Boet Pattirane verwerkt oude
Molukse wijsheid in schilderijen
Sparen
wordt
eenvoudiger!
Let a.s. maandag
op de
"Nieuwe kijk
op Sparen!'
Rabobank S
m MINUTEN GESCHILDERD, IN'N HALF UUR DROOG.
HISTOR rollak
Defens
Zuid-A]
fors ve:
Verk
m
Zweden op de Visma
UNIFO
NOG SNELLER EER VAN JE WERK.
'I
fe
DONDERDAG 29 MAART 1984
=EXTRA OP DONDERDAG:
I
„fe
i 1
ypl
M
M 1
OVB
Scholstand
Middenschool
PAPIER'
VOOR UW PEN
Trimmen
geld en goede raad
nONDERDAG 29
Brits
diplomaat
vermoord
in Athene
':Vr
KNMI verhoogt
prijzen voor
zijn diensten
Met 21,4 proce
STAKING ON,
T11
PAGINA
m.
-t:n
"M
t -S
jli - .'I
'H
SS
WI
la*1
V v #=s
fci
"yt;
y
fpfl
fel
tst-1
fs
5
"3'I
£z
Van onze kunstredactie
„DE MYSTIEKE leefwereld, die samenhangt met
de kennis van de sekte Kakihan op de Molukken,
spreekt me aan. De godsdienst van de Alifoeren
(bewoners van de Molukken) bepaalt de thema's
van mijn werk. Die Kahikan-kennis is nog steeds
van invloed op de manier van leven van de Moluk-
kers in Nederland." Dat vertelt Boetje Pattirane
(34) uit Breda, die met een collectie zeefdrukken en
acryl tekeningen exposeeert in het Volkenkundig
Museum te Breda.
„Vaak wordt tegen me ge
zegd: Ik wist niet dat jij
daar geweest bent. Eén jaar
oud - 1951 - ben ik er al ver
trokken en nooit meer te
ruggeweest. Maar ik heb
mijn jeugd, tot het eind van
de lagere school, doorge
bracht in Molukse kampen.
Ik heb veel geluisterd naar
oude mensen en heb al die
verhalen in mijn hoofd; al
die mythen en sagen met
hun tegenstellingen. Toen
het kamp in Venray werd
opgeheven, vertrokken we
naar Tilburg, waar de Mo
lukse wijk veel opener is
dan in Breda. Daar kreeg ik
mijn eerste Nederlandse
contacten. Je werd als Mo-
lukker klaar gemaakt voor
de ambachtschool. Van alle
andere middelbare scholen
werd gezegd: „Dat is niks
voor jou!"
Maar Boetje vertelt hoe
'eigenwijs' hij was en toch
via de mulo op de academie
St. Joost terecht kwam. Af
deling publiciteit („geen be
wuste keuze, maar ik wilde
veel weten"). Hij heeft het
vier jaar uitgehouden op
St. Joost. Het werd een tijd
vol emotionele botsingen
door tegengestelde culturen.
Een leraar zei: „Ik vind je
werk wel goed, maar ik be
grijp het niet". Gerrit de
Morée was de leraar door
wie hij zich het meest aan
gevoeld ervaarde. Hij is aan
de zeefdrukken op deze ten
toonstelling nog te zien dat
De Morée ook in technisch
opzicht invloed gehad
heeft...
Na de academie werkte
hij een jaar of vier op fa
brieken om in zijn onder
houd te voorzien. Maar
mentaal ging hij daaraan
kapot. Sedert enkele jaren
probeert hij het te redden
met schilderen alleen. Op
drachten voor portretten en
landschappen horen daar
dan bij. Maar écht schilde
ren betekent voor hem: be
zig zijn met de mythische
oerwortels van de Molukse
gemeenschap. Daarbij vroeg
het departement voor cul
tuur (CRM/WVC) hem
voortdurend om met zijn
werk officiële gelegenheden
voor culturele minderheden
op te luisteren. Daar legde
hij geld bij, maar vindt bo
vendien dat hij zo in een
soort alternatief circuit van
etnische minderheden blijft
zitten. Hij wil, als elke ande
re Nederlandse kunstenaar,
hormaal exposeren en als
het kan verkopen. Ook al is
zijn Westerse opleiding dui
delijk waarneembaar in zijn
werk, toch heeft hij als extra
hobbel te nemen: onbegrip
bij de Nederlanders voor
zijn Molukse onderwerpen.
„De Molukse wereld heeft
een zichtbaar- en een on
zichtbaar deel", aldus Boet.
De wereld van wetten en
tradities, en een soort go
denwereld, waarmee men
sen gemanipuleerd worden.
