Van dorpstoneel tot 'Oedipus'
In deze
Gids-
Weekend:
Alle radio en
w-programma s
van het weekend
op de achterpagina
lent T 255
4495,-
>ppeliers
ilemborg
Veertig jaar
na het
bunkerdrama
in Vught
Gewichtloosheid:
een kwelling,
maar het went
'Het zunderts toneel' heeft dit
seizoen 'Oedipus' van Hugo Claus op het
repertoire genomen als winterproduktie.
Eind april zal het gespeeld worden. Voor
amateurs een niet geringe greep. Maar bij
'Het Zunderts Toneel' doen ze daar niet te
moeilijk over. Ze hebben er ervaring met
experimenteel toneel en deze keus zien ze
als een stap verder op die weg.
Het Getty-verhaal
verslaat V alias'
ruimschoots
Hoe kan onze
papierhonger
gestild worden?
A A j
iers in Culemborg
in-ten-top-prijs
terken tegen de meest
jffende prijzen!
te kust en te keur
uitse piano
korting: 2795,-
KLEINTJE
F
Start naar nu
Eigen ervaring
Publiek
De uitvoering
Eigen werk
Illllll
SfcS WLlilUeMililAmt if
Repetitie met maskers
kost. Officiële prijs 7995,-, nu als
g bij Poppeliers voor een
doorgaan met onze unieke aan-
uit ons gigantisch aanbod7
2995,- bij Poppeliers 1995,-
2995,-bij Poppeliers 1995,-
4195,- bij Poppeliers 2995,-
5495,- bij Poppeliers 3750,-
i 6780,- bij Poppeliers 4995,-
i 9235,- bij Poppeliers 6495,-
i 39000,- bij Poppeliers 29990,-
25000,- bij Poppeliers 19990,-
7993,- bij Poppeliers 6395,-
10993,- bij Poppeliers 8795,-
13743,- bij Poppeliers 10995,-
•radig, de meest uitgelezen instru-
die moeilijk zijn te geloven,
den guldens korting.
r en een lust voor het oog.
toonaarden.
at u ook koopt met volledige garari'
;inanciëring geen probleem
om dan naar...
weg Utrecht/'s Hertogenbosch a.
het industrieterrein op Costerweg
6 of 18266.
laagst
a Sorry
O'S
ige ga-
srsingel
el. 010-
Een nieuw pluspunt in u"
reclame
Het plaatsen van een
KLEINTJE vorrht een
.zenlijke bijdrage tot
realiseren van uw 0
TIENDUIZENDEN lezen^
Door Toon Kloet
„JA, KOM OP, dames en he
ren, we beginnen met een
beetje fysieke opwarming.
Allemaal recht en alle spieren
losmaken. Los, los, los, ook de
wangen mee laten trillen. En
handen laten wapperen van
uit de polsen. Dat hebben we
straks nog nodig voor de tre
molo's.
Erik Wouters uit Antwerp en in
strueert de 14 speelsters en spelers
van 'Het Zunderts Toneel' die het
stuk 'Oedipus' van Hugo Claus in
voorbereiding hebben. Als dansers,
als acrobaten, als boksers. Erik is een
Vlaamse beroeps-acteur, die, voor hij
aan het toneel ging, een opleiding
heeft gehad voor muziekpedagoog,
i Regisseur Rudi Clause (26) uit het
Belgische Meer heeft hem erbij ge
haald omdat hij, zoals hij dat uit
drukt, in het stuk muziekdecors nodig
heeft. Erik: „Nee, geen orkest en ook
geen geluidsband, maar muziek die
de spelers zelf maken. Door de zeg
ging van de tekst, ondersteund met
enkele instrumenten als een trom en
een cymbaal en zo. Muziek is ook op
een andere manier je stem gebruiken.
Dat kan ook krijsen of gillen zijn".
