DE GEDRAGSKUNDIGE EN HET TRIESTE EINDE VAN NIKKIE Kernafv Opposit Filippij optimis Jeugd DINSDAG 15 ME11984 ■EXTRA OP DINSDAG5 HET begon allemaal toen een radio-verslaggever het woord 'zelfmoord' liet vallen. Wat nu? Leider ziet zijn macht tanen, ziet geen kans meer om de baas te blijven - en slaat de hand aan zichzelf? Machtsstrijd Ruzie Verrassing Doodstil Omkering 'Menselijk' Hondebaan Niet dol Rijgedrai lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllliiiHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIillllllllllllllllllllllllllllllllllllllllI Voorlichting over raketten (3) Frisdrank bij 'Laatste Avondmaal verboden door Italiaanse rechter jindriessen voorzitter Europese Commissie? VEEL GEWELD 1 Lev it Ookvoc T11 PAGINA 4 Lossen conflicten zo mooi op 9 Door Boet Kokke Boze brieven dwarrelen neer op het bureau van Otto Adang (28) bioloog en gedragskundige. Waarom heeft hij niet inge grepen en het drama voorko men? Heeft hij lijdelijk toege zien hoe de arme Nikkie zich zelf te gronde richtte? Allemaal vanwege dat ene woord dat volgens Otto Adang helemaal niet had mogen val len, omdat er geen enkel argu ment voor te vinden is. Maar wat gebeurde er wèl, op die lentedag eind maart in de chimpansee-kolonie van Burgers Dierenpark in Arn hem? Daarvoor is eerst wat achter grondinformatie nodig over de merkwaardige en boeiende sa menleving van - nu - 29 chim pansees in het park. De grootste kolonie die er op de wereld, althans in een die rentuin, te vinden is, en een gewild studie-object. Ander half jaar geleden legde dr Frans de Waal zijn bevindin gen neer in het boek 'Chim pansee Politiek' - waarin de machtsstrijd tussen de apen werd beschreven. Hij noteerde opvallende overeenkomsten met die in de mensenwereld. De leidende dieren in een ko lonie gebruiken dezelfde trucs als in de mensen-machtscen tra aan de orde van de dag zijn, ze sluiten coalities als ze hun doel niet alleen kunnen bereiken en blijken in staat lang tevoren naar het beoogde doel toe te werken. In de loop van 1982 werd de macht overgenomen door Nik kie, de mannetjesaap die nèt iets tekort kwam om als abso lute heerser op te treden, en die daarom een coalitie aan ging met Yeroen, een oude rot in het vak. Maar erg lang hield dat bondgenootschap niet stand. Er ontstond een forse ruzie - en daarna weigerde Yeroen nog langer onderdanig te zijn. Dandy, een vrij jonge man netjesaap, rebelleerde ook, en zo kwam de kolonie het jaar 1983 door: geen werkelijke lei der, en maar afwachten wat er zou gebeuren. In het begin van dit jaar leek er een nieuw verbond te ontstaan: tussen Yeroen en Dandy. Nikkie voelde de bui duidelijk aankomen en werd almaar nerveuzer. De onder zoekers, die de kolonie voort durend bestuderen, waren er i zeker van: er stond een machtswisseling voor de deur. Maar wat er gebeurde was voor iedereen een verrassing. Op die dag, eind maart, werden de chimpansees uit de nachthokken in de hal gelaten, omdat het geen 'buitenweer' was. Maar Nikkie wilde niet mee en bleef alleen achter. Toen de verzorgster later te rugkwam, was het weer wat opgeknapt - ze besloot Nikkie alleen naar buiten te laten. Tot haar verbijstering rende de koning-van-de-wankelende-t roon met grote snelheid naar de gracht die het terrein om ringt, sprong er middenin en verdronk. Otto Adang: „Ik kan niet met volstrekte zekerheid zeg gen dat het géén zelfmoord is- geweest, maar het lijkt me on waarschijnlijk. Volgens mij wilde Nikkie wègwezen, om dat de spanningen in de machtsstrijd te hoog waren opgelopen. Ik kan natuurlijk wel observeren - maar ik kan nooit met zekerheid vaststel