Di
'Noch communistisch,
noch fascistisch,
noch pessimistisch'
Sagt Nein
jAtomraketen in unser Landvel
a c
ZATERDAG 22 OKTOBER 1983
dhot:
UlLtö «SBfflSBlBl
'E 35-ste Frankfurter Buchmesse zal niet de
geschiedenis ingaan als het startpunt van een
belangrijke nieuwe trend in de literatuur. Een
boekenbeurs van de overgang? Het lijkt er wel op. Dat
wil echter niet zeggen dat er in Frankfurt dit jaar niks
te beleven valt. Daar staat alleen al de enorme
deelname borg voor. Maar liefst 5800 uitgevers zijn van
de partij op deze grootste boekenbeurs ter wereld.
w
Dagboek
Orwell
Gedrukte woord
HET laatste boek van de Franse denker Raymond
Aron is behalve het relaas van zijn leven en werken,
een interpretatie van de wereldgeschiedenis van 1930
tot onze dagen. Zelf noemde hij deze periode een van
de meest onredelijke en aan illusies rijke tijdvakken
van de historie. Een interview vlak voor zijn dood.
Raymond Aron, de tegenvoeter van Sartre:
ff Malraux
Erasmusprijs
Eurocommunisme
Religies
"üp'f» jr»*" +it1h Cl€t' i
Veel uitgevers houden zich in Frankfurt bezig met de vredesbeweging en
de hete 'nulceaire' herfst. - fotoap
Amerikaanse uitgevers concentreren zich liever op het eigen lijf: fitness,
aerobics, body-building. -fotoanp
Frankfurter Buchmesse
tussen de vorige en de
volgende wereldoorlog
Van ome correspondent
Gerard Kesseis
FRANKFURT - Nieuwe
bronnen zijn niet opgeborreld
op de befaamde Frankfurter
Buchmesse van dit jaar, on
begane paden zijn niet betre
den en er zijn geen tijdperken
afgesloten. De critici die, hap
pig op nieuws, in de duizen
den stands hebben rondge
neusd, zijn in zeldzame eens
gezindheid tot die conclusie
gekomen.
Een rondgang langs de stands
maakt de bezoeker nauwelijks vrolij
ker. De hete herfst met zijn protesten
tegen de plaatsing van de nieuwe
Amerikaanse kernwapens in Europa
heeft zijn stempel gedrukt op de
Buchmesse. Vooral de Duitse uitge
vers grossieren in titels die betrek
king hebben op de gevaren van het
steeds verder draaien van de spiraal
van de nucleaire bewapening.
Zo is er het nieuwe boek van Carl
Friedrich von Weizsacker 'De Be
dreigde Vrede'. Von Weizsacker is
een belangrijk adviseur van de so
ciaal-democratische voorman Hans
Jochen Vogel. Van Hans Günther
Brauch is er De Raketten Komen, een
documentatie over het NAVO-dub-
belbesluit met de plaatsen waar de
nieuwe raketten in de bondsrepu
bliek gestationeerd worden. Ook de
gezaghebbende toekomstonderzoeker
Robert Jungk en de dominee Hein-
rich Albertz zijn in het ruime aanbod
vertegenwoordigd.
De derde wereldoorlog is al begon
nen in het fictieve dagboek van An
ton Guha, dat de titel Einde heeft
meegekregen. In het scenario van
Guha is er een Russische SS 20-raket
geëxplodeerd tussen Wiesbaden en
Mainz. In beide steden worden 250.000
mensen gedood en eenzelfde aantal
verminkt. Er worden 'euthanasie-
groepen' gevormd die de zwaar ge
wonden doden. Vluchtende en plun
derende mensen worden door politie
en militairen neergeschoten. Enigs
zins verbaasd registreert de lezer dat
de uitgever van al deze somberheid
verzekert dat hij „geen fatalisme en
berusting wil aankweken Het gaat
Heinrich Böll.
er om het geweten van de mensen te
mobiliseren tegen „de voorbereidin
gen voor de apocalyps."
Temidden van alle boeken over de
derde wereldoorlog, zijn er ook nog
steeds Duitse uitgevers die zwelgen in
de Tweede. Een uitgever als Schütz
uit Oldendorf gaat rustig door met
het uitbrengen van boeken waarin de
daden van de voormalige Waffen-SS
onverbloemd verheerlij kt worden.
Het boek van de briljante oorlogsvlie
ger en onbeleerbare nazi Hans-Ulrich
Rudel, die dit jaar stierf, zit ook bij
Schütz. Het draagt de veelzeggende
titel Trotzdem.