Op Ceram, zo luidt het ver
haal is een soort universi
teit, die de wijsheid van die
mythische wereld onder
wijst. Je merkt dat die be-
Boet Pattirane bij een van zijn schilderijen in het Volkenkundig Museum te Breda.
staat, maar je ziet die school
niet. Er zitten in de leer van
de Kahikan-sekte veel pa
rallellen met het christen
dom, dat daarom snel wordt
overgenomen." Pattirane
maakte een zeefdruk, gewijd
aan deze religieuze bewe
ging, die gedateerd wordt op
30.000 jaar vóór Christus. De
leden hadden een maante-
ken op het vorhoofd. Nadat
de Europeanen ze probeer
den uit te moorden werd het
onder de kleren op de borst
gedragen.
„Ik voel me aangetrokken
door de kennis van die sekte;
een kennis die de mens beter
kan maken; die vooruit weet
wat er gaat gebeuren. De
Alifoeren staan bekend als
krijgers, die altijd uit de
strijd terugkomen om nieu
we kennis te halen. Daarom
heeft Soeharto een zelf-
moordcommado met Moluk-
kers. Die typische wereld
beeld ik uit. Bijvoorbeeld de
Zielevechter (Orang ambil
soemangan), die bezit de
macht zo lang het leven van
een stervende vast te hou
den tot hij alles verteld
heeft; met name ook over
het betreden van de doden
wereld... Voor de uitdruk
king Kerefoa atau liwa-liwa
op een andere zeefdruk staat
de geest in één persoon, die
de neiging heeft om in een
andere persoon te transfor
meren. Beheers je dat niet
dan word je gek.
„Die en nog veel meer an
dere zaken zijn nooit op
schrift gesteld", aldus Boet.
Ik schrijf ze nu als het ware
op. Als je kijkt naar de toets
van mijn acryls zie je ook
een soort beweging, die het
schrift benadert. Maar het
gaat nog veel verder. Ik pro
beer een toekomstbeeld, een
perspectief, te scheppen van
de Kahikan-kennis. Niet
volgens een integratie-mo
del. Mogelijk is het een soort
fata-morgana, maar het
geeft me tevens een roots-
gevoel. Dat bij mijn zeef
drukken de kleuren heel
primair zijn en geen nuan
ce-verschillen hebben hangt
samen met de adat (gewoon
terecht): heb je gelijk, dan
heb je gelijk; heb je dat niet,
dan is dat ook zo. Rood is
rood en wit is wit; als de
kleuren van de Indonesische
vlag, die van de Alifoeren
stammen. Rood staat voor
onrecht en wit voor recht.
Hier ligt een verwantschap
met het christendom dat ook
zegt: goed is goed en kwaad
is kwaad!"
Boetje Pattirane heeft de
ze ideeën knap en boeiend
tot uitdrukking gebracht in
zijn schilderijen. Toch heeft
hij het er moeilijk mee. Voor
de meeste Nederlanders is
datgene wat hij tot uitdruk
king brengt een gesloten
boek en de Molukkers heb
ben geen geld om zijn kunst
te kopen. „Bovendien zijn ze
ook niet zo op beeldende
kunst ingesteld", zegt hij.
„Ze drukken zich beter uit in
de muziek. Toch zijn er wel
mensen die mijn kunst ko
pen en vragen of ze het 2,50
per maand kunnen afbeta
len", vertelt hij.
Vooral 's nachts werkt hij.
„Overdag gaat het niet. De
iedem van de Kahikan zijn
ook vooral tussen zonson
dergang en -opgang actief.
Nee, ik heb niet de pretentie
hun wijsheid via mijn
kunstwerk door te geven. Ik
word zelf wel gevoed door
die cultuur en hoop, dat mijn
werk anderen stimuleert dat
te doen." Boet Pattirane
heeft de verwachting dat
steeds meer mensen hier ge
voel zullen krijgen voor zijn
kunst en deze zullen kopen,
want hij wil leven niet al
leen vóór, maar ook van de
kunst. Zijn werk verdient
het.
OP DE gisteren (28 maart)
geopende Visma wordt naast
allerlei zaken aangaande de
hengelsport ook aandacht
besteed aan het vistoerisme.
Jarenlang - en nog - voerde
Ierland daarin de boventoon
y en ook dit jaar is men weder-
..-om op de Visma aanwezig.
■$j: Na succes vorig jaar echter
ook opnieuw Zweden. Komt
Ierland met een visfilm, te
'..'zien in de bioscoop op de
,fif Visma namelijk 'Ierland
§■- 'f Visland', de Zweden komen
w. dit jaar uit met een Zweeds
't; visstekkenboek '84 'Svenska
Fiskevatten' genaamd.
