De crisis in het onderwijs
mrnm
ONDERWIJS
IN DE STEIGERS
PROF. LAGERWEIJ: EXTREME VERNIEUWINGEN ZETTEN AAN TOT DENKEN
PAGINA ZEELAND 5 l?tTERpAG 28 JANUARI 1ggl.
W1
VERDER IN DEZE O N
P.C. Kerkdiensten
r.k. kerkdiensten
OP INITIATIEF van de Amerikaanse president Johnson
werd in 1967 in Williamsburg een wereldcongres van
onderwijskundigen gehouden. Philip Coombs schreef
daarvoor een nogal geruchtmakend boek 'The world
educational crisis', waarin hij een wereldomvattende
crisis in het onderwijs aankondigde.
De bezorgdheid van Coombs had vooral betrekking op de kwan
titeit van het onderwijs: de scheef groeiende verhouding tussen
vraag en aanbod van geschoolden, de explosieve groei van het
aantal leerlingen en de sterke stijging van de onderwijsuitgaven.
Zaken die nu in Nederland in alle hevigheid spelen en een fors
stempel zullen drukken op het onderwijs van de jaren tachtig.
Dat is de huidige crisis.
De echte crisis begon al eerder. Die was inhoudelijk van aard en
werd aangezwengeld door publikaties van lllich, Reimer en Frei-
re. Die crisis had en heeft betrekking op de inhoudelijke kortslui
ting tussen onderwijs en datgene wat er in de maatschappij
leeft.
Nederland deelt volop in die tweeledige crisis. Uitvallende leer
lingen kende het onderwijs al lang, maar het aantal is schrikba
rend gegroeid. Een op de drie leerlingen stapt eruit, dat zijn er
30.000 per jaar. En ze worden gevolgd door leerkrachten, die er
uit gaan vanwege de bezuinigingen of, maar dat komt veel min
der voor, opstappen vanwege langlopende frustaties.
Tegelijk zie je echter dat het 'alternatieve onderwijs' groeit en
bloeit. Vooral Vrije Scholen (22 in 1977 en 45 in 1982) groeien
tegen de verdrukking in. Daarnaast ontstaan er, zoals bijvoor
beeld in Breda, 'scholen' die volledig gebroken hebben met alle
gevestigde ideeën over wat onderwijs zou moeten zijn.
Die ontwikkeling loopt als een rode draad door deze onderwijs-
bijlage.
'Sgool' wil
kinderen laten
leren én leven
Meester en juf
krijgen hulp van
de computer
Advies bij het
kiezen van de
juiste school
Veel animo voor
de Open
Universiteit
Onthutsend
ïrimtïnrïmwnr
"iijjif/d r rr nrnr
rrrrr rr rr
-tr.Mlrrn nmr n
Leerfabriek
Toekomst
Vernieuwing
aterdag 28 januari
:evendedags adventisten
'erneuzen (Goede Herderkerks in 1
t. ds. J. Termate. I
Middelburg (Doopsgezinde kpru I
0 u. ds. R. Bruinstra. K': I
Gissingen ('t Anker): 9.15 u. ds p I
üruinstra. K 1
ondag 29 januari
mer vormde kerdienste.n
\ardenburg: 10.30 u. ds. J. pa],
Gez. dienst in Ontmoetingskerki
\xel: 10 u. ds. H.v.d. Berg
3iervliet: 11 u. ds. w. Meeuse(pP
:omb. dienst).
3reskens: 9.30 u. ds.v. Manen.
7adzand: dienst te St. anna w 1
Muiden.
Jroede: 9.30 u. ds. M. Hooympiic
Ev. Luth. kerk). Jer
Hoek: 10 u. ds. W. van Meeuwen
Hoofdplaat: 11 u. ds. M.v. Manen
Hontenisse: 9.30 u. Dhr. B.v d Wpl
Hulst: 11 u. dhr. B.v.d.Wel.
Nieuwvliet: 11 u. ds. M. Hooymeij-1
Oostburg-.10 u. ds. P. Feenstra. fee?
dienst in Geref. Kerk, Molenberg) L
Retranchement: dienst te St Anno 1
ter Muiden. na
Sas van Gent: 9.30 u. ds. J. Geer*
Dreischor (H.A.).
Schoondijke: 10 u. ds. p. Brinkman
St. Anna ter Muiden: 10 u rfc 1
C.Balk. 3
St. Kruis: 9 u. ds. H. Valk.
