PLAGIAAT AAI* d 1 DE ORDE MM J DE 1 DAG 4De superioriteitswaanzin van het Westen is ontzettend groot' 16 Sam Waagenaar: ^uske en Wiske: E PPle Happie help WOENSDAG 1 FEBRUARI 1984 FRIDI MARTINA EN MARGA ADAMA EN HUN GALERIE EN THEATER VOOR MINDERHEDEN wngNSDAG 1 FEBRU Oostende Van een onzer correspondenten ROME - „De grootste Mata Hari-expert ter wereld", zo werd Sam Waagenaar onlangs voor de Franse tv geïntroduceerd. Waagenaar is Nederlander en woont al sinds 1946 in Rome. Veel tijd van zijn nu 76 jarige leven heeft hij besteed aan die 'beroemdste spionne aller tijden', maar toch heeft hij er moeite mee zich tot 'grootste expert ter wereld' te laten uitroepen. „Het is wel waar dat er geen enkel boek over Mata Hari is uitgekomen, dat haar zo diep gaand behandelt als mijn boek." Voor wie de naam Mata Ha ri nog weinig zegt (en zij wor den steeds geringer in aantal, dankzij de immer zwellende stroom Mata Hari-publica- ties): Mata Hari heette de Friese Margaretha Zelle, die aan het begin van deze eeuw furore maakte als stripteaseu- se in de betere Parijse krin gen, en in 1917 als spionne ein digde voor een Frans vuurpe loton. Over deze merkwaardige vrouw schreef Sam Waage naar het boek 'De moord op Mata Hari', later in Nederland nog eens uitgekomen onder de titel 'Mata Hari, niet zo on schuldig' Dit standaardwerk over Mata Hari is in tien talen vertaald, en talloze malen her drukt. Dezer dagen is de nieu we Duitse uitgave uit, en bin nenkort komt de nieuwe Ita liaanse weer. Zijn Mata Hari- boek is tientallen keren ge bruikt (en misbruikt) door iedereen die iets over Mata Hari wilde maken, een boek, gen toneelstuk, een film enzo voort. Het leven van een Mata Ha ri-expert gaat nooit over ro zen. Want voortdurend moet hij bedacht zijn op diefstal van zijn literaire producten, op plagiaat, op schending van zijn copyrights. In Italië, om dicht bij huis te blijven, wilde de staats-tv, de RAI, jaren ge leden een serie brengen over Mata Hari. Sam Waagenaar: „Op zekere dag bracht mijn dienstmeisje een weekblad met daarin een interview met de regisseur van de serie. Die man vertelde dat hij 'het be roemde boek' van Sam Waag enaar als bron had gebruikt, niet wetend dat de Sam Waag enaar, met die gekke naam met die vier a's, in Rome woonde. In de Italiaanse editie van mijn boek stond: Vertaald uit het Engels, dus bij de RAI hadden ze gedacht: Die man moet God mag weten waar in de wereld wonen, en ze had den mijn boek voor het script gebruikt. Ik heb toen naar de RAI gebeld, die ontkende." Dankzij een advocaat heeft Sam Waagenaar de RAI tot de orde geroepen. „Ze hebben be taald, en in de tv film vermeld: Gebaseerd op het boek van Sam Waagenaar." ri, en wilde dat „aan mijn col lega Sam Waagenaar" per soonlijk komen overhandigen. „Hij kwam hier, en schreef vóór in het boek een prachtige opdracht. Vond ik erg leuk. Toen ben ik het boek gaan le- Het moeilijke leven van een Een pastel van Mata Hari, van Piet van der Hem Mata Hari expert Sam Waagenaar. - foto's de stem gemeenste pornografie die je je voor kunt stellen. Alles vol komen verzonnen. Maar in de inleiding wordt mijn naam ge noemd, en daar heb ik tegen geprotesteerd." Vrienden Een wijdverbreid net van vrienden en kennissen houdt Waagenaar in Rome voortdu rend op de hoogte van nieuwe Mata Hari-publieaties, overal ter wereld. „Over Mata Hari mogen ze schrijven wat ze willen, als ze maar niet dingen uit mijn boek overschrijven. In Am sterdam hoorde ik dat er op de „In de VS wordt op het ogenblik een nieuwe tv-serie van Mata Hari gemaakt. Dat hoorde ik toevallig toen ik in Engeland was. Ik