WAAROM FRIESLAND ZO GRAAG DE C-DIJK WILDE
-m*
Bang
Hi
ZATERDAG 21 APRIL 1984
ZATERDAG 21 APRIL 11
M
I flBBHIr s. JItoc-
r
D<
'e Tweede Kamer heeft vorige week
formeel zijn zegen gegeven aan wat
weieens de laatste overwinning van
Friesland op de zee zou kunnen zijn: de
indijking van het Noorderleeg - op z'n
Fries Noarderleech - een kweldergebied
langs de Waddenkust voor de gemeente
Ferwerderadeel. Alleen is het wel een
Pyrrusoverwinning geworden, want
ondanks een zware lobby komt de C-dijk,
die de Friezen hadden gewild, er niet. Wel
een B-dijk en dat houdt in dat een veel
kleiner gebied wordt ingedijkt.
Wilde ganzen
JjiI-
Tweedammenplan
ABCD-dijken
.ET sneeuwbale
befaamde anjem
Portugal gafniem
tot consolidatie, d
was plotseling uit
verkreeg - kleine
eenheid en stei
onderging het nc
rottingsproces
overbleef was
kiemen voor de d
die zich tien jaar r
van de revolutie, 2
stevig geankerd i
redelijk stabiele re
socialisten en (l
sociaal-demoe
Ook in dit gfespij
vertrek bij de Gas
vurig pleitbezor
filosofie. Een reden
dat het aardgas b
dubbeltje te goedk
niet gemakkelijk r
van die prijsbenadt
de straat luistert
mensen die pleit
Marktwaard
V■-
;1fe
'**- Isi^W
"ÏV M
7'. "•tflltlf 1'"
v.-*", -9*,". '- .,- -;
.„f •.,-,. -®** -s*
»- jtamte
c?<ï&*
- -
X» -I
-
4' *3: ■■- -
fe»"*? ^£-
-I,-
V t
v -
v'
«m
- «Jil~ -^-. 'üiaiii^BÉSBBWBL^.W
v~- -^ '-^f^Jrv/FiH-Mr?
bb&« -~. 11 f -
"*5, LiM,
.-.
SjS^tai :Mm&p>W+
WÊÊÈÊÊjf gtj&
p - -T
.;v- ****-*•-
J*- -th'
n-,
'We zijn het aan onze
voorouders verplicht'
DOOR JAN VAN ZUILEN
ROELF van der Woude,
voorzitter van het Comité-
C, dat actie voert voor de
indijking van het Noor
derleeg, vindt de belang
stelling van een krant uit
het verre zuiden heel van
zelfsprekend. „Och wat",
bluft hij, „sinds we hier
een radioploeg uit Borneo
hebben gehad, verbaas ik
me nergens meer over".
Die belangstelling is voor
al gegroeid na de stunt
met een delegatie uit de
Tweede Kamer. Die werd,,
op werkbezoek in Fries
land, door boeren gegij
zeld en gedwongen spits
roede te lopen langs het in
te dijken gebied.
Toch gaat het om niet meer
dan een onooglijk stuk, kaal, dor
en modderig kwelderlandschap.
Van der Woude gidst ons er be
reidwillig naar toe. Met de auto
komen we in deze omgeving niet
ver. Daar is het terrein in deze
tijd van het jaar nog te drassig
voor. Een cameraploeg van de
NOS die het toch probeerde, reed
haar reportage-wagen tot de as
sen toe vast in het taaie slik. Er
moest een boer met een land
bouwtrekker aan te pas komen
om de auto van de televisiemen
sen weer op vastere grond te
trekken.
Daarom ruilen wij de schoe
nen voor laarzen, slaan de kraag
van het windjack omhoog en
banjeren achter Van der Woude
aan naar de plaats waar straks
een nieuwe dijk komt.