Sluis: Dienst te St. Anna ter Mui-1
den.
Sluiskil: 11 u. ds. J. Geers, Drie-I
schor.
Terneuzen (Grote Kerk)10 u. dhr I
D.v. Es. (Goede Herderkerk): 10 u I
ds. C. Hoogendoorn. 19 u. ds. D f
Koelman. (Opstandingskerk): 9
ds. D. Koelman.
Waterlandkerkje: 11 u. dhr. m.l
Geuze, 'sHeer Arendskerke.
IJzendijke: Zie Biervliet.
Zaamslag: 10.30 u. ds. D. Koelman.
Zuidzande: 9.30 u. dhr. M. Geuze,'sl
Heer Arendskerke.
gereformeerde kerkdien-1
sten
Axel: 10 u. ds. A. Lunshof, 17 u. dhr 1
D. de Best.
Hoek: 10 en 15 u. ds. W. van del
Lugt, Hoorn.
Terneuzen (Noordstraatkerk):; 9 u.]
dhr. D. de Best. (Opstandingskerk):
10.30 en 17 u. dhr. D. de best. I
Zaamslag: 10 en 15 u. dhr. Voge-fl
laar, Antwerpen.
Aardenburg: 10.30 u. ds. J. Paksy.
Breskens: 10 u. leesdienst. 17 u, ds.l
P. Feenstra.
Oostburg: 10 u. ds. P. Feenstra.
Schoondijke: 10 en 15 u. dhr. Ten-]
sen, Heverlee.
christelijke gerefor-1
meerde kerk
Zaamslag: 10 en 15 u. ds. L.v.d.]
Meij.
gereformeerde kerken
(Vrijgemaakt).
Axel: 10 en 15 u. ds. J. Borgdorff.
Hoek: 10 en 15 u. ds. H.v.d. Berg.
Terneuzen: 9 en 15 u. ds. C. Mewe.
Zaamslag: 10.30 u. ds. C. Mewe, 16}
u. ds. P.v.d. Laan, Gent.
De Kleine Stem, de Uitgaansrubriek
en de strips staan achterin. Oe radio-
en televisieprogramma's van het hele
weekend vindt u op de achterpagina.
VLAAN-I
O N D
RWIJS
28 JANUARI 1984 EINDREDACTIE FRANS VAN MOURIK
LAYOUT ERIK d'AILLY
NOORD - ZUID - BEVELAND
Goes - Parochie Maria Magdalena:!
zat. 19 u. zond. 8.30 en 10 u. Kerk-I
centrum De Hoogte, Populierenstr,
zond. 11.30 u.
Zierikzee - H. Willebrord, Mo-|
lenstr. 62, zat. 9 u. zond. 11 u,
Hansweert - O. L. Vrouw Onbe- I
vlekte Ontvangenis, zat. 17 u. zond. I
11 u. Maria-oord, zat. 10.30 u.
Lewedorp - H. Eligius, zat. 19 u.|
zond. 10.30 u.
Rill and-Ba th- H. Jozef, ofwel zat.1
om 19 u. ofwel zond. om 9.30 u. (omj
de 14 dagen).
Yerseke - H. Anna: ofwel zat. 19 u.l
ofwel zond. 9.30 u. (Om de 14 dagen). J
Ovezande - O. L. Vrouw Hemel-j
vaart, zat. 19 u. zond. 8 en 10 u.
WEST - ZEEUWSCH - VLAAN-j
DEREN 1
Aardenburg - Maria Hemelvaart,!
zat. 19 u., zond. 8 en 10 u. 1
Biervliet - H. Maagd Maria Onbe-|
vlekt Ontvangen, zat. 19 u. zond., 10J
u.
Breskens - H. Barbara, zat. 17 i
zond. 10 u. Tot 7 aug. elke woe. om
19 u.
Eede - H. Maria Hemelvaart
19 u. zond. 10 u. -
Groede - H. Bavo. zat 19 u. zond. yj
Hoofdplaat - H. Eligius. zat. 17 al
zond. 9 u. 1
Oostburg - H. Eligius. zat. 19 ai
zond. 10.30 u. f
Schoondijke - H. Petrus Apostel.j
zond. 9.45 u.
Slijkplaat - Maria Sterre der zet
zat. 17 u.
