'VERSTANDSVERBIJSTERING EN HETZE
De teloorgang
van een
hulsindustrie
WERELDLEPRADAG
Resistentie belaagt leprabestrijding
29 januari 1984
ALASKA
ddr laat 77
gevangenei
Louis Joseph
Chevrolet
genoeming
geschilpunt
ZOND AG AVO
ZATERDAG 28 JANUARI 1984
883 £$C
;EXTRA OP ZATERDAG5
PAGINA
In 1985 moet het afgelopen zijn met het
thuispellen van garnalen. Dat betekent
het einde van een aardige bijverdienste
in veel Nederlandse vissersdorpen.
Pelcircuit
Adèle
PAPIER'
VOOR UW PEN
Leprabestrij ding.
Dat zal ons zéker een zorg zijn
-taTERPAG 28 JANUA
Wörner denkt
niet aan
aftreden
T11
De garnalen en het extra jurkje
Door Paul de Schipper
De oorzaak is bekend: vijftien dode bejaarden
en een schrikreactie van het ministerie van
Volksgezondheid.
Machinale garnalenpeller Van Woensel
Eerst 'en totaal verbod van
de vu koop van importgar
nalen, een verbod van de
thuispellerij per 1 mei '84 en
dan weer, onder druk van de
garnalenhandel, uitstel van
dat verbod tot volgend jaar.
Hoe de Hollandse garnalen
onnodige werden opge
scheept met een lelo-effect
„Een vlaag van ver-;
standsverbijstering" stelden
de garnalenhandelaren vast.
En Frans Jansen in Brou
wershaven, voorzitter van
de Vereniging ter Bevorde
ring van de Garnalenhandel
laat niet na erop te wijzen
dat verband tussen het eten
van import-Aziatische gar
nalen en de dood van de be
jaarden nog steeds niet is
aangetoond.
Niettemin verdwijnt een
honderden jaren bestaande
huisindustrie, een klap voor
lokale economie in dorpen
als Stellendam, Zoutkamp
en Termunten. In Stellen
dam streken zo'n 250 gezin
nen vorig jaar 1,5 miljoen
gulden aan pellonen op. Veel
inwoners leven met het tij.
Komen de vissersvaartuigen
's avonds binnen, dan wor
den 's nachts de garnalen
over de pel-adressen ver
deeld, Om vijf, zes uur be
gint het pellen bij het licht
van een tl-lamp, op een
plastic zeiltje aan de keu
kentafel, een bakje op de
knieën. Om tien uur moet de
dagelijkse partij klaar zijn,
de winkel wacht.
Stellendamse Teeg van
der Hoek over de verdien
sten: „Je werkt een beetje
tegen de belastinggrens aan,
niet teveel, want dan loont
het niet. Je betaalt er de
auto mee of koopt-er een ex
tra jurkje voor of een paar
schoenen". Onverstoorbaar
zit ze met haar zuster Adrisf-
na de stapel iele visjes van
hun jas te ontdoen. Een ze
nuwachtig lijkend gepeuter
dat gemiddeld zo'n vijf gul
den per uur oplevert. Ze
werken in de bijkeuken. De
garnaal ligt op het
zeiltje..hygiéne..ach is er
verschil met de slager die le
verworst in schijfjes snijdt.
Frans Jansen,voorzitter van de vereniging ter bevor
dering van de garnalenhandel foto s de stem cofi j deboeb
Thuis achter de garnalen
Matthijs Jansen vishan
delaar en een neef van
Frans heeft in Stellendam
een pelcircuit. Een van z'n
adressen zit aan de Voor
staat: Dries en Geert van Es.
In de gevel van hun woning
zit een nieuw hardhouten
kozijn met dubbelglas....hoe
veel garnaal, is ervoor ge
peldDries zegt het sim
pel: „Als dat pellen afgelo'
pen moet zijn, dan komen er
hier mensen in moeilijkhe
den. Veel gezinnen moeten
er hun hypotheek mee aflos
sen". Hij begrijpt de plotse
linge haast van Volksge
zondheid niet: „Meneer zeg
eens, durf u aan deze tafel
meeëten...zeker wel....ik be
grijp dit niet..ik ben 65 jaar
en ik pel al 60 jaar garnalen
en nog nooit is er iemand
ziek van geworden".
Het klopt niei,' helemaal.
In 1899 vond er in het Goe-
reese Ouddorp vijf kilome
ter van Stellendam een ex
plosie van dysenterie plaats.