Bijzonderheid aan het
Jv boek (er zijn er vele) is wel
dat er een volledige woor-
denlijst Zweeds-Nederlands
'i't -in staat alsook oistips van
'drie bekende Zweedse hen-
Mf, gelsportjournalisten. Boven-
5- dien, en dat is uniek, is er
f f een volledig hoofdstuk ge-
wijd aan de bereikbaarheid
van wateren voor gehandi-
(f capte sportvissers. Waar vind
yvje zoiets? Voor f25,- kan
ijÊpF* men zich, en dat is voor Zwe-
den-gangers haast een must,
W'P. OP de Visma het nieuwe boek
aanschaffen. Gaat u niet
-naar de Visma, dan kan men
'%'éjhet boek ook bestellen bij het
'af i.Zweeds Nationaal Verkeers-
yV; buro te Den Haag door het
storten van f 25,- op girorek.
.z/fS: 4291962 onder vermelding
Hlvan, 'Visstekkenboek'.
Volgend jaar hoopt het
j. Wp Zweeds Verkeersburo uit te
(A komen met een nieuwe vis-
'film over de westkust van
.Zweden alsmede over de
•'f: zoetToateruisserij aldaar. De
eerste opnamen daartoe zijn
'-*> *«eds vorige lente gemaakt
en men hoopt de film dit
jaar af te maken. Wie trou
wens belangstelling heeft
voor een visland als Zweden
met maar liefst 50.000 viswa
teren, doet er goed aan eens
op de Visma langs de stand te
gaan. Wie weet maakt een
gesprek met visexpert Jan
Olsson (Fiskejournalen) veel
duidelijk.
Wie graag iets meer wil we
ten over de OVB, de Organi
satie ter Verbetering van de
Binnenvisserij, kan bij deze
organisatie terecht voor een
folder. De OVB wil namelijk
iets doen aan de kennelijk
grote onbekendheid van de
doorsnee hengelaar en ander
'groot publiek' met het werk
van deze organistaie. Duide
lijk en in kleur kan men le
zen over het belangrijke
werk, dat deze organisatie
doet in ons aller waterrijk
landje-
Zo geeft men adviezen om
trent visstandbeheer, men
kweekt - uiteraard - vis en
levert deze aan zowel de
sport als de beroepsvisserij.
Ook doet men onderzoek
naar visziekten, roofvisstan
den of zoals recentelijk naar
brasem. De OVB zegt daarom
ook zelf een organisatie voor
vissers en vissen te zijn. Wie
de folder wil aanvragen kan
dat doen via postbus 433, Or
ganisatie ter Verbetering
van de Binnenvisserij
(OVB), 3430 AK Nieuwegein,
tel. 03402-39494. Natuurlijk
zal men de folder naast het
nieuwe boekje over Vissoor
ten in Nederland op de Vis-
ma-stand kunnen aantref
fen. De Visma duurt tot en
met 3 april in Ahoy te Rot
terdam.
Een goed bericht, voor de
sportvissers die van schol
houden. Er is een geweldig
sterke jaarklasse 1983 op
komst. Deze vissen zijn het
komende seizoen vangrijp en
zeker in 1985.
Minder gunstig is het ont
breken van een goed broed-
jaar voor tong. Daardoor zal
het vangen van schol door
het beroep zeker weer een
flinke deuk in de scholstand
geven. Trouwens, ook met de
kabeljauw gaat het minder
voorspoedig. Alleen 1979 was
een sterke jaarklasse. Van de
455 miljoen stuks zwemmen
er (geschat door visserijon
derzoekers) nu nog maar 10
miljoen rond in de Noordzee.
Komende jaren dus weer
flink wat schol op de kust.
Nu maar hopen dat de be
roepsvisserij binnen de 12-
mijlszone zich aan de regels
houdt.