len wat er in het hoofd van een chimpansee omgaat. Met rede lijk grote regelmaat worden de leiders in de kolonie ont troond, en de verslagenen leg gen zich daar bij neer. In dit geval niet - ik kan het alleen maar verbazingwekkend noe men. Was de stress in dit geval groter dan bij andere machts wisselingen? Was hij bang voor de rest?" Opvallend was de reactie van de kolonie, die van het gebeu ren niets had gehoord of ge zien. De chimpansees, in de hal, bleven uren lang doodstil, wat nooit voorkomt. Otto Adang: „Ze moeten minstens hebben begrepen dat er iets zeer ern stigs aan de hand was. En toen ze merkten dat Nikkie er niet meer was, begon onmiddellijk de strijd om de macht tussen Yeroen en Dandy. Die strijd is nog steeds niet beslist." Drie jaar is Adang al doen de het gedrag van de kolonie te bestuderen. Wie gaat het uiteindelijk winnen? Zegt: „Het is eigenlijk niet te voorspellen, maar mijn in tuïtie zegt me dat Dandy de volgende alleenheerser wordt." Kun je die menselijke be grippen wel gebruiken? Adang: „Je kunt natuurlijk kiezen voor op het oog 'neutra le' uitdrukkingen. Je zegt dan niet dat de ene chimpansee de andere 'kust', maar dat er sprake is van 'mond-mond- contact'. Dan zit je ook fout, want dan ga je ervan uit dat het iets totaal anders is dan een menselijke kus en daar is geen reden voor." Maar een woord als 'verzoe ning' - bij mensen denken we dan aan een handeling die het gevolg is van moreel-ethische overwegingen Adang, fel: „Misschien zit daar nou net de vergissing. We denken graag dat wij; mensen, handelen op grond van allerlei rationele en hooggestemde motieven. Maar we komen er steeds meer achter dat we niet zo rationeel zijn als we den ken. Als we ons verzoenen met iemand, dan doen we dat, denk ik, omdat we ons daar lekker der bij voelen. Voor de chim pansee geldt precies hetzelfde. Dat wij mensen er dan achter af een mooi verhaal omheen weven is een tweede." In het gesprek vallen voortdu rend 'menselijke' termen, ter wijl we door het raam de machtsstrijd kunnen gade slaan: Dandy en Yeroen impo neren elkaar en proberen de blits te maken bij de vrouwtjes van de kolonie. Een omkering dus eigenlijk? Vroeger leerden we dat dieren 'instinct' hadden, en dat wij onze daden beredeneerden. Later werd er gezegd: maar de dieren redeneren óók. Een stap verder is: wij mensen re deneren óók niet zoveel. Adang: „Ik denk dat dat on geveer klopt. Als ik dieren be studeer dan zeg ik steeds over tuigder: het is een glijdende schaal, tot en met de mens. Geen èssentiele verschillen, alleen graduele. En het is dui delijk dat de chimpansee dicht bij de mens staat. Alle pogin gen om een wezenlijk verschil te 'bewijzen' falen. Men ge bruikt óf duidelijk onjuiste ar gumenten, of men noemt vol strekt oncontroleerbare din gen als 'de mens denkt en het dier niet'. Wat moet je daar nou mee?" Dan: „Wat moet je je nou precies voorstellen bij het woord 'denken'? Als een chim pansee er maanden ellende voor over heeft om de leider van de kolonie te worden, risi co's loopt, dan heeft hij dat kennelijk over voor zijn doel. Want als hij eenmaal de baas is, dan heeft hij bepaalde pri vileges. Hij kan bijvoorbeeld het meest met de vrouwen van zijn keuze paren. Dat is dus een afweging die het dier op de een of andere manier maakt." Boeiend, zeg ik. Zou je dat dan ook naar de mensenwereld kunnen doortrekken? Ik heb me bijvoorbeeld al tijd verbijsterd afgevraagd hoe mensen hemel en aarde kunnen bewegen om president van Amerika te worden - een hondebaan, terwijl ze geld ge noeg hebben om het er goed van te nemen. Is dat streven naar macht dan