Andrej Sacharov: een stem
die niet gesmoord kon worden
350 j
passies
aan de
van
Beierse
VRIJHEID, ONTWAPENING EN ONTSPANNING
BjNKELE dagen geleden, toen de
vaderlandse pers weer eens bol stond van het
debat over de kruisraketten, werd bekend dat
het echtpaar Sacharov in hongerstaking was
gegaan. Vervolgens hoorden we dat Sacharov
in een ziekenhuis was opgenomen, maar
vrienden van hem twijfelen daar aan. Er
gingen deze week zelfs geruchten in Moskou
over zijn dood. Jan Verdiesen beschrijft
waarom Sacharov niet kan en niet wil
zwijgen.
1 HET POSTKANTOOR VAN GOES ONTREGELD
x ENDER is een groep in Amsterdam, die
voorstellingen maakt in treinen, op het strand, in
zwembaden, in winkels etc. De oorspronkelijke
functie van deze typische speelplekken is
uitgangspunt en uitdaging voor de voorstellingen.
Die kun je zien als communicatie-projecten. Het is
meestal de afwezigheid van communicatie in
publieke gelegenheden die oproept tot neven
reacties. Tender bestaat nu drie seizoenen
Verder doen gastspelers mee. Er wordt ieder jaar één
grote produktie gemaakt, die gericht is op het
toevallige publiek van de gekozen speelplaats. Dit
jaar wordt in en om postkantoren gewerkt. Het is
van tevoren niet bekend waar Tender komt. Gespeeld
werd onlangs onder meer in postkantoren te
Nijmegen, Utrecht, Rotterdam, Arnhem, Den Bosch,
Eindhoven en Goes. De komende maand, zal Tender
in Nederland en België op talrijke plaatsen
opduiken. Hierbij een ooggetuigenverslag vanuit
Goes.
In Oberammergi
een serie Passies^
vijf opvoeringen
eind septembet
Normaal worden
in de tien jan
afgerond jaarta
Voor het laatst w
1980. Voor dit jaat
echter een uitzone
het precies 3 V2 eei
dat het spel voc
opgevoerd werd.
in 1633 door de pt
werd, deed de be
gelofte elke tien
ter herdenking vt
en de dood van
voeren. In 1634 v
voor het eerst de
woord. Toen gesel
alle afzonderit
uitgelegen uithoel
van de Beierse Alj.
al sinds generatie1
uitvoeringe
Oberammergau b
de hele we
|H Pestepidem
ZATERDAG 26 ME11984
Waarom blijft het westen doof?
W4 I ZATERDAG 26 MEI
z Door Jan Verdiesen
Andrej Sacharov, die naar een klein stadje ten oosten
I van Moskou is verbannen omdat hij weigert te zwijgen,
heeft zich kort na de oorlog beziggehouden met de ont-
I wikkeling van de waterstofbom in zijn land. In 1975
kreeg hij de Nobelprijs voor de vrede. Hij was toen al in
I ongenade gevallen wegens zijn vrijmoedige kritiek op
het Sovjet-bewind en zijn steun aan dissidente schrij-
vers, die evenals hijzelf protesteerden tegen een nieuw
I artikel in het Russische wetboek van strafrecht, waar-
door het uiten van afwijkende meningen als 'laster' be-
i straft kon worden.
Sacharov, die zijn bungalow bij
Moskou en alle andere privileges van
de vooraanstaande Russische staats
burger heeft prijsgegeven voor de -
zij het beperkte - mogelijkheid om te
kunnen spreken, heeft heel wat gepu
bliceerd. En in al die publicaties,
waarvan er niet één in de Sovjet-
Unie kon verschijnen, toont hij zich
bijna wanhopig teleurgesteld over
wat hij de gevaarlijke lichtgelovig
heid van het Westen noemt.
Een verbannen atoomgeleerde, die
zijn bijdrage leverde aan de ontwik
keling van de waterstofbom in de
Sovjet-Unie, de Nobelprijs voor de
vrede kreeg en tot op dit moment de
waarschuwing blijft herhalen dat
eenzijdige ontwapening die vrede in
gevaar brengt: met zo'n man moet
iets bijzonders aan de hand zijn. In
die mate zelfs, dat het de moeite zou
kunnen lonen het verschijnsel Sacha
rov te betrekken bij de turbulente
discussie die momenteel in Nederland
wordt gevoerd.
