Zico twee
miljoen
rijker na
rechtzaak
Sterk tenu
JOEGOSLA VIË ZON TITO
Tito is klaarblijkelijk
niet helemaal overleden
ZATERDAG 24 DECEMBER 1983
E
TRA
ZATERDAG 24 DECEMt
Noor Agdestein
alleen op kop
bij jeugdschaken
sport in 't kort
I VOLLEYBAL - De oud-Alme-
Jloër en ex-speler van Ubbink-
I Orion George de Jong heeft
leen contract getekend als inte-
Irim-bondscoach van de Zwit-
Iserse nationale volleybalselec-
|tie heren. Hij volgt de Frans
man Schmidt op.
6 Systeem is
I»
elopen'
OP 8 februari worden in het Kosevo-stadion in Sarajevo
de veertiende Olympische Winterspelen geopend. Het is
dan bijna vier jaar geleden, dat de grondlegger van het na
oorlogse Joegoslavië, Josip Broz Tito, overleed.
Na Tito's dood vreesde men in het Westen aanvankelijk
dat Joegoslavië zijn onafhankelijke status zou kunnen
verliezen. Dat is echter niet gebeurd. Wel werden Tito's
erfgenamen in toenemende mate geconfronteerd met een
crisis die niet alleen betrekking heeft op de economie van
het land, maar ook op de interne verhoudingen tussen de
verschillende nationaliteiten en op de relatie tussen kerk
en staat.
Aan de vooravond van de Olympische Winterspelen
reisde onze redacteur Leo van Vlijmen naar Joegoslavië.
Hij sprak er met regeringsfunctionarissen, professoren,
studenten, katholieke geestelijken, mohammedanen, met
de dissident Milovan Djilas en met de man (en vrouw) van
de straat. Vandaag zijn eerste impressie over het Joego
slavië zonder Tito.
Door Leo van Vlijmen
HET is doodstil in het 'Kuca cveca', het
'Huis der bloemen' dat ruim drie jaar gele
den in Tito's achtertuin in Belgrado in al-
lerij 1 is opgetrokken.
Behalve vier verstarde erewachters die Tito's tom
be bewaken, twee dienstdoende officieren en een
man in burger die er op moet letten dat er niet
wordt gefotografeerd is er niemand.
De eindeloze rij voor het Le-
ninmausoleum in Moskou
ontbreekt. Evenmin wemelt
het hier van door onderwij
zers opgejaagde schoolklas
sen die zich voor het Dimi-
trov-mausoleum in Sofia
verdringen.
In het 'Kuca cveca' heerst
de rust waar een dode recht
op heeft. En Milovan Djilas -
eens Tito's trouwste kame
raad, later door hem versto
ten - lijkt te overdrijven
wanneer hij mij verzekert,
dat de huidige Joegoslavi
sche leiders een Tito-cultus
in het leven hebben geroe
pen.
In het kwartier dat ik no
dig heb om - met toestem
ming - te fotograferen ko
men slechts twee echtparen
de tombe bezoeken. Het
viertal is zichtbaar ontroerd
en één van de vrouwen bijt
op haar zakdoek. De uitein
delijk toch onvermijdelijke
schoolklas die ik bij het
weggaan tegenkom heeft
vooral belangstelling voor
rondhuppelende eek
hoorntjes die hier trouwens,
evenals in de Verenigde Sta
ten, grijs zijn. Import of
symbool? De schoolkinde
ren, ergens uit de provincie
'doen' Tito's tombe tussen
een bezoek aan de Kalemeg-
dan-vesting en een leerzame
rondleiding door het mu
seum voor Servische volks
kunst in.
Bureacratie
Tito is klaarblijkelijk niet
helemaal overleden. Als
staatshoofd geportretteerd
hangt hij nog in regerings
gebouwen, kantoren en ho
tels en bijvoorbeeld ook aan
de muur van de kavana Te-
razije, het koffiehuis in het
centrum van Belgrado, waar
zwarthandelaars, werklo
zen, vakbondsbazen, in de
tijd van hun baas winkelen
de kantoormeisjes en zo op
het oog gepensioneerde par
tizanen hun Turkse koffie
slurpen, doorgaans met een
glaasje sterk erbij
Terazije is ook het stam
café van veel studenten, bij
voorbeeld van Jovan, Ruza,
Bogdan en Petar. We zitten
onder Tito's portret en pra
ten over datgene waarover
alle 23 miljoen Joegoslaven
al jaren praten: de crisis.