Terwijl in het aanbod van de Euro
pese uitgevers de ondergangsstem
ming overheerst blijven de Amerika
nen met eigen lijf en leden bezig. Fitt-
ness en body-building verkopen aan
gene zijde van de oceaan nog steeds
uitstekend. Van vrijwel elke ster uit
Dallas en Dynasty is er inmiddels wel
een aerobic- of make-up-boek uit, in
de sfeer van 'zo lap ik het om zo mooi,
zo slank, zo fit etc. te zijn'.
Volgend jaar staat de Frankfurter
Buchmesse officieel in het teken van
Georg Orwell's fascinerende toekom
stroman 1984. Maar daar trekken de
uitgevers zich natuurlijk niets -
aan. Ook nu is er wel een royaal a
bod van boeken die nagaan hoe»
Orwell's toekomstsperspectief
werkelijkheid van 1984 benaderd.
Op het terrein van de literatuur
er één nieuwe uitgave die met kop
schouders boven de rest uitsteekt,
kritici komen woorden tekort vv
Uwe Johnsons monumentale ror:
Jahrestage. Het is het afsluite
deel van een cyclus van vier. Der
ste drie delen leverde Johnson al
sen 1970 en 1973. Op het laatste het
ben uitgever Suhrkamp en Johns
lezers tien jaar moeten wachten,
restage is een grote politieke rom;
Nadat de auteur na 1400 bladzijden
nazi's verjaagd heeft, begint hetlai
stg deel in New York. Maar ook nur
mer vier handelt over de oorlog,!
Duitse nationalisme en de na-u
logstijd. De Stuttgarter Zeita
noemt het boek „een absolute liter;
re mijlpaal." Andere vertellers uith
na-oorlogse Duitsland, inclusi
Günther Grass, lijken nu in een kei
een heel stuk kleiner, zo schrijft
krant.
Ondanks alle aanvallen van
nieuwe electronische media lijkt hi
gedrukte woord zich glanzend
handhaven. In het vakblad Buchrap
port schrijft Heinrich Böll: „Ik be
zo'n hartstochtelijk lezer dat ik m
een tijd zonder boeken niet kan voor
stellen, maar, opa heeft zich al vaal
vergist."
Anderen zijn zekerder van hui
zaak. Ulrich Wechsler van uitgevers-
gigant Bertelsmann spreekt van
„eclatante kenniskloof" tussen
mensen die lezen en degenen die hel
uitsluitend bij televisie en beeld
scherm houden.
En hoewel de nieuwe media ook
de gevestigde uitgevers in opma
zijn, groeit het aantal boeken op de
meest gerenomeerde beurs nog va
jaar tot jaar. Uitgever Vito von Eich-
born: „Toen voor de eeuwwisselingf
geïllustreerde bladen kwamen, tof
radio en later de televisie oprukte
steeds werd er in de boekhandel ge:
jammerd dat de lezers weg zouden 1:
pen. Onzin!"
Dat klinkt de gekwelde uitgever1
die het vaak uiterst moeilijk hebbel
om hun positie ten opzichte van dé
nieuwe electronica-jungle te bepalen1
als muziek in de oren. Hoe het ook zij
Het boek is nog lang niet rijp voor he
historisch museum.
Van onze correspondent
Jan Drummen
PARIJS - De vooraanstaande
jrj Franse filosoof, moralist, es-
s= sayist, politicoloog en journa-
list Raymond Aron, die op 17
Hl oktober in Parijs is overleden
=r' op 78-jarige leeftijd, publi-
g ceerde enige weken voor zijn
doodwat men zijn levenswerk
zou kunnen noemen, zijn me-
moires, die meteen een best-
jT' seller werden.
Ël| Het lijvige werk vormt een van de
grote historische en wijsgerige ge-
beurtenissen van dit jaar in Frank-
rijk en als gevolg daarvan werd hij
voor tal van conferenties, radio- en
televisie-optredens gevraagd, het-
geen vermoedelijk veel van zijn
weerstandskracht gevergd heeft.
Als student was hij bevriend met
Nizan en Sartre. Later kwam het tus-
sen Sartre en hem tot een breuk, toen
de existentialistische filosoof naar
het commnunisme overhelde, een
breuk die gelijmd scheen te worden
toen beiden elkaar de hand drukten
tijdens een betoging ten gunste van
de Vietnamese vluchtelingen, maar
hun visie op de wereld en de geschie-
jj= denis was te uiteenlopend geworden
om nog de basis voor een vriendschap
te kunnen zijn.