Het halve dorp raakte be
smet. De oorzaak was ook
toen een shygulla-bacterie.
Niet de dodelijke virus die
nu is opgedoken, maar een
minder schadelijk zusje. Een
jaar eerder meldde een Ja
panse wetenschapper voor
het eerst het bestaan van de
ze bacterie in een aantal va
rianten.
De garnaal is een kwets
baar visprodukt. Het ontle
dend gewriemel van men
senhanden doet daar geen
goed aan. Nu kun je op de
pel-adressen in vissersdor
pen doorgaans van de vloer
eten. Maar het wordt anders
als de illegale pelpraktijken
aan de orde komen. In krin
gen van garnalenhandela
ren wordt dan wel eens met
een scheef oog naar de Vo-
lendammers gekeken, die
hun pel-circuit in de Rand
stad hebben. Het pellen door
buitenlandse werknemers
op vier hoog in Utrechtse
flatjes is hygiënisch niet
meer te controleren". 'De he
le achtergrond is dat het bij
Keuringsdiensten van Wa
ren in de randstad uit de
hand is gelopen, niet in Gro
ningen of Zeeland, maar
vooral in Utrecht. Het is een
regelrechte hetze", aldus een
insider uit het kleine garna-
lenwereldje.
Frans Jansen kan die on
gepelde kritiek wel onder
steunen: „In de dorpen heb
je een ontzettende sociale
controle. Stel voor dat de
Keuringsdienst hier een pe-
ladres afkeurt, dat is een
bijna ondragelijke schand
vlek voor de familie. Ze
gaan over de tong in heel
zo'n dorp. Iedereen kent
iedereen". Onomwonden
voegt hij er aan toe: „De
garnalenindustrie krijgt de
zwarte piet toegespeeld om
dat het controle-systeem ge
faald heeft. In tóépaalde dis
tricten is het verkeerd ge
gaan".
Voor de 80-jarige uitvin
der Dirk van Woensel uit
Haarlem is het verbod van
de thuispellerij de kans van
z'n leven. Hij sleutelt al ja
ren aan een pelmachine.
Jansen financierde het pro
ject en de machines draaien.
Alleen de produktielijnen
ontbreken. De machine ver
vangt acht handpellers en
levert netto beter gepelde
garnaal op. Omdat mensen
handen de vis niet meer
aanraken daalt het bacterie
gehalte per kubieke centim-
ter garnaal. Onder gunstige
omstandigheden, dus in de
winter, maar zonder kachel
aan, haalt een thuispeller
een gëhalte van' 1 tbt 4 mil
joen bacteriën. De pelmachi
ne reduceert dat tot 60.000 zo
béWyzëh proeven'van'TNÖ.
Ongekende hygiene en een
ideale oplossing zo lijkt het..
Maar omschakeling van
de garnalenindustrie kost
geld nog afgezien van de in
komstenderving van de
thuispellers. Jansen en zijn
collega's rekenen op steun
van de overheid. Heiploeg in
Zoutkamp heeft 200 pel ma
chines nodig a raison van
gemiddeld 65.000 gulden per
stuk exlusief de verdere
produktielijn, waartoe ook
sorteerapparatuur behoort.
Daarbij komt dat de gar
nalenhandel niet heeft zitten
wachten op het apparaat
van Van Woensel. Jansen
mag dan een minder conser
vatief investeerder zijn, veel
van zijn collega's keken van
een afstandje toe.
En het ministerie van
Landbouw en Visserij trad
bepaald niet stimulerend op.
Zei ooit een hoge ambtenaar
over de innoverende aktivi-
teiten in Brouwershaven:
„Het zijn een paar kwajon
gens die in een schuurtje zit
ten te knutselen". De Stel
lendamse garnalenpelsters
kunnen nog wel een extra
jurkje kopen eer de ee«6te
pelmachines commercieel
draaien.
Naamplaatje Is een serie
over uitdrukkingen en voorwerpen,
genoemd naar mensen, opgetekend
door Hans Toonen
Toegegeven, over auto's ge
noemd naar hun ontwerper
is een 'eindeloze' serie te
schrijven. Als eerbewijs
aan al die Bugatti's, Opeis
en Fords wil ik even stil
staan bij de Chevrolet.
Weinigen weten dat de
banden van deze 'Ameri
kaan' terugvoeren naar het
Zwitserse La-Chaux-de-
Fonds. Daar werd Louis Jo
seph Chevrolet in 1878 ge
boren als zoon van een hor
logemaker.