Tot mijn teleurstelling trof
ik het artikel 'Middenschool,
doorgaan of terug naar af' in
De Stem van zaterdag 3
maart. Het is ieders goed
recht zijn eigen licht te laten
schijnen over actuele zaken,
maar ik vraag mij af of een
dagblad vanuit een ogen
schijnlijk onafhankelijk
standpunt zijn lezers zo voo
ringenomen moet informe
ren. Ik heb een groot aantal
bezwaren tegen het gestelde
en ik wil daarover het vol
gende kwijt. a. Uw mede
werker schrijft vanuit de
pretentie dat ieder de ont
wikkeling naar een midden
school als positief be
schouwt. De weerstand te
gen die ontwikkeling is in
bepaalde onderwijskringen
zeer groot en komt in dit ar
tikel allerminst tot zijn
recht. De heer Van Mourik
moet zijn licht eens opsteken
buiten de politiek, bijv. ge
woon bij het het avo of vwo;
b. De bewering dat er voor
treffelijk wordt gewerkt in
experimenteerscholen be
schouw ik als opzettelijke
misleiding. De heer Van
Mourik moet toch op de
hoogte zijn van de verslag
geving hieromtrent van de
inspecteurs; c. Er wordt met
geen woord gerept over de
veranderde omstandigheden
in de jaren '80 en de buiten
landse ervaringen met mid
denscholen. Ook de giganti
sche verschillen in cultuur
en achtergronden worden
kennelijk als onbelangrijk
en niet-relevant beschouwd.
Overweegt u eens of de prio
riteiten niet anders zijn ko
men te liggen dan in de ze
ventigerjaren; d. Het artikel
gaat er vanuit, dat onder
wijs een politieke zaak is. De
pers zal eens moeten onder
steunen dat de ontwikkeling
van het onderwijs allereerst
een onderwijskwestie is en
dus eerst met het belang van
iedere individuele leerling te
maken heeft.
Hooge Zwaluwe
J.P. Nijst
Naschrift redactie
Ad a: Uit verhaal noch be-
kopping blijkt dat iedereen
positief staat tegenover de
middenschool. Integendeel.
Ad b: De inspecteurs hebben
geen waarde-oordeel uitge
sproken. Zij hebben tegen
hun baas (de minister) ge
zegd dat de experimenten
moeilijk te evalueren zijn,
omdat ze zo verschillend zijn.
En dat laatste komt door het
ontbreken van normen in de
aanloopfase. Ad c: Experi
menten zijn juist bedoeld om
na te gaan hoe de prioritei
ten liggen en hoe het onder-
Wij-eruit moet gaan zien. Ad
d: Onderwijs is, helaas, sinds
jaar en dag vooral een poli
tieke zaak, waarbij belangen
van onderwijsgevenden en
leerlingen nogal eens in de
verdrukking raken.
F.v.M.
*u EVOCKgJgnitóNl»
„QPBJW
-jam*»»
1"°" ,,t BEI*®1"*1
Als enthousiast trimme
verheug ik mij in de w
mende belangstelling van d
pers in het stijgend aanta'
blijvende trimmers. Bij (C
wil ik u complimenteren
met uw informatieve en ze.
herkenbare artikel in d
Stem van 17 maart jiopbu
3 onder de kop 'Loopvim
een gezonde ziekte'. Het at
tikel was zeer uitnodigen
om te lezen en hopelijk oo]
zeer uitnodigend om te gas,
trimmen. Zelf gaat m«r
hart altijd open wanneer i|
een trimmer/ster zie. Hela®
laten veel trimmers ziel
zeer slecht zien. Als auton».
bilist verbaas ik mij
iedere keer weer over
mensen zonder enige vo'iïj
van verlichting en/of hel
omhebben van reflecteren
materiaal, in het donker
gaan hardlopen. Je schrik!
je soms een hoedje, vooral
als je van de zijkant komt
Echt onverantwoord en Ie-
vensgevaarlijk, zowel voor
de lopers als de overige weg'
gebruikers. Het is echt niet
nodig. Er is genoeg niet
nauwelijks hinderlijk mate-
riaal in goede sportzakent!
verkrijgen. Voorkomen j
beter dan genezen. Wat het
je eraan om met een gezond
lijf, maar met gebroken le
dematen in het ziekenhuis
terecht te komen? Of moeten
er eerst in uw eigen omge
ving ernstige ongelukken
gebeuren? Wacht u soms tol
er verplichtende normen in
deze worden gesteld en ui
eigen verantwoordelijkheii
dan? Daarom bij deze een
warm pleidooi voor het in
donker dragen van verlich
ting/reflecterend materiaal
als u gaat lopen. Trimmer
ster laat je zien en zorg da
je wordt gezien!
Oosterhout
Gert Ruiter
(ADVERTENTIE)
<P
J $4;
Van onze corresponden
hONN - De sociaal-dem-
üscbe SPD in het Duitse
ement heeft de bijeenk
,a„ ex-SS'ers in Ober
scherp veroordeeld. Bij
protestdemonstratie zater
L oberaula worden vijf-
c(,tduizend deelnemers
wacht, waaronder ruim
honderd uit Nederland,
enkele Nederlandse parle
tariërs zullen van de p
Z'De sociaal-democraten
(jen wat er in Oberaula
Ne
Van onze redfactie buiten
ATHENE/TEHERAN -
cultureel attaché van de B
ambassade in Griekenlan
woensdag in het centrum
Athene vermoord. Een m
werkster van de diplom
werd ernstig gewond.
