Di 'Noch communistisch, noch fascistisch, noch pessimistisch' Sagt Nein jAtomraketen in unser Landvel a c ZATERDAG 22 OKTOBER 1983 dhot: UlLtö «SBfflSBlBl 'E 35-ste Frankfurter Buchmesse zal niet de geschiedenis ingaan als het startpunt van een belangrijke nieuwe trend in de literatuur. Een boekenbeurs van de overgang? Het lijkt er wel op. Dat wil echter niet zeggen dat er in Frankfurt dit jaar niks te beleven valt. Daar staat alleen al de enorme deelname borg voor. Maar liefst 5800 uitgevers zijn van de partij op deze grootste boekenbeurs ter wereld. w Dagboek Orwell Gedrukte woord HET laatste boek van de Franse denker Raymond Aron is behalve het relaas van zijn leven en werken, een interpretatie van de wereldgeschiedenis van 1930 tot onze dagen. Zelf noemde hij deze periode een van de meest onredelijke en aan illusies rijke tijdvakken van de historie. Een interview vlak voor zijn dood. Raymond Aron, de tegenvoeter van Sartre: ff Malraux Erasmusprijs Eurocommunisme Religies "üp'f» jr»*" +it1h Cl€t' i Veel uitgevers houden zich in Frankfurt bezig met de vredesbeweging en de hete 'nulceaire' herfst. - fotoap Amerikaanse uitgevers concentreren zich liever op het eigen lijf: fitness, aerobics, body-building. -fotoanp Frankfurter Buchmesse tussen de vorige en de volgende wereldoorlog Van ome correspondent Gerard Kesseis FRANKFURT - Nieuwe bronnen zijn niet opgeborreld op de befaamde Frankfurter Buchmesse van dit jaar, on begane paden zijn niet betre den en er zijn geen tijdperken afgesloten. De critici die, hap pig op nieuws, in de duizen den stands hebben rondge neusd, zijn in zeldzame eens gezindheid tot die conclusie gekomen. Een rondgang langs de stands maakt de bezoeker nauwelijks vrolij ker. De hete herfst met zijn protesten tegen de plaatsing van de nieuwe Amerikaanse kernwapens in Europa heeft zijn stempel gedrukt op de Buchmesse. Vooral de Duitse uitge vers grossieren in titels die betrek king hebben op de gevaren van het steeds verder draaien van de spiraal van de nucleaire bewapening. Zo is er het nieuwe boek van Carl Friedrich von Weizsacker 'De Be dreigde Vrede'. Von Weizsacker is een belangrijk adviseur van de so ciaal-democratische voorman Hans Jochen Vogel. Van Hans Günther Brauch is er De Raketten Komen, een documentatie over het NAVO-dub- belbesluit met de plaatsen waar de nieuwe raketten in de bondsrepu bliek gestationeerd worden. Ook de gezaghebbende toekomstonderzoeker Robert Jungk en de dominee Hein- rich Albertz zijn in het ruime aanbod vertegenwoordigd. De derde wereldoorlog is al begon nen in het fictieve dagboek van An ton Guha, dat de titel Einde heeft meegekregen. In het scenario van Guha is er een Russische SS 20-raket geëxplodeerd tussen Wiesbaden en Mainz. In beide steden worden 250.000 mensen gedood en eenzelfde aantal verminkt. Er worden 'euthanasie- groepen' gevormd die de zwaar ge wonden doden. Vluchtende en plun derende mensen worden door politie en militairen neergeschoten. Enigs zins verbaasd registreert de lezer dat de uitgever van al deze somberheid verzekert dat hij „geen fatalisme en berusting wil aankweken Het gaat Heinrich Böll. er om het geweten van de mensen te mobiliseren tegen „de voorbereidin gen voor de apocalyps." Temidden van alle boeken over de derde wereldoorlog, zijn er ook nog steeds Duitse uitgevers die zwelgen in de Tweede. Een uitgever als Schütz uit Oldendorf gaat rustig door met het uitbrengen van boeken waarin de daden van de voormalige Waffen-SS onverbloemd verheerlij kt worden. Het boek van de briljante oorlogsvlie ger en onbeleerbare nazi Hans-Ulrich Rudel, die dit jaar stierf, zit ook bij Schütz. Het draagt de veelzeggende titel Trotzdem. Terwijl in het aanbod van de Euro pese uitgevers de ondergangsstem ming overheerst