heb een vriend in Hollywood geschre ven voor mij eens uit te vissen hoe dat precies zit. Je hoort zo veel van die dingen, en dan gaan ze soms nog niet eens door ook. Je moet voortdurend op je hoede zijn. Ik vind het volkomen gerechtigd om me te verdedigen. Jarenlang heb ik aan Mata Hari gespendeerd, gezwoegd heb ik om alle mate riaal te verzamelen, en waar om zouden anderen dat dan zomaar mogen overschrijven? Ze kunnen overnemen wat zending aan Mata Hari. De Mata Hari-expert uit Rome ontbrak daarbij niet. Greta Garbo Waagenaars bemoeienis met Mata Hari begon in 1931. Hij werkte toen in Parijs voor de Amerikaanse filmmaat schappij MGM. MGM wilde een film maken (met Greta Garbo in de Mata Hari-rol) en omdat Waage naar evenals Mata Hari Ne derlander was, kreeg hij de opdracht gegevens te verza melen. „Dat was veertien jaar na de dood van Mata Hari, dus ben, die Mata Hari met veel zorg in haar periode als strip- teaseuse in Parijs had samen gesteld. Deze twee boeken zijn de basis geworden van Waaganaars speurtocht naar het leven van Mata Hari. De unieke boeken zal hij bij testa ment aan de gemeente Leeu warden schenken. „In het rapport dat van haar verhoren is opgemaakt en dat aan de Franse krijsgraad is voorgelegd staat eigenlijk he lemaal niets. Er is van alles bijgehaald wat er maar te vin den was, maar er is geen enkel feit waarvan je kunt zeggen: Dat heeft ze gedaan. We weten nu nog niet precies wat Mata had de krijsraad in elk gev; geweten dat Mata Han off cieel door de Duitsers a spionne was geëngageerd, e wel op haar reis met haa dienstmeisje naar Keulen, 1916. Dat heeft zij de Fransi natuurlijk nooit verteld. Mata Hari is slachtoffer gi worden van het feit dat i Fransen op dat moment 1* hoefte hadden aan processt om de aandacht van het pi bliek af te leiden. In 1917 m ren de soldaten in de loopgri ven in opstand gekomen, Petain moest daar met kracl tegen optreden, waarbij ve sodlaten werden doodgeschi Opdracht Twee jaar geleden werd Waagenaar opgebeld door een zekere Massimo Grillandi. Hij bleek een boek te heb ben geschreven over Mata Ha zen, en bleek hij het helemaal van het begin tot het eind van mijn boek te hebben overge schreven." Dezelfde Romeinse advocaat werd ingeschakeld. Hoe vaak er uit zijn boek is gestolen weet Waagenaar niet, en soms is dat ook moeilijk uit te maken. De markt wordt overspoeld met Mata Hari- boeken, die bijna allemaal vol ledig geromantiseerd en ge fantaseerd blijken. In Neder land verscheen een Mata Ha- ri-boek van Josine van Dal- sum („een onbenullig boekje", vindt Waagenaar), en een boek van de journalist Brok ken. Dit laatste boek is volgens Waagenaar ook volledig over geschreven. De juridische pro cedure tegen de uitgever duurde vier jaar, en heeft uit eindelijk niets opgeleverd. In Frankrijk is onlangs een boek over Mata Hari uitgeko men, dat praktisch alle wijs heden aan Waagenaars stan daardwerk ontleent, zonder enige permissie. „In Amerika zijn enige pockets uitgekomen over Mata Hari, de vuilste en Nederlandse tv een serie over Mata Hari zou worden uitge zonden. Ik belde de NOS die zei dat de KRO er mee bezig was. Ik belde toen dus de KRO en kreeg Piet van Hest, de al gemeen leider aan de telefoon. Hij zei: „God, meneer Waage naar. Dat is toevallig. Ik loop al engie tijd met uw telefoon nummer in Rome in de zak, om u te bellen." Ze hebben toen heel netjes de rechten aangekocht. De film die ze er van gemaakt hebben is overi gens slecht geweest." publiek domein is en veel van Mata Hari is publiek domein. Maar dingen die ik heb ont dekt, daar moeten ze van af blijven, dat is