IJzendijke - H. Maria Hemelvaart,
zat. 19 u. zond. 10.30. Huize Em-j
maus. zond. 11.15 u.
Sluis - H. Johannes de Doper.
19 u. zond. 8 en 10 u.
WALCHEREN
Middelburg - H. Petrus en Pauiu
Lombardstr. zat. 19 u. zond i
Kerkcentrum De Hoeksteen,
zenburglaan, zond. 11.30 u.
Vlissingen: Paauwenburg
centrum Open Hof, A. Gogel H
zond. 11.15 en 19 u. Lieve Vrouw6!
kerk, Singel: zat. 19 en zond. Iü u. J
Souburg - Martinuskerk. zon j
10.30 u. iop
Domburg- Willibrorduskerk- iet
3e zond. van de maand: 8.45 u.
OOST - ZEEUWSCH
DEREN 1Q
Clinge - H. Hendrikus. zat. n
zond. 8.30 en 10 u. ,q u.fl
Hulst - H. Willibrordus. zat.
zond. 9.30 en 11.30 u.
Graauw - Maria ten Hemelopej
ning. zat. 19 u. zond. 9 u.
St. Jansteen - H. Johannes 1
per. zat. 19 u. zond. 10 u. paUl
Boschkapelle - H. Petrus j
lus. zat. 19 u. en zond. 9 u. J
Westdorpe - O. L. Vr. Visitatie
19 u. zond. 8 en 10 u. t
Hengstdijk - H. Catharina. J
u. en zond. 10.30 u. 19 1
Heikant - H. Theresia. zat.
zond. 10 u. za
Kloosterzande - H. Marti
18.30 u. zond. 9 en 10.30 u-
Koewacht - H. H. PhiliPPf/^ ,o
cobus. zat. 19 u. zond. o. t m
u.Lamswaarde - H. Corne j
u. zond. 10 u. t 17 u
Nieuw-Namen - H. Jozei.
zond. 10.30 u. zat. li
Ossenisse - H. Willibrord
u. zond. 10.30 u. zat 1®
Stoppeldijk - H. Gerulph
u. zond. 10 u. 19 V1
Sluiskil - St. Antonius. za
zond. 11 u. Maiella-
Terhole - H. Gerardus Maje
19 u. zond. 8 en 10 u. rrote. zatJ
Axel - H. Gregorius de
19 u. zond. 11 u. t^melvaart
Philippine - O. L. Vr. H
zat. 17 u. zond. 9.30 u. _eivaai®
Sas van Gent - Maria Heme
zat. 19 u. zond. 9 en 11 u.
Zandstraat - H. Pastoo
zond. 10 u. wTus(Trin!l
Terneuzen - H. Willibrord" enl
teitskerk). zat. 19 u- z<? jylaand"
10.30 u. Verrezen Chrism^.
t.m. zat. 19 u. zond. 9-30e"j 10.30 u
Hoek - H Kruiskerk. z^melvaa«1
Zuiddorpe H. Maria
zat. 17 u. zond, 9.45 u.
Door Frans van Mourik
„HET WAS jp Hannover
eigenlijk een onthutsende er
varing. Je bent in één keer af
van het oude idee van de
school. Het was ontroerend en
schokkend om te zien dat zo
veel ouders het aandurfden
om de school zo totaal te ver
anderen".
Op de Rijksuniversiteit in de Uit
hofpolder bij Utrecht praten we met
prof. Nijs Lagerweij. Hij is een on
derwijskundige, die zijn wortels had
in de lespraktijk. Hij begon als onder
wijzer, studeerde door en kwam uit
eindelijk terecht in Utrecht, waar hij
onderwijsvernieuwing doceert.
Hij is een van de mede-auteurs van
het boek van Van Kemenade 'Onder
wijs, Bestel en Beleid' en zal ook mee
werken aan de driedelige herziene
versie van dit standaardwerk in de
onder wij skunde.
De 'onthutsende' ervaring deed La
gerweij op bij zijn bezoek aan de
Glockseeschule in Hannover. In 1982
was hij daar om met eigen ogen te
aanschouwen hoe één van de zes
meest progressieve en alternatieve
scholen in de Bondsrepubliek het on
derwijs had ingericht.
Op die officieel erkende Glocksee
schule is gebroken met alle bestaande
opvattingen over onderwijs. Er is
geen lesrooster, er is geen dwang om
te leren. Kinderen beslissen zelf hoe
ze hun schooldag willen vullen, ze
kunnen leren en ze kunnen leren spe
len.
„Het is echter een misverstand",
zegt Nijs Lagerweij, „als mensen den
ken dat ik dat de ideale school voor
kinderen vind. Maar ik ben gesterkt
in de gedachte dat zulke scholen
voorbodes zijn van een nieuwe tijd.
Deze school is niet het baken voor de
vernieuwing, maar er wordt een idee
aangereikt. Ik was verbaasd dat die
gedachte over onderwijs, die daar in
Duitsland in praktijk wordt gebracht,
ook in Nederland blijkt te leven".
Hij doelt daarmee op een lang
zaam, maar gestaag op gang komen
de beweging in Nederland, die even
eens radicaal breekt met de klassieke
opvatting van wat een school zou
moeten zijn. In Edam, Alkmaar, Am
sterdam en Nijmegen hebben ouders,
leerlingen en leerkrachten nieuwe
basisscholen gesticht, die werken vol
gens ideeën zoals die ook in de Glock
seeschule leven. In Breda is een der
gelijke school in wording.
Lagerweij: „Om aan te sluiten bij
die televisieserie over Willem van
Oranje, het lijkt wel of de Tachtigja
rige Oorlog op een heel andere ma
nier opnieuw door ons land trekt, al
past Nijmegen dan historisch niet zo
in dat rijtje. Maar de Tachtigjarige
Oorlog lijkt omgezet in schoolstrijd.
Ouders willen heel duidelijk dat de
school op een andere manier met de
kinderen omgaat. Maar ook bij de
'De Tachtigjarige Oorlog
omgezet in schoolstrijd'
<tj
ouders heb je twee kampen: het ene
wil de stamp- en drilschool, het ande
re wil principieel breken met de klas
sieke opvatting".
In de opvatting van Lagerweij
moet de school niet een leerfabriek
voor volwassenen zijn, maar een ver
blijfplaats voor jongeren. In het hui
dige onderwijs kunnen de kinderen
zichzelf niet herkennen. Ze voelen er
de zin niet van. De school is niet lan
ger de juiste plaats voor de generatie
van kinderen die er nu naar toe gaat.
„Dat komt bijvoorbeeld tot uiting",
zegt hij, „in de gedachte dat de school
er is voor later. Je gaat naar school
voor later, kennelijk niet voor nu. En
als je klaar bent met je werk, zegt de
schoolmeester, dat je maar iets voor
jezelf moet gaan doen. De school heeft
een teveel op de toekomst gericht per
spectief en heeft te weinig aandacht
voor de kinderen van hier en nu. Dat
wil niet zeggen dat de school van nu
geen enkele betekenis zou hebben
voor je latere leven. Natuurlijk leer je
er dingen die van onschatbare waar
de voor later zijn, maar daar wordt
nu teveel de nadruk op gelegd. Doe
maar goed je best voor later, wordt er
dan gezegd. Kinderen worden daar
over aan hun kop gezeurd door oma's
en opa's. Ik hoor het ook mijn groot
moeder nog zeggen. En wie dan goed
z'n best doet op school, heeft volgens
die opvatting later een goede kans
aan de welgestelde kant van de maat
schappij terecht te komen. Maar dat
is allemaal niet zo vanzelfsprekend
meer. In de samenleving voltrekken
zich belangrijke veranderingen, zo
wel op het gebied van de werkgele
genheid als in bijvoorbeeld de ver
houding tussen mannen en vrouwen".
Prof. Lagerweij stelt, dat de scho
len van nu een aantal eigenschappen
hebben die je kunt samenvatten in
het begrip schools. Lagerweij„Pres
taties worden beoordeeld in cijfertjes.
De school staat in dienst van de com
petitie en samenwerken heet daarom
spieken. De school deelt wereldpro
blemen in in vakjes. Die vakjes heten
schoolvakken en die vormen weer af-
De school zou geen leerfabriek
voor volwassenen moeten zijn,
maar een verblijfplaats voor jonge
ren. - FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
ren en die ze misschien wel moeten
leren analyseren. Schools is leren in
lestijden van 45 of 90 minuten. En dan
is de les afgelopen, ook als het inte
ressant is. Schools is ook een poging
om alle leerlingen alles op dezelfde
wijze te leren. En dus klassen met
leerlingen van dezelfde leeftijd, die
liefst in hetzelfde tempo Ieren".
De 'klassieke' school is volgens La
gerweij een school, die werkt aan de
maatschappij van gisteren. In de sa
menleving voltrekt zich dan ook een
tweedeling. De groep die verandering
wil staat tegenover de groep die in
het belang van een gezonde economie
en een gezonde industrie de eigenlij ke
taak van de school nog sterker wil be
nadrukken. Leuke dingen moeten
verdwijnen, de school moet nog meer
selecteren en het verstandelijke nog
meer stimuleren. Dat kan leiden tot
een nog grotere uitval van leerlingen,
maar Lagerweij denkt dat ook de
leerlingen dat niet zullen nemen. „Er
zijn ook twee kampen bij de scholie
ren", zegt hij, „leerlingen die roepen:
weg met die rotschool, en van school
gaan en leerlingen die je kunt karak
teriseren als leerpikken. De scholie
ren met de stropdassen en de blauwe
blazers".
Het onderwijs zal zich volgens prof.
Lagerweij moeten gaan richten op
het leven in de maatschappij anno
2020. Daarbij zijn er vier leefvormen
te onderscheiden:
De mens levend in kleine gemeen
schappen als varianten op het klas
sieke gezin vraagt om menselijke
vaardigheden.
De mens als burger in de samenle
ving vraagt om meer aandacht voor
de opvoeding tot staatsburger.
De mens als producent van arbeid
vraagt om een andere benadering,
want produktief zijn wil niet altijd
zeggen dat er tegen betaling iets ver
richt zal worden.
En tenslotte is er de mens als indivi
du, die zich zal moeten kunnen vin
den in die andere drie bestaansvor
men.
Lagerweij zegt dat de school voor
alle vier bestaansvormen betekenis
zou moeten hebben. Daarbij rekening
houdend met het gegeven dat een
mens eigenlijk zijn hele leven lang
leert en dat leren niet ophoudt als je
van school af bent. In dat verband is
hij een warm voorstander van de
Open Universiteit, die met name een
kans biedt voor volwassenen. Dat
past bij zijn filosofie van een leven
lang leren.
Er is overigens nog een andere re
den dat hij enthousiast is voor de
Open Universiteit. Hij vindt de ge
vestigde universiteiten te ver-
schoolsd, iets wat met name een ge
volg is van de bezuinigingen. Ken
merk van universitair studeren moet
zijn de ontwikkeling van de student,
maar in het huidige systeem is de na
druk komen te liggen op het tellen
van het aantal pagina's, dat je ver
werkt moet hebben voor een tenta-
Prof. Nijs Lagerweij ,ilc bena
druk het extreme om de ontwikke
ling te stimuleren, niet om te zeg
gen dat is het ideaal
- FOTOWERRYCRONE
treksels van wetenschappelijke ont
wikkelingen. Daarmee verbrokkelt
de samenhang die kinderen wel erva-
Nijs Lagerweij is zich ervan be
wust dat vernieuwing in het onder
wijs op veel tegenstand zal stuiten.
„Bij elke vorm van onderwijsver
nieuwing staan er belangen op het
spel", zegt hij. „Wat goed is voor de
kinderen, hoeft niet goed te zijn voor
de onderwijsgevende. Maar ik denk
toch dat de stille revolutie die aan de
gang is in de samenleving een vervolg
krijgt in het onderwijs. Extreme ver
nieuwingen zoals die in de Glocksee
schule en in die scholen in ons land
hebben een impulsfunctie. Ze geven 1
een impuls tot denken. Het zou jam
mer zijn als maar voor een beperkte
groep kinderen het onderwijs zou
veranderen. Ik probeer daarom het
extreme te benadrukken om de ont-
wikkeling te stimuleren, niet om te
zeggen, dat is het ideaal. Het gaat er
om om maatschappelijke bewegingen
zo collectief te maken dat ze de meer
derheid krijgen. Maar dat kost tijd".
Of zoals Roszak zei, die door La
gerweij werd geciteerd in een artikel
in 'Vorming': „Het gaat om de erken
ning dat de toekomst voortkomt uit
het hier en nu; en dat mensen die hier
en nu niet vrij zijn en naar verande
ring verlangen, niets van doen zullen
hebben met het bedenken van betere
toekomsten".
