DOM HELDER CAMARA
In deze
Gids-
Weekend:
Alle radio en
I
.1
van het weekend
op de achterpagina
5INA ZEELAND 5
Kerkdiensten
IN VLAANDEREN zeggen ze wel: Hij
komt binnen lijk d'n Heiligen Geest'. Als
er eén man is voor wie die vergelijking
opgaat is dat Dom Helder Camara. Hij
heeft de uitstraling van een gevierd
artiest, een man die zijn publiek al boeit
doorz'n verschijning. De microfoon
hanteert hij met de handigheid van een
rock-en rollzanger. Zijn dynamische act
op het podium kunnen ras-entertainers
hem nauwelijks verbeteren.
Agitator
H Regen
De jeugd
Duitse trein
rijdt in
het rood
Te gast in het
presidentiële
paleis van
Guatemala
Geestelijke
schade bij
ex-sekteleden
valt mee
zaterdag
29 oktober
NDEDAGS ADVENTISTEN
azen (Goede Herderkerk): 10 u
^ermate.
lburg (Doopsgezinde kerk): 10
1 Versteegh.
ïgen ('t Anker): 9.15 u. ds. H.
;egh.
zondag
30 oktober
ORMDE KERKDIENSTEN
iENBURG: 10.30 uur, ds. L.
alda te Amsterdam.
10.30 uur, ds. H. van de Berg,
ur, ds. A. Lunshof.
/LIET: 11.00 uur, gecombi-
dienst te IJzendijke.
KENS: 9.30 uur: ds. M. van
1.
AND: 10.00 uur, ds. C. Balk.
IDE: 9.30 uur, ds. R. van Kerck-
1:10.00 uur: ds. W.J. Meeuwse.
'DPALAT: zie Breskens
TSNISSE: 10.00 uur, ds. R.M.
g-
>T: 9.00 uur, ds. R.M. Hartog.
WVLIET: 9.30 uur, de heer J.
'BURG: 9.30 uur: drs. T. Nies-
1PPINE: 11.00 uur, ds. P. Jan-
ANCHEMENT: dienst te Cad-
rAN GENT: 11.00 uur, de heer
if.
)ONDIJKE: 9.30 uur, ds. M.
neijer.
NNA TER MUIDEN: dienst te
nd.
RUIS: 9.00 uur, ds. M. Taal-
ie Ruijter.
5: dienst te Cadzand.
3KIL: 9.30 uur, ds. P. Jansen.
ÏEUZEN: (Grote Kerk) 10.00
s. F. Ramakers, (goede Herder-
10.00 uur, ds. D. Koelman; 19.0C
s. C. Hoogendoorn, (Opstan-
<erk) 10.30 uur, ds. C. Hoogen-
ÊRLANDKERKJE: 10.00 uur,
Brinkman.
•IDIJKE: 11.00 uur, W.A.G.
;e.
JSLAG: 9.00 uur: ds. H. van de
ZANDE: dienst te Waterland-
CFORMEERDE
tDIENSTEN
10 u. ds. M. Voet, 19 u. ds. A.
ïof en ds. H.v.d. Berg.
10 en 15 u. ds. D. Warnik,
loorn.
;uzen (Noordstraatkerk): 10.30
D. de Best. (Opstandings-
3 en 17 u. Dhr. D. de Best.
slag: 10 u. ds. A. Lunshof. 15 u.
Voet.
ïnburg: 10.30 u. ds. L. Ringnal-
nsterdam.
:ens: 9.30 u. ds. m. van Manen
>t in Ned. Herv. Kerk).
>urg: 10 u. Gemeenschappelijke
t in eigen kerk.
>ndijke: 9.30 u. Kand. M. Lorier.
STELIJKE
SFORMEERDE KERK
islag: 10 en 15 u. ds. L.v.d. Meij.
IFORMEERDE
VRIJGEMAAKT
10 en 15 u. ds. J. Verkade.
10 en 15 u. ds. H.v.d. Berg.
ïuzen: 9 en 15 u. ds. C. Mewe.
islag: 9.30 en 15 u. Stud. J. Wil-
Dalfsen.
IR DES HEILS
■uzen: 10 u. Heihgingssamen-
t. 18.30 u. Bidstond voor ieder-
9 u. Verlossingssamenkomst.