copyright." Waagenaar is niet altijd het slachtoffer van literaire dief stal, vaak gebeurt het ook zo als het hoort. Voor de BBC en de Duitse tv zijn „uitstekende films" gemaakt over Mata Ha ri, waarbij men zich tevoren van Waagenaars materiaal en zijn adviseurschap verzeker de. Ook de Franse tv wijdde laatst weer een speciale uit- er moesten nog veel van haar tijdgenoten in leven zijn. Ik ging toen voor enkele dagen naar Nederland, maar dat werden enkele weken. Het werd een soort sneeuwbal. Tientallen mensen bleken her innering aan Mata Hari te hebben." De belangrijkste ontmoe ting was die met juffrouw Lintjens, in Maasniel, in Lim burg, de gewezen gezelschaps dame van Mata Hari. Anna Lintjens bleek nog enige plak boeken in haar bezit te heb- Hari als spionne heeft gedaan, waarschijnlijk betrekkelijk weinig. Meer nog voor de Duitsers dan voor de Fransen. De Fransen hadden haar in elk geval niet ter dood mogen veroordelen op grond van de onbenulligheden die zij aan haar ondervragers heeft be kend. Als de Fransen toen hadden geweten, wat ik later in de rapporten van de Duitse spionagedienst heb gevonden, hadden ze haar misschien ter dood kunnen veroordelen. Dan ten. Processen tegen spionne moesten dat een beetje verbe gen. Er werden toen heel w spionnen omgebracht, maari zaak tegen Mata Hari toch wel het grootste schai daalsucces. Zij had nog stee bewonderaars tot in de hm ste kringen. Toen ze beschc digd werd van spionage vo de vijand liepen alle ministe en generaals, die met ha. naar bed waren geweest weg. Die hebben niets me gedaan om haar te redden," Van onze kunstredactie „Beeldende kunstenaars vormen een minderheid. Maar de kleur van kunstenaars is nog niet bedacht! Met kunstenaars uit de werkelijk zogeheten minder heidsgroepen is het nog droeviger gesteldzegt de Curagaose Fridi Martina (34). Daarom is ze met Marga Adama (33), met Indonesisch bloed in d'r aderen, aan de Oude Achterzij ds Achterburg wal 147 in Amsterdam, een ga lerie voor minderheden be gonnen: Adama Art Studio. Marga: „Niet vanuit het en ge ik, maar vanuit de totale mens willen wij hier voor de niet-westerse mens een brug slaan naar de geijkte profes sionele wereld 'Kunst op de Wallen' luidt de uitdagende titel boven de openingstentoonstelling met werk van Marga: 'Het land schap van de vrouw'. De Stu dio wil zijn 'een ruimte voor niet-westerse èn westerse kunstenaars, die in moderne kunst het accent leggen op in tuïtieve-, vrouwelijke- en spi rituele processen in het den ken van de mens'. Marga en Fridi zijn overigens al drie jaar actief in de Adamaria- stichting voor theaterkunst. Beide ondernemingen zijn ge boren uit persoonlijke erva ringen met discriminatie. Fridi heeft de zakelijke lei ding van de galerie. In 1972 kwam ze naar Nederland. „Ik wilde niet het geijkte huis vrouwtje worden. Mijn op dracht ligt ergens anders. Daarom weg van Curagao". Moeilijke start. Werken in de boekhouding. Drie maagzwe ren. Werd medeoprichter van de Antilliaanse theatergroep 'Sawaka' in Utrecht. Ze speel de hoofdrollen en schreef stukken. In Curagao had Fridi met toneel, ook voor radio en tv, ervaringen opgedaan. Waarom zou je het niet pro fessioneel gaan doen, werd haar gevraagd door mensen die haar kwaliteiten onder kenden. „Ik doorstond de zware se lectie voor de Toneelschool Amsterdam. Toen begon de el lende! Je wordt als niet-wes- terling aangenomen door mensen, die niets van je weten, terwijl jij ontzettend veel van hen weet door je Nederlandse opvoeding op Curacao. De be reidheid om open te staan is heel klein. Echt! Toneelschool De superioriteitswaanzin van het Westen