Bogdan, student-assistent
aan de economische facul
teit: „Onze crisis heeft niets
met de wereldcrisis te ma
ken; de economische malaise
waarin wij verkeren hebben
we zelf gemaakt. Het is die
verdomde bureaucratie die
ons de das om doet. Dat kost
ons bergen geld en het ont
neemt degenen die in het
productieproces staan de
lust om te werken."
Petar studeert ook econo
mie en heeft een jaar als
werkstudent in München
gewoond. „Ik heb in Duits
land gezien dat de gastar
beiders uit Joegoslavië zeer
gewaardeerd worden van
wege hun ijver en hun ar
beidsmoraal. Waarom wordt
er hier dan niet goed ge
werkt? Omdat het systeem
niet deugt!" Ruza studeert
- volgend jaar af aan de medi
sche faculteit: „Ik ben ge
woonweg bang om straks als
arts aan de slag te gaan. Op
elke twee artsen komt één
ambtenaar van de gezond
heidszorg. Dat verziekt het
werk en het betekent ver
traging, verspilling, frustra
tie."
Bogdan maakt momenteel
een studie over de inflatie
die Joegoslavië teistert. „Ik
heb hier gegevens over de
prijsstijgingen van de afge
lopen week. Maandag be
sloot de Vereniging van Joe
goslavische Gemeenten dat
de huren volgend jaar be
duidend meer moeten stij
gen dan de inflatie. Dat be
tekent dat ik voor het flatje
waarin ik woon zestig pro
cent meer zal moeten beta
len dan dit jaar. Dinsdag
werden in Kroatië de vlees-
prijzen met gemiddeld 28
procent verhoogd. Hier in
Belgrado stegen de prijzen
voor importfruit als manda
rijnen en bananen met 100
procent. Woensdag deelde de
inspecteur voor het markt
wezen mee, dat de prijzen de
afgelopen twee maanden
tussen de tien en 430 procent
omhoog waren gegaan. Op
dezelfde dag werd bekend
dat het electriciteitstarief in
Servië rond twintig procent
opgetrokken zal worden. In
Slowenië werd het kijk- en
luistergeld veertig procent
hoger. En donderdag bleek
de JAT de vliegtarieven met
twintig procent te hebben
verhoogd."
Het dienstertje dat nieu
we koffie heeft gebracht en
aandachtig meeluistert
mengt zich in de discussie:
„En tussen de middag heb ik
gemerkt dat ook hier in Bel
grado de vleesprijzen ineens
waanzinnig gestegen zijn.
Maar het zal mij een zorg
zijn, want je kunt toch haast
geen vlees krijgen."
Tito's graftombe, vroom bewaakt, veel bloemen, weinig bezoek.
Sanering
Dusan Djordjevic, zelf bu
reaucraat, econoom in
staatsdienst, geeft het alle
maal toe: een inflatie van
veertig procent, 900.000
werklozen (de zeshonderd
duizend Joegoslaven die in
het buitenland werken niet
meegerekend), een slechte
handelsbalans en een massa
bureaucratie. „Maar we pro
beren er nu iets aan te doen.
De commissie-Krajger heeft
een program voor de sane
ring van onze economie op
gesteld. We willen plan en
markt meer op elkaar af
stemmen."
Milovan Djilas gelooft er
niet in. „Ik ken Boris Kraj-
ger goed; hij is rechtscha
pen. Voor de oorlog heb ik
samen met hem in de gevan
genis gezeten. Maar wat
heeft die commissie Krajger
gedaan? Anderhalf jaar ge-
De twee dienstdoende officieren voor het 'Kuca cveca'in de achtertuin van Tito's voor
malige villa in Belgrado.
leden hebben ze onze crisis
geanalyseerd en toen ruim
vijftien maanden op een
voorstel zitten studeren. De
crisis kon echter niet op de
commissie wachten en ging
verder. De nieuwe plannen
slaan op een crisis die al niet
meer bestaat of, als je wilt,
op een crisis die zich in een
razend snel tempo heeft ont
wikkeld. Mosterd na de
maaltijd dus."