Een half uurtje later, als de truien
vanwege de fysieke opwarming al
lang aan de kant gegooid zijn, gaan
ook de schoenen uit. Nauwkeurig vol
gen de acteurs de aanwijzingen van
Erik Wouters bij de metrische oefe
ningen. In de handen klappen, op de
knieën slaan, met duim en vinger
knippen, hetzelfde in canon, twee
partijen, drie partijen. Uiterste con
centratie.
In het restaurant onder de repeti
tiezaal zullen ze intussen wel weten,
dat 'Het Zunderts Toneel' aan het re
peteren is. Nu geknield. Metrisch
trommelen met de handen op de
grond. Als iedereen het metrum een
beetje in zijn oren heeft laat Erik de
spelers een voor een 'soleren' met
handgeklap, strak in dat metrum.
„Neen, opnieuw. We zijn de tel kwijt".
„Goed luisteren en proberen niet te
versnellen". „Ho, ho, maak het niet te
moeilij k
Weer even later komt de praktische
toepassing van al dat metrisch gedoe.
Er wordt een stuk van een van de ko
ren uit 'Oedipus' geoefend:
Ijspegels aan haar buik,
sneeuw in haar liezen.
De leeuwin zal nooit ontdooien.
Erik: „Denk om die rust achter de
eerste regel. Lie-iezen moet je een
beetje rekken. En een sterk accent op
nóóit ontdooien. Daar moet je zoiets
als een walsje in horen".
Ijspegels aan haar buik,
sneeuw in haar lie-iezen.
De leeuwin zal nóóit ontdooien
Johan Brosens, die voor zijn dage
lijks brood coördinator is bij het Bra
bants Centrum voor Amateurtoneel,
het BCA, in Tilburg, is voorzitter van
'Het Zunderts Toneel'. „Zo'n 15 jaar
geleden", vertelt hij, „was het gezel-'
schap op non-actief, in elkaar gezakt
door de televisie en zo. Wij waren
toen al een tijdje bezig met een groep
van zo'n twintig jongeren en toen
werden wij gevraagd om 'Het Zun
derts Toneel' nieuw leven in te bla
zen. Dat hebben we gedaan. Onder
regie van Leon Marij nissen, een van
de betere spelers, zijn we op de tradi
tionele manier doorgegaan, met de
gewone zaalprodukties. Maar een
jaar of acht geleden wilden de jonge-
ren wel eens wat anders doen. Dat
werd straattoneel, onder leiding van
Gust Dams, ook een van onze spelers,
i die nu beroeps is in Brussel. En dat
i straattoneel, waarmee 'Het Zunderts
Toneel' in de zomermaanden zijn
I eigen avonturen beleeft, werd de
j start naar nu toe. Gust is naderhand
ook onze winterprodukties gaan re-
j gisseren. Voor het laatst in april 1982,
tgen wij 'Tot nut van 't algemeen'
j hebben gespeeld. Vorig jaar waren
we onder zijn leiding al begonnen met
j de voorbereiding van 'De vos Rei-
j naerde', toen Gust bij ons weg ging.
.andere aanpak
Zelf maskers maken
Regisseur Rudi Clause
'HET ZUNDERTS TONEEL'
zet een forse stap verder
We hebben toen stad en land afgebeld
om aan een nieuwe regisseur te ko
men. En waar vonden wij hem? Vlak
over de grens, in Meer".
Die man, Rudi Clause, is docent
dramatische vormgeving aan de
Beeldenaar in Breda en aan de School
voor Expressie in Roosendaal. „Ik
kon als regisseur moeilij k in een stuk
stappen", zegt hij, „waar een ander al
aan begonnen was. Er moest dus voor
1983 een nieuwe produktie gezocht
worden". Het werd een merkwaardi
ge produktie, een collage van 45 ge
dichten die allemaal met de dood te
maken hebben en die gepresenteerd
werden onder de titel 'Dus oma is nu
een tijger'.