is heel groot. De toneelschool had geen antwoord op de vraag hoe je verschillende culturen met el kaar kunt verenigen. Ook bin nen jezelf. Bij die problemen van toen ligt de basis voor dat gene waarmee we nu in Ada- maria en de galerie bezig zijn. Ik was erg geïnteresseerd in spiritueel/mythisch theater -ik ben erop afgestudeerd na zes jaar-, maar ze konden er niets meeEr waren do centen, die me onder het mom van een taalbarrière van school wilden schoppen. Ik dacht: dat gebeurt niet! Ik spreek als een van de weini gen ABN; je hoorde veel meer dialect. Door de zusters van Liefde en Barmhartigheid uit Schijndel ben ik, op Santa Ro sa, Nederlands opgevoed. Daardoor ken ik ook veel vor men van geestelijke onder drukking door het Westen on der de vlag van het missie werk. Marga Adama: „Een brug slaan voor minderheden naar de professionele kunstwereld". - fotosdestem blanke- en een zwarte hoer, Maria Magdalena, hebben Marga en ik tien keer een her ziene versie in Nederland kunnen spelen; te beginnen in het Shaffy theater. Schitteren de recensies. Maar de meeste theaters lieten het afweten. Er kwamen allerlei smoesjes te gen dit mythisch gekleurde stuk, dat als bedreigend wordt ervaren. Met een gala-voorstelling in Diligentia, Den Haag -onder supervisie van de gevolmach tigd minister van de Antillen- werd 'De zwarte zon baart de witte bloem' - geinspireerd door de mythe van Bonaire- in produktie gebracht. Zestig theaterdirecties hebben we uitgenodigd. Nooit iets terug gehoord. Musea aangeschre ven, omdat we acteren met kanjers van schilderijen. Een nieuwe stijl. Hoe maak je beeldende kunst theatraal? Hoe theater beeldend? En de relatie. Met mythische inhoud. Het blijkt onbekend en bedrei gend. Het is een machtsstrijd. Ik ben gewoon een negerin. Daarmee heb ik geen proble men. De studieleider stond trouwens achter me. Door de meeste docenten werd ik gene geerd of doodgezwegen. Van Ton Lutz heb ik toen op school drie jaar privé-les gekregen. Een hele goede, bezielde do cent met een open oog voor mythisch theater. Van hem heb ik geleerd om als mens en niet als westerling of niet- westerling op het toneel te staan. Hij spoorde me aan om toneel te schrijven. 'Kleuren blind' was de titel van mijn eerste nederlandstalige stuk, dat ik in de regie van Johan Greter speelde. Anderhalf uur solo-toneel, waarmee ik door middel van vier vrouwenty pen discriminatie aan de orde stelde. Het sloeg in als een bom. Ook voor de zwarten zelf, die vonden dat je de vuile was niet buiten moest hangen. Anderhalf jaar heb ik het gespeeld in het Nederlands, Engels en Papiamentu. Ik maakte er een toernee mee op de Antillen. Van mijn eindex amenstuk (1980) over een Onbeschoft Daarna werd ons subsidie geweigerd voor de produktie Baranka Mama (Moeder Aar de). Het NCO, dat staat voor be wustwording en ontwikke lingssamenwerking, oordeelde dat mythe van Bonaire niets met de Derde Wereld te ma ken heeft. 'Jullie dwingen de mensen niet tot het ontwikke lingsvraagstuk', werd ons meegedeeld. Sinds wanneer moet je het publiek, als kun stenaar nota bene, dwingen tot de ontwikkelingsproble matiek? Dat zijn nu argumen ten die door de regering on dersteund worden!! De Raad voor de Kunst vraagt ons: 'Wat hebben wij nou in Neder land met een Antilliaans ver haaltje te maken?'