Recht voor ons kijken we naar
de 'kop' van de landaanwinning,
paaltjes met rijshout waarachter
bij afgaand water het slib zich
ophoopt. Een proces dat zich
tweemaal per etmaal herhaalt,
dag in dag uit, jaar na jaar, tot
dat de laag slib zo dik is gewor
den dat de vloed er niet meer
overheen spoelt. Dan zijn het
kwelders die alleen nog maar bij
springtij of storm onder water
lopen. Als het slib voldoende is
ingedikt, wordt er een dijk om
heen gegooid. Zo hebben de Frie
zen, en ook de Hollanders en de
Zeeuwen, door de eeuwen heen
land op de zee veroverd. Omdat
het helder is zien we in de verte
ook nog de sky-line van Ame
land
Achter ons ligt de oude Zee
dijk, een monument op zich. De
dijk is al in de veertiende eeuw
aangelegd onder leiding van een
Portugees, een zekere Casper di
Robles. De lokale bevolking werd
gedwongen te helpen. Di Robles
maakte daar niet veel woorden
aan vuil. Het was werken of an
ders aan de galg. Boven de dijk
zijn net de rode daken van de
boerderijen zichtbaar. Blikvan-
gend aan déze horizon is het za
deldak van het oude kerktorentje
in Ferwerd, de centrumplaats
van de gemeente Ferwerdera
deel.
In het oosten zien we een
vlucht wilde ganzen opstijgen,
wellicht geschrokken van ons
bezoek. In de lucht vormen ze één
grote zwarte wolk. Het zijn er
duizenden, misschien wel tien
duizenden. De Waddenzee is voor
de ganzen een van de pleister
plaatsen op weg naar hun zo
merverblijf in Siberië. De ganzen
blijven hier tot het gras begint te
groeien. Daarvan eten ze hun
buik nog rond en vliegen dan in
één ruk, de vierduizend kilome
ter naar Siberië. Men zal begrij
pen, de boeren die dit kwelder
land beweiden, zijn niet blij met
de pleisterende ganzen, van de
andere kant is het een van de ar-
AMELAND
'i-
'V. -
Een detailkaart van Friesland. Het gebied waar het omgaat. De
nieuwe dijk komt een paar honderd meter achter de oude, kron
kelig zeedijk voor Ferwerderadeel te liggen. - foto s de stem dick de boer
gumenten van natuurbescher
mers om zich te verzetten tegen
indijking.
Naar het westen toe is alleen
maar grijsgrauw land te zien,
doorsneden door kaarsrechte
greppels en sloten. Het enige
zichbare teken van leven is een
boer die de afrastering van zijn
perceel in orde maakt.
Roelf van der Woude begrijpt
dat ons enthousiasme geforceerd
moet zijn. „Eigenlijk zijn jullie
hier te vroeg. Als je over een
maand komt is alles groen en zie
je overal koeien en schapen gra
zen. Dan is het hier op z'n
mooist".
In de landelijke berichtgeving
over de 'C-dijk' is de indruk ge
wekt dat het gaat om een con
troverse tussen boeren (voor
standers van indijking) en na
tuurbeschermers (tegenstan
ders), maar zo simpel liggen in
Friesland zelf de verhoudingen
niet. Daar is de steun voor indij
king veel breder. Het zijn niet de
boeren of een waterschap die een
verzoek tot indijking hebben ge
daan, maar de Friese Staten. De
ze concessie, zoals de aanvraag
tot indijking in officiële taal
heet, wordt gesteund door het ge
meentebestuur van Ferwerdera
deel, dat zijn loco-secretaris
Roelf van der Woude gedeeltelijk
heeft vrijgesteld voor het voor
zitterschap van het Comité-C.
Van der Woude ontvangt ons
in de burgemeesterkamer van de
tot tijdelijk gemeentekantoor in
gerichte oude school van Fer
werd. Aan een van de wanden
valt onmiddellijk een buiten pro
portioneel groot zwaard op, In
onze veronderstelling dat de
Friezen daar ongewenste vreem
delingen de kop mee in slaan,
blijkt een kern van waarheid te
schuilen. Het is, vertelt Van der
Woude laconiek, een copy van
het zwaard van Grote Pier,
Friesland's bekendste vrijheids
strijder. Hij moet in de veertien
de eeuw hebben geleefd en als
belangrijkste wapenfeit wordt
hem door de Friezen een over
winning op de Hollanders toege
schreven.