H= Aron was zeer bevriend met André
Malraux die een zekere invloed op
hem uitoefende, hij doceerde aan de
universiteit van Keulen toen Hitier
aan de macht kwam, keerde naar
Frankrijk terug, waarschuwde voor
het nazistische gevaar en week toen
de Duitsers Frankrijk binnentrokken
als jood uit naar Engeland en stelde
zich in Londen in dienst van De
Gaulle. Hij publiceerde daar jaren
lang een aan Frankrijk en Franse be
langen gewijd tijdschrift. Na de oor
log was hij enige tijd directeur van
het kabinet van minister Malraux,
daarna wijdde hij zich voornamelijk
aan zijn hoogleraarsfunctie en aan de
journalistiek.
Hij stond onophoudelijk in het cen
trum van alle grote historische en in
tellectuele debatten en ontpopte zich
als een van de meest evenwichtige
analysten van de moderne wereld en
haar gebeuren. Dertig jaren schreef
hij hoofdartikelen voor het conserva
tieve Parijse blad Le Figaro, maar hij
trok zich terug toen de nieuwe ultra
rechtse eigenaar van de krant eiste
dat hij en Aron de hoofdartikelen
zouden redigeren, daarop aanvaard
de hij de functie van politiek hoofdre
dacteur van het weekblad L'Expres-
se.
In zijn memoires getiteld 'Vijftig
jaar politieke overdenking' spreekt
hij met slechts één zin over de dood.
Hij schreef: „Ik aanvaard de dood.
Het is gemakkelijk met of zonder
God. Niemand weet aan het eind van
zijn leven of hij gered zal worden dan
wel of hij verloren gaat. Aron verde
digde in al zijn geschriften een tole
rant liberalisme en veroordeelde elke
vorm van totalitairisme. In zekere zin
was hij de tegenvoeter van zijn voor-
Raymond Aron.
fotoap
malige vriend Sartre en na diens
dood werd hij in de wereld de meest
bekende Franse intellectueel. In to
taal publiceerde hij meer dan 30 wer
ken.
In verband met de toekenning van
de Erasmus-rijs aan Raymond Aron
hadden wij een interview met hem,
dat hierbij afgedrukt wordt.
Zoudt u uw visie willen geven op
het West-Europese socialisme en met
name het socialistische experiment
hier in Frankrijk?
Aron: „De Franse Socialistische
Partij heeft de illusie gehad een ori
gineel socialisme te ontdekken; het is
niet gelukt, en zij is teruggekeerd
naar een banale opvatting van de so
ciaal-democratie, maar deze sociaal
democratische pogingen zijn wat
anachronistisch, dwz. men probeert
ze door te voeren terwijl men er zich
nagenoeg overal bewust van wordt
dat men tot het uiterste gegaan is bij
het 'anders doen'."
Wat denkt u van het Spaanse so
cialistische experiment?
„Ik ken Spanje slecht. In de mate
waarin ik van buiten af kan oordelen
is de Spaanse Socialistische Partij een
partij die aan de uiterst rechtse kant
van de sociaal-democratie staat, als
men aanneemt dat de Franse aan de
uiterst linkse zijde staat. De Spaanse
Socialistische Partij heeft de intelli
gentie gehad in een eerste fase de po
litieke taak essentieel te zien. Dwz. de
Socialistische Partij te doen aanvaar
den als een partij die waardig is
Spanje te regeren zonder reactionaire
of revolutionaire reactie te verwek
ken. Tot nu toe hebben zij nauwelijks
als sociaal-democraten geregeerd; zij
hebben als liberalen geregeerd met de
steun van het volk en tot nu toe zijn
zij erin geslaagd niet de economische
problemen op te lossen, die niemand
oplost, maar zij worden tegenwoordig
door de belangrijkste klassen van de
Spaanse gemeenschap geaccepteerd."
U hebt nimmer in het Eurocommu
nisme geloofd?
„Welnee! Het Eurocommunisme
heeft nooit bestaan. De Franse Com
munistische Partij is om obscure re
denen, die de specialisten proberen te
achterhalen, min of meer in conflict
geweest met de Sovjet-Unie. Mis
schien hebben persoonlijke aangele
genheden, zoals die van Marchais
daarbij een rol gespeeld. Maar de
Franse Communistische Partij is es
sentieel dezelfde gebleven, zelfs als
zij op binnenlands plan een andere
politiek voert. Op buitenlands poli
tiek plan is de Franse C.P. trouw aan
Moskou.