.... Onbe- schofter kan het niet Ons antwoord: 'Als de Nederlan ders niet op de Antillen waren, waren wij niet hier!!", aldus Fridi Martina. „Toen hebben we besloten: We doen niets meer voor we ons eigen theatertje hebben; vóór en dóór minderheden zelf. Dan creëren we onze eigen bak en hoeven niet meer elders aan de bak te komen. We willen mensen bereiken van ziel tot ziel en niet van verstand tot verstand. Dat is de tragedie van het Neder landse toneel: Woorden! Wij proberen ze steeds minder te gebruiken. We hebben nu twee jaar geknokt met de gemeente Amsterdam. Het zit er in dat we over enkele maanden aan de Prins Hendrikkade theater Adamaria kunnen openen.... We hebben talrijke grote musea uitgenodigd op onze theaterkunstweek. Er waren allerlei lulsmoes- jes om niet te komen. Ik ga wel naar die musea. Marga Adama is minstens op dat niveau. Ze is ook nog trendbepalend. Als het commercieel aantrekkelijk blijkt, krijg je wel mensen op je stoep. Kunstenaars zijn een economisch begrip: het ver koopt of het verkoopt niet. Daardoor wgjrden ze gerin geloord. Ik ben geschrokken van die onderdrukking en wil niet op mijn tachtigste nog hetzelfde constateren. Daarom stichtten we een galerie voor kunstenaars uit minderheids groepen. Bij voorkeur niet- westerlingen, maar ook voor westerlingen....". Marga Adama komt uit het atelier: „Zelf ben ik ook wes ters en niet-westers. Het lijkt me fantastisch om in deze ga lerie voor de niet-westerse kunstenaar een brug te slaan naar de geijkte professionele wereld. Daarvoor willen we communiceren, uitwisselen met andere galeries in Neder land en in andere landen en werelddelen. We zoeken kun stenaars die de vrijheid heb ben van wat we moderne kunst noemen en tegelijk hun ziel niet verloochenen". Tijdens haar opleiding heeft Marga het gevoel gehad delen van zichzelf (de niet-westerse) te moeten verloochenen. „Op de Rietveld-academie heeft docent Ab Sok me verbo den met kleur te werken, door, notabene, te zeggen: „Je hoe reert met jouw talent". Dat gaf een shock. Toch ben ik tevens blij niet begrepen te worden op dat niet-westerse in me. Ik zie het verschil. Ben heel blij, dat mijn kleuren werken. Het gaat niet zozeer om compositie en esthetiek. Die komen voort uit de noodzaak van wat je wilt zeggen. Dat gevoel van kleur, energie, trillingen - iets wat je bijvoorbeeld sterk in de indiaanse kunst ziet -, daarin ben ik op de Rietveld nooit ge stimuleerd. Toen Sok tegen me zei: 'je hoereert' heeft hij me wel vermoord. Ik dacht: hoe durf je eigenlijk...! Toen heb ben we wel officieel afscheid moeten nemen. nieuwe totaliteit met mezelf1 komen... pet Provinciaal Museum vo Moderne Kunst te Oostende str 'jfh voor. Vlaams Culture Centrum De Brakke Grond, N 45 Amsterdam. Open: di. t/m z 1000-18.00 uur; zo. 13.00-17.00 ui liim 26 febr.). Het is heel verkwikken om te zien hoe een provin ciaal museum elders belei maakt. De provincie West Vlaanderen voert al ruir twintig jaar een welbewu; aankoopbeleid ten aanzie van de moderne kunst. Mo menteel bevat de collecti meer dan duizend nummert Het onderbrengen ervan ii een museum is een geschie denis van zwerven gewees maar momenteel wordt ii Oostende een groot bouw werk tot museum verbouwd De bijna 900 pagina's tel lende fraaie catalogus, vai de hand van conservator W Van den Bussche, doet illu stratief verslag van dit zee inhoudrijke museum zonde gebouw. In onze provincii Noord-Brabant heeft eet ambitieuze gedeputeerd» gezegt: „Brabant krijgt zijt provinciaal museum, ook a is er niets om in te hangen" De omgekeerde weg. Boven dien getuigt dit van politie ke ambitie en culturele on benulligheid. In de catalogus en ook op deze positie in De Brakke Grond is te zien hoe een provincie wel op in drukwekkende manier mei beeldende kunst bezig kan zijn. Nu verkeert de provin cie West-Vlaanderen in een andere positie dan Brabant, dat bijvoorbeeld een Van Abbemuseum binnen