De dader kon te voet ont
men. Twee andere vrouw*
ke passagiers in de auto b
ven ongedeerd. Whitty wer'
op het culturele instituut
tish Council. In landen van
Midden-Oosten zijn er de 1
ste tijd verscheidene drei
menten geuit tegen de Bri
Council. In de kantoren in
rut en Bagdad explodeer
zelfs bommen. Over de mot
ven voor de aanslag is
niets bekend.
Een Armeense ondergro
se groepering heeft woens
twee Turkse diplomaten
Teheran beschoten, waa
een van hen ernstig gewo
raakte. Het Geheime Le
voor de Bevrijding van Ar
nië (ASALA) heeft zich in
telefoontje aan een bui
lands persbureau verantwo
delij k gesteld voor de aansl
zo deelde een medewerker
de Turkse ambassade mee.
.„CV-
- M
«k-
,y
-•v£*
vf
'i
(ADVERTENTIE)
i
-V.
W: s
V
Rollak van Histor. Dé verf voor grote houten oppervlakken.
Met Histor Rollak brengt u in een paar minuten een mooi egale, sterk
hechtende, zijdematte laag op. Zó op het kale hout, zonder grondverf.
Histor Rollak is in een half uur droog. De tweede laag kan er
al na twee uur overheen. Gemorste spatjes neemt u gewoon met water
op. Terpentine komt er niet aan te pas.
Histor Rollak is een klein wonder van goede huize. Ga vooral
kijken bij de Histor-vakman hoe u voortaan sneller en makkelijker een
prachtig resultaat behaalt met Histor Rollak.
DE BILT - Weer-amateurs en
andere abonnement-houders
van gegevens van het KNMI
in De Bilt zijn de afgelopen
dagen geconfronteerd met
voorgenomen prijsverhogin
gen tot soms wel 800 procent.
De prijs van de maandelijk
se regentabel bijvoorbeeld is
verhoogd van 29 naar 189 gul
den per jaar, het maandover
zicht met gegevens van alle
weerstations van het KNMI
kost nu 147 gulden per jaar te
genover 32 gulden voor de ver
hogingen. Bij de financiële ad
ministratie van het nationale
weerinstituut regent het
klachten. Een woord: „Wij ad
viseren de mensen om protest
brieven te schrijven naar het
ministerie van Verkeer en
Waterstaat. De minister heeft
deze prijsverhoging opgelegd.
Er is nog hoop, want het mi
nisterie van Economische Za
ken moeten nog toestemming
verlenen,"
Een woordvoerder van de
afdeling externe betrekkin
gen: „We zaten zelf niet te
springen om deze maatregel.
Gelooft u maar niet dat wij de
blijde initiatiefnemers zijn."
Directeur algemene zaken
Brinkhuizen van het KNMI
zegt dat de rigoreuze prijsver
hoging zijn ingegeven door het
streven om service-verleg
kostendekkend te maken: J'
nu toe waren de tarieven
baseerd op druk- en poi
ten. Maar wij maken n
lijk veel meer kosten.
nemingen kosten veel P
Met de nieuwe tarieven*
ken we nog lang niet koste
dekkend. De totale inkomf
uit abonnementen war®1
rig jaar een ton, voor dit"
rekenen we op het dubbele
iets meer."
De heer Brinkhuizen
geen inzicht in de san®
ling van het abonnement
stand van het KNMI
komt natuurlijk hard a®
zakelijke belangs
maar we beseffen
nu vooral de weeran®
treffen."
!iS:
If"
Chili
OP de nationale protestda
Chili is het in diverse plaa
tot hevige schermutselin
gekomen met de oproerpoli
waarbij in totaal vier d
zijn gevallen.
Van onze reda
PRETORIA - Zuid-Afi
het ontwerpbudget voc
dat op 1 maart is begom
bijna tweemaal zoveel
begroting die 11,7 procei
Bij de presentatie van
begroting op woensdag v
klaarde de minister van
nanciën van Zuid-Afril
Owen Horwood, dat de m
taire uitgaven van 3,7 miljc
rand, ongeveer 8,4 miljard gi
den, noodzakelijk zijn om 1
'and doelmatig te kunnen v(
digen, ook al is er spra
van enige ontspanning in zv
deujk Afrika. Hij verklaar
wder dat de post defensie c
nJallri-jke Londenaren git
naar hun werk.