Andrej Sacharov (63) werd in Mos
kou geboren. Van 1950 tot 1968 was hij
actief betrokken bij het maken van
kernwapens, maar sinds 1957 voelde
hij zich daar niet lekker bij. Hij las
wat Albert Schweitzer en anderen
over de dreiging van een atoomoorlog
schreven en kwam daarvan onder de
indruk. In 1958 en 1962 deed hij ver
geefse pogingen om de Russische
kernproeven in de atmosfeer te ver
hinderen en in 1964 kwam hij op
nieuw in conflict met de Sovjet-rege
ring, maar nu door een andere kwes
tie.
Bij de verkiezing voor de Academie
van Wetenschappen stond namelijk
een volgeling van Lysenko kandi
daat. Trofim Lysenko was een agro-
Alexej Sacharov, het
niet tot zwijgen te bren
gen geweten van de Sov
jet-maatschappij.- FOTO ANP
noom, die er erfelijkheidsprincipes op
nahield, die overeen kwamen met de
principes van het marxisme of wat
daarvoor doorging. Dit gaf hem onder
het bewind van Stalin de kans alle
collega's die er andere denkbeelden
op na hielden van de Russische uni
versiteiten en research-instituten te
verdrijven en te doen arresteren,
waardoor de beoefening van de gene
tica in Rusland jarenlang onmogelijk
werd.
Door vrijmoedig te reageren tegen
het lid worden van de Academie van
een aanhanger van Lysenko was Sa
charov een van de eerste Sovjet-ge-
leerden, die openlijk de strijd aan
bonden tegen de onderdrukking van
de vrije wetenschapsbeoefening in
hun land. Hij kwam daarbij in con
tact met andere dissidenten en geza
menlijk begonnen zij aan een reeks
oppositionele acties, maar nu op een
veel breder terrein, omdat de onder
drukking van de vrije wetenschaps
beoefening immers maar een aspect
was van de manier waarop men ginds
de vrijheid van meningsuiting aan
banden legde. De Svoj et-autoriteiten
zijn nooit met Sacharov in debat ge
treden. Op zijn brieven aan de rege
ling is ook nooit geantwoord.
De weinige keren dat in de Sovjet
pers over Sacharov is geschreven, ge
beurde dat op zodanige wijze, dat de
lezer niet in staat was uit de tegen
Sacharov geschreven stukken op te
maken wat nu eigenlijk zijn opvat
tingen zijn. Bovendien werd, en
wordt, een mondelinge campagne te
gen hem gevoerd, waarbij volgens
Karei van het Reve vormingsleiders,
partij propagandisten en andere be
wakers van de openbare mening op
dracht hebben om 'vertrouwelijk' aan
hun gehoor door te geven dat Sacha
rov eigenlijk geen Sacharov, maar
Zuckerman heet en dus joods bloed in
de aderen zou hebben.
Tegen deze achtergrond wordt wél
duidelijk in welke situatie Sacharov
momenteel verkeert. De Sovjet-rege
ring durft hem niet uit te wijzen,
maar de pogingen om hem te isoleren
zijn slechts zeer ten dele gelukt. Zelfs
de deplorabele en dreigende omstan
digheden waarin hij moet leven en
werken, hebben hem niet tot zwijgen
gebracht. En ook dat zou een reden
kunnen zijn hem niet door gebrek
aan aandacht te beledigen.
De belangrijkste publicatie van
Andrej Sacharov is het boek 'Mijn
land en de wereld' dat ook enkele ja
ren geleden in Nederland verscheen
en waarin vrijwel al zijn gedachten
over de Sovjet-Unie en het Westen,
over vrijheid en onvrijheid, bewape
ning en ontwapening, spanning en
ontspanning zijn samengevat.
"Hij schrijft over zijn eigen land en
hij heeft een uitgesproken visie over
de wijze waarop men in het Westen
de situatie in de Sovjet-Unie ziet en
beoordeelt. Altijd met een westerse
blik en altijd met de normen die door
onze eigen situatie worden bepaald.
Ietwat extreem kan dit geïllustreerd
worden door een uitlating van een
Nederlandse toeriste, die op een wei
land aan de Wolga lakens te drogen
zag liggen en tot de conclusie kwam,
dat het in Rusland zo beroerd niet
kon zijn, omdat de was er nog witter
en verzorgder uitzag dan in de pol
ders bij Delft.
Sacharov verwijt ons, dat wij voor
de werkelijke situatie in Rusland
geen oog willen hebben, omdat het
ons beter uitkomt die wetenschap te
verdringen. En dan spreekt hij na
tuurlijk niet over mensen die een
keertje door Intourist worden rond
geleid en weinig over Rusland gele
zen hebben, maar over de intellectue
len en studenten buiten de Sovjet-
Unie die heel goed weten wat er
gaande is, maar hun eigen 'modieuze
opinies' niet aan het wankelen willen
brengen door dat te erkennen en er
ook de consequenties uit te trekken.