De huidige burgemeester van
Ferwerderadeel kreeg het
zwaard bij zijn installatie door
de bevolking aangeboden op
voorwaarde dat hij er voor zou
zorgen dat Ferwerderadeel een
zelfstandige gemeente blijft én
dat de indijking doorgaat. Zo be
langrijk vindt men dat.
„Ik denk", zegt Van der Wou
de, „dat je hier geboren en geto
gen moet zijn om dat te begrij-
- -
Roelf van der Woude, voorzitter van het Comité C-dijk en lo
co-secretaris van de gemeente Ferwerderadeel..landaanwin
ning is de mensen hier met de paplepel ingegoten.
Een vlucht wilde ganzen
llll
Dit nauwelijks nog als zodanig te herkennen spoorlijntje wordt
door de lokale bevolking als een monument gekoesterd. Het her
innert de mensen er aan hoe hun voorouders vroegen hebben
moeten zwoegen bij de landwinning
illllllllllllllllllllllllll
pen. Ik moet bekennen: het heeft
mij zelf ook verbaasd dat de
mensen deze indij king zo belang-
rijk vinden. Het gaat hen om veel
meer dan het winnen van land
bouwgrond. Het is vooral een ge
voelskwestie. Landaanwinning
is een eeuwenoud proces. Het is
de mensen hier als het ware met
de paplepel ingegoten. Heel vroe
ger behoorde dit gebied tot de
Middelzee. Die is door hun voor
ouders ten koste van veel bloed,
zweet en tranen, stukje bij beetje
ingedijkt. Want het was allemaal
handwerk, met schop en kruiwa
gen. De enige luxe die men had
was een spoorlijntje waarover
met de handbediende lorries
werden voortbewogen. Er is ooit
eens een film over gemaakt,
waarin dat heel heroïsch wordt
uitgebeeld. Als we die draaien,
springen de mensen de tranen in
de ogen. Daarom, ik geloof dat de
mensen het als een plicht aan
hun voorouders zien om dat
werk af te maken".
„Natuurlijk spelen ook andere
factoren een rol", vervolgt Van
der Woude. „De ingedijkte kwel
ders zijn uitermate geschikt voor
het verbouwen van pootaardap-
pelen, een heel belangrijk pro
duct in deze streek. Als we het
areaal pootaardappelen kunnen
uitbreiden, kunnen we onze
marktpositie versterken. En
daarmee de werkgelegenheid.
Dat weegt zwaar, want we heb
ben hier een heel hoog werkloos
heidspercentage".
De landaanwinning waar het
nu om gaat is gestart in de jaren
dertig en werd door het rijk ge
steund in het kader van een cri
sismaatregel. Het leek dus van
zelfsprekend dat er terzij nertijd
een dijk omheen zou komen.
Wellicht had die er ook allang
gelegen als niet in de jaren zestig
het indijkingsplan was over
schaduwd door een veel ingrij
pender idee: het Tweedammen-
lllll
plan Ameland. Dat voorzag in de
inpoldering van de hele Wadden
zee tussen Ameland en het vaste
land. De enige verdienste van dit
rampzalige plan is geweest dat
het een brede tegenbeweging op
gang heeft gebracht die pleitte
voor behoud van het unieke ka
rakter van het Waddengebied.
Maar dat had wel tot gevolg dat
ook het Friese plan voor indij
king van het Noorderleeg sneu
velde. In plaats van het aanleg
gen van een nieuwe dijk op de
kop van de landaanwinning, wil
de de regering de bestaande zee
dijk op Delta-hoogte brengen.
Het is op dit punt dat het ge-
ABCD met dijktracé's begint.