Ook Djilas vindt de bu
reaucratie de wonde plek
van het systeem. „Ik heb
zelf, toen ik nog aan de
macht was, ons Joegoslavi
sche systeem van zelfbe
stuur mee-ontwikkeld. Wat
was de bedoeling van dat
systeem? Om binnen het so
cialisme een tegenwicht te
vormen tegen de bureaucra-
tiè die het systeem in het
Oostblok verlamt. Maar ons
zelfbestuur, een vorm van
De markt in Zagreb. Hier is de Joegoslavische daalder nog niet eens een gulden waard, maar de kwaliteit van de pro
ducten staat er buiten kijf.
-
democratisering, is stuk ge
lopen op de onwil van de
partij om zichzelf te demo
cratiseren. De bureaucratie
is gebleven en daar plukken
we nu de wrange vruchten
van."
Milovan Djilas ziet voor- i
lopig nog geen uitweg. Du-
san Djordjevic is optimisti
scher: „Ik geloof dat we over
het dieptepunt heen zijn. Na
zeep en koffie kunnen we nu
ook weer suiker zonder bon
nen kopen. Het aanbod op de
markten is op het ogenblik
behoorlijk. Groter dan in de
winkels, maar in heel Joego
slavië wordt traditioneel lie
ver op de markt gekocht
omdat de producten die de
boeren daar aanbieden
doorgaans een betere kwali
teit hebben, ook al zijn ze
wat duurder."
Talentloze leiding
Het viertal in kavana Te
razije ziet ondanks het waf
kend oog van Tito aan de
muur nog geën vooruitgang.
Petar: „Ik zou al tevreden
zijn met stilstand, maar ik
constateer bijna van dag tot
dag achteruitgang." Jovan
die scheikunde studeert: „Ik
ben de hele zomer in het
buitenland geweest: Duits
land en Frankrijk. Als ik er
werk had kunnen vinden
was ik er gebleven, want
hier zievjfk geen toekomst.
Maar ginds is de spoeling nu
ook dun. Ik wacht maar af,
al heb ik eigenlijk geen hoop
meer."
Het dienstertje dat voor
de derde keer koffie brengt
vermoedt in ons een dank
baar gehoor en gaat er bij
zitten. Ze heeft de dag tevo
ren een kruippakje voor
haar driejarig zoontje ge
kocht en was daarmee bijna
een weekloon kwijt. „We
zijn dit jaar niet met vakan
tie geweest. Zelfs met de re
ducties waarop we recht
hebben konden we het niet
betalen. Zowel mijn man als
ik verdienen dit jaar allebei
minder dan vorig jaar, ter
wijl de prijzen blijven stij
gen. Waar blijft het geld
dan? Toen Tito nog leefde
gebeurde zo iets niet." Geen
kwaad woord over Tito, ook
niet uit de mond van de stu
denten. „Maar zijn opvol
gers deugen niet. Het zijn
ingeslapen oude heren."
Milovan Djilas echter:
„De crisis die Joegoslavië
momenteel doormaakt is al
onder Tito begonnen en hij
is er mede verantwoordelijk
voor. Natuurlijk heeft de in
ternationale economische si
tuatie waardoor wij geen
kredieten meer krijgen ons
in een stroomversnelling ge
bracht. Maar de ellende is a]
begonnen in de tweede helf!
van de jaren zeventig toen
Tito nog volop aan de macht
was. En ik moet helaas con
stateren dat er in Joegosla
vië nog nooit zoveel mensen
zonder talent de dienst heb
ben uitgemaakt als de afge
lopen jaren. Ilt ken tal van
zeer begaafde jonge mensen
die ons waarschijnlijk wel
uit de crisis zouden kunnen
helpen als ze maar de kans
kregen."
Zwarte handel
Het decoor van de kavana
Terazije heeft .inmiddels
plaats gemaakt voor dat van
restaurant Sumadija, vroe
ger een uitstekende speciali
teiten-gelegenheid. Ook hier
hangt nog een 'Tito', maar
dat blijkt geen garantie voor
de kwaliteit van het eten oi
de bediening. Ruza, uit het
noordelijke en katholieke
Slowenië afkomstig laat uit
ergernis haar eten staan.