RD-
BEVELAND
- Parochie Maria Magdalena:
u. zond. 8.30 en 10 u. Kerkcen-
De Hoogte, Populierenstr.
11.30 u.
tzee- H. Willebrord, Molenstr.
t. 9 u. zond. 11 u.
weert - O. L. Vrouw Onbevlek-
tvangenis, zat. 17 u. zond. 11 u.
a-oord, zat. 10.30 u
dorp - H. Eligius, zat. 19 u
9 u.
ad-Bath - H. Jozef, ofwel zat.
u. ofwel zond. om 9.30 u. (om de
gen).
;ke - H. Annaofwel zat. 19 u.
zond. 9.30 u. (Om de 14 dagen),
ande - O. L. Vrouw Hemel-
zat. 19 u. zond. 8 en 10 u.
r-
JWSCH-VLAANDEREN
enburg-Maria Hemelvaart,
9 u., zond. 8 en 10 u.
'liet - H. Maagd Maria Onbe-
Ontvangen, zat. 19 u. zond., 10
tens- H. Barbara, zat. 17 u.
10 u. Tot 7 aug. elke woe. om 19
-H Maria Hemelvaartzat. 19
id. 10 u.
de - H. Bavo. zat 19 u. zond. 9 u.
dplaat-H. Eligius. zat. 17 u
9 u.
burg - H. Eligius. zat. 19 u. zond.
u.
ondijke - H. Petrus Apostel.
.45 u.
.plaat - Maria Sterre der Zee.
i7 u.
idijke-H. Maria Hemelvaart.
19 u. zond. 10.30. Huize Emmaus.
I. 11.15 u.
H. Johannes de Doper. zat. 19
nd. 8 en 10 u.
LCHEREN
delburg - H. Petrus en Paulus,
ibardstr. zat. 19 u. zond. 10 u.
kcentrum De Hoeksteen, Rozen-
jlaan, zond. 11.30 u.
singen: Paauwenburg. Kerkcen-
n Open Hof, A. Gogelweg: zond.
j en 19 u. Lieve Vrouwekerk, Sin-
zat. 19 en zond. 10 u.
burg-Martinuskerk. zond. 10.30
iburg- Willibrorduskerk- zond
u.
telande-Catharinakerk: zat. 19
>nd. 10 u.
ST-
CUWSCH-VLAANDEREN
ige - H Hendrikus. zat. 19 u.
d. 8.30 en 10 u
st- H. Willibrordus. zat. 19 u.
d. 9.30 en 11.30u.
auw - Maria ten Hemelopening.
19 u. zond. 9 u.
lansteen - H. Johannes de Doper.
19 u. zond. 8 en 10 u.
chkapelle - H. Petrus en Paulus.
19 u. en zond. 9 u.
itdorpe-O. L. Vr. Visitatie, zat.
zond. 8 en 10 u.
igstdijk - H. Catharina. zat. 17 u.
ond. 10.30 u.
kant - H. Theresia. zat. 19 u. zond
osterzande- H Martinus. zat.
0 u. zond. 9 en 10.30 u.
ïwacht - H. H. Philippus en Jaco-
zat. 19 u. zond. 8.30 en 10 u.
nswaarde - H. Cornells, zat. 19 u.
d. 10 u.
uw-Namen - H. Jozef. zat. 17 u.
d. 10.80 u.
enisse - H. Willibrordus. zat. 19 u.
d 10.30 u.
ppeldijk - H. Gerulphes. zat. 19 u.
d. 8 en 10 u.
iskil - St. Antonius. zat. 19 u.
d. 11 u.
hole - H. Gerardus Majella. zat.
i. zond. 8 en 10 u.
H. Gregorius de Grote. zat. 19
ond. llu.
lippine-O. L. Vr. Hemelvaart.
17 u. zond. 9.30 u.
van Gent - Maria Hemelvaart.
19 u. zond. 9 en 11 u.
idstraat - H. Pastoor van Ars.
d. 10 u.
■neuzen-H. Willibrordus(Trini-
skerk). zat. 19 u. zond. 9.15 en 10.30
/errezen Christus - maand. t.m.
19 u. zond. 9.30 en 11 uur.
:k - H. Kruiskerk, zond 10.30 u.
ddorpe - H. Maria Hemelvaart.
17 u. zond. 9.45 u.