toch ingebo ren, zoals bij neef chimpan see? Adang: „Niet al te letterlijk, Otto Adang: Wie zijn wij dan wel om het even te regelen?" denk ik. Reagan hoeft niet zo nodig in het Witte Huis om het meeste te mogen paren. Maar ik ben ervan overtuigd dat het dezelfde aandrang is. Anders is het niet te verklaren - dat fanatieke streven naar macht. En het blijkt, bij mens en dier, vooral een manneneigenschap. De een wil president van Amerika worden, de ander toch minstens voorzitter van de geitenf okvereniging Feministen zullen, zeg ik, bij zulke uitspraken niet staan te applaudisseren. Trouwens - ze zullen ook niet met genoegen uit het raam kijken en consta teren dat de chimpansee-kolo nie een typische mannenwe reld is. Want als je dat ziet, hoe kun je dan volhouden dat ónze rolpatronen 'alleen maar aangeleerd' zijn? Otto Adang, behoedzaam: „Feministen zijn niet zo ver schrikkelijk dol op ons onder zoek, heb ik de indruk." „Ik kan dat alleen maar erg dom noemen - want wij doen niet anders dan vaststellen wat er gebeurt. Het is zoiets van 'het kan niet want het mag niet' - omdat ze met de denkfout zitten dat alle ver schillen cultureel bepaald zijn." Kijken naar chimpansees leidt tot de conclusie dat dat niet het geval is? „In een aantal opzichten wèl. Onderzoek bij mensen heeft bijvoorbeeld uitgewezen dat vrouwen, als ze 'coalities' sluiten, kiezen voor degenen die ze aardig vinden, waarmee ze een sfeer kunnen opbou wen, terwijl mannen geneigd zijn verbonden te sluiten met degenen die hun winstkansen vergroten. Nou, als je nou naar de chimpansees kijkt en je ziet zich daar precies hetzelfde proces afspelen, dan wil dat toch iets zeggen." De vrouw die dat hoort zal roepen: we worden weer in ons hokje gestopt. Adang: „Nee - zo is het niet. Mensen maken de fout om, als je vaststelt dat iets 'natuurlijk' is, het dan ook onvermijdelijk te noemen. Mensen en dieren hebben erfelijke eigenschap pen, neigingen, noem maar op. Maar dat wil niet zeggen dat je geen keuzes meer kunt ma ken. Je kunt je best tegen dat 'natuurlijke' verzetten en een andere weg inslaan. Maar daarom hoef je toch het gege ven niet te ontkennen?" Leer je veel over mensen als je naar hun naaste verwanten kijkt? „Ja - maar je moet natuur lijk oppassen dat je dingen niet zonder meer overplant. Wij bestuderen dieren, niet om te conclusies door te trekken, maar om te vergelijken. En op bepaalde punten zul je daar ook iets aan kunnen hebben voor ónze samenleving." We komen terug op die brie ven uit het begin: waarom moest het zo met Nikkie aflo pen, waarom heeft de mens niet 'tijdig ingegrepen'? Zegt: „Uit die dringende verzoeken om op te treden' blijkt een forse onderschatting van het dier. Chimpansees hebben een hele ingewikkelde sociale ordening, en ze slagen er meestal in orde op zaken te stellen. Wat er met Nikkie ge beurde was een grote uitzon dering. Mensen vragen nou: haal Yeroen en Dandy alsje blieft uit elkaar, want straks gebeuren er wéér ongelukken. Als ik dat hoor, denk ik: en wie zijn wij dan wel om het even te regelen? Onze sociale conflicten lopen vaker uit op rampen dan die van de chim pansees Door onze correspondent in Washington Mare de Koninck) DAT DE jeugd in het Wes ten weer gezellig conserva tief is geworden en de voor keur gaan geven aan tradi tionele leefpatronen boven rebelse experimenten zal ook u niet zijn ontgaan. Niet lan ger zijn idealistische maat schappij-hervormers de hel den van de teenagers. Nee, succesvolle zakenvrouwen, 'computerbollebozen en stijl volle miljonairs zijn van daag van de opgroeiende ge neratie de idolen. Geld is het lange haar