„Wij stoten", zegt hij, „maar al te
vaak op een gebrek aan belangstel
ling voor onze ellende. Na een bezoek
aan de Sovjet-Unie van de voormali
ge Britse premier Wilson (tot wie ik
mij gewend had om een boodschap)
hoorde ik over de radio het kalme
commentaar van een Britse journa
list dat, naar zijn mening, Wilson zich
niet in de zaak van de mensenrechten
in de USSR mocht mengen, aangezien
zich daarvoor voornamelijk 'rechtse'
elementen interesseren en hij daar
niet solidair mee mocht zijn'. En hij
voegt daaraan toe dit het toppunt van
cynisme te vinden.
Het is overbodig te herhalen wat
Sacharov in 'Mijn land en de wereld'
zegt over een aantal zaken waarover
al tientallen dissidenten geschreven
hebben, maar zijn uitlatingen over
vrede, ontspanning en ontwapening
zijn juist op dit moment actueler dan
ooit.
Misschien zou hij enige hoop kun
nen putten uit wat de laatste tijd dui
delijk zichtbaar wordt: een aarzelen
de verandering in de houding van
westerse publicisten, activisten en
politici, die hem eerder in de kou lie
ten staan.
Toen Mient Jan Faber, wiens hou
ding men momenteel boeiend zou mo
gen noemen, kortelings door de Tsje
chische regering over de grens werd
gezet, reageerde hij tijdens een tv-ge-
sprek zichtbaar verward. Hij had het
toch alleen maar goed bedoeld. Waar
om zou een fervent strijder voor de
vrede niet mogen praten met Tsjechi
sche jongeren die óók voor de vrede
en ontwapening zijn?
Waarschijnlijk kwam zijn verwar
ring voort uit het feit, dat hij het ant
woord zelf al had gevonden: namelijk
dat in een land waar de SS 20-raket-
ten 'vredesraketten' worden ge
noemd, de autoriteiten minder toe
gankelijk zijn voor vredesactivisten
dan hun collega's in het Westen.
Sacharov had dit al iets eerde ront-
dekt. Letterlijk schreef hij„Ik geloof
dat de bezwering van de nucleaire
dreiging absolute prioriteit heeft bo
ven alle andere internationale pro
blemen. Daarom zijn onderhandelin
gen over ontwapening zo belangrijk.
Maar ik geloof, dat ook bij dit pro
bleem telkens weer dezelfde gebre
ken in de benadering van de ontspan
ning aan het licht komen: de ver
deeldheid van het Westen, de naïeve
illusies van sommigen en het politie
ke spel van anderen. Het is bijzond
belangrijk te benadrukken dat6
problemen van de ontwapening ty
los gezien kunnen worden van de ai
dere fundamentele aspecten van a
ontspanning. Te weten de versterk»
van het vertrouwen tussen de vol]»
en de verzwakking van het totalitair
karakter van de Sovjet-maatscrj
pijOntspanning is nu eenmaal o
deelbaar'.
Dat Sacharov, in zijn afkeer van*
botte repressie in de Sovjet-Unie V
Westen zou idealiseren, is een dènJ
fout. Hij ziet bliksems goed water»
de Westeuropese landen gebeurt e
spreekt daar niet zonder humor over
Wat ik daar zie, heeft hij letterlijk
geschreven, lijkt vaak zo chaotiscM
dat een Rus die het Westen bezoew
wel de indruk moet krijgen in i
gekkenhuis te zijn beland. Men i
kunnen opmerken, dat dit niet in i
laatste plaats voor Nederland u
waar de voor- en tegenstanders vai
het plaatsingsbesluit soms op M
punt lijken te staan elkaar met klein;
kruisraketjes te gaan bestoken,
naam van de mondiale verdraag!
zaamheid viert de onverdraagzaaisl
heid weer eens op typisch vaderland!
se wijze hoogtij.
Chaotisch dus. Maar Sacharol
meent dat juist deze chaos, of verl
meende chaos, het paradoxale waar!
merk is van de democratie. In zi I
land en in andere Oosteuropese s
ten, zegt hij, krijgt die chaos g
kans meer, omdat men met de liquil
datie ervan tevens het recht op vrijl
meningsuiting om zeep heeft gë-l
bracht. En daarmee vanzelfsprekend
alle andere rechten, die mensen n<x
hebben om niet tot robots te woröeij
gedegradeerd.