Rudi: „Het was gebaseerd op mijn
eigen ervaring na de dood van mijn
vader, maar ook de ervaringen van
de spelers werden ingebracht. We
hebben samen naar gedichten gezocht
die naar ons gevoel met het thema te
maken hebben. En daar hebben we
toneel van gemaakt. Ze werden niet
zomaar gedeclameerd, maar voorge
dragen, uitgezegd. Met telkens andere
personages. Een gedicht is toch een
gesloten iets, gedichten zijn emoties
in kristalvorm. Daar moet je op het
toneel gestalte aan geven. Die werk
wijze, die demonstreert hoe wij hier
met toneel omspringen".
En nu dus 'Óedipus' van Hugo
Claus. Rudi: „Het is een bewerking
van het klassieke Oedipusverhaal,
met een aantal wijzigingen. Volgens
mij is het in 1971 voor het eerst ge
speeld. Zelf ben ik er met een werk
groep van de school in Roosendaal al
eerder een keer mee bezig geweest.
Voor mij is het een stuk dat het meest
in het verlengde ligt van 'Dus oma is
nu een tijger'. Naar speelstijl, bedoel
ik, en wat betreft onze manier om
met theater om te gaan."
Het idee voor 'Oedipus' kwam dus
van Rudi, maar vóór de definitieve
keuze viel is het uiteraard eerst met
de spelersgroep besproken. Rudi zette
daartoe zijn motivatie uitgebreid op
papier. Daarin was heel belangrijk de
verbinding tussen wat je op het to
neel staat te doen en wat je in het da
gelijks leven zegt en doet. Clause her
kende in het stuk een parallel tussen
het noodlot van de inwoners van The-
be en de dreiging die mensen nu on
dergaan: machteloosheid.
Een fragment uit zijn motivatie:
„Wij kennen óók die dreiging (de
bom) en het aan handen en voeten ge
bonden zijn aan iets hogers (de indus
trie, de samenleving, de strijd tussen
grootmachten), wat je niet wil, maar
moét aanvaarden. Voor mij zijn de
goden uit het Oedipusverhaal het
Witte Huis en de Opperste Sovjet. Zij
dwingen ons in een patroon, decrete
ren en stellen wetten, bepalen ons le
ven naar het hun schikt. Je moét vol
gen en je kunt er zo weinig tegenover
stellen'.
En een ander, wellicht het belang
rijkste motief: de vele mogelijkheden
tot experimenteren die in het stuk
aanwezig zijn. „Ik denk dat we met
'Oedipus' voor het amateurtoneel on
gekende registers opentrekken",
schreef hij
Het idee van Rudi Clause ging er
niet zonder bedenkingen in bij de 25
mensen sterke spelersgroep van 'Het
Zunderts Toneel'. Er waren er die het
met zulk 'statig toneel' niet zagen zit
ten. Maar de bezetting van de 14 rol
len in het stuk kwam rond. Ad Evers,
een van hen, zegt nu heel overtuigd:
„Ik zie het voor ons, spelers, inder
daad als een stap verder. Je bent
grenzen verleggend bezig en dat is
iets wat ook voor amateur-toneelspe
lers aantrekkelijk is". En mevr. Mie-
ky Steenbergen: „We hebben ons ook
afgevraagd, of we zo'n stuk kunnen
brengen voor het Zunderts publiek".
Die discussie is in het voordeel van
'Oedipus' uitgevallen. Ad Evers weer:
„Het Zunderts publiek is voor ons
niet heilig, maar we willen het ook
niet in de steek laten."
Dat publiek, daar heb ik het later
nog over met Johan Brosens. Dat pu
bliek dat tot aan de inzinking van
'Het Zundert Toneel' gewend was aan
de jaarlijkse uitvoeringen die inhou
delijk niet verschilden van wat ande
re dorpse toneelverenigingen brach
ten. De veranderingen kwamen met
de produkties voor het straattoneel.
Die vroegen om een andere aanpak
dan het gebruikelijke toneel. De eer
ste grenzen werden verlegd. En het
smaakte naar meer.