blijven de Amerika nen met eigen lijf en leden bezig. Fitt- ness en body-building verkopen aan gene zijde van de oceaan nog steeds uitstekend. Van vrijwel elke ster uit Dallas en Dynasty is er inmiddels wel een aerobic- of make-up-boek uit, in de sfeer van 'zo lap ik het om zo mooi, zo slank, zo fit etc. te zijn'. Volgend jaar staat de Frankfurter Buchmesse officieel in het teken van Georg Orwell's fascinerende toekom stroman 1984. Maar daar trekken de uitgevers zich natuurlijk niets - aan. Ook nu is er wel een royaal a bod van boeken die nagaan hoe» Orwell's toekomstsperspectief werkelijkheid van 1984 benaderd. Op het terrein van de literatuur er één nieuwe uitgave die met kop schouders boven de rest uitsteekt, kritici komen woorden tekort vv Uwe Johnsons monumentale ror: Jahrestage. Het is het afsluite deel van een cyclus van vier. Der ste drie delen leverde Johnson al sen 1970 en 1973. Op het laatste het ben uitgever Suhrkamp en Johns lezers tien jaar moeten wachten, restage is een grote politieke rom; Nadat de auteur na 1400 bladzijden nazi's verjaagd heeft, begint hetlai stg deel in New York. Maar ook nur mer vier handelt over de oorlog,! Duitse nationalisme en de na-u logstijd. De Stuttgarter Zeita noemt het boek „een absolute liter; re mijlpaal." Andere vertellers uith na-oorlogse Duitsland, inclusi Günther Grass, lijken nu in een kei een heel stuk kleiner, zo schrijft krant. Ondanks alle aanvallen van nieuwe electronische media lijkt hi gedrukte woord zich glanzend handhaven. In het vakblad Buchrap port schrijft Heinrich Böll: „Ik be zo'n hartstochtelijk lezer dat ik m een tijd zonder boeken niet kan voor stellen, maar, opa heeft zich al vaal vergist." Anderen zijn zekerder van hui zaak. Ulrich Wechsler van uitgevers- gigant Bertelsmann spreekt van „eclatante kenniskloof" tussen mensen die lezen en degenen die hel uitsluitend bij televisie en beeld scherm houden. En hoewel de nieuwe media ook de gevestigde uitgevers in opma zijn, groeit het aantal boeken op de meest gerenomeerde beurs nog va jaar tot jaar. Uitgever Vito von Eich- born: „Toen voor de eeuwwisselingf geïllustreerde bladen kwamen, tof radio en later de televisie oprukte steeds werd er in de boekhandel ge: jammerd dat de lezers weg zouden 1: pen. Onzin!" Dat klinkt de gekwelde uitgever1 die het vaak uiterst moeilijk hebbel om hun positie ten opzichte van dé nieuwe electronica-jungle te bepalen1 als muziek in de oren. Hoe het ook zij Het boek is nog lang niet rijp voor he historisch museum. Van onze correspondent Jan Drummen PARIJS - De vooraanstaande jrj Franse filosoof, moralist, es- s= sayist, politicoloog en journa- list Raymond Aron, die op 17 Hl oktober in Parijs is overleden =r' op 78-jarige leeftijd, publi- g ceerde enige weken voor zijn doodwat men zijn levenswerk zou kunnen noemen, zijn me- moires, die meteen een best- jT' seller werden. Ël| Het lijvige werk vormt een van de grote historische en wijsgerige ge- beurtenissen van dit jaar in Frank- rijk en als gevolg daarvan werd hij voor tal van conferenties, radio- en televisie-optredens gevraagd, het- geen vermoedelijk veel van zijn weerstandskracht gevergd heeft. Als student was hij bevriend met Nizan en Sartre. Later kwam het tus- sen Sartre en hem tot een breuk, toen de existentialistische filosoof naar het commnunisme overhelde, een breuk die gelijmd scheen te worden toen beiden elkaar de hand drukten tijdens een betoging ten gunste van de Vietnamese vluchtelingen, maar hun visie op de wereld en de geschie- jj= denis was te uiteenlopend geworden om nog de basis voor een vriendschap te kunnen zijn. H= Aron was zeer bevriend met André Malraux die een zekere invloed op hem uitoefende, hij doceerde aan de universiteit van Keulen toen Hitier aan de macht