HET TESTAMENT VAN
Door Paul de Schipper
Dom Helder Camara, de Bra
ziliaanse aartsbisschop is nu
74 jaar oud en momenteel op
afscheidstoernee door Europa.
Deze week trad hij op in Bel-
gë, niet alleen om er zijn
'Symfonie van Twee Werel
den' te presenteren, maar ook
om er zijn testament te laten
horen. Het toneel vanavond is
het gebouw van de Welzijns
zorg Broederlijk Deelen in
Gent. De organisatie Broeder
lijk Deelen is een Vlaamse
versie van onze Vastenaktie
is. De ingang is in een achter -
afstraatje midden in de rosse
buurt van de Arteveldestad.
Hij is verrassend klein, net eén me
ter zestig lang, getaand maar zeer be
weeglijk. Zonder bischoppelijke toga
en het immer slingerende houten
borstkruis zou het een koeiendrijver
van de Braziliaanse pampa's kunnen
zijn.
Het is daar ook waar hij zich het
meest thuisvoelt. Dom Helder Cama
ra is aartsbisschop van Recife en
Olinda in het arme noordoosten van
Brazilië. Hij werd er in 1909 geboren
in Fortalezza. Z'n vader, van Neder
landse komaf, gaf hem de naam mee
van onze grootste marinehaven. Na
zijn priesterwijding werkte hij als
onderwijs-inspecteur in Rio de Janei
ro.
Rond 1936 kwam Helder Camara
als zielzorger voor arbeiders en intel
lectuelen in aanraking met het Octo-
ber-legioen, een naar fascisme rie
kende beweging die een corporatieve
staat Brazilië nastreefde naar het
voorbeeld van Salazar's Portugal. Hij
deed mee aan verkiezingsmanipula
ties om kerkelijke vertegenwoordi
gers op hoge posten te brengen. Het
zou een jeugdzonde worden die hij la
ter verklaarde met de woorden: „Ik
gehoorzaamde mijn bisschop met ge
sloten ogen".
Als hulpbisschop van Rio de Janei
ro leerde hij steeds duidelijker de el
lende en armoe van z'n landgenoten
onderkennen. Hij brak met het cor
rupte militaire regime, verkocht zijn
bezittingen, trok de wereld in en liet
overal een 'J'accuse' horen. De Brazi
liaanse overheid beschouwt hem als
een agitator en communist. Hij be
schuldigde de multinationals en
grootgrondbezitters van uitbuiting.
Zijn medewerkers werden vermoord.
Onbekenden roffelden zo nu en dan
met een mitrailleur door de poort van
het bisschoppelij k paleis. Dom Helder
Camara leek hetzelfde dodelijke lot
beschoren als z'n college bisschop Ro
mero van San Salvador.
Ook paus Paulus kon de kleine ge
rimpelde man niet tot zwijgen bren
gen, ook al legde hij hem verschillen
de malen een reisverbod op. Maar
Dom Helder bleef de wereld in trek
ken. „Ik doe het in mijn vakantie", zo
verontschuldigde hij zich tegenover
Rome.
Orthodox-katholieken bekruisten
zich van schrik bij het horen van uit
spraken als: „Ik heb respect voor hen
die door hun geweten gedreven zich
gedwongen zien te kiezen voor het ge
bruik van geweld. Het komt mij voor
dat de nagedachtenis van Camillo
Torres eh Che Guevara evenveel eer
bied verdient als die van Martin Lu
ther King".
Maar Dom Helder Camara is een
vredesapostel, al gaat hij misschien
minder politiek en minder tactisch te
werk als z'n even bereisde baas. Z'n
activiteiten leverden hem in het ver
leden al ëen voordracht voor de No
belprijs voor de vrede op.
„Ik geloof niet in geweld, we moe
ten streven naar een rechtvaardige
verdeling. Nu hebben de rijken alles.
ze bouwen aan hun bezit alsof ze
nooit zullen sterven, de armen ster
ven omdat ze niets anders heben dan
honger. Hier regent het elke week,
maar bij ons wachten de mensen al
jaren op regen. De multinationals
hebben dammen gebouwd om het
land te bevloeien, maar ze hebben ook
het land gekocht in de omgeving. Al
leen hun grond krijgt straks het wa
ter. Dat mag, bij ons in Latijns-Ame
rika mag alles. Wij heben eén groot
probleem, dat is de nationale veilig
heid. Omwille van de nationale vei
ligheid verdwijnen mensen, worden
mijn vrienden gefolterd en sterven er
mensen van de honger. De ideologie
van de nationale veiligheid is de af
god waaraan alles onderworpen
wordt".