zijn granzen heeft; eerlij ks- heidshalve. Maar Van den Bussche is ook niet de eerste de beste... Uit de collectie van het Provinciaal Museum voor Moderne Kunst van Oosten de is hier een selectie van werkstukken (schilderwerk en sculptuur) bijeenge bracht, die getuigenis aflegt van een alert reageren op actuele ontwikkelingen; met alle risico's vandien. De to tale verzameling is opge verder te voorkomen is men er als de kippen bij. Dat as pect - hier goed vertegen woordigd is niet represen tatief voor de indrukwek kende totaal-collectie. Het gaat om zeer recente aankopen. De nieuwe schil derkunst, dat neo-expresio- nisme, met name is goed vertegenwoordigd met werk van bijvoorbeeld Fik van Gestel en Ch. Debbaut, maar ook met Penckachtige com mentaren van N. Tordoir. Heimwee naar fauvistische karakteristieken (Derain/ Vlaminck) bij Vandekerck- hove; prachtige explosieve figuren bij Koenraad Mul- c; monumentale beelden van Rik Vermeersch. Een hele boeiende expositie (ge combineerd met de eerder besproken hommage aan Hoeboer en een fotografi sche Gerrit Achterberg ex- Positie). Fridi Martina:,, Ik ben ge woon een negerin. Het is een machtsstrijd" Dan ben ik fotografie gaan doen, maar knapte af op de re clame. Dat was niet de bedoe ling. Ik ging daarna, als een van de eersten multi-media doen. Bij mijn overgangsstuk zei men: 'Ga maar naar de Vrije Akademie in Den Haag, want wij doen hier geen audiovisuele middelen'. Nu is er een officiële afdeling. Ik was erg bezig met de mythi sche mens, zoals je die niet al leen in de Derde Wereldcultu ren aantreft, maar ook bij de westerse kunstenaars als Kandinsky en Mondriaan, die me erg boeien. Daarom ben ik toen maar filosifie gaan stude ren. Maar ook bij die studie kwam het niet-westerse niet aan bod. Ja, als je eerst vier/ vijfjaar door het socialisme en dergelijke bent heengegaan. Maar ik wilde en kon niet op die manier denken. Dan ben ik culturele antropologie gaan doen. Van hetzelfde laken een pak. Daarna heb ik besloten kunstenaar te worden. Offi cieel. Niets meer met achter gronden. Proberen tot een En nu, na zoveel jaren mi ik, dat ik de niet-westei kunst in mezelf ga ontdekke Ik voel het bij muziek make bij het schilderen. Die bijzo dere manier van bezield zi] zoals je dat ziet bij bijvoo beeld indische-, indonesiscl en indiaanse kunst. Ik heb nogal wat kritiek op de w terse kunst, omdat zij cont' bezig is om ongecontrolee' emoties op papier te zetten dat als kunst te presenter Maar ik zeg nu 'nee'. Ik w alles van ongecontrolee' emoties, want daarmee bek jaren bezig geweest. Daar houd ik van de kosmis' Kandinsky en kom terecW het oude renaissance-i van schoonheid en human' En dat verbinden met al oude culturen die in ons Niet alleen bezig zijn ego, maar met die total) Door het feit dat je een se denkwereld kent, ben je zig met meer werelden enkel de stoffelijke". Marga gebruikt versch' de uitdrukkingsvormen die wereld vorm te ervaringsgegeven te ni De mens als 'kreet', als vol rasoverschrijdende krachten, spat in kleure" de muren van deze ga'ellJj grenzen wil doorbreken staat voor het doek ,J ,1 model" (zijzelf), dat 6 derd werd als Pr°tesLvir kunstpolitiek van zegt: „We willen daarni gen, dat je ook zon e door moet gaan.... b°u,_.,. niet meer te stuiten klaar voor de wereld» maar hopen dat de we hen komt kopen (sct" j,i van 100 tot 10.000).0 ook een financiële bas - is om deze ideeën ees geven. hMmjicht ts mislukt, heer. <xht dit ik er vier te pikken ■ïZ !"dlir xe z'Jn ielukkti ver- a fonken Jet men geen heksen.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1984 | | pagina 20