kwam, keerde naar Frankrijk terug, waarschuwde voor het nazistische gevaar en week toen de Duitsers Frankrijk binnentrokken als jood uit naar Engeland en stelde zich in Londen in dienst van De Gaulle. Hij publiceerde daar jaren lang een aan Frankrijk en Franse be langen gewijd tijdschrift. Na de oor log was hij enige tijd directeur van het kabinet van minister Malraux, daarna wijdde hij zich voornamelijk aan zijn hoogleraarsfunctie en aan de journalistiek. Hij stond onophoudelijk in het cen trum van alle grote historische en in tellectuele debatten en ontpopte zich als een van de meest evenwichtige analysten van de moderne wereld en haar gebeuren. Dertig jaren schreef hij hoofdartikelen voor het conserva tieve Parijse blad Le Figaro, maar hij trok zich terug toen de nieuwe ultra rechtse eigenaar van de krant eiste dat hij en Aron de hoofdartikelen zouden redigeren, daarop aanvaard de hij de functie van politiek hoofdre dacteur van het weekblad L'Expres- se. In zijn memoires getiteld 'Vijftig jaar politieke overdenking' spreekt hij met slechts één zin over de dood. Hij schreef: „Ik aanvaard de dood. Het is gemakkelijk met of zonder God. Niemand weet aan het eind van zijn leven of hij gered zal worden dan wel of hij verloren gaat. Aron verde digde in al zijn geschriften een tole rant liberalisme en veroordeelde elke vorm van totalitairisme. In zekere zin was hij de tegenvoeter van zijn voor- Raymond Aron. fotoap malige vriend Sartre en na diens dood werd hij in de wereld de meest bekende Franse intellectueel. In to taal publiceerde hij meer dan 30 wer ken. In verband met de toekenning van de Erasmus-rijs aan Raymond Aron hadden wij een interview met hem, dat hierbij afgedrukt wordt. Zoudt u uw visie willen geven op het West-Europese socialisme en met name het socialistische experiment hier in Frankrijk? Aron: „De Franse Socialistische Partij heeft de illusie gehad een ori gineel socialisme te ontdekken; het is niet gelukt, en zij is teruggekeerd naar een banale opvatting van de so ciaal-democratie, maar deze sociaal democratische pogingen zijn wat anachronistisch, dwz. men probeert ze door te voeren terwijl men er zich nagenoeg overal bewust van wordt dat men tot het uiterste gegaan is bij het 'anders doen'." Wat denkt u van het Spaanse so cialistische experiment? „Ik ken Spanje slecht. In de mate waarin ik van buiten af kan oordelen is de Spaanse Socialistische Partij een partij die aan de uiterst rechtse kant van de sociaal-democratie staat, als men aanneemt dat de Franse aan de uiterst linkse zijde staat. De Spaanse Socialistische Partij heeft de intelli gentie gehad in een eerste fase de po litieke taak essentieel te zien. Dwz. de Socialistische Partij te doen aanvaar den als een partij die waardig is Spanje te regeren zonder reactionaire of revolutionaire reactie te verwek ken. Tot nu toe hebben zij nauwelijks als sociaal-democraten geregeerd; zij hebben als liberalen geregeerd met de steun van het volk en tot nu toe zijn zij erin geslaagd niet de economische problemen op te lossen, die niemand oplost, maar zij worden tegenwoordig door de belangrijkste klassen van de Spaanse gemeenschap geaccepteerd." U hebt nimmer in het Eurocommu nisme geloofd? „Welnee! Het Eurocommunisme heeft nooit bestaan. De Franse Com munistische Partij is om obscure re denen, die de specialisten proberen te achterhalen, min of meer in conflict geweest met de Sovjet-Unie. Mis schien hebben persoonlijke aangele genheden, zoals die van Marchais daarbij een rol gespeeld. Maar de Franse Communistische Partij is es sentieel dezelfde gebleven, zelfs als zij op binnenlands plan een andere politiek voert. Op buitenlands poli tiek plan is de Franse C.P. trouw aan Moskou. De Italiaanse C.P. is sedert de ver klaring van