Sacharov - en hij mag op zijnminsl
tot oordelen in staat worden geacht!
blijft herhalen, dat elk eenzijdig g
baar van het Westen de machthebl
bers in het Kremlin alleen maar in dj
kaart kan spelen, omdat zij niet \ve:|
kelijk op ontspanning uit zijn. Datzj
dit ook niet kunnen, omdat zelfs e
schijnbaar onschuldig gesprek 'ai
de basis' (zie Mient Jan) al
springlading kan bevatten voor c
gevaarlijke meningsexplosie, met ail
gevolgen vandien. Van eerdere erval
ringen in eigen land, en vooral ineJ
kele buurlanden, hebben zij inditopf
zicht ook heel wat geleerd.
Een eigenzinnige en alleen dool
emoties gedreven dissident, óf i
nobel en integer mens met een rustij
en niet te verwaarlozen inzicht, d
vanuit zijn gedwongen isolement e
ten koste van zijn eigen gezondheij
en die van zijn vrouw het Westen to
recht blijft waarschuwen voor lichtl
zinige en wat hij noemt gevaarlijkf
beslissingen? Er is, dacht ik, alle rej
den het voorlopig op het laatste tl
houden. Daarom - en juist daarom^
zou het nuttig kunnen zijn de jongst
berichten over het lot van de f
rovs niet te negeren. In hun beknoptj
heid, maar indringende betekenis zijl
ze momenteel veelzeggender, en zekel
niet minder actueel, dan de diepziij
nigste paneldiscussie in Hilversum
En hoe dan ook: een diep besef vaiJ
het afschuwelijke gevaar van atoomj
wapens kan men Andrej Sacharof
zeker niet ontzeggen. Hij heeft er h
vallig zelf een paar gemaakt.
Met Tender kun je de ander niet meer negeren
Moet je zo'n mens nu helpen of negeren? (3).
Van onze kunstredactie
Plotseling klinkt er muziek
over de markt van Goes. Ze
ven mensen met tulpen in de
hand staan tegen elkaar te
zwaaien, gillen, knippen met
hun vingers. Westside Story?
Waar komt die muziek van
daan?
Blijkt uit een boodschappentas te
komen van twee bejaarde dames die
tussen het winkelende publiek lopen.
'Wat is dat? Stomme grap? Ochtend
gymnastiek?' Vragen bij de omstaan-
ders. Uit een café komt een Goese-
naar met een bloempot op zijn hoofd
en begint mee te dansen. De tulpen
liggen gebroken op de grond. Vrouw
met kind rapen ze op. 'Da's toch zon
de. Die doen het thuis nog wel'...
De aandacht is getrokken. Uit een
zijstraat komt een jodelende dirndl
met een reuze-prentebriefkaart; ge
volgd door een tweede op een auto
ped. Ze posteren voor het postkantoor
en zingen 'Ich bin Cristel von der
Post'. Het aantal mensen, dat het
postkantoor in- en uitgaat, groeit.
Een oude vrouw in het zwart staat
midden in de ruimte; zoekt in haar
tas. De inhoud - met name een post
zegelverzameling - valt op de vloer.
Ze knielt en zoekt. Mensen voor de lo
ketten worden onzeker. Helpen of
niet? Niet.
Twee dames vragen mensen of
twee dichtregels van Bernlef en War-
- FOTO WILLEM MIERAS
ren bij elkaar passen? Een heer in
grijs typt aan een schrijfplank adres
sen op luchtpostenveloppn. 'Aan de
meneer, die verkeerd geparkeerd
staat' of 'Aan de grijze dame met
blauwe schoenen'. Een half uu lang
typt de machine door, terwijl er na
tien minuten niet meer getypt wordt.
Zelfs als de machine weer in de kof
fer gaat, blijft het typegeluid klinken.
Een dame opklompen gaat naar het
loket. Klits-klats-klanderen. Ge
schift? Mensen voor en achter de lo
ketten halen schouders op. Zes man
nen in een der grijze plastic jassen
staan intussen voor het postkantoor
publiekelijk kranten te lezen uit Tur
kije, Marokko, Antillen e.d. Een pas
serende vrouw heeft het over 'een
zoodje ongeregeld'.
Op afstand staat een politieman.
Hij zegt niet te weten wie en wat het
allemaal is, maar heeft geen behoefte
om in te grijpen. 'Ik denk dat het to
neelspelers zijn'of dat het zoiets als
een studentengrap is'... Pinguinachti-
ge figuren - soort vóórhistorische
nonnen - komen eraan gewandeld.