van de jaren '80. We hebben het onheil zich zowel in Europa als in Ame rika zien voltrekken. Maar dat het zó erg is als een gede gen opinie-onderzoek in de VS nu uitwijst, dat moge toch verrassend heten. Dat onderzoek is gedaan bij een wetenschappelijke dwars doorsnede (1500) van Ameri- ka's middelbare scholieren tussen 12 en 17 jaar. De uit komst is zo belangwekkend omdat ze kan worden afgezet tegen het resultaat van pre cies dezelfde peiling die pre cies tien jaar geleden in een zelfde leeftijdsgroep is ver richt. Als meest onthutsende feit springt uit de vergelijking naar voren dat de tieners van thans veel beter met hun v ouders kunnen opschieten dan de tieners van tien jaar geleden. Begrijpelijkerwijs tonen de huidige ouders zich daarover - blijkens hun in gezonden brieven in Ameri kaanse kranten - erg onge rust. Het is dan ook niet niks wat de scholieren er tegen woordig voor opvattingen op na houden. Liefst drie kwart van hen zegt dat er zich bin- nen hun gezin geen ernstige conflicten tussen ouders en kinderen voordoen en dat ze moeiteloos al hun persoon lijke problemen met hun ouwelui kunnen bespreken! In 1974 lag dat allemaal heel wat gezonder. Toen was min der dan de helft van de kin deren tevreden over hun ouders en wilde meer dan 40% van de 12- tot 17-jarigen liever het huis uit en op ka mers gaan wonen. Heden schroomt 70van de Amerikaanse pubers niet om zelfs 'veel respect' te heb ben voor vader en moeder. Even verbluffende percenta ges jongeren getuigen van 'over het algemeen dezelfde opvattingen als mijn ouders' over aangelegenheden als het gevaar van druggebruik en de wcuirde van onderwijs en werk. Als klap op de vuurpijl wijkt vandaag de dag ook 'mijn, houding te genover sex' niet of nauwe lijks af van ma en pa's atti tude terzake. Voor wie dit alles weet te verwerken kan er ook nog wel bij dat 65% van de dwars doorgesneden jeugd in de Verenigde Staten tegen woordig regelmatig naar de kerk gaat. Een decennium terug bezondigde nog maar 25% zich aan die gewoonte. Verder wordt wat school aangaat huiswerk maken een steeds populairder tijd verdrijf en is de leerling doorgaans bijzonder ingeno men met het onderwijzend personeel dat voor hem ver schijnt. De enige rimpeling die zich nog tussen de generaties voordoet betreft de avond klok. De meeste jongens en meisjes zouden liever wat la ter thuis mogen komen. Maar ze hebben overigens al le begrip voor ouderlijke on gerustheid. Al deze gegevens zijn ge makkelijker op elkaar te sta pelen dan te ontleden. Ziel- sanalysten vragen zich af hoe een enorme generatiekloof in zo korte tijd kon worden gedempt. Is de jeugd veran derd of zijn de ouders veran derd? Praten ze gemakkelij ker met elkaar omdat hun ideeën meer overeenkomen, of komen hun ideeën meer overeen omdat ze gemakke lijker met elkaar praten? Zeker is dat alleen de ouders het er moeilijk mee hebben. Dat ze zelf ten prooi zijn aan het sluipende gif van het materialisme is tot daar aan toe. Maar dat dat hun de waardering in plaats van de afschuw van hun kinderen oplevert, bezorgde een briefschrijfster naar een Washingtonse krant een heuse nachtmerrie waarin ze in het diepst van de hel werd verwelkomd door een kring van schaterende satannetjes. Twee van de duiveltjes leken ondanks hun iets te lange hoektanden als vier druppels water op haar lieve zoon van vijftien en leuke dochter van dertien. Natuurlijk is er in Ameri ka altijd de psychiater, die een ouder als deze graag in therapie neemt en haar te gen een reusachtig dollarbe drag per zitting (of ligging) poogt wijs te maken dat ze helemaal geen schuldgevoel hoeft te