De aartsbisschop legt zijn getuige
nis af, driftig, begeesterd zoals hij dat
al jaren doet. Een klein, vinnig man
netje. Hij zwaait met z'n armen, buigt
naar voren, balanceert op het uiterste
randje van het podium, spreekt lang
zaam en nadrukkelijk om de bood
schap te laten doordringen.
Vicaris-generaal DeSmet van het
bisdom Gent had gelijk toen hij de
man aankondigde met de woorden:
„Deze man heeft iets te zeggen aan de
wereld en aan ons. Hij is profetische
en charismatisch, maar helaas be
schikt hij niet over de kennis van de
zoete Vlaamse taal, maar hij heeft de
taal van het hart en van de geest".
Dom Helder spreekt in een duidelijk
DOM Helder Camara in Gent:
„Hoe somberder de nacht, hoe
mooier de morgen.
- FOTO'S DE STEM COR J DE BOER
gearticuleerd Frans. Het is een som
ber verhaal. In de zaal is het stil.
Dan is er de climax: „Ik heb hoop,
mijn hoop is de jeugd". Hij maakt een
luchtsprongetje, ramt op zijn borst.
Het bisschoppelijk kruis vliegt alle
kanten op, hij wijst naar een paar
jongeren in het publiek en zegt: „De
bewustmaking begint bij de jongeren,
wij ouderen moeten de moed hebben
de jeugd de hele waarheid te vertel
len, leer ze zaken waar hun hart van
opengaat, verzwijg niets en leer ze
van de internationale handelspolitiek
die de arme landen beknelt".
„Mijn eerste teken van hoop is de
jeugd, mijn tweede teken zijn de ont
moetingen met Pax Christi, hier in
Europa, in Nederland en in België,
maar onze kracht is onze zwakte. Er
zijn hier veel groepen die teveel gelo
ven in zichzelf. We moeten samen op
weg naar de toekomst van een recht
vaardige samenleving. Ik ben niet
naïef maar er is hoop. De mens kan
grote dingen doen, heeft ook mooie
dingen gedaan, van het wiel tot de ro
bot. De maanlanding is niet het einde
maar een begin. Inteligentie en egois
me strijden met elkaar. Wie wint, ik
denk dat het verstand wint".
Deze week trad Dom Helder Cama
ra in Antwerpen op in de Symfonie
van Twee Werelden. Het is een mu
ziekstuk dat is ontstaan uit een
vruchtbare samenwerking met de
Zwitserse dirigent en componist
Pierre Kaelin. De Zwitser las in 1979
de gedichten van Helder Camara en
raakte zo onder de indruk dat hij
spoorslags naar Recife reisde. In 1980
ging de Symfonie in Genève in pre
miere.
Sindsdien zijn er opvoeringen ge
weest in Europa, Amerika en Canada.
De kleine bisschop figureert zelf als
verteller bij deze muzikaal verpakte
nalatensfchap. Het is de formule van
de oude Griekse drama's. De symfo
nie omvat zes delen. Armoe, honger,
repressie zijn de steeds terugkerende
derde wereldthema's. In het laatste
bedrijf staat Helder Camara naast
God en overziet de wereld, die ver
borgen gaat onder een donkere nacht.
Net als de Duitse filosoof Emanuel
Kant vraagt hij zich af hoe het moge
lij k is dat een volmaakte God zo'n on
volmaakte wereld kan scheppen.
Op het Gentse podium staat de ac
teur Dom Helder Camara. Hij kijkt
omhoog, het publiek volgt. Stilte. Dan
ineens klinkt de stem van de vertel
ler, de kleine man van de Zuidameri-
kaanse vlakte: „Hoe somberder de
nacht, hoe mooier de morgen, laat ons
jong blijven, dat is geen kwestie van
leeftijd, maar een kwestie van hart.
Laat ons dromen, maar doe dat niet
alleen. Wie alleen droomt wordt niet
wakker, begin je samen te dromen,
dan is de waarheid al begonnen".
i"