Op jonge leef
tijd verhuisde Louis met
zijn ouders naar het Franse
Beauné. In 1900 emigreerde
hij naar Canada. Nog geen
jaar later vond hij werk bij
een FIAT-dealer in New
York.
Door zijn triomf in 'The
Mile Record' (3 mijl in 52,8
seconde) trok hij de aan
dacht van William C. Du-
rant, de big boss van Buick
Manufacturing Compagny,
thans bekend als General
Motors Corporation.
Maar de snelle Zwitser
kon meer dan autoracen.
Hij toonde hij zich ook een
verrassend ontwerper. In
november 1911 bracht
Louis, financieel gesteund
door Durant, zijn eerste 6-
cilinder 'Chevy' op straat.
Helaas bleek dat hij meer
verstand had van bumpers
dan van business. Na de zo
veelste ruzie stapte hij uit
de zaak. Maar hij moest
toelaten dat Durant zijn
Chevrolet Motor Car Com
pagny bleef 'runnen'.
Gedwongen door de De
pressie stond hij in 1933 bij
General Motors aan de
band. In 1941 stierf Louis
Chevrolet (63) straatarm in
Detroit, het auto-hart i>an
Amerika.
Volgende week dinsdag:
J.D. Kiek.
'Bravo, Adèle, zouden wij
willen zeggen. Wij lazen in
De Stem van 20/1 dat zij
weigert in Almere op te tre
den, maar ook haar eerlijke
motivatie! Onze bewonde
ring en respect voor de moe
dige uitspraak van deze ac
trice: Adèle Bloemendaal.
Zij is niet alleen een uitste
kende actrice, ze is tevens
een baanbreekster voor 'n
interraciale en meer tole
rante samenleving.
Breda
Mary en Ben van den Boom
Van een onzer verslaggevers
BREDA - Met malaria is lepra
ofwel melaatsheid een van die
ziekten die westerse mensen
generaties lang hebben doen
huiveren voor de tropen. Het
waren immers tijdenlang
ziekten waartegen geen kruid
gewassen was en waartegen je
in het geval van malaria bo
vendien geen voorzorgsmaat
regelen kon nemen. In het ge
val van lepra was er slechts
één mogelijkheid: melaatsen
mijden als de pest. De duizen
den jaren dat de leprabacetrie
de mensheid in zijn macht
heeft gehad, werden de me
laatsen dan ook uitgestoten,
ten dode opgeschreven als ze
waren.
Die tijd leek halverwege de
ze eeuw voorgoed voorbij. De
medische wetenschap had af
doende medicijnen weten te
ontwikkelen en met behulp
van grootscheepse campagnes,
onder andere via de Wereld
gezondheidsorganisatie, leken
de zaken definitief onder con
trole te zijn.
Totdat drie jaar
geleden de duurzaamheid van
het medische meesterschap
toch weer eens van betrekke
lijke aard bleek te zijn. Want
voor het eerst waren er op het
Afrikaanse continent gevallen
van resistente malaria gecon
stateerd; dat wil zeggen dat de
veroorzakers van de malaria
ziekte immuun ofwel totaal
ongevoelig geworden waren
voor de gebruikelijke medicij
nen. Dat betekent dat een on
aangename drempel werd
overschreden: resistentie
maakt de bestrijding van ziek
ten in principe steeds moeilij
ker.
Niet anders is het verhaal
van de lepra. In de jaren vijfig'
werd de grote stoot gegeven
voor de succesrijke behande
ling van deze infectieziekte
met behulp van het medicijn
DDS. Nog geen dertig jaar la
ter is dit medicijn bijna waar
deloos geworden omdat de le
prabacterie er totaal ongevoe
lig voor is geworden. Er moe
ten dus andere medicijnen
worden uitgevonden. En dat
gebeurt ook, maar toch blijft
de vraag staan of de bestrij
dingsmogelijkheden niet ooit
uitgeput zullen raken.
Zover is het nog niet. Dat
brengt de Nederlandse Stich
ting voor Leprabestrijding on
der de aandacht ter gelegen
heid van de Wereldlepradag
morgen, zondag 29 januari.
Sterker, volgens de stichting
zijn de vooruitzichten voor
nieuwe bestrijdingsmethoden
van de lepra in de komende
jaren weer gunstiger dan ooit.