hebben. Ze behoort immers tot de fantastische lichting ouders, die in tegen stelling tot haar eigen ouders opvoeding niet ziet als het opleggen van regels aan, maar het aangaan van een relatie met de kinderen. Gelukkig creëert in de psychiatrie (die zoals wij uit de zeventiger jaren weten geen wetenschap is maar een samenzwering tegen aardige mensen) elke school weer een nieuwe winstgevende markt voor een tegenschool. De nieuwste leer benadrukt de enorme positieve waarde van het schuldgevoel als basis voor het zelfrespect en als voorwaarde voor een ordelij ke samenleving. De nog heel jonge psychiatertjes uit deze school schijnen vooral groot ouders op visite te krijgen, die immers verantwoorde lijk zijn voor liefst twee ver peste generaties. '8 Zoals u zult weten vero®. zaakt weer hoogstens bot' singen in de atmosfeer, mi» trouwens doet dat bij mijn weten niet. Geef daarom d> lezer liever niet in de dat de mist de schuld is van botsingen. Gevaarlijk rijge. drag is daar de schuld im. mers van. En bij mist is rij. gedrag heel snel levens», vaarlijk! Breda A. Lubbers Ik ben met de heer J.D. teB van mening, dat een zo ruim mogelijke voorlichting min. dit vraagstuk noodzakelijk is, te meer, daar degenen die hier iets zinnigs over kun nen zeggen tot nu toe weinig van zich hebben laten horen Persoonlijk ben ik van me ning, dat wij momenteel voor een duidelijk herken bare en met het recente ver leden vergelijkbare situatie staan. Zo kan ik mij bijv. nog heel goed de periode van 'geen man en geen cent' en München herinneren. Hel gevolg van deze 'vredelie vende' houding was o.a. dat onze jongens zich met mi trailleurs op HONDEKAR REN te weer moesten stellen tegen TANKS. En wat zouje nu met tanks kunnen b nen tegen nucleare wapens! Natuurlijk, het was misda dig om onze jongens met zulke ongelijke wapens kansen in de strijd te z den, maar toen was er ten minste nog de verzachtende omstandigheid aan te voe ren, dat wij al ruim 100 jaren buiten het strijdgewoel wa ren gebleven. Neutrality bleek een naïeve en 'vrome' wens en wederom bleek, ook in letterlijke zin, dat 'zij die hun leven willen behouden dit zullen verliezen' en naar echte vrede snakkende mens moest tenslotte erken nen, dat er nog hogere waar den bestaan dan het naakte leven alleen. Maar het volg van dit 'ten slotte' dus te late inzicht was, dat bij een tijdiger erkenning van de realiteit, achteraf be keken, miljoenen mensenle vens gespaard hadden kun nen worden! Intussen weten wij de prijs en staan deze, voor een echte vrede ge ven miljoenen bij de overle venden in het hart gebeite" en als vlammende bakens de geschiedenis. Toch zeg geen nee tegen de massa van anti-raketdemonstranten, want zij zijn ziende blind, horende doof en door de len zen suf gewiegd en het is nl eenmaal een bekend ver schijnsel, dat, naar matedt massa groter is, het vooreer mens in die massa st" moeilijker wordt om standig te denken. Ik NEE tegen hun leiders, dat die kunnen weten, resp dienen te weten, dat zij M vredelievende massa scha pen in deze nu nog barre bo ze wereld regelrecht naar» slachtbank leiden en worden bij deze namens miljoenen die voor eeuwi zullen zwijgen bij voorbaai aangeklaagd. Bergen op Zoom v C. Aalbregt Van onze correspondent ROME - De Italiaanse rechter Marzachi heeft een reclam^' reau in Turijn verboden het 'Laatste Avondmaal' te gebrul» voor reclamedoeleinden. Sinds 5 mei zijn alle bussen en trams in Turijn voor?ie" ij. het 'Laatste Avondmaal'. De afbeelding op de bussen is waar een vage en vrije copie van Leonardo da Vinci's mee werk, maar iedereen die de reclame ziet, weet direct