„Dat is óók een crisisver
schijnsel: de her-Balkanise
ring van onze hoofdstad. In
de jaren zestig en zeventig is
Belgrado een moderne stad
geworden, een Europese
stad, waar je in de restau
rants behoorlijk werd be-1
diend, waar je goed te eti
kreeg. Tengevolge van
schaarste en de ontevreden-1
heid van de mensen vervalt
deze stad rt'u weer in de oudtl
Balkan-traditie." Jovan I
Bogdan en Petar nemen Ru-I
za deze opmerking niet inl
dank af. Zij zijn alle driel
Serviërs en dus in het hart I
van de Balkan geboren. „La- V
ten we vanavond alsjeblieftI
niet over het nationalitei-l
tenprobleem gaan discussie-1
ren", zegt Jovan. „Maar dat I
maakt toch ook deel uit vanl
onze crisis!" werpt Ruza te l
gen. We bestellen nog een I
karaf wijn - die uitstekendI
en niet duur is - en besluiteiil
de nationale tegenstellingen I
vanavond te laten rusten.
Op weg naar het hotel I
word ik voor het eerst metl
de schaarste geconfronteerd I
De taxichauffeur moet tan-I
ken en loodst me naar eetl
pompstation met zeker der-1
tig wachtenden voor onsl
„Nog een geluk dat ze benzi-l
ne hébben; voor hetzelfde I
geld had ik niet meer verdei
gekund."
De man is aardig en
neemt de twintig minuten
wachttijd als een bedrijfsri
sico: hij zet de taximeter af.
Als tegenprestatie betaal ik
hem in dollars. „Ah, einde
lijk weer eens echt geld" - is
zijn reactie. Inmiddels had
hij al verteld, dat hij drie
jaar in Duitsland heeft ge
woond. „Ik heb in de bouw
gewerkt, in Heilbronn. Een
gouden tijd. Maar mijn
vrouw kon het niet verdra
gen dan ik slechts twee keer
per jaar thuiskwam en zc
ben ik maar weer terugge
komen. Heb ik nog geboft,
dat ik via een relatie van een
relatie van een relatie als ta
xichauffeur aan de slag kon
komen. Je kunt je hier te
genwoordig alleen maar er
doorheen slaan als je rela
ties hebt en als je scharrelt.
Weet u waarmee ik maan
denlang een goede boterham
heb verdiend? Met de kof
fiehandel. Toen de koffie,
hier op de bon kwapi begon
de JAT op haar internatio
nale vluchten met de belas
tingvrije verkoop van koffie.
Een neef van me is steward/
bij de JAT en die leverde mij
wekelijks een koffer vol met
koffie. Ik raakte mijn pak
ken koffie tijdens mijn taxi
ritjes gemakkelijk kwijt.
Jammer genoeg is nu de
klad in die handel gekomen,
al is de koffie van de JAT
stukken beter dan die welke
je nu vrij in de winkel kunt
kopen."
Bij het uitstappen uit de
taxi zie ik waarachtig een
portretje van Tito aan de
voorruit bungelen. Of hij die
zwarte handel in koffie be
grepen zou hebben?
Twee dagen later, in Za
greb, krijg ik een gedeelte
lijk antwoord op mijn vraag
wanneer ik met Predrag
Matvejevic fover de ver
meende Tito-cultus praat.
„Ik ben blij, dat ze Tito niet
net als Lenin en Dimitrov
gebalsemd hebben. Nu kun
nen we Tito's erfenis nog
vrijelijk ontwikkelen en dat
zou wel eens onze redding
kunnen zijn."
RIO DE JANEIRO (AFP) - De
Braziliaanse voetbalclub Fla-
mengo werd vrijdag door de
1 rechtbank van Rio de Janeiro
verplicht de voetballer Zico
een bedrag van zeshonderd-
i duizend dollar, een slordige 1,8
miljoen gulden, te betalen.