Toch zit er een addertje onder
het gras. De slechte economi
sche tijden verhinderen name
lijk dat het geld op tafel komt
dat nodig is voor het broodno
dige wetenschappelijke onder
zoek. En dit juist in het sta
dium dat het voor het eerst ge
lukt is leprabacteriën op een
kunstmatige voedingsbodem
te kweken waardoor het on
derzoek stukken gemakkelij
ker is geworden. Wereldlepra
dag is dan ook het beroep op
het particuliere initiatief en de
verantwoordelijkheid om het
kleine individuele steentje bij
te dragen aan de gezondheid
van de mensheid.
Door Bert van Velzen
De wereld werd wit en dat was
leuk voor het kind van de bu
ren, die als een kabouter uit
het gevolg van de winterko
ning de hele middag in de
tuin met de sneeuw heeft zit
ten praten. Na de pekel is de
luister er af en kunnen we er
bij de kapper over klagen. Wij
zijn een natie van weerman
netjes en weerwijfjes. Het
weer is een van onze grote na -
tionale discussiepunten, den
ken vreemdelingen. Ik geloof
zelf dat het weer ons uiteenlo
pende mogelijkheden biedt
om op luidruchtige en zelfs
breedsprakige wijze te zwij
gen. Als je niets te zeggen hebt
en de stilte begint pijn te doen
aan de oren, dan geven we in
grote lijnen de tragische op
opmerkelijke aspecten van
ons klimaat aan. Ik praat bij
de kapper ook over het weer,
want ze heet Francine en ik
ben bang dat ze denkt „wat
een nurks" als ik me al te lang
in zwijgen hul. Aan hartsge
heimen zijn we nog niet toe.
We hebben dus het weer in
Alaska doorgenomen. Dat is
een voornamelijk woest en le
dig gebied van ongeveer an
derhalf miljoen vierkante ki
lometerdat tot 1867 'Russisch
Amerika' heette en toen voor
de prijs van 7.200.000 dollar
aan de Verenigde Staten werd
verkocht. Achteraf een koopje,
want vanaf 1968 zijn er olie
rijkdommen aangeboord van
Arabische allure. Maar toen de
Russen het gebied hadden ver
kocht voelden de meeste Ame
rikanen zich genomen. De
Russische afgezant, de Baron
Edouard Stoeckel, heeft in
Washington heel wat smeer
geld moeten uitzetten om te
voorkomen dat het Congres de
aankoop van wat spottend
'Walrussia' werd genoemd zou
afwijzen. Ach, toist hij dat er
in de korte zomer van de
eilandenboog der Aleoeten
wilde orchideeën bloeien? De
baron dacht alleen maar in
bont. Alaska was een koude
steenpuist achter de laatste
horizon van Siberië.
Plak Alaska op de kaart van
Europa en je ziet dat de noor
delijke grens zich uitstrekt
van Londen naar Kopenhagen
en de zuidgrens van Lissabon
tot Athene reikt. Er wonen
nog geen 300.000 mensen in
Alaska, waarvan de helft in
Anchorage en een derde in
Fairbanks en Juneau, waar he.
zo vaak regent dat de huizen
over de trottoirs heengebouwe
zijn. De rest van de bevolki«s
woont in de leegte, in neder
zettingen die 'Oude wij rental
of 'Landing op een Dubbeltje'
heten. In een bergpas ligt het
Eskimodorp Anaktuvuk, uM|
migrerende rendieren voor
bijtrekken. Anatuvuk, zo is
mij ter plaatse verzekerd, be
tekent slechts 'rendierdrollen-
plek'. Er zijn opmerkelijk wel
handelaars in tweedehands
vliegtuigen; volgens recente
statistieken is er een kwart
vliegtuig per hoofd ronde be
wolking.
Point Barrow in het westen
ligt ongeveer 2000 kilometer
van de noordpool. Bij een
storm met windsnelheden ra'
90 kilometer per uur daalt tl'
temperatuur tot 100 graden
Fahrenheit onder nul. Dat 's
ontstellend koud. Zes maan
den van het jaar verschijnt de
zon niet boven de horizon en
in de korte zomer gaat de
niet onder. De mensen kunne
daar zeer nerveus onder utor
den. Vrouwen die hun man
doodschieten worden in 4®'
ka nooit zwaar gestraft, ze*
maanden voorwaardelijk ts
een redelijk tarief, tenzijer
sprake is van recidive. Zeil"
een leeg land als Alaska ku>>
nen de mensen elkaar goed
de weg zitten. Je kunt ernie
uit, in die. kou. En onder de
middernachtzon wil bijna
iedereen naar buiten. Ont 'e
gaan stappen, een herenbn'
stukje of een elandbout te
gaan eten en te kankeren" I
het weer in Fairbanks dat-
zomerse temperaturen dte
meer dan 30 graden CeIstu-j
kunnen oplopen, geteiste'
kan worden door muskiet
plagen. Ik heb er, wistik'
op een hete dag naar de:'
van Alaska gezocht in cf" e,.i
pelsjagerspak, waarin ie
levingskansen bij zestig 9
den onder nul vrij 9r0°'
geacht moeten worden. 8
was het pak gevaarlijkI
land is het weer een k«'cs
van natte of droge voete"nttl
A laska een zaak van le>'e
dood. Je hoort de mens'
maar zelden over het W1'
gaan trouwens bijna 001
naar de kapper.