Chroetsjew nooit zo Sta linistisch geweest als de Franse. Met de Italiaanse communisten valt te praten, terwijl dat met de Franse communisten niet mogelijk is. Als ik in Italië ben en als daar een van mijn boeken uitgegeven wordt en Monda- dori een communist uitnodigt, is de discussie bijzonder soepel. Ik herin ner mij dat op zekere dag een com munistische senator met mij sprak over een van mijn boeken en hij schoof mij een briefje toe waarop stond 'Raymond Barre zou content zijn over mijn uitlatingen'. Het derde luik is de Spaanse partij. Er zijn in de Spaanse C.P. twee ten- denzen. Maar in mijn overtuiging heeft nimmer een bondgenootschap bestaan van de drie Latijnse Commu nistische Partijen, die om zo te zeggen een sub-internationale vormden van de Communistische Internationale. En het is in deze zin dat ik nooit aan het Eurocommunisme geloofd heb, en om op Italië terug te komen, geloof ik dat de C.P. daar in haar structuur communistisch blijft. Moeilijk te zeg gen welke de praktijk van de Ita liaanse C.P. zou zijn als zij aan de re gering zou komen. Voor het ogenblik zou ik voorzichtig willen zeggen dat de Italiaanse C.P. een prettiger om gang heeft dan de Franse C.P., maar ik blijf geloven dat zij een communis tische partij is." Uw visie op de historie getuigt van een aanzienlijk pessimisme. Ziet u geen of weinig hoop? „Dat hangt ervan af wat u pessi misme noemt. Ik ben nooit door en door pessimistisch geweest. Noch communistisch, noch fascistisch, noch pessimistisch. In de loop van de afge lopen decennia hebben wij lieden ge kend die geloofden dat het Rijk G spoedig een werkelijkheid op aard' zou worden. Dit Rijk Gods hee" soms Nationaal-Socialisme, een an dere keer was dat het communis!!: sche regime. Ik heb daar nooit aa, geloofd en ik heb altijd gestreden! gen wat ik noem de seouliere religi" Gezien de historische ervaring ben van de andere kant geneigd te gelo ven dat de mensen wat zij het best, doen, verwezenlijken middels oorlof gen, lijden, gruwelen. De twintigsl eeuw is rijk geweest aan gruwele maar ook rijk aan wetenschappelijk- verwezenlijkingen. Als men zegtd ik pessimistisch ben.Neen, neen.® denk dat de historie van de menshei zal voortgaan zoals in het verlede; zonder het geheim van de vrede vinden binnen de naties of tussen verschillende volkeren. Ik geloof ui' dat het tot een grote oorlog zal kom' tussen de Sovjet-Unie en de Verenig de Staten, maar ik geloof wel datw' men de koude oorlog noemt, nog lan zal blijven voortduren. In '47 heb ik een boek geschreven dat Het Grote Schisma heet en ik M daarin de uitdrukking gebruikt „Vre de onmogelijk, oorlog onwaarschijn lijk." En ik blijf daarbij. Ik weetniet of dat pessimisme of optimisme is Aangenomen dat het pessimisme is-11 het 'actief pessimisme'." Er wordt veel van 'Aronisme' sproken. Wat denkt u daarvan? „Dat bestaat niet. Ik heb geen g baal metafysiek systeem, maar er is om zo te zeggen, een Aronische hou ding. Er is een Aronische ervaring van de historie, die in mijn Mémoires tot uitdrukking komt. Er is een aan zienlijk aantal jongeren die in dei- houding een weerklank vinden en zijn tegenwoordig talrijker dan twin tig jaren geleden. Maar dat zijn g Aronisten, het is een Aronische hou ding, een existentialistische houding Met een pseudo scepticisme ten over staan van sterke overtuigingen wal het essentiële beteft, maar een open staan voor de diversiteit van de hist°" rische situaties. Ik ben niet iernan® die verandert, geen opportunist. ben dezelfde wat mijn fundament» waarden betreft. Maar de politiek be staat erin de veranderende conjurk' turen onder ogen te zien die in ver band met dezelfde waarden uiteenlo pende beslissingen vereisen."

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1983 | | pagina 24