De Italiaanse C.P. is sedert de ver
klaring van Chroetsjew nooit zo Sta
linistisch geweest als de Franse. Met
de Italiaanse communisten valt te
praten, terwijl dat met de Franse
communisten niet mogelijk is. Als ik
in Italië ben en als daar een van mijn
boeken uitgegeven wordt en Monda-
dori een communist uitnodigt, is de
discussie bijzonder soepel. Ik herin
ner mij dat op zekere dag een com
munistische senator met mij sprak
over een van mijn boeken en hij
schoof mij een briefje toe waarop
stond 'Raymond Barre zou content
zijn over mijn uitlatingen'.
Het derde luik is de Spaanse partij.
Er zijn in de Spaanse C.P. twee ten-
denzen. Maar in mijn overtuiging
heeft nimmer een bondgenootschap
bestaan van de drie Latijnse Commu
nistische Partijen, die om zo te zeggen
een sub-internationale vormden van
de Communistische Internationale.
En het is in deze zin dat ik nooit aan
het Eurocommunisme geloofd heb, en
om op Italië terug te komen, geloof ik
dat de C.P. daar in haar structuur
communistisch blijft. Moeilijk te zeg
gen welke de praktijk van de Ita
liaanse C.P. zou zijn als zij aan de re
gering zou komen. Voor het ogenblik
zou ik voorzichtig willen zeggen dat
de Italiaanse C.P. een prettiger om
gang heeft dan de Franse C.P., maar
ik blijf geloven dat zij een communis
tische partij is."
Uw visie op de historie getuigt van
een aanzienlijk pessimisme. Ziet u
geen of weinig hoop?
„Dat hangt ervan af wat u pessi
misme noemt. Ik ben nooit door en
door pessimistisch geweest. Noch
communistisch, noch fascistisch, noch
pessimistisch. In de loop van de afge
lopen decennia hebben wij lieden ge
kend die geloofden dat het Rijk G
spoedig een werkelijkheid op aard'
zou worden. Dit Rijk Gods hee"
soms Nationaal-Socialisme, een an
dere keer was dat het communis!!:
sche regime. Ik heb daar nooit aa,
geloofd en ik heb altijd gestreden!
gen wat ik noem de seouliere religi"
Gezien de historische ervaring ben
van de andere kant geneigd te gelo
ven dat de mensen wat zij het best,
doen, verwezenlijken middels oorlof
gen, lijden, gruwelen. De twintigsl
eeuw is rijk geweest aan gruwele
maar ook rijk aan wetenschappelijk-
verwezenlijkingen. Als men zegtd
ik pessimistisch ben.Neen, neen.®
denk dat de historie van de menshei
zal voortgaan zoals in het verlede;
zonder het geheim van de vrede
vinden binnen de naties of tussen
verschillende volkeren. Ik geloof ui'
dat het tot een grote oorlog zal kom'
tussen de Sovjet-Unie en de Verenig
de Staten, maar ik geloof wel datw'
men de koude oorlog noemt, nog lan
zal blijven voortduren.
In '47 heb ik een boek geschreven
dat Het Grote Schisma heet en ik M
daarin de uitdrukking gebruikt „Vre
de onmogelijk, oorlog onwaarschijn
lijk." En ik blijf daarbij. Ik weetniet
of dat pessimisme of optimisme is
Aangenomen dat het pessimisme is-11
het 'actief pessimisme'."
Er wordt veel van 'Aronisme'
sproken. Wat denkt u daarvan?
„Dat bestaat niet. Ik heb geen g
baal metafysiek systeem, maar er is
om zo te zeggen, een Aronische hou
ding. Er is een Aronische ervaring
van de historie, die in mijn Mémoires
tot uitdrukking komt. Er is een aan
zienlijk aantal jongeren die in dei-
houding een weerklank vinden en
zijn tegenwoordig talrijker dan twin
tig jaren geleden. Maar dat zijn g
Aronisten, het is een Aronische hou
ding, een existentialistische houding
Met een pseudo scepticisme ten over
staan van sterke overtuigingen wal
het essentiële beteft, maar een open
staan voor de diversiteit van de hist°"
rische situaties. Ik ben niet iernan®
die verandert, geen opportunist.
ben dezelfde wat mijn fundament»
waarden betreft. Maar de politiek be
staat erin de veranderende conjurk'
turen onder ogen te zien die in ver
band met dezelfde waarden uiteenlo
pende beslissingen vereisen."