Het moest dus wel onzin zijn? Maar
die man in motorpak, die met een
blindenstok het postkantoor probeert
binnen te komen, terwijl de pinguins
de draaideur vol maken, moet je die
geen handje toesteken? Buiten luiden
klokken. Toeval om vier uur in de
middag?
Intussen heeft het zwarte vrouwlje,
die op de vloer van het postkantoor de
inhoud van haar tas nog steeds zoekt,
hulp gekregen van een bejaard echt
paar. Met hun drieën liggen ze daar
op hun knieën. De man geeft te ken
nen dat de rest allemaal onzin is,
maar dit is écht. Zo'n mens kun je
niet in de steek laten! 'Ja, kijk, mijn
man is ook verzamelaar', zegt de
vrouw.
Enkele dames in hippe en ouder
wetse tafzijden kleding staan in de rij
bij het loket. 'Het gekke is datje lang
zamerhand niet meer weet wie wie
is? Wie hoort bij die club en wie niet?
Wie is 'normaal' en wie 'abnormaal'?
Dat is het leukste', zegt iemand die
staat te kijken. 'Die oude dame daar.
Die lijkt net echt. Hoogstens een
beetje getroubleerd. Je verwacht het
niet, want iedereen denkt dat alleen
jonge mensen zijn die hier verwar
ring stichten'.
Een bruidspaar komt het postkan
toor binnen. De bruid in fraai i
heeft een lege vaas in de hand en si!
beleefd aan in de rij voor het l«j
Aan de beurt kiepert ze de vaas om ff
honderden centen liggen voor loM
tist William Heige (temidden van al
anonieme gebeuren hebben enkel J
kettisten zichtbaar namen). 'Hoevef
is het waard?' William schiet in
lach en bedenkt, dat de bruid ermej
naar de Nederlandse Bank moet; o»
dat inleveren op postkantoren tot 4
maart mogelijk was...
De 'pinguins' gaan in Pr(??es
over de markt, met wierook, rijst
vrome muziek. Voorop een zwajj
vrouw met een beeld. 'De dwaze
ders van Argentinië', roept een j<J
gen die op een fiets passeert, tg
meisje in cowboy-dress komt M|
Hoort die 'erbij'? En die matroos
die het postkantoor binnengaat.
kan, maar evengoed niet. Even ia>
richt de matroos met de mannellJ)(
grijze jas een helse babyloios
spraakverwarring aan. Er wordt t 1
slotte gedanst onder heftig hanWT
klap. Een echte gastarbeider n°
zijn wenkbrauwen. 'Wat is dat v
stelletje? Ik weet niet wat het
er dus niets van zeggen'.,
danst mee....
'Enig' zegt een oudere heer 'Hf
in ieder geval apart!1- Plotselingsi
de hele groep te zingen... keelstem
en plechtig. Onverstaanbaar.
wordt het stil. Na een uur 18» 1
'normale' leven in en rond het
kantoor teruggekeerd. Niemaiad
meer iets van iemand. Een Zee
op de stoep van het postkantoor,
'Ik denk dat het de bedoeling'5^
mensen erbij na gaan denken. 1
niet waarom het gaat. Ten ba
wat? Mensen reageren zo ver
lend. De een lacht. De ander jj
weg. Voor hier was het in ieder s
heel vreemd'...
Door Fra
Na de heftig<
de Passiespe
tisch zouden
Oberammergi
voor het eerst
jaren een t
voorspel.
Alleen de krit
j meer de comme:
dienen, wordt noj
j gehoord. Reeds e«
dorp maakt duids
daad welvaart he
is er geen enkel
om maar een ein
maken en anders
ners er er in de lo
nomisch zo afhar
den, dat een abiu
rand van de armcx
Voor de Jezusfi
weer het oog laten
rige Rudi Zwink,
1980 speelde en in
arts studeert. Vie
hij de jongste Chri
schiedenis van de
grote inspanning,
wordt hij afgewiss
ge drogist Max J
'Christkindlmarkt
le jaar door kerst
pen.
Voor Maria sf
zwartharige ver
Burkhart. Zij he
vriend, maar de I
woordig hoeven n:
nen, dat zij nog m;
tenslotte, wordt g<
jarige Hans Maie
beroep, die langer
de voorbereiding®
zig is geweest.
Bij de reisbureai
bers ervaren of er
krijgbaar zijn.
Op de keeper bes
aan alles schuld,
eeuw had het zi
West-Europa latei
hun aandeel te lev
jarige Oorlog. Zelf
ken van Beieren i
uit het hoge noord
