster Ursula
Burkhart. Zij heeft weliswaar een
vriend, maar de Maria's van tegen
woordig hoeven niet meer aan te to
nen, dat zij nog maagd zijn. De regie,
tenslotte, wordt gevoerd door de 57-
jarige Hans Maier, houtsnijder van
beroep, die langer dan een jaar met
de voorbereidingen en repetities be
zig is geweest.
Bij de reisbureaux kunnen liefheb
bers ervaren of er nog kaartjes ver
krijgbaar zijn.
g Pestepidemie
Op de keeper beschouwd is Zweden
aan alles schuld. In de zeventiende
eeuw had het zijn soldaten over
West-Europa laten uitwaaieren om
hun aandeel te leveren in de Dertig
jarige Oorlog. Zelfs tot in de uithoe
ken van Beieren waren de mannen
uit het hoge noorden doorgedrongen.
Maar hiervan zou tegenwoordig nie
mand meer wakker gelegen hebben
wanneer in hun kielzog niet de pest
was meegetrokken.
Voor zo ver ze de Zweden buiten de
deur konden houden, hielden steden
en dorpen hun poorten voor iedereen
stijf gesloten. Zo wilden ze verhinde
ren, dat de zwarte dood van elders
naar binnen gesmokkeld zou worden.
Ook Oberammergau in zijn gracieuze
dal aan de voet van de Beierse Alpen,
een hondertal kilometers ten zuiden
van München, had zich afgegrendeld
voor 'mensen van buiten'.
Talrijke plaatsen in de omgeving
waren al besmet. Overal waarde de
dood rond, en bij gebrek aan medi
sche kennis trachtten de mensen met
beloften aan de hemel het spookbeeld
op de vlucht te jagen. Zij zouden ka
pelletjes gaan bouwen, kruiswegen
aanleggen en op bedevaart tijgen
wanneer de zwarte dood hen maar
zou verlaten.
Ook Oberammergau moest er uit
eindelijk aan geloven. Directe schuld
was de boerenknecht Caspar Schisler,
die eens de wijde wereld was inge
trokken, maar door heimwee naar
zijn geboortedorp terug werd gedre
ven. Op sluipersvoeten slaagde hij er
in de bewaking te omzeilen.
Niet lang daarna begon de zeis van
de pest ook in Oberammergau te
maaien. Met zijn lichaam had Caspar
de dodelijke bacillen binnen de veste
gebracht. Niemand kon de uitzaai er
van tegenhouden. Tenzij ook weer
een belofte.
De dorpsbewoners beloofden geen
kerk of een kapelletje aan de helpen
de hand uit de hemel te wijden, maar
uit dankbaarheid ééns in de tien jaar
het spel 'dess bitteren Leydens und
Sterbens Jesu Christi' op te voeren.
Ook in deze gelofte stond het dorp
niet alleen, maar het zou wel een van
de heel weinige worden die hem van
af 1634 tot op de dag van vandaag ge
stand deden houden. Daarom zou
datgene wat toen, in 1633, als een on
heil over het dorp kwam, zich in de
loop der eeuwen ontpoppen als de ba
sis van een heil, dat van de Oberam-
mergauers een van de meest welva
rende gemeenschappen in de wereld
heeft gemaakt.
Vele eeuwen lang was het passie
spel een vroom onderonsje, waaraan
zich ook niets veranderde toen Obe
rammergau steeds meer mensen uit
de directe omgeving begon aan te
trekken. Het zou de moderne techniek
voorbehouden blijven de bezoekers in
massa's aan te trekken.
Het begon allemaal met de stoom
locomotief. Toen deze in het begin
van de vorige eeuw over de mensheid
begon te walsen en tegen het einde
ervan door Thomas Cook benut werd
om de grondslag van het moderne
toerisme te leggen, kwam Oberam
mergau in de navel van de wereldbe
langstelling te liggen.
Terwijl aanvankelijk de dorpskerk
voldoende was geweest om alle toe
schouwers te bevatten en men het
daarna ook nog afkon op het ruim ge
plande kerkhof, moesten er nader
hand theaters gebouwd worden, die
uiteindelijk zouden aanzwellen tot
het grootste, zij het lang niet fraaiste,
podium te wereld. Nu alweer sinds
lang koppelt het hieraan de faam ook
het meest succesvolle en zo ongeveer
het enige schouwtoneel zonder subsi
die te zijn: in 1980 werden er tien mil
joen guldens pure winst gemaakt en
sommigen beweren zelfs, dat het er
vijftien miljoen waren.
Met het steeds welvarender wor
den van hoteliers, pensionhouders,
andere neringdoenden en van het
uiterlijke aanzien van Oberammer
gau begon de kritiek zijn stekelige
vingers naar het dorp uit te steken.
De gelofte zou alleen maar een alibi
zijn om de geldbuidels van gemeente
en bewonqjs te spekken. Maar deze
bijtende opmerkingen waren nog
slechts een speldeprikje in vergelij
king met de verwijten, dat het passie
spel anti-semitisch zou zijn.