waa om gaat. Jezus zit aan de bekende lange tafel temidden van zij" trouwen, wanneer een van hen uitroept: „En, wat krijgen w drinken?" Volgens het bijbelverhaal wordt er bij die ge heid slechts wijn gedronken, maar in de reclame antwooi zusJ af fa Royal, voor iedereen". „e Jaffa Royal is een uit Israël geïmporteerde frisdrank, enige tijd pogingen doet de afzet in Italië te vergroten. Volgens rechter Marzachi gaat het reclamebureau daa over de schreef. „Godslastering", staat er in de dagvaar® die hij bij het Torinees openbaar vervoersbedrijf en het mebureau heeft laten bezorgen. j Gisteren heeft de politie al een begin gemaakt met het ve deren van de reclameborden van bussen en trams. aai Het reclamebuerau bestrijdt dat het 'Laatste Avon® godslasterlijk is. „Het is lang niet zo vulgair als de recla voor een bepaald merk spijkerbroek (Jezus Jeans, red) - gemaakt, en die kennelijk niemand stoort", aldus een voerder. lordtJt' •DINSDAG 15 ME11984 Van onze correspondent BRUSSEL - Het Belgische gtudie Centrum Kernener gie gaat binnenkort experi menteren met het opslaan van radioactief afval in de kleilagen tussen Moll-Dessel en Donk, niet ver van de Ne derlandse grens. Het experiment zal voor een deel worden betaald uit een fonds van de EG ter grootte van 230 miljoen gul den, waarmee ook proeven betaald worden met het op slaan van radioactief afval Van onze correspondent BRUSSEL - De Nederlandse regering zal zich sterk maken voor de kandidatuur van mr. Frans Andriessen als voorzit ter van de Europese Commis sie, indien geen sterke figuur uit de Bondsrepubliek zich aandient voor die functie. Dat valt af te leiden uit uit latingen van staatssecretaris van Buitenlandse Zaken Van Eekelen gisteren in Brussel. Van Eekelen deed gisteren jn Brussel zijn uitspraken naar aanleiding van het Ne derlandse voorstel "om de Europese Commissie (14 per sonen) in te krimpen tot 12, een per land op het moment dat Spanje en Portugal toegetre den zijn. 'err-" iht k Van onze redact MANILA - Enkele uren na i kalen op de Filippijnen zag positie sterker uit de bus zou Dat bleek althans uit niet- officile uitslagen bij telling van de eerste stemmen. De de finitieve resultaten zullen ech ter niet voor vanmorgen vroeg worden bekendgemaakt. De verkiezingen werden ge kenmerkt door een grote op komst en een golf van geweld door het hele land. Volgens of ficiële bronnen is een groot aantal stembussen gestolen. In de hoofdstad Manila, waar het gaat om 21 zetels in het 183 zetels tellende parle ment, zou de oppositie een gro te voorsprong hebben op de regerende KBL-partij (Bewe ging voor een Nieuwe Maat schappij) van president Mar cos. Marineboot gezonken Spaanse marineboot is maandagochtend vroeg gezon ken nadat zich aan boord een explosie had voorgedaan. De ontploffing gebeurde nabij de havenplaats Guipuzcoa. Er Was sprake van een bomaan slag. Eén van de twee opva renden is gedood. Misdaad VS misdaad in de VS is in 1983 gedaald met 7%, het hoogste - ingspercentage *n neSen ,.ar- Het ministerie zegt in rapport dat in 1983 in on- LVeer ®"''1 van de Amerikaan- Woningen een of meer keer «gebroken, een daling met ten opzichte van '82. ?.e ^urkse autoriteiten gaan a of een verklaring die oud- i„emier Bulent Ecevit onlangs Ti ui ^gelegd strafbaar is. Jdens de laatste lokale ver- nietlngen had Ecevit gezegd hu .te gaan stemmen, omdat 1 zijn mening niet mocht ge- °Ver de verkiezingen en de emblemen van het land. Met de P2000T, Micro is de lijnv; Voor elke organi de passende soft prijs die bes Philips. In

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1984 | | pagina 4