Van onze reda
ABAMARIBO/DEN HAAG -
frtines- en ontslagprocedure vo
unten die hebben geleid tot uit:
Ljin-kabinct.
Vakbonden en bedrijfsleven
bij benoeming en ontslag van m
De revolutionaire leiding zou
ia een zaak is van het militair
de revolutionaire leiding voorf
bedrijfsleven en militair gezag
„rijgen bij de benoeming en on'
drijf sieve" had zich bÖ dit voors
Rea
kan
Van onze redactie buitenland
BONN - De Westduitse minis
ter van defensie Manfred
Wörner wenst niet af te treden
naar aanleiding van het om
streden ontslag van generaal
Jiirgen Kiessling.
Dit heeft een woordvoerder
van de minister vrijdag mee
gedeeld.
De woordvoerder ontkende
ook bepaalde persberichten
als zou Wörner zijn ontslag al
aan bondskanselier Helmut
Kohl hebben aangeboden.
De twee grootste coalitie
partijen in Bonn verklaarden
vrijdag dat Wörner juist had
gehandeld toen hij Kiessling
in december ontsloeg op grond
van de verdenkingen die hij
toen koesterde, maar zij gaven
in een verklaring toe dat de
I verdenkingen later niet te be-
wijzen kunnen blijken te zijn
geweest. „De vraag is niet
meer of hij (Wörner) opstapt,
maar wanneer", schreef vrij
dag de Süddeutsche Zeitung.
Over de affaire-Kiessling on
dervraagd in Vence op de
Franse Cöte d'Azur zei de se
cretaris-generaal van de NA
VO, Joseph M.A.H. Luns, vrij
dag dat zij „verre van duide
lijk" was.Luns noemde minis
ter Wörner een „intelligent,
voorzichtig en zeer bekwaam
man" en hij zei niet te kunnen
geloven dat hij had gehandeld
met de oppervlakkigheid die
men hem toeschrijft.
FRANKFORT - Uit de DDR zij]
Henen over de grens met West-D'
Onder hen is Rolf Kulike (42),
gevangenen in de DDR. Dit heeft
deeldde mensenrechten (IGFM)
De groep mensen was afkoms
larx-Stadt. Voor de vrijlating
'e ijveren voor het respecteren
afi'ere Personen gedurende jari
komstige technisch ingenieur
Pen tien jaar gedurende drie tei
a'tjaar gevangen gezeten.
Van onze correspondent
ROME - Florence kan opge-
ucht ademhalen nadat de
Politie de stad en haar om-
preken bevrijd heeft van
*ve(' moordenaars, die door
dingen voor de 'monsters
van Florence'.
™Je' hun arrestatie is een
ind gekomen de meest lu-
gubere reeks moorden in de
ohaanse misdaadkroniek.
Ue monsters, twee keurig
nette heren van rond de 60,
amilie van elkaar, hebben
nJ «iet bekend, maar de
hot 1®- is ervan overtuigd
hebb rechte eind te
twDe 'monsters' hebben
Wol rnensen vermoord, en
7 PP 2eer macabere wijze,
vrii den bet gemunt op
- ,')ende paartjes en op af-
ogen plekken geparkeer-
slacht!!«S' Het mannelijke
sant was niet i uteres-
e„t de vrouw werd altijd
rati gestraft met het ope-
seh Verwij deren van haar
Eist Een keer ver-
zii n -^e. monsters zich toen
Duit?"® iaar een langharige
Vrni toerist voor een
WorH aanzagen. Ook hij
De «'Veraard vermoord.
gp monsters' lieten liever
getuigen achter.
Rem6 eerste moord, in 1968
gepleegd, is de daders nu na