Toch zegt Brosens nog steeds: „We
spelen voor Zundert". Maar in de af
gelopen jaren hebben ze wel een deel
van hun oorspronkelijke publiek weg
zien blijven. Daar kwamen evenwel
andere bezoekers, ook uit Zundert,
voor in de plaats. En van buiten Zun
dert. Johan Brosens: „Binnen West-
Brabant en zelfs daarbuiten hebben
we intussen naam gemaakt. Met de
produktie 'Dus Omahebben we
700 kijkers getrokken."
1-OrOSUfcSIEM BENSTEFFEN
Hetzelfde proces heeft zich trou
wens binnen de 'troupe' afgespeeld.
Na de heropleving zijn er zo'n 18 spe
lers van de oude garde teruggekomen,
maar geleidelijk aan hebben die weer
afgehaakt. Feitelijk is Toon Janssen,
de penningmeester, de enige van de
oude garde die de ontwikkeling goed
heeft 'doorstaan'. Hij staat dan ook
weer op de rol voor 'Oedipus'. „Maar",
zegt Brosens, „ook van de nieuwe
spelers en speelsters die zich aan
meldden zijn er alweer vertrokken."
Jarenlang hebben leden van 'Het
Zunderts Toneel' zich via cursussen
van het BCA verder geschoold. Een
man als Ad Evers bijvoorbeeld heeft
een opleiding als amateur-regisseur
gevolgd en die regisseert nu het Zol
der Tejater in Oosterhout. „Ze heb
ben er veel voor over", vindt Brosens.
Grenzen verleggen. Dat mag je wel
zeggen, ja. Eén is er dit keer al heel
duidelijk. 'Oedipus' wordt geen zaal-
produktie. Het stuk zal worden opge
voerd in een leegstaande boeren
schuur, ergens in het veld. In die
schuur wordt een kooi gebouwd,
waarin zich het hele spel afspeelt.
Een spel dat handelt over mensen die
naar de onderwereld (de kooi) ge
stuurd worden en voor straf toneel,
moeten spelen. Andere acteurs leve
ren daar weer commentaar en kritiek
op. Toneel in toneel dus.
En een beetje is er ook een rol weg
gelegd voor het publiek. De bedoeling
van regisseur Clause is, om de bezoe
kers zo'n 100 meter van de schuur
vandaan te verzamelen en ze dan, be
geleid door fakkeldragers, naar de
speelruimte te laten lopen. Op hun
weg daarheen ontmoeten ze allerlei
bizarre figuren die suggesties oproe
pen aan de Griekse onderwereld. Zo
worden ook de kijkers van stonde af
aan in het stuk betrokken, in een
niet-gezochte situatie gebracht.
Half september al is 'Het Zunderts
Toneel' met de repetities begonnen.
Eén keer per week vergadert de vol
ledige groep en daarnaast zijn er
aparte repetities met twee of drie
mensen of zelfs met spelers afzonder
lijk. Rudi Clause moet er zo'n keer of
vijf per week voor naar Zundert ko
men. „Ik heb dat vorig jaar nog eens
nagerekend", zegt hij ter illustratie.
„Het stuk 'Dus Omaduurde onge
veer een uur, maar ik heb er 300 repe
titie-uren in gestoken."
In 'Oedipus' bedienen de spelers
zich van een soort 'Comedia del' arte'-
maskers, die ze zelf maken, zoals ze
ook de decors zelf maken. De totale
produktiekosten worden geschat op
6.900 en die moeten minstens voor
een deel gedekt worden door de en
treegelden. „Vorig jaar hebben we
voor het eerst gemeentesubsidie ge
had", vertelt Johan Brosens. „Voor
dit jaar is het besluit nog niet geval
len, maar we rekenen er wel op".
Eind april zal 'Oedipus' opgevoerd
worden. Er zijn vier uitvoeringen ge
pland voor Zundert. „Maar we willen
het graag meer spelen", zegt Johan
Brosens. Het zal dan natuurlijk wat
moeilijk worden om de lege schuur
mee te nemen of er elders een te vin
den. Brosens: „Geen probleem. Daar
hebben we een grote tent voor. Dat is
bij 'Het Zunderts Toneel' allemaal
niet zo moeilijk".