Eerst zijn er een D-tracé (de oor
spronkelijke concessie voor een
dijk op de kop van de landaan
winning, waarmee 400 hectare
land zou zijn gewonnen) en een
A-tracé (ophogen van de be
staande zeedijk). Als compromis
stellen de Friese Staten dan het
C-tracé, of liever de C-dijk, voor,
die ergens midden door het
kweldergebied zou lopen, zodat
enerzijds toch 1460 hectare land
bouwgrond wordt gewonnen en
anderzijds aan de eisen van de
milieubeweging tegemoet wordt
gekomen. Het Rijk van zijn kant
kwam prompt daarop met een B-
dijk die nog iets meer landin
waarts zou moeten worden aan
gelegd. In het touwtrekken tus
sen Friesland en Den Haag is
daarna nog wel iets geschoven
met dit tracé, maar uiteindelijk
is deze variant toch als de defini
tieve uit de bus gerold. Volgens
deze variant wordt netto nog
maar 850 hectare gewonnen.
Maar toch, achteraf gezien is
Friesland daar best tevreden
mee. „Lange tijd hebben we op
nul gestaan, alleen maar opho
ging van de bestaande dijk. In
feite hebben we dus alleen maar
winst geboekt met onze actie",
zegt Van der Woude berustend.
Door Bert van Velzen
Als het er op aankomt zifa.
verschrikkelijk bang. Van'
ritsel in het donker. Van
scherpgetande harige bees,
die omhoog klimmen langj]
pijpen van de broek en dje j
met een natte, koude neus
naar prooi zoeken. Van hon|
den, als we cynofoben zijn
Van spinnen of muizen. Vr.|
grote hoogten, met named!
randen daarvan, of vanenj,
bekrompen ruimten. De U
de soms panische, irrationJ
angst voor denkbeeldige
rampspoed is universeel.
Een vooraanstaande BritseJ
liticus, zo lees ik in een esssl
over fobiën in Newsweek. I
durft de badkuip niet te i,f
leeglopen. Iemand anders
moet de stop er uittrekken li
het Margaret Thatcher, dje|
zich in het hoofd gehaaldl
dat er uit de afvoerpijp ce„ i
ijzersterk, klam handjeM
rijzen om haar griezelig te 1
grijpen? Nee, ik denk dal J
vastberaden is en te goed jf.l
schoold in de chemie, omdP
in een afvoerpijpfobie te fcl
verstrikken. Zal het MuJ
Foot zijn die in paniek raili
bij het aanschouwen van iJ
zwarte gat naar de riolen:,!
reld? En valt wellicht dan,.
door te verklaren dat deo,
Labourleider er altijd zojtl
schrokken of ongewassen s
zag Het raadsel zal nog of T
ontknoping moeten tuactel
want ook met hun/obiénJ
de Britten buitengewoonst
heimzinnig. Er zijn bronw
ben die geestelijke kwelliJ
ondergaan als het dondert,!
claustrofoben die krankzn
van angst kunnen wordewj
ze zijn opgesloten in een k
en agorafoben, die het huis
niet uit durven.
Hoogtevrees, watervrees, dij
tevreeszijn de huis-tuin-a
keukenfobiën. Mensen ku l
nen bang zijn van tunnels,
van hangbruggen, van bacsl
rien en van vogels. Erisenf
bie bekend van een mem»,
die volledig van haar stuk
raakt bij het aanschouwen
van een driepotige krukZiJ
een Engelse. Uit Amerika,
waar een op de negen noliul
senen door een fobie wordii
kweld, komt het ueriiaalnl
Marjorie, die dankzij eensj
ernstige vorm van agorafé
31 jaar in het flatje in Weil
ington gevangen heeft gal
in het net van haar vrees ij
die tijd is zij drie keerde
straat op geweest; de derde I
keer om een ijsje te gaan
pen vooreen inwonende
vriendin, die stervende t
aan kanker. Marjorie is getj
zen, want de wetenschap
schrijdt voort en men ho:i;|
de slag tegen een fobie ml i
langer meer in psychotheml
peutische tienjarenplamm
denken. Sommige /obiënlif
ken onschuldig, zoals dei
hetti-fobie, de krekel-fokl
krekel leegt als een iwede
waakhond verscholen acid
de grassprieten voor het tal
zodat je er niet uit durft)o'j
spinnevrees maar het is ral
tuurljk bittere ernst als de I
spagetti, de krekel endespl
de zelfde paniek blijken K f
kunnen veroorzaken als f A
thons en tirannosaurusse
Het blijkt dat president Hel
nald Reagan aan dezelfde
bie heeft geleden als B.Aï
racus, de zwarte Hercules A
het A Team. Aerofobie, «i»|
vrees. Reagan is er overher\
gekomen toen hij gc
van Californië wilde i
want als je niet wil vliegttl
kom je in Amerika nergi'A
zijn vrachtwagenchauffeA
die met de handen aan hel
stuur geketend over hang I
bruggen rijden, bevreesiii
zijn om midden op de 6ni(J
de cabine te stappen enee I
dnik te nemen over de mi]
In Amerika wordt erom
tig over gepraat en dezeïïA
tiger jaren worden zelfs't'l
tijdperk van de fobie'ge- J
noemd. De fobie, zeggendfj
leerden, is vrees die inde?
gel kijkt. Het is e
centrisch fenomeen: i
die zo bang zijn van de li/!|
zij hun leven lang
pen zullen hun kinderen^
uit de lift sleuren,
ten van de Britse politictój
de stop niet uit het f
te trekken mogen zich treij
de daaraan verbonden jei<1
blootstellen. Dat de wereBJ
een zijden draad hangt t
er inmiddels nauwelijks11
geleid dat legioenen i
slachtoffers van de zijde» I
draad-fobie, op hun tent']
gaan lopen of weigeren K
eten, omdat door hun ge-1
wichtstoename de draai tl
licht zou kunnen knappe'1]
Hoort de vrees voor kern WJ
men ook tot de fobieën?
doet er-weinig toe, uxmf'l
hersenhoek waar de fob'1'
huizen bestaat er totaal!"
onderscheid tussen bom,
of sliert spaghetti. In Am',
is de fobie, na alcohol'-"' 1
grootste probleem in de I
geestelijke volksgezondh<J
geworden. Misschien zij» 1
bieën wel de straalmotor1!
de mens naar de kroeg 'i'
Harige beestjes, datsood-
gen.
Door Anto
Plotseling, als
ven van de T
j sche krachte
roerd, kwam c
i volutie, met vi
gen, discussies
anjers.
Zij was wanore
er school een soo
in de aanblik va
was niet in te ton
die haar ontketen
kalme koers te he
De revolutie, roek
door een handje
smette alles met
voorziene, verra:
Binnen één jaar vi
dommelde samen]
tig jaar oude diet:
de gemeenschap,
structuren verpu
golven van het nie
vrijheid. En haasi
dan weer milde m
teins en majoors,
onuitputtelijke elc
gon zich het kaf
scheiden.
De hoogmoedige
zich bij iedere oi
nieuw jasje steke
troon of werden s
gezet. De bruisend
volutie - de breul
van onderdrukkii
tende smerige oor]
van Afrika - lie
mensen, zoals de
een fanatiek spel c
spelen om als nieu
te blijven.
„Jij bent de werel
ren. Ken jij het eir
Zo werd tien jaar j
geprobeerd je de
Door Louis x
„Kaland kan z\
anders goedko]
I bij ons. Zegt h
i of Rusland? B
land, ik zie je d
Onwillekeurig
ir. G. Kardaun va
onze hoofden heet
A.J. Kaland gaai
voorman van de
wie hij al jaren twi
zen.
Ir. Kardaun gaa
het momenteel? Al
zomer, ik heb get
draaien wij de kr;
heb je geen verpik
or pay'. Bovendien
firma levert gas
aantal jaren. Jij 1
eeuwigheid'. Wie
zulke zekerheid
mijn? Goede vrier:
over?
De vraag luidde oi
goedkoper kan. N
gaat er nog eens
„Het gas is van o
Als iemand dat wil,
want daardoor krij
zijn waarde. Prima
de waarde die hij u
ke bezit haalt, ma;
doet, dan blijven
rijk".
„Hoe men die 01
dat is iets anders. B
mensbeleid, dat zijl
Sommige mensen
op uit zijn zo veel
nen te schrapen voc
is niet zo. Maar we
voor vragen die het
wordt het verkwist.