Om het zo ver te laten komen was
de milj oenenvoudige moord van de
Nazi's op de joden nodig. Vooral de
American Jewish Association vond
na Wereldoorlog II gretig voedsel in
de 'lofprijzing' van de man, die in 1934
burgemeester van Oberammergau
was. In het aangezicht van bezoeker
Adolf Hitler zei hij toen trots: „Het
anti-semitische spel, dat wij hebben,
is typisch voor het ons aangeboren,
echte Duitse gevoel."
De om wraak roepende woorden
van de burgemeester zouden blijven
schrijnen totdat in 1970, en nog meer
in 1980, kreten als 'vervloekte joden'
uit de in 1860 door pastoor Daisenber-
ger bewerkte tekst gezuiverd werden.
Het was een lange, stormachtige
periode, waarin bijna de hele wereld
zich met Oberammergau ging be
moeien, en zelfs ook vooruitstrevende
dorpelingen poogden een revolutio
naire vernieuwing van het spel te be
vechten. Er veranderde niets. Afge
zien van enkele woorden, die door de
joden als kwetsend aangevoeld zou
den kunnen worden, triomfeerde
steeds weer de pittoreske taal van de
'geistlicher Rat'.
Het dorp is zo onlosmakelijk met
zijn traditie verbonden, dat alle mo
derne teksten op de dikke schedels
van de burgers strandden. Hetzelde
lot ondergingen de pogingen om een
korter spel, van een halve dag bij
voorbeeld, door het 'Passionshaus' te
jagen. Het bleef bij de hele dag van
toeschouwen; van voordat om 9.05
uur Adam en Eva uit het papadijs
verdreven worden tot kort na 17.08
uur wanneer de hemelvaart van het
toneel vertrekt.
Modernisten wilden het niet gelo
ven, maar het bleek, dat ook van de
mens van heden verlangd kan wor
den zeven uren lang op ongemakke
lijke stoelen met weinig kniespeling
te blijven hokken. Het theater kan
4.700 bezoekers herbergen en in elk
passiejaar zijn er 98 voorstellingen.
Van midden mei tot eind september
zijn ze steeds weer allemaal uitver
kocht. Dat maakt dus ongeveer
460.000 bezoekers.
Zij zijn bereid te lijden onder de
ongemakken van een theater, waar
van het podium in de openlucht ligt.
Weliswaar krijgen ze zo de natuurlij
ke toegift van vogeltjes, die met het
orkest komen meezingen, maar zij
riskeren ook, dat zij in lente en nazo
mer geteisterd worden door neersui-
zende alpenwinden. Daar helpt alleen
maar tegen het advies van de spellei-
ding op te volgen en zich te voorzien
van een warme deken.
Het kleine halve miljoen toeschou
wers zou gemakkelijk verdrievou
digd kunnen worden als men het
speelseizoen of het theater zou kun
nen laten uitdijen. De aandrang is zo
groot, dat - vooral Amerikaanse en
Engelse- liefhebbers reeds jaren
voordat er weer een passiejaar begint
kaartjes trachten te bemachtigen. De
voorverkoop begint echter 'pas' in
augustus van het voorafgaande jaar.
Dan heeft men weliswaar nog altijd
acht maanden de tijd, maar telkens
weer staat er een publiek van ander
half miljoen belangstellenden te
dringen. Zaak dus, om er als de kip
pen bij te zijn.
Ook voor de uitvoeringen van dit
jaar was het weer zo, dat vooral de
mensen met een smallere beurs het
nakijken hadden. De ongeveer hon
derdduizend 'pure' entreebiljetten,
die voor de zaterdagse uitvoeringen
in de verkoop komen, waren in goed
twee weken uitverkocht. De overgro
te meerderheid kan dus alleen maar
terecht wanneer zij dure arrange
menten koopt; in prijs variërend van
ongeveer 300 tot 550 gulden. Daarvoor
kan men zich dan 1 of 2 keer onder de
donzen dekbedden van een behaag
lijk pension of gerieflijk hotel neer-
vleien en zich enkele keren te goed
doen aan een stevige maaltijd.
De hoofdzaak blijft uiteraard het
spektakel. Hoewel zelfs scherpe criti
ci toegeven, dat het zijn weerga niet
heeft, zijn er nogal wat, die de 'live'
ten tonele gevoerde kruiziging van
Christus en dergelijke scenes pure
kitsch vinden. Over de grenzen van
deze kwalificatie kan men twisten,
maar niemand zal kunnen ontken
nen, dat de uit levende mensengroe
pen samengestelde oudtestamentaire
taferelen uitermate smaakvol en een
lust voor het oog zijn. Ook talrijke
andere scenes getuigen ervan dat de
burgers van Oberammergau niet van
artistieke kwaliteiten gespeend zijn.
Dit dwingt vooral respect af, omdat
dit dorp van nog geen vijfduizend in
woners deze gigantische passie zon
der de geringste hulp van buitenaf
laat afspelen. Liefst zeventienhon
derd van hen zijn er rechtstreeks bij
betrokken. Zij vormen de regie, de
spelers, het koor, de orkestleden met
hun dirigent en de toneelknechten.