Zico werd in de zomer voor
I een astronomisch bedrag door
I Flamengo aan het Italiaanse
Udinese verkocht. Zico was
vrijdag met kerstverlof in zijn
geboorteland. Zijn eerste daad
was zijn oude club voor de
rechtbank slepen. Hij had zijn
vijftien procent aandeel in de
transfer nog niet gehad. Voor
zitter Dunshee de Abranches
van Flamengo getuigde dat
I Zico had beloofd af te zien van
zijn percentage als hij in Italië
I mocht gaan voetballen. De
([stervoetballer, inmiddels top
scorer in Italië, beweerde iets
dergelijks nooit gezegd te heb
ben. De tien rechters geloof-
|den de speler en veroordeelden
Flamengo tot het betalen van
ïico's vijftien procent.
Milovan Djilas: hetsysi
èm is schuld aan de crisis.
GRONINGEN (ANP) - De
Noor Simeh Agdestein heeft
vrijdag in Groningen alleen de
leiding genomen in de strijd
om het Europese schaakkam
pioenschap voor junioren. In
de vierde ronde versloeg hij
met wit de Hongaar Horvath,
terwijl zijn concurenten remi
se speelden.
Het Nederlandse trio speelt
in Groningen een onderge
schikte rol. Jeugdkampioen
Friso Nijboer is duidelijk van
lag. Hij incasseerde vrijdag
zijn tweede nederlaag. Beide
Amsterdammers, Piet Peelen
en Klaas Landsman, braken
hun partij af, nadat ze in de
ochtenduren hun hangpartij
uit de derde ronde verloren
hadden.
Uitslagen: afgebroken partijen
derde ronde: Landsman (Ned) -
Brouk (Tsj) 0-1, Peelen (Ned) - Ho
well (Eng) 0-1; vierde rond: Agde
stein (Noo) - Horvath (Hon) 1-0,
Schandorff (Den) - Salov (Sov) 1/2-
1/2, Ebeling (Fin) - Landsman
(Ned) afgebr., Miralles (Fra) -
Stohl (Tsj) 1/2-1/2, Howell (Eng) -
Ba tor (Zwe) afgebr., Brouk (Tsj) -
Lutz (WD1) 1/2-1/2, Lantsias (Cyp)
- Jonsson (IJsl) 0-1, Miljanic (Joe) -
Adier (Zwi) 1/2-1/2, Arlandi (Ita) -
Nijboer (Ned) 1-0, Trifonov (Bul) -
Ktaniszeski (Roe) afgebr., Kofidis
|(Gri) - Peelen (Ned) afgebr., Grant
(Ier) - Magen (Spa) 0-1, Van der
Vaeren (Bel) - Mannion (Sch) af-
jebr., Klinger (Oos) - Wagner
(Lux) 1-0, Oliveira (Por) - Smith
(Wal) 1/2-1/2.
"tand: 1. Agdestein 3,5 punten, 2.
ichandorff, Salov, Brouk 3, 5. Ebe-
fing 2,5 en 1 afgebr., 6. Arlandi,
lonsson, Stohl, Horvath, Miralles
,5.
I VOETBAL - Independiente
■heeft het Argentijnse voetbal -
I kampioenschap veroverd.
(Door een overwinning van 2-0
lop eigen terrein tegen het al
I gedegradeerde Racing Avella-
Ineda werd Independiente on-
Ibereikbaar voor de concurren
ce. San Lorenzo, dat Platense
met 2-'0 versloeg, is met een
Punt achterstand tweede.
v Van onze sportredactu
(tOTTERDAM - Jimmy Connors i
grote publiekstrekker van het v
toernooi van Rotterdam. De Are
poor zijn late afschrijving vorig j
pisatie in grote moeilijkheden bra
Beschreven voor de twaalfde edit:
|/m 18 maart in het sportpaleis 1
'indt.
De betaling van 60.000 dolla
ptartgeld aan Vilas en de daaropt
pordeling van de Argentijn door d
Pil heeft de belangstelling bij de
Ferminderd. Integendeel. De eerst
Iers, die zich hebben opgegeven, b
perste 34 van de wereldranglijst.
pis reekshoofd Ivan Lendl voor zie
jelhouder Gene Mayer bezet op
peelnemerslijst de zesde plaats